Seks op het water Natte wildernis in Scheps

Landschap
Jaargang 4 - nummer 2 - april - mei - juni 2014
Driemaandelijks tijdschrift van Landschap vzw. Verschijnt in februari, mei, augustus en november. Erkenning P 913043
Seks op het water
Natte wildernis in Scheps
Moerassen van Harchies
Bruisende zomeractiviteiten
COLOFON
Landschap is het driemaandelijkse
tijdschrift voor leden van Landschap
vzw.
VORMGEVING
www.ramdesign.be
REDACTie
Aagje De Doncker & Jan Loos
Oei, er is groei!
Parende futen - foto: David Pattyn
www.dpwildlife.com
Ongetwijfeld het meest gehoorde woord in
de voorbije verkiezingscampagne was ‘groei’.
Het lijkt wel of heel het politieke bestel al decennia lang altijd maar datzelfde voor ogen
heeft: de groei van het BNP. Nu ja, er is niks
mis met economische groei, tenminste als er
ook aandacht is voor sociale en ecologische
aspecten en desnoods correcties.
De lidmaatschapsbijdrage van
Landschap vzw bedraagt 22 euro
per jaar voor het hele gezin. Het
abonnement op Landschap is
inbegrepen. Lid worden kan door
overschrijving van 22 euro op
rekening BE70 0688 9316 6125
(BIC = GKCC BEBB) met vermelding
‘nieuw lid via Landschap’.
Groeien op zich is niet vies, want zijn we daar
tenslotte ook zelf niet mee bezig? In minder
dan drie jaar tijd van 0 naar ruim 4 000 leden,
van 0 naar 250 volwaardige activiteiten per
jaar, een steeds maar stijgende omzet…
Door onze activiteiten timmeren we niet alleen aan een draagvlak voor natuurbehoud,
maar geven we vaak ook een extra impuls
aan de lokale economie. Onze bescheiden
bijdrage aan het BNP van de Lage Landen, en
dat allemaal zonder één eurocent subsidie…
Oplage
5 500 ex.
Coverfoto
Verantwoordelijke uitgever
Jan Loos
p/a Landschap vzw
Doornstraat 29
BE-3370 Boutersem
+32(0)495-32 53 30
[email protected]
www.landschapvzw.be
www.facebook.com/landschapvzw
ondernemingsnummer
0837.482.657
COPYRIGHT
Niets uit deze uitgave mag
worden overgenomen zonder
voorafgaandelijke toestemming.
Landschap vzw is een ‘vereniging zonder
winstoogmerk’ – een ‘stichting’ voor de Nederlandse vrienden. Van vzw’s en stichtingen wordt verwacht dat ze hun eventuele
winst besteden aan hun maatschappelijk
doel, in ons geval het natuurbehoud. Zolang de vereniging nog niet gesubsidieerd
wordt, zal die weg te schenken ‘winst’ eerder bescheiden blijven, maar toch kijken
we al uit naar grotere projecten waaraan
we een bijdrage kunnen leveren.
Groeien doen we intussen gestaag: steeds
meer mensen sluiten zich aan, in die mate
zelfs dat we soms een achterstandje oplopen in het toesturen van welkomstpakketten
naar nieuwe leden. En dat is heus niet omdat
we op onze lauweren rusten, maar gewoon
omdat een dag maar 24 uur heeft…
Ondertussen groeien ook de organen van
de vereniging: gestart met een Algemene
Vergadering en een Raad van Bestuur van
amper 5 mensen, zijn de bestuursorganen
onlangs uitgebreid naar ruim 20 leden. Die
zijn allemaal gerekruteerd onder de enthousiaste, actieve leden van Landschap vzw.
Stuk voor stuk mensen die de jonge vereniging een warm hart toedragen.
Willen we Landschap vzw verder uitbouwen en financieel gezond houden, dan is
verdere groei nodig. Om te beginnen een
verdubbeling van het ledenaantal. Wie
zijn steentje wil bijdragen: be our guest!
Tenslotte is een lidmaatschap van Landschap vzw een hoogst origineel geschenk
voor een verjaardag, vader- of moederdag, voor Kerst of Nieuwjaar…
Méér leden zullen maar gelukkig zijn met
méér activiteiten, en met een nog betere
regionale spreiding. Gelukkig vinden we
daar ook gidsen voor. De medewerkers
zitten al lang niet meer allemaal in Vlaanderen; dat merk je aan het toenemend
aantal excursies op Nederlandse bodem,
én uiteraard ook aan de talrijke Nederlandse natuurfotografen die meewerken
aan elk nieuw nummer van LANDSCHAP.
Als groeien al een keerzijde heeft, dan is
het dat in dit nummer van LANDSCHAP
voor het eerst 4 bladzijden worden opgeofferd voor de aankondiging van activiteiten, waardoor je na de zomer nog maar
44 in plaats van 46 bladzijden actuele informatie overhoudt… Bij die 4 bladzijden
trekken we meteen ook de grens: voor alle
andere activiteiten verwijzen we graag
naar onze website en facebookpagina.
Daar vind je voortaan dus ook activiteiten
die niet meer in het tijdschrift konden. En
reken maar dat het er steeds méér zijn.
Een luxeprobleem!
Op 29 juni viert Landschap vzw zijn derde
verjaardag met een unieke daguitstap
naar de Sint-Pietersberg, niet helemaal
toevallig op een ecologische hotspot die
het beste van Vlaanderen, Wallonië en Nederland combineert. De Limburgse vlaai
zal niet ontbreken!
Jan Loos, afgevaardigd bestuurder
IN DIT NUMMER | juni 2014
Foto’s: Hugo Willocx (jonge ransuilen), Yves Baptiste (rietzanger), Bob Luijks (weiland met boterbloemen)
4
Kamasutra op een bed van planten
Na een uitgebreid voorspel bespringt hij haar
om te paren. De daad amper voltooid, begint
hij op haar kop te dansen, die daardoor
helemaal onder water verdwijnt… Ja, bij de
familie fuut kan het er behoorlijk ruw aan toe
gaan. Als volleerde paparazzi legden David
Pattyn en Jeroen Gense het seksleven van
onze futen vast in honderden beelden.
16 Overstroombare wildernis
Het beekdallandschap van de Grote Nete
is één van sterkhouders van het Vlaams
Ecologisch Netwerk. Ter hoogte van de
Kempense gemeente Balen is de vallei op
haar breedst en volledig onbebouwd. Hier
mag de rivier nog naar hartenlust buiten
haar oevers treden. Welkom in de natte
wildernis van Scheps!
26 Ingrid Vekemans – a touch of Africa
We hadden het helemaal voor elkaar: een
portfolio dat het werk van Ingrid Vekemans
zou belichten in alle facetten, van de
sprookjesachtige macro’s uit het Hallerbos tot
de Big Five van de Afrikaanse savanne. Maar al
snel kwam het besef: een olifant tussen wilde
hyacinten is écht geen zicht… Daarom gingen
we voor één keer helemaal voor Afrika.
34 De grensmoerassen van Henegouwen
In het westen van Henegouwen, bij de grens
met Frankrijk, ligt het Parc Naturel des Plaines de
l’Escaut. In de vorige eeuw deden instortingen
van oude steenkoolmijnen hier tal van moerassige
depressies ontstaan. De mijnbouw is inmiddels
geschiedenis, maar de moerassen van Harchies
bruisen van vogels en ander leven.
44 De natuur in!
Het voorjaar piekt en de zomer komt eraan!
Onze agenda staat bol van nieuwe initiatieven.
4
SOORT IN DE KIJKER
De prima ballerina’s van de balts
tekst
David Pattyn
Jeroen Gense
Aagje De Doncker
foto’s David Pattyn
Jeroen Gense
Fotogenieke
futen
Mannen maken plannen, vooral als ze eenzelfde passie delen. Zo ook
natuurfotografen David Pattyn en Jeroen Gense, allebei verslingerd
aan watervogels fotograferen vanuit een drijvende schuilhut. Toen
ze in het vroege voorjaar naar het vijverparadijs van La Dombes in
Frankrijk trokken, hadden ze het stellige voornemen om er baltsende
futen te fotograferen. De ontgoocheling was dan ook groot toen, zo
op het eerste zicht, bleek dat de futen niet op de afspraak waren. Toen
ze aan de vijverrand sakkerend hun teleurstelling zaten te verwerken,
bespeurden ze ineens toch een koppel geoorde futen. En nog één, en nog
één… tot ze tientallen baltsende futenkoppels telden. Het plezier dat
toen van hun gezichten moet afgestraald hebben, schemert door in de
adembenemende fotoreeks waarmee ze terugkwamen. Het gedroomde
excuus voor een ruim artikel over de fascinerende futenfamilie!
Balts met nestmateriaal
Foto: David Pattyn
Aan de rand van beken, vijvers, vennen, moerassen en meertjes in de Lage
Landen broeden drie soorten futen: de
fuut, de dodaars en de geoorde fuut.
Tijdens de trek en in de winter verwel-
komen we ook roodhalsfuut en kuifduiker. In deze bijdrage beperken we ons
tot de hofmakerij van de drie futensoorten ‘van bij ons’, al zijn de beelden
in Frankrijk gemaakt…
LANDSCHAP
5
6
Fuut
Ieder nadeel heeft zijn voordeel
Fuut spreidt de vleugels
Foto: Jeroen Gense
Dobberen in tegenlicht
Foto: Jeroen Gense
Op de versiertoer
Foto: David Pattyn
De populatie van de gewone fuut bereikte
een historisch dieptepunt aan het begin
van de vorige eeuw, maar vandaag is de
fuut aan een flinke opmars bezig. Met dik
15 000 broedparen in Nederland en 1 400
tot 1 900 broedparen in België is de comeback van deze statige watervogel een feit.
Reden tot feesten dus, maar niet over de
hele lijn… Dat de fuut het zo goed doet
in de Europese zoete wateren, is immers
onlosmakelijk verbonden met de eutrofiëring of toegenomen voedselrijkdom in
onze wateren door overbemesting, waarvan hij profiteert. Tegelijk slecht nieuws
dus, zeker als je weet dat voedselrijke
wateren doorgaans beduidend armer zijn
aan biodiversiteit dan hun voedselarme
tegenhangers. Dat de fuut erg sociaal is,
speelt uiteraard ook mee in zijn toegenomen zichtbaarheid. Zo laat hij zich niet
alleen in natuurgebieden maar ook op
stadsgrachten en in recreatieparken makkelijker opmerken dan bijvoorbeeld het
doodschuwe dodaarsje.
Vreemde vogel
De fuut is een courante vogel in heel Europa en in zuidelijk Afrika. Alleen in sommige delen van Scandinavië komt hij niet
voor. Broeden doet hij in Europa, maar
ook in Noord-Afrika en Klein-Azië. Bijzonder aan de fuut is dat hij het eigenlijk niet
zo begrepen heeft op vliegen – een nogal
onhandig kenmerk voor een vogel. Vliegen doet hij enkel in geval van gevaar of
als hij elders moet gaan ruien. Ook om te
overwinteren in verre gebieden is vliegen
een ‘must’. Vandaar dat de fuut liever dicht
bij huis blijft en overwintert op de grote
meren – zoals het IJsselmeer – en aan de
kust. Ook op rivieren in de buurt van grote
industrieën waar verwarmd koelwater geloosd wordt, waardoor de rivieren ’s winters niet bevriezen, kan je de fuut en talloze andere watervogels vinden. De meest
ambitieuze futen ontpoppen zich toch
nog tot korteafstandstrekker en overwinteren in Franse en Zwitserse gebieden.
Futen houden dus niet van vliegen, maar
ook niet van rondwaggelen aan land. De
poten staan immers ver achteraan het lichaam, te ver om bij gevaar lopenderwijs
snelheid te maken op het land. Het mag
dan ook niet verbazen dat een futenleven
zich bijna uitsluitend afspeelt op het water. Zo bouwen futen geen nesten op de
oever, maar nestplatformen op het water
die ze verankeren aan waterplanten. De
nesten ogen nogal rommelig omdat ze
een samenraapsel zijn van plantenresten,
maar ook omdat futen veelal aan het balt-
LANDSCHAP
7
8
LANDSCHAP
sen slaan nog voor hun nest is afgewerkt.
Futen zijn dan weer wel meesterlijke duikers. Wanneer ze onder water visjes achtervolgen, kunnen ze tot 20 seconden
onder blijven en intussen tot wel 10 meter
afleggen.
Showtime!
De donkere oorpluimen verlenen de fuut,
die 41 tot 61 centimeter lang is, een bijzonder statig uiterlijk. Tijdens het baltsritueel oogt hij zo mogelijk nog spectaculairder want dan staat de roodbruine
en zwarte kraag rond het witte gezicht
pronkerig opgericht. De onderkant van de
fuut is wit, de rug is donker en gaat over
in een prachtig roestbruin. Tussen oog en
snavel loopt een zwarte streep. In zomerkleed is de fuut dankzij de halskraag en de
verlengde veren op de kop een erg opvallende soort, in winterkleed verliest hij zijn
felle kleuren. Hét visitekaartje van de fuut
is zijn ronduit spectaculaire baltsgedrag
dat te bewonderen valt van eind februari – met wat geluk kan je dus geweldige
foto’s nemen van baltsende futen tijdens
een sneeuwbui – tot pakweg juni.
Het baltsgedrag bestaat uit een erg lang
voorspel waarbij het futenkoppel elkaars
bewegingen voortdurend spiegelt. Zo
zwemmen ze vaak recht op elkaar af om
vervolgens met de kop te gaan schudden; zo bevestigen ze hun onderlinge
band. Loopt de hormonenspiegel verder
op, dan zwemmen ze van elkaar weg
om op precies hetzelfde moment onder
te duiken, met plantenmateriaal in de
snavel weer boven water te komen, opnieuw naar elkaar toe te zwemmen en
dan rechtopstaand – trappelend op het
water – elkaar het plantenmateriaal hoffelijk aan te bieden. Soms gaat één van
de futen met zijn vleugels gespreid op
het water zitten terwijl de partner onderduikt, waarna de partner precies voor de
wachtende fuut weer opduikt uit het water om rechtopstaand op het water een
dans op te voeren. Het is een adembenemend tafereel, één van de meest spectaculaire gedragingen in de vogelwereld,
dat veel wegheeft van een hoofse dans.
Aangezien futen ook erg territoriaal zijn,
kan het er soms bijzonder heftig aan toe
gaan. Wanneer er verschillende futen-
koppels in de buurt zijn, wordt er vaak
een stevig rondje geïntimideerd, gedreigd en gevochten.
Zebrakindjes
Als er verschillende ‘paarplekken’ zijn, is
het na het tijdrovende baltsritueel nog
even wachten op de paring – enkele gevechten tussen de koppels bepalen wie
eerst aan de beurt is. Het ‘winnende koppel’ gaat dan meestal twee keer paren,
met een tussenpauze van een tiental minuten, waarna het volgende koppel aan
de slag kan. Het spektakel zet zich overigens voort tijdens de paring. Zo legt het
vrouwtje zich plat op het nest of de paarplek en nodigt ze haar mannetje uit, waarop deze luidkeels bovenop het vrouwtje
springt. Na de paring springt hij bovenop
de kop van het vrouwtje om er te dansen,
zodat het vrouwtje soms helemaal onder
water verdwijnt – een rist gedragingen
die in de mensenwereld niet bepaald op
gejuich zou onthaald worden… Na de paring volgt weer het spiegelen.
De roep van de fuut tijdens het broedseizoen klinkt erg rauw, je kan dan
vaak een blaffende (‘gorrr’) of schelle
(‘er-wik’) roep horen. Het uitbroeden
van de één tot twee legsels per jaar,
telkens met 1 tot 6 eieren, neemt zo’n
vier weken in beslag. Beide ouders zitten beurtelings op het nest. Wanneer ze
het nest even verlaten, camoufleren ze
de eieren met plantenmateriaal. Futenkuikens zijn nestvlieders: meteen na de
geboorte hebben de jongen al donsveren en kunnen ze het water op. Hoewel
ze dus al kunnen zwemmen, stellen ze
het zwemmen toch nog even uit omdat
hun verenpakje nog niet geheel waterdicht is en ze zo teveel warmte zouden
verliezen. Voor alle zekerheid speelt de
zorgzame futenmoeder de eerste weken voor watertaxi: ze voert de jongen
mee op haar rug, terwijl pa fuut voedsel
aanvoert. Een erg charmant tafereel! De
babyfuutjes hebben over de hele lengte
van de rug donkere strepen lopen, de
kraag en de kopveren ontbreken nog.
De zebraplunje is de ideale ‘beschermkledij’ tegen roofvogels die tuk zijn op
futenkleintjes, zoals de bruine en de
blauwe kiekendief.
De paring
Foto: David Pattyn
Watertaxi
Foto: David Pattyn
9
10
Dodaars
Foto: Jeroen Gense
Dodaars
Bonzai-fuut
De dodaars is met zijn 23 tot 29 centimeter
lengte veruit de kleinste van de futenfamilie. Dodaarsjes broeden in heel Europa, behalve in Scandinavië. Ook in Zuid-Afrika en in
Zuidoost-Azië heeft de dodaars broedplaatsen. Hoewel deze minifuut het met 2 500
broedparen in Nederland en 1 000 tot 1 600
broedparen in België lang niet slecht doet in
de Lage Landen, is de dodaars een pak minder bekend omdat hij zo schuw is dat hij zich
maar zelden laat zien. Hij houdt zich graag
op in de buurt van ondiepe, beschutte wateren. Duinmeertjes, uiterwaarden, vijvers met
veel vegetatie, sloten en vennen behoren tot
zijn uitgelezen broedplaatsen. Zijn drijvende
nest, ineengeknutseld met zeggen, lisdodde,
gele lis en rietgras, kan je terugvinden in het
riet of de ruigte aan de waterkant. De dodaars heeft twee tot drie legsels per jaar met
gemiddeld 4 eieren per legsel. Zoals bij de
fuut, krijgen ook de jongen van de dodaars
tijdens de eerste dagen vaak een lift op de
rug van mama. Papa dodaars is evenwel nergens te bespeuren: mama dodaars staat er
alleen voor tijdens de gemiddeld vijf weken
die het grootbrengen van de jongen vraagt.
Zodra de dodaars mensen bespeurt, duikt de
introverte watervogel onder water, waarbij
hij zich vasthoudt aan de waterplanten – zijn
snavel dient daarbij als ‘snorkel’ – om weer
boven water te komen in de dichte oeverbegroeiing. Het baltsgedrag van de dodaars
gaat doorgaans aan ons voorbij, veelal valt
er niet meer op te vangen dan de typische
‘baltstrillers’ van snel opeenvolgende tonen
(‘bi-bi-bi-bi’), dikwijls in duet met de partner.
Van de drie courante futen is
de dodaars veruit de kleinste.
Poederdonskont
Dodaarzen hebben hun naam te danken aan hun korte, witte achterwerk met
donsachtige veren. Ze hebben een korte
hals en snavel, de ideale uitrusting voor
het verorberen van waterinsecten. In zomerkleed zijn de wangen roodbruin van
kleur, de borst en de flanken zijn dan weer
donkerbruin. In winterkleed zijn de flanken en de borst veeleer vaalwit. Tijdens
het broedseizoen kleurt de mondhoek
opvallend geel.
Anders dan bij de fuut, speelt de waterkwaliteit een sleutelrol voor de dodaars.
Want hoe zuiverder het water, hoe rijker
het is aan waterinsecten – die samen met
kleine visjes en schelpdieren op het menu
van de dodaars staan. Aangezien hij een
oogjager is, maakt ook de helderheid van
het water een wezenlijk verschil voor de
dodaars. Het mag dan ook niet verbazen
dat de afname van de dodaars te wijten is
aan de verslechterende waterkwaliteit in
heel wat plassen als gevolg van insijpeling
van meststoffen. Het voedselrijke water
uit landbouwgebieden dat in sloten, vaartjes, kreken en meren terechtkomt, leidt
niet alleen tot een sterke toename van de
voor dodaarzen ongeschikte witvissoorten, bovendien verarmt de onderwatervegetatie én de daarbij horende rijkdom
aan waterinsecten en weekdieren. Ook de
vertroebeling van het water maakt het de
dodaars knap lastig om de schaarse prooien op te sporen. Verder belemmert een
onnatuurlijk waterpeilbeheer – met lage
waterstanden in de winter en hoge waterstanden in de zomer – het vinden van
geschikte broedplaatsen voor de dodaars.
Willen we de dodaars alle kansen geven,
dan zal er dus dringend werk moeten gemaakt worden van een betere waterkwaliteit en een betere bescherming van voldoende en rustige oevervegetatie waarin
de dodaars ongestoord kan broeden.
LANDSCHAP
Geoorde fuut
Pionier
Geoorde futen hebben hun hart verloren aan ondiepe, kleinschalige watertjes
zoals vennen, duinmeertjes en moerassen. Het zijn rasechte pioniers die, van
zodra een stuk land onder water komt
te staan en er waterplanten opduiken,
soms met tientallen tegelijk komen opdagen. Hun favoriete voedselbron – een
gezonde mix van insecten, wantsen,
larven en weekdieren – is dan immers
in overvloed aanwezig. Geoorde futen
zijn met stip de meest sociale leden
van de futenfamilie: ze vertonen zich
niet alleen in groep, ze broeden ook erg
graag in kolonies. Ze zoeken ook graag
de beschutting op van een kokmeeuwenkolonie. De luidruchtige meeuwen
zijn immers zo assertief dat ze roofdieren en potentiële eierrovers te lijf gaan
en ongewenste bezoekers op afstand
houden. De geoorde fuut maakt gretig
gebruik van de verdedigingsdrang van
de kokmeeuwen om in alle rust te broeden op een drijvend nest in of vlakbij de
meeuwenkolonie. Wie niet sterk is, moet
slim zijn… Geoorde futen hebben 1 tot
2 legsels per jaar met telkens 3 tot 4 eieren. In het broedseizoen herken je ze
makkelijk aan de korte, oplopende roepen en de hoge trillers.
Met 500 broedparen in Nederland en
200 tot 250 broedparen in België is de
geoorde fuut bij ons de meest zeldzame onder de futen. Wereldwijd is hij
nochtans de meest talrijke soort, alleen
in Australië en op Antarctica komt hij
niet voor. In Rusland en de Verenigde
Staten tellen de uitgestrekte wetlands
soms tot duizenden paartjes geoorde
futen. Het zwaartepunt van de ver-
spreiding van de geoorde fuut in onze
contreien ligt in Oost-Europa, waar talloze koppels broeden in onder meer
Oekraïne, Polen, Tsjechië en Roemenië.
De sterk schommelende aanwezigheid
van de geoorde fuut in de Lage Landen
lijkt evenwel niets te maken te hebben
met de kwaliteit van onze broedbiotopen, maar met de gestage teloorgang
van broedgebied bij onder meer de
steppemeren in Zuid-Rusland. Door
de afname van geschikt broedgebied
zag de geoorde fuut zich immers genoodzaakt om af te zakken naar WestEuropa.
Minder dramaqueen
De geoorde fuut, met een lengte van
28 tot 34 centimeter, is een waar pareltje! De rode ogen en de geelbruine oorveren maken hem ronduit fotogeniek.
In de winter verliest de geoorde fuut
zijn oorveren. ’s Winters zijn de keel,
borst en flanken vaalwit van kleur, in de
zomer veeleer zwart. Zijn typische uitzicht wordt ook bepaald door zijn steile
voorhoofd en puntige kruin.
Geoorde futen
Foto: David Pattyn
11
12
Baltsende geoorde futen
Foto: David Pattyn
LANDSCHAP
13
14
LANDSCHAP
Hoewel het baltsgedrag van de geoorde
fuut op het eerste zicht veel lijkt weg te
hebben van dat van de fuut, is het toch
helemaal anders. Zo is het baltsgedrag
minder uitbundig dan dat van de onstuimige fuut. Het is subtieler en van een buitengewone schoonheid. Ook bij geoorde
futen wordt er volop gespiegeld, doemen
de partners voor elkaars neus op en wordt
er verticaal op het water gedanst. Alleen
gaat het er een pak stiller en sierlijker aan
toe. Zo houden geoorde futen er ook van
om gewoon lekker gezellig naast elkaar
over het water te rennen…
Ook de paring oogt een pak rustiger: er
komt minder gespetter aan te pas en het
vrouwtje wordt niet zo bruusk onder water geduwd. Het vrouwtje moet het mannetje ook veel actiever uitnodigen; hij lijkt
nogal in beslag genomen door het poetsen van zijn verenkleed… Zoals bij de
gewone fuut, krijgen ook geoorde fuutjonkies een lift op de rug van mama. Duikt
mama onder water bij gevaar, dan blijven
ze lekker veilig zitten tussen haar veren en
gaan ze mee kopje onder. Sociaal als ze
zijn, helpt ook vader geoorde fuut bij het
grootbrengen van de jongen. L
Geoorde futen in volle actie
Foto’s: David Pattyn
The making of…
Het vijverrijke natuurgebied La Dombes in
Frankrijk is het uitgelezen speelterrein van
natuurfotografen David Pattyn en Jeroen
Gense. Hoewel de vijvers met het talrijke waterwild ook het speelterrein zijn van de jagers,
mag er in het jachtgekke Frankrijk tijdens het
voorjaar gelukkig niet gejaagd worden op en
rond de honderden vijvers van La Dombes.
Een unieke kans voor David en Jeroen die
een zwak hebben voor respectievelijk futen
en reigers. Jeroen slijt met plezier zijn dagen
terwijl hij deze vissende vogels fotografeert
en geniet van de grote gedragsverschillen
tussen de bijna onbeweeglijk grote zilverreiger en blauwe reiger en de veel nerveuzer
vissende kleine zilverreiger en purperreiger.
David verloor dan weer zijn hart aan de futen en kan zijn geluk niet op als hij vanuit de
drijfhut kan genieten van het waterballet van
baltsen, vechten en paren.
Toen ze in het voorjaar nog eens naar La
Dombes trokken, wachtte hen een dreun
van een teleurstelling. Het waterpeil in de
ene vijver stond immers zo hoog dat er geen
spoor te bekennen was van de vele reigers
die er het jaar voordien waren. Tot overmaat
van ramp zagen ze ook geen futen – slechts
in de verte enkele dobberende eenden. Het
water in de andere vijver, ooit een ‘futenvijver’, bleek dan weer veel te laag te staan, zo
laag dat een flink deel van de vijver drooggevallen of dichtgegroeid was met water-
planten. Waren ze hiervoor helemaal naar La
Dombes gekomen?
Toen ze, geheel in zak en as, even gingen zitten om van de schok te bekomen, bespeurden ze ineens toch enig teken van leven…
er zat een koppel geoorde futen! Wat volgt
zijn twee fotografen die een gat in de lucht
springen. Toen ze wat langer bleven kijken,
zagen ze méér geoorde futen en uiteindelijk
zagen ze er héél veel. Dit hadden ze zelfs niet
durven dromen! Langzaam ontdekten David
en Jeroen dat er zich iets unieks afspeelde op
deze vijver: er zaten tientallen koppels geoorde fuut die volop aan het baltsen waren!
Tijdens hun fotosessies ontdekten ze paarplekken: de geoorde futen ging er elkaar het
hof maken en werden steevast lastiggevallen
door andere koppels. Uiteindelijk resulteerde
dat in een paring van het sterkste koppel.
Tien minuten later werd door hetzelfde koppel een tweede keer gepaard. Intussen werd
het parende koppel geobserveerd door de
andere wachtende vogels en soms werd de
paring grof verstoord door het mannetje van
het vrouwtje af te duwen.
Tijdens hun weekje in La Dombes ontdekten
ze maar liefst zes verschillende paarplekken
waarvoor hartstochtelijk strijd werd geleverd. En zo werd wat aanvankelijk begon als
de ‘de domper van La Dombes’ – honderden
geweldige foto’s later – toch nog een unieke
en onvergetelijke ervaring.
15
16
VLAANDEREN
tekst
Michel Van Buggenhout
Jan Loos
foto’s Bob Luijks
Elles Rijsdijk
Jeroen Stel
Nico van Kappel
Dries Damiaens
Jeroen Mentens
Johan van de Watering
Martin Steenhaut
Michel Van Buggenhout
kaart Bob Luijks
Natuurgebied Scheps
De natte
wildernis van
de Grote Nete
Het Vlaams natuurreservaat Scheps in Balen is het grootste aaneengesloten
natuurgebied langs de bovenloop van de Grote Nete. De vallei is hier op haar
breedst en de natuur op zijn mooist. Een gaaf, onbebouwd beekdal zoals je
het in Vlaanderen maar zelden te zien krijgt. Geen verharde wegen, zelfs
nauwelijks paden. Alleen maar water, elzen- en wilgenbossen, rietlanden,
moerassige ruigtes en weilanden. Beleef een unieke landschapswandeling
door kletsnatte wildernisnatuur!
In Scheps heerst een zalige rust, tenminste als het erkend motocrossterrein in het
zuiden niet actief is... In het voorjaar is het
hier nooit echt stil, zelfs niet als de moto’s
zwijgen. De bosrietzanger is immers in
grote aantallen aanwezig en hij laat gretig
zijn levendige zang horen. De blauwborst
is een minder luidruchtige, maar minstens
zo getalenteerde zanger. Ook de jodelende roep van de wulp is hier nooit ver weg.
hier bij de Grote Nete. De waterkwaliteit
in de beken is uitstekend, al bevat de
bedding zware metalen als gevolg van
historische vervuiling door de metallurgie in het brongebied. Met onder meer
beekprik en bermpje huisvest Scheps
behoorlijk zeldzame en kwetsbare vissoorten. Beschermd als Habitatrichtlijngebied, behoort Scheps tot het NATURA
2000-netwerk van natuurgebieden die op
Europese schaal belangrijk zijn.
Zeldzame vissen
Het natuurgebied ligt tussen de deelgemeente Olmen en het gehucht Scheps.
Allerlei zijlopen, zoals de Asbeek, de Visbeek en de Hanske Selsloop, voegen zich
Roest in het water
Het beekdallandschap van Scheps is gelegen op de van oost naar west dalende
flank van het Kempens Plateau. Ten noor-
LANDSCHAP
Sabelsprinkhaan op wederik
Foto: Nico van Kappel
17
18
LANDSCHAP
den en ten zuiden wordt de Grote Nete begeleid door twee oost-west georiënteerde,
hogergelegen duinruggen. Dat alles maakt
dat het natuurgebied Scheps de laagstgelegen plek in de omgeving is, waardoor
hier overal grondwaterstromen aan de
oppervlakte komen. Het bronwater dat
hier als ‘kwel’ uit de ondergrond omhoog
treedt – doorgaans onder druk van de omringende grondwaterlagen – is van nature
zuur en ijzerhoudend. Zodra het opgeloste
ijzer in contact komt met zuurstof, treedt
oxidatie op. De ijzeroxiden vormen oranjebruine vlokken die zich als een roestbruine
drab neerzetten op bodems en oevers van
beken, vijvers en grachten. Maar niks aan
de hand: dit is een 100% natuurlijk verschijnsel! Zelfs een oliefilm op het water is
geen reden tot paniek; doorgaans is die het
werk van ijzerbacteriën, en ook die horen
er helemaal bij in een Kempisch beekdal.
Natte, ruige natuur
Eeuwenlang is de vallei gebruikt voor
kleinschalige landbouw. Door het graven
van grachten en greppels kon het van nature kletsnatte gebied enigszins ontwaterd
worden. Maar vanaf de jaren ’80 van de vorige eeuw hielden veel landbouwers – vaak
hobbyboeren – het hier voor bekeken. De
percelen waren te nat en te klein, en de opbrengst was te gering. Sindsdien worden de
ontwateringsgrachten niet meer onderhouden en treedt een spontane vernatting op.
Veel percelen blijven braak liggen en verruigen. De vallei mag weer écht vallei zijn.
Moerasplanten zoals engelwortel, moerasspirea, valeriaan, wederik, moerasandoorn
en wilde bertram geven kleur aan het landschap en trekken veel insecten aan.
In het ongerepte beekdal is opnieuw een
zeer afwisselend natuurgebied ontstaan,
met veel moerassen en broekbossen. Aan
de zuidkant zijn er nog veel weilanden in
gebruik. In 1997 startte het Agentschap
voor Natuur en Bos (ANB) van de Vlaamse
overheid een aankoopproject in een zone
van ongeveer 600 hectare. Twee decennia
later is bijna 300 hectare – de helft van de
IJsvogel
Foto: Jeroen Stel
Blauwborst
Foto: Jeroen Stel
19
20
Icarusblauwtje
aankoopzone – in eigendom of beheer
verworven.
Foto: Elles Rijsdijk
Vogels in weilanden
Roodborsttapuit in ochtendlicht
Foto: Dries Damiaens
Mannetje rietgors
Foto: Martin Steenhaut
Waterranonkel
Foto: Nico van Kappel
Wederik bij zonsondergang
Foto: Nico van Kappel
De door het ANB beheerde graslanden krijgen een natuurvriendelijk beheer, vaak in
samenwerking met plaatselijke landbouwers. De percelen worden niet bemest, er
worden geen bestrijdingsmiddelen gebruikt en weidevogelpercelen worden niet
gemaaid of gehooid voor 15 juni. De late
maaibeurt moet voorkomen dat de nesten
of jongen uitgemaaid worden.
Het behoud van het open weidelandschap is zeer belangrijk. Weidevogels zoals wulp en kievit hebben het hoge gras
nodig om er hun nest in te verbergen.
Daarnaast jagen ze boven en tussen het
gras op allerlei insecten. Een té kleinschalig landschap met heel veel houtkanten
vinden ze maar niks, maar aan de randen
van Scheps vinden ze net die weidse landschappen die ze nodig hebben. Ook de
roodborsttapuit is een typische bewoner
van de open landschappen van Scheps.
Waterleven
IJsvogel, blauwe reiger en grote zilverreiger verkiezen dan weer een stek bij de
beek of langs de talrijke ondiepe plassen.
Daar vind je ook watersnippen, witgatjes,
groenpootruiters en andere waadvogels
die een tussenstop maken om voedsel te
zoeken langs de slijkerige randen. Typische broedvogels van de rietlanden zijn
rietgors, kleine karekiet, waterral en tal
van eenden.
De meeste plassen hier zijn ontstaan
als turfkuilen waaruit in vroeger tijden
brandstof werd gewonnen; later deden ze
dienst als visvijver of gewoon als waterplas bij een weekendverblijf. Binnen het
projectgebied van ANB zijn alle sporen
van weekendverblijven inmiddels opgeruimd en de vroegere vijvers ingepast in
het natuurlijk landschap.
Om het moerassige natuurreservaat verder te ontwikkelen, zijn een aantal amfibieënpoelen gegraven, waar kikkers,
padden en salamanders een goede leef-
LANDSCHAP
21
22
omgeving vinden. Moerasaardbei, adderwortel en holpijp zijn typische planten
van de natste delen. Eén van de percelen
staat vol slangenwortel. Die zeldzame
plant uit de aronskelkfamilie kan zowel in
de voorzomer als in de nazomer bloeien.
De dichte moerasbossen, het alom aanwezige struikgewas en de talrijke ruigtes
maken van Scheps een gedroomd terrein
voor reeën. Ze vinden hier beschutting
en voedsel in overvloed. ’s Ochtend en ’s
avonds heb je de grootste kans om ze tegen te komen.
Natuurlijk overstromingsgebied
Moeras met slangenwortel
Foto: Jeroen Mentens
Natte ruigte met poel
Foto: Bob Luijks
In Vlaanderen veroorzaken regenpieken
steeds meer problemen. Woonwijken in
valleigebieden lopen onder, straten staan
blank. De klimaatcrisis doet daar nog een
schepje bovenop: in de toekomst zullen we
nog vaker extreme weersomstandigheden
mogen verwachten. Pogingen om rivieren
sneller het water te laten afvoeren, hebben
niet het verhoopte resultaat gehad. Integendeel, hoe sneller het water weg is uit de
bovenloop, hoe groter de problemen verder stroomafwaarts, langs de midden- en
benedenloop van de rivier. Dergelijke waterellende kan alleen voorkomen worden
door water voortaan te stockeren in de bovenloop in plaats van het versneld naar de
benedenloop te sturen. De talloze rechttrekkingen, betonnen oeverbeschoeiingen
en andere ‘verbeteringswerken’ uit de jaren ’60, ’70 en ’80 waren een historische en
bovendien peperdure vergissing, zoveel is
inmiddels wel duidelijk.
Piekdebieten kunnen alleen maar worden
opgevangen door rivieren weer te laten
meanderen en ze gecontroleerd te laten
overstomen daar waar het geen kwaad
kan. Scheps is zo’n gebied met een groot
waterbergend vermogen. Als het hard
gaat regenen, mag Scheps voortaan overstromen opdat de mensen in Westerlo en
verder stroomafwaarts droge voeten zouden houden, dat is de filosofie.
Reusachtige spons
Hoe méér de Grote Nete en haar zijbeken
hier meanderen, hoe langer ze worden,
en hoe meer water ze kunnen bevatten.
Natuurlijk meanderende rivieren, liefst
met nog wat obstakels zoals omgevallen bomen in het water, voeren het water ook trager af dan rechtgetrokken
waterlopen. Maar als de rivier kan overstromen zonder schade aan te richten
aan bewoning of landbouw, wordt het
waterbergend vermogen pas écht fors
verhoogd. In Scheps kan het en mag het.
Het water heeft hier voortaan vrij spel en
mag hier blijven tot de benedenloop niet
langer verzadigd is en er weer water kan
worden afgevoerd. Tegelijk komt de vernatting de natuurwaarde ten goede. In
lange droogteperiodes blijft de zompige
vallei water afgeven aan de rivier, zodat
die nooit droogvalt. Zo gaan veiligheid
en natuur hand in hand.
Midden in Scheps exploiteert de Provinciale en Intercommunale Drinkwatermaatschappij van de Provincie Antwerpen
(PIDPA) een zone voor drinkwaterwinning. De terreinen van PIDPA worden
mee beheerd door het Agentschap voor
Natuur en Bos en zijn dus volledig geïntegreerd in het natuurgebied.
Welkom bever!
Helemaal natuurlijk zal Scheps maar zijn als
ook de bever zich hier vestigt. Het is nog
maar een kwestie van tijd vooraleer ons
grootste knaagdier de prachtige bovenloop van de Grote Nete opnieuw zal koloniseren, ruim anderhalve eeuw nadat hij
hier werd uitgeroeid. Dan kunnen de waterbouwkundige werken pas écht van start
gaan. Wat nu gerealiseerd is, is al prachtig,
maar klein bier vergeleken bij wat bevers
kunnen. Er bestaat geen twijfel over: bevers zullen Scheps nog verder ontwikkelen
in de richting van échte wildernisnatuur.
Op ontdekking!
Een wandelpad van 5 km, het Moeraspad, en een ander van 8 km, het Weidepad, doorkruisen het gebied. Ze starten
bij het parkeerterrein met infobord langs
de Halflochtdijk. Hier en daar staan rustbanken. Op 50 meter van de Zillendijk
ligt picknickplaats ‘het eilandje’. In het
hart van het gebied voeren avontuurlijke
plankenpaden je door de natste stukken
van het moeras. Een vogelkijkwand aan
de rand van een vijvercomplex maakt de
natuurbeleving compleet. L
LANDSCHAP
23
24
Ba
len
cht
ine
Kle fdgra
o
Ho
Scheps
Hoolsterberg
te
Gro
te
Ne
53
lflo
Ha
52
j
tdi
ch
k
Hoolst
P
54
Odradakapel
Zille
ndij
k
Dijk
51
Hoolstmolen
ete
te N
Gro
56
Hanskeselsloop
Asbeek
78
Heiloop
Olmen
63
62
0
250
LANDSCHAP
Op stap!
St
ee
nw
eg
op
Le
o
po
lds
Natuurgebied Scheps
bu
rg
Le
o
po
Sp
oo
55
rlij
nM
ol-
Ha
sse
lt
57
ek
e
Visb
58
Bruine Kolk
lds
bu
rg
Start
Personen met een handicap
Parking langs de Halflochtdijk in BE-2490
Balen. Vanuit het centrum van Balen richting Leopoldsburg rijden (volg Steegstraat en Schoor); na 1,5 km sla je aan de
‘kapel van Schoor’ rechts de weg SchoorDorp in. Volg Schoor-Dorp en Scheps en
sla na 1 km schuin links de Sint-Odradastraat in. De tweede weg links is de Halflochtdijk. Het parkeerterrein ligt een
eindje verderop aan de linkerkant, net
voor de Sint-Odradakapel die als een enclave bij de toegang tot het gebied ligt.
Alleen de eerste honderden meter pad
vanaf de parking zijn toegankelijk voor
rolstoelgebruikers.
Afstanden
• 5 km – Moeraspad – pijltjes met
kikkersymbool (blauw op kaart)
• 8 km – Weidepad – pijltjes met
kievitsymbool (rood op kaart)
500 m
De paden in Scheps maken deel uit van het
wandelnetwerk ‘Kempense Landduinen’.
Als je de knooppunten volgt, kunnen we
je volgende routes warm aanbevelen:
• Kleine lus 3 km: parking-51-56-55-5451-parking
• Grote lus 6 km: parking-51-56-78-6362-58-57-55-56-51-parking
Onthaal
Dienst voor Toerisme
Bevrijdingsstraat 1
BE-2490 Balen
+32(0)14-74 40 50
[email protected]
kaart
• Topografische kaart NGI 17/6,
te koop op www.ngi.be
• Wandelnetwerk ‘Kempense Landduinen’, te koop bij de Dienst voor
Toerisme, zie onthaal, en op
www.mondikaarten.be
Meer info
www.natuurenbos.be/scheps
Toegankelijkheid
Laarzen of stevige stapschoenen aanbevolen. De wandeling is geschikt voor kinderwagens met grote wielen. Honden
welkom, aan de leiband.
Plankenpad met gele lis
Foto: Michel Van Buggenhout
Kattenstaart
Foto: Johan van de Watering
25
26
MENS VOOR DE LENS
tekst
foto’s Aagje De Doncker
Ingrid Vekemans
Eric Bonckaert (portret Ingrid)
Ingrid Vekemans in de ban van Afrika
The car is the hide
De schoorsteenmantel van de Vlaamse natuurfotografe Ingrid Vekemans
moet zowat bomvol trofeeën staan, ze reeg immers de prijzen aan elkaar
in toonaangevende internationale fotowedstrijden als de Memorial Maria
Luisa, Oasis en Nature’s Best. De hoogste tijd dus voor een gesprek met deze
doorwinterde macrofotografe die verslingerd is op de hyacintenweelde van het
Hallerbos en de paddenstoelenpracht in het Meerdaalwoud! Althans, dat was
het plan... Want hoe gebeten Ingrid ook mag zijn door macrofotografie, haar
ogen gaan pas helemaal glinsteren als ze het over Afrika heeft. We laten ons
vaste voornemen om uitsluitend portfolio’s te tonen van natuur dichtbij huis
dus even varen en volgen ons hart. Want Ingrid ademt Afrika.
Met dank aan Sabena
Voor een origineel antwoord op de vraag
‘Hoe krijgt iemand de microbe voor
Afrika te pakken?’, moet je bij Ingrid zijn.
‘Mijn fascinatie voor Afrika was er van
kleins af aan. Niet dat we er ooit op reis
gingen, maar er lagen bij ons thuis altijd
reisbrochures van Sabena (de ter ziele
gegane voorloper van Brussels Airlines
– red.). Ik herinner me dat ik als kind
urenlang gebiologeerd zat te kijken naar
de foto’s van de adembenemende landschappen, de olifanten, de giraffen…
Doordat ik voor mijn werk steeds vaker
naar het verre buitenland moest reizen,
raakte ik langzamerhand ook verlost van
de angst om alleen te reizen.
Tussen macro en wildlife
Leren lopen met lange benen
Etosha - Namibië
Just around the corner
Tsavo East - Kenia
Hoewel ik al een tijdje fotografeerde, raakte mijn liefde voor natuurfotografie dan
pas helemaal in een stroomversnelling. Ik
kwam thuis met een hele reeks wildlifebeelden, foto’s waarin echt iets gebeurde.
Toen ik resoluut besloot om enkele maanden naar de wildreservaten van Oost- en
zuidelijk Afrika te trekken, overtuigde
mijn vriend me om een digitaal fototoestel aan te schaffen. Misschien heeft hij
zich dat achteraf beklaagd want, tja, toen
was het hek natuurlijk helemaal van de
dam… Niet veel later startte ik een eigen
natuurfotografiezaak, sloot ik me aan bij
een Engels fotostockbureau en begon ik
mijn foto’s te verkopen’.
Op mijn 25ste besloot ik eindelijk om het
er op te wagen en naar Afrika te trekken.
Toen het vliegtuig zich klaarmaakte om te
landen in Zimbabwe en ik uit het raampje
keek, voelde dat écht aan als thuiskomen.
‘Toen de digitale fotografie haar opmars
inzette, kreeg ik steeds vaker de vraag
naar workshops. Vandaag geef ik heel
wat workshops, van basisworkshops digitale fotografie over macrofotografie tot
LANDSCHAP
27
28
Parende leeuwen
Ruaha - Tanzania
Twilight Dancer
Amboseli - Kenia
workshops ‘Sfeer & technieken’. Maar ook
daar ging de drang naar Afrika doorwerken. Vorig jaar organiseerde ik mijn allereerste fotografiereis naar Kenia. De keuze
voor Kenia kwam niet uit de lucht vallen,
ik heb echt mijn hart verloren aan landen
als Tanzania en Kenia. Vooral het nationaal
park Tsavo is echt bijzonder. De rode aarde, de dorre vergezichten en de reservaten barstensvol dieren zorgen ervoor dat
het gebied heel erg wild aanvoelt. De tegenstelling is groot met sommige parken
in Zuid-Afrika en Namibië die – omwille
van de asfaltwegen, winkels of restaurants – die wilde uitstraling wat verloren
hebben. Botswana, Zambia en Zimbabwe
hebben die dan weer wel, maar vooral in
Zimbabwe is het, mede door het politieke
beleid van de laatste jaren, echt niet goed
gesteld met het wildlife-bestand’.
Al 20 jaar trekt Ingrid nu naar Afrika
om er te fotograferen. ‘In België kan ik
me heel intens bezighouden met macro-, veld- en bosfotografie en breng
ik massa’s tijd in de natuur door, maar
tegelijkertijd blijf ik uitkijken naar mijn
volgende reis. Van Afrika krijg ik nooit
genoeg.’
Slow photography
Loutere portretten zijn niet aan Ingrid
besteed. Uit haar foto’s spreekt de spanning van actie en sociale interactie. ‘Toen
ik voor het eerst in Afrika was, was ik zo
overdonderd door de schoonheid van het
land dat ik echt alles fotografeerde. Een
fase waar je door moet, maar die nu ver
achter mij ligt. Vandaag ga ik voorbij aan
de alledaagse portretten en maak ik veel
minder foto’s. Een mooie scène waarin fotografisch niets bijzonders gebeurt, laat ik
nu voor wat ze is. Ik wacht gewoon af tot
er iets bijzonders gebeurt. Dankzij mijn
terreinkennis kan ik die speciale momenten vandaag bijna voorvoelen.
LANDSCHAP
Een dosis geduld en inzicht in het gedrag
van de dieren helpt natuurlijk ook. Zoals
die keer toen ik ’s ochtends een leeuwin op
de weg zag. Omdat haar gedrag zo kordaat
was, besloot ik haar te volgen. Al gauw
sloot ze zich aan bij een groep leeuwen en
bleek dat ze wel zin had om te paren. Ondertussen stopten andere fotografen om
de leeuwin te fotograferen. Omdat ze uit
het gedrag van de leeuwin niet konden opmaken dat er meer op til was, reden ze na
de klassieke portretfoto meteen weer door.
Wat volgde was een geweldig schouwspel
waarbij de leeuwin zowat elk kwartier ging
paren, soms dichtbij de auto, maar dan met
de rug naar de auto gekeerd, soms wat verder weg. Uiteindelijk paarde ze vlakbij de
auto, waarbij beide leeuwen regelmatig
recht in de lens keken – wat een geweldige
foto opleverde.
manier toch een waarschuwende blik
toe. Die momenten van intens contact
waarbij de dieren – rustig, zonder enige
agressie – laten weten dat ze jou in het
oog hebben, maar jouw aanwezigheid
wel dulden, die zijn echt geweldig.
Daar doe ik het voor.
Of die keer toen ik in Tsavo-oost een
kudde olifanten een stofbad in het
rode zand zag nemen. Toen ze dichterbij kwamen en mij in het oog kregen,
vormden de vrouwtjes voorzichtig
een cirkel rond de kleintjes om ze te
beschermen. Het leidende vrouwtje,
de matriarch, wierp me op een rustige
Van ‘Big five’ naar ‘Big four’?
Natuurlijk kan je altijd wel mooie actiefoto’s maken, zoals de foto van de
stoffige dans van de zebra’s, maar het
directe, echte contact maakt het plaatje in alle opzichten toch wel compleet.
Om die reden logeer ik trouwens ook
waar het kan in ‘open lodges’ in volle
natuur, waar de dieren vrij in en uit
kunnen lopen omdat ze weten dat de
mensen hen er geen kwaad doen. Een
unieke kans om dieren van dichtbij te
fotograferen!’
De reputatie van de Afrikaanse natuurparken is niet echt fraai: in april werd Emmanuel de Merode, Belgische prins en
directeur van het Virunga Nationaal Park
in Oost-Congo, nog beschoten door stropers. ‘De stroperij tiert inderdaad welig.
Door de sterke bedreiging van de neus-
‘De mysterieuze rode
aarde van Tsavo, het door
en door dorre landschap
barstensvol olifanten,
giraffen en leeuwen. Dat
is thuiskomen voor mij.’
29
30
Matriarch
Tsavo East - Kenia
LANDSCHAP
31
32
LANDSCHAP
hoorn wordt het almaar moeilijker om ze
nog te fotograferen, hopelijk wordt de ‘Big
five’ niet herleid tot de ‘Big four’… of zelfs
de ‘Big three’ want ook de olifanten worden weer massaal afgeslacht. Er zijn zelfs
voorspellingen dat er over maximum 20
jaar helemaal geen olifanten meer zouden zijn op het Afrikaanse continent. De
plaatselijke bevolking is arm, de handel in
hoorn en ivoor levert enorm veel geld op.
Maar ook bij de Afrikaanse privé-ranches
waar jagers van over de hele wereld gekweekt en losgelaten wild komen afknallen, stel ik me vragen. Jagen voor voedsel
of om het wildbestand bij te houden, kan
ik wel begrijpen, maar puur om een trofee
aan de muur te hangen? In de parken zelf
is er ook erg veel werk aan de winkel om
het gedrag van sommige gidsen en toeristen bij te sturen. Zo nemen sommige gidsen het niet zo nauw met de parkregels:
ze jagen dieren op omdat dat ‘mooiere’
foto’s oplevert of scheuren aan een hoge
snelheid door de parken om de toeristen
toch maar zo snel mogelijk op de plek te
brengen waar een leeuw gesignaleerd
werd. Ik heb het ooit meegemaakt dat een
etende olifant zo opgeschrikt werd door
een aansnellende jeep met toeristen, dat
het dier onze wagen aanviel van de schrik.
Of die keer toen toeristen plots uit de wagen stapten om het jachtluipaard dat net
een prooi had bemachtigd, van nog dichterbij te bekijken. Weg jachtluipaard maar
ook weg prooi, want een jachtluipaard
keert niet terug naar de prooi en moet
een nieuwe prooi gaan zoeken.
Het resultaat is dat de olifant wantrouwen en een op angst gebaseerde agressie tegenover de mens ontwikkelt en het
jachtluipaard opnieuw aan een uitputtende jacht moet beginnen. Betere foto’s
levert het in geen geval op. ‘The car is
the hide’ blijft de gouden regel, het is de
enige manier om direct contact te maken met de dieren omdat de situatie als
veilig wordt beschouwd door de mensen
én door de dieren. De toeristen die zich
niet aan de regels houden, hebben vaak
ook geen oog voor de unieke, overweldigende Afrikaanse natuur. Ironisch genoeg zijn het dan vaak net die mensen
die achteraf zeggen ‘dat ze Afrika nu wel
gezien hebben’. Elke dag in Afrika is verschillend, je kan nooit zeggen dat je het
allemaal gezien hebt...’ L
Jachtluipaard
Samburu - Kenia
Tarangire rivier
Tarangire - Tanzania
Nakuru ontwaakt
Nakuru - Kenia
Mee op Afrikaanse fotoreis?
www.ingridvekemans.com
33
34
WALLONIË
tekst
Jan Loos
foto’s Misjel Decleer
Danny Laps
Hugo Willocx
David Pattyn
Sebastian Vervenne
kaart
Bob Luijks
Moerassen van Harchies
Vogels kijken in
La Wallonie Picarde
Toegegeven: de Borinage en omgeving staan niet meteen bekend als de
natuurbestemming bij uitstek. Toch houdt deze oude mijnstreek in de
Belgische provincie Henegouwen enkele verrassingen achter de hand. Omringd
door kanalen en oude mijnsites herbergen de moerassen van Harchies een
enorme verscheidenheid aan trek- en broedvogels. Deze ‘wetland’ is dan
Roerdomp
Foto: Hugo Willocx
Stormmeeuwen
Foto: Misjel Decleer
ook het pronkstuk van het Natuurpark Plaines de l’Escaut en het groene
paradepaardje van La Wallonie Picarde. Hoofdgemeente Bernissart werd dan
weer wereldberoemd door de vondst van een hele kudde dino’s in de diepe
steenkoollagen onder het dorp…
Vergane glorie
In 1920 werkten rondom de provinciehoofdstad Mons (Bergen) zo’n 40 000
mensen in de steenkoolmijnen, maar
na de teloorgang van die industrie in
de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw
– de laatste mijnsluiting dateert van
1964 – werd het Land van Bergen bijna
synoniem voor verpaupering en werkloosheid.
Een halve eeuw na de laatste mijnsluiting zijn de oude spoorwegen
en kanalen, afgevlakte puinterrils en
bezinkingsvijvers van de mijnen geëvolueerd naar prachtige stukjes natuur. Eén van de meest opmerkelijke
getuigen van het mijnverleden is het
moerascomplex van Harchies-HensiesPommeroeul. Zoals de meeste natte
gebieden in de vallei van de Haine, een
bescheiden rivier die op Franse bodem
de bovenloop van de Schelde (l’Escaut)
vervoegt, zijn de ‘Marais d’Harchies’ immers ontstaan door bodemverzakkingen te wijten aan de mijnbouw. Vanaf
het midden van de jaren ‘20 ontstonden
her en der inzinkingen in het landschap,
gevolg van de instorting van oude mijnen. De verzakte sites geraakten al snel
gevuld met grond- en oppervlaktewater. Waar zich voorheen nog bossen en
weilanden bevonden, ontwikkelden de
depressies zich tot fraaie moerassen
met een afwisseling van open water,
rietlanden en broekbossen.
Hotspot voor vogelaars
Vandaag worden de 550 hectare vijvers
en moerassen van Harchies als natuur-
LANDSCHAP
35
36
Bos wordt moeras
Foto: Misjel Decleer
LANDSCHAP
37
38
LANDSCHAP
gebied beheerd door Natagora en het
Waals Gewest. Langs het vrij toegankelijke wandelpad staan zeven kloeke vogelkijkhutten. Ruim 260 vogelsoorten
werden hier al waargenomen.
In Harchies broeden typische riet-,
water- en moerasvogels als geoorde
fuut, doodaars, aalscholver, roerdomp,
woudaapje, tafeleend, kuifeend, zomertaling, krakeend, bruine kiekendief,
blauwborst, cetti’s zanger, rietzanger,
rietgors, waterral… In de zomer trekken de waterpartijen oeverzwaluwen,
gierzwaluwen en jagende boomvalken aan, terwijl ze in de winter een gedroomde pleisterplaats vormen voor
grote zaagbekken, brilduikers, nonnetjes, pijlstaarten en grote zilverreigers.
Met wat geluk tref je hier ook de kwak
– een zeldzame ‘nachtreiger’ – of een
krooneend.
Tijdens de voor- en najaarstrek zijn de
moerassen van Harchies een favoriete
halte voor visarend, zwarte stern en
zelfs buidelmees. In de met houtkanten omzoomde weilanden rondom
de moerassen zingen in het voorjaar
geelgors, grasmus, zwartkop en nachtegaal. Sijsjes, koperwieken, kramsvogels en goudvinken zijn hier de vaste
wintergasten.
Land van kanalen
In Blaton komen drie kanalen samen.
Het oudste, Blaton-Pommeroeul, was
een initiatief van Napoleon. Je kan er
het ‘circuit de la chapelle de la bonne
mort’ volgen. De tocht volgt wat nog
overblijft van dit kanaal. In de tijd van
de steenkoolontginning was er behoefte aan goede waterwegen richting ijzerindustrie, een belangrijke afnemer van
steenkool. Het kanaal Blaton-Ath verbindt de vallei van de Haine met die van
de Dender. Vandaag is het alleen nog
geschikt voor de pleziervaart. Het derde
kanaal, Nimy-Blaton-Péronnes, wordt
nog effectief gebruikt voor de scheep-
Aalscholverkolonie
Foto: Misjel Decleer
Watersnippen
Foto: Hugo Willocx
39
40
Moeras
Foto: Misjel Decleer
Aalscholver
Foto: David Pattyn
Mannetje pijlstaart
Foto: Hugo Willocx
vaart. Langs de twee laatste kanalen
loopt een verhard fietspad voor wie op
deze manier de streek wil verkennen.
De Iguanodons van Bernissart
In 1878 stootte men in de steenkoolmijnen van Bernissart op 33 skeletten
van iguanodons. Het was de eerste
keer dat zoveel volledige resten van dinosauriërs werden teruggevonden.
De iguanodon bernissartensis leefde 135
tot 110 miljoen jaar geleden, tijdens het
Krijt, in een moerassig laagland met een
subtropisch klimaat. Het was een reusachtige planteneter, tot acht meter lang
en drie ton zwaar. Struinen door de oernatuur deed hij op vier poten, maar als
er haast bij was, werd deze mastodont
een snelle tweevoeter.
Dat er zoveel skeletten op dezelfde
plaats zijn aangetroffen, komt doordat
de vindplaats ooit een natuurlijk moeras was, waarin kadavers zich jarenlang
opstapelden en fossiliseerden.
LANDSCHAP
Dino’s tentoongesteld
Het merendeel van de iguanodons
van Bernissart is te bezichtigen in het
Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen in Brussel, dat
destijds de opgravingen coördineerde
en financierde. Ze zijn er opgesteld
als een rondtrekkende kudde tweevoeters, terwijl ze volgens nieuwe inzichten beter als grazende viervoeters
waren geëxposeerd. Sinds 2002 wordt
één iguanodon uitgeleend aan de
gemeente Bernissart. Dat exemplaar
vormt het pronkstuk van Le Musée de
l’Iguanodon. Het museum is ondergebracht in de oude sporthal van de
plaatselijke school, het enige gebouw
in de gemeente dat hoog genoeg bleek
om een 5 meter hoge dino te huisvesten. Je kan er ook een mesosaurus,
honderden andere fossielen en een
collectie mineralen bekijken. Sympathiek initiatief en een toffe afsluiter
voor een bezoek aan Harchies, maar
verwacht hier niet de grandeur van een
écht museum! L
Kwak
Foto: David Pattyn
IJskunst
Foto: Sebastian Vervenne
Waterral
Foto: Hugo Willocx
41
42
Op stap!
LANDSCHAP
Moerassen van Harchies
Start
Onthaal
CRIE d’Harchies (Centre Régional d’ Initiation à l’ Environnement), Chemin des
Préaux 5 (op sommige kaarten ook Rue
des Préaux 5) in BE-7321 Harchies (Bernissart). Het makkelijkst te bereiken vanaf de afrit 27 (Bernissart/Stambruges) op
de E42 Mons (Bergen)–Tournai (Doornik).
Richting Harchies nemen. In het centrum
van Harchies de aanduidingen ‘Centre
sportif du Préau’ volgen. De Chemin des
Préaux volgen tot 500 meter voorbij het
sportcentrum. Een alternatief is de afrit
26 (Dour) op de E19 Brussel-Mons-Frankrijk; in dat geval kaart of GPS volgen. Parking ter plaatse.
• CRIE d’Harchies, zie start
+32(0)69-58 11 72,
[email protected]
www.natagora.be/crieharchies
• Office du Tourisme de Bernissart /
Musée de l’Iguanodon
Ruelle des Médecins 13
BE-7320 Bernissart
+32(0)69-76 66 13
[email protected]
www.bernissart.be/museeiguanodon
Alle dagen open behalve op
maandag; van 1 april tot 30
september van 10u tot 18u; van 1
oktober tot 31 maart van 10u tot 16u.
Afstanden
kaart
6 km, niet bewegwijzerd, rood op de
kaart
Topografische kaarten NGI 45/1 en 45/5,
te koop op www.ngi.be
Toegankelijkheid
Jouw steun voor dit natuurgebied
Laarzen of stevige stapschoenen
aanbevolen. De wandeling is geschikt
voor kinderwagens met grote wielen.
Honden welkom, aan de leiband.
Giften zijn welkom op rekening BE53
0682 1403 3153 (BIC = GKCCBEBB) van
Natagora, met vermelding ‘soutien
zone 12 – Vallée de la Haine’.
Personen met een handicap
Contact en meer info
De wandeling is deels toegankelijk
voor rolstoelgebruikers.
• CRIE d’Harchies, zie onthaal
• www.oiseauxmaraisdharchies.be
Trio van blauwe reiger
Foto: David Pattyn
Witgatje
Foto: Danny Laps
Drasland
Foto: Misjel Decleer
43
44
De natuur in!
Zaterdag 21 juni
Nachtzwaluwen op de Kalmthoutse Heide
Met zijn 6 000 hectare bossen, heide,
vennen en stuifduinen is het Grenspark
De Zoom-Kalmthoutse Heide een absolute topper onder de natuurgebieden.
Vandaag maken we een avondwandeling
met als ultiem doel het waarnemen van
de mysterieuze nachtzwaluw, een vogel
van heide en kapvlaktes die bij ons komt
broeden maar diep in Afrika de winter
doorbrengt. Zodra het donker wordt,
klinkt zijn ratelende ‘zang’ over de heide.
Afspraak: om 19u aan Natuureducatiecentrum De Vroente, Putsesteenweg 131,
BE-2920 Kalmthout. Einde rond 23u.
Meer info:
[email protected] of
+32(0)495-32 53 30.
Inschrijven voor activiteiten –
waar dat is aangegeven – doe je
bij voorkeur per e-mail. Wie niet
over internet beschikt, mag bellen
op het nummer hierboven.
Kijk regelmatig op:
www.landschapvzw.be/activiteiten
en www.facebook.com/landschapvzw;
als activiteiten vol geraken, verschijnen daar soms bijkomende data
voor dassennocturnes, zeehondencruises, kanotochten e.a. Vaak worden er ook nog nieuwe, bijkomende
activiteiten gepland.
Gewone geleide wandelingen:
Gratis voor leden. Niet-leden betalen 2,50 euro per persoon of 5
euro per gezin. Inschrijven niet
nodig.
Zaterdag 28 juni
De hoogste beverdam van België
We bezoeken één van de meest spectaculaire beversites van België, in de omgeving van Manhay, met vijvers, burchten
en een indrukwekkende dam van 2,5 meter hoogte. Uiteraard krijg je ook een volledige uiteenzetting over het boeiende
leven van ons grootste knaagdier. Het is
goed mogelijk dat we ‘s avonds ook een
beverfamilie kunnen observeren in optimale omstandigheden, op een andere
locatie in dezelfde omgeving.
Afspraak: om 13u30 op de parking
langs de N807/N651, bij de afrit 49
(Manhay) op de E25 Luik-Neufchâteau.
De afrit nemen, richting Manhay volgen en meteen op de linkerkant parkeren. Einde wandeling rond 16u30u.
Aansluitende beverobservatie vanaf
19u (einde vrij te kiezen).
Deelname: leden 5 euro p.p., niet-leden 10
euro p.p., kinderen -12 jaar gratis. Inschrijven via [email protected]
Zondag 29 juni
Speciale activiteiten:
Korting voor leden. Inschrijven is
een must.
Daguitstap Sint-Pietersberg
Ten zuiden van Maastricht steekt de SintPietersberg fier boven de omgeving uit. Aan
zijn voet stromen Jeker en Maas in prachtige
groene dalen en op zijn flanken liggen uiterst waardevolle kalkgraslanden. Imposante
forten, historische hoeves, kastelen en wijngaarden kleuren het landschap. Een immens
netwerk van ondergrondse mergelgrotten
getuigt van een rijke ontginningsgeschiedenis. De biodiversiteit van de Sint-Pietersberg
is legendarisch: van parelmoervlinders over
orchideeën en oehoes tot vleermuizen, deze
kalkbult heeft het allemaal!
We starten onze daguitstap met een
boeiende excursie door de donkere gangen van het onlangs gerestaureerde Fort
Sint Pieter. Na de rondleiding staat een
broodjesbuffet voor ons klaar. Daarna
gaan we op vlindersafari over de SintPietersberg, het meest vlinderrijke gebied van heel Nederland. Uiteraard lopen we ook even langs de Oehoevallei
om een blik te werpen op de immense
ENCI-mergelgroeve. Oehoe-waarneming
is mogelijk maar niet gegarandeerd. Als
afsluiter duiken we de grotten in. Onze
gids zorgt ervoor dat we niet verdwalen
in dit labyrint van door de mens uitgegraven mergelgalerijen.
Afspraak: om 10u30 op de parkeerplaats
bij het Fort Sint Pieter langs de Luikerweg in Maastricht. Einde rond 18u15.
Deelname: exclusief voor leden. De prijs, alle
toegangstickets en broodjesbuffet inbegrepen, is 20 euro p.p. of 15 euro voor kinderen
-10 jaar. Maximaal 25 deelnemers. Inschrijven
via [email protected]
Zaterdag 5 juli
Nachtzwaluwen in de
Vallei van de Ziepbeek
De Vallei van de Ziepbeek is onderdeel van
het Nationaal Park Hoge Kempen in Belgisch Limburg. Dit oogverblindend mooie
natuurgebied bestaat uit een afwisseling
van droge en vochtige heide, gagelstruwelen, loofbossen, moerassen, vennen en
LANDSCHAP
vijvers. We maken een avondwandeling
en genieten van landschappen, vogels,
planten en insecten. De ultieme missie is
de ratelende zang van de nachtzwaluw
horen en eventueel de vogel zelf spotten,
zodra de duisternis valt. Zelfs als de nachtzwaluw zwijgt, zien we minstens houtsnip, ransuil, boomvalk of glimwormen.
Wees voorbereid op muggen!
Afspraak: om 18u30 aan de kerk in het
centrum van Zutendaal (niet verwarren
met die van deelgemeente Wiemesmeer!).
Einde rond 23u.
Zondag 6 juli
Genieten in Croix Scaille
In het uiterste zuidoosten van de
Naamse Ardennen, pal op de Frans-Belgische grens in Gedinne, ligt het plateau van Croix Scaille. De hoogvlakte
piekt tot 505 meter boven zeeniveau;
‘het dak van de provincie’ en ’s lands
vierde hoogste top. In dit onmetelijk
landschap van uitgestrekte wouden,
kletsnatte veengebieden en kabbelende bosriviertjes staat de machtige Tour
du Millénaire; vanop het bovenste plateau (45 meter hoog!) heb je een adembenemend uitzicht over de valleien van
de Semois, de Maas en de Houille. We
starten om 12u met een beklimming
van de toren (100% veilig!). Vervolgens
picknicken we gezellig samen aan de
voet van de toren. In de namiddag maken we een fijne wandeling door de
Fagne de l’Abîme en de vallei van de
Houille. Afsluiten doen we rond 17u30
met een drankje op het terras van Domaine de Boiron, waar we ook nog even
op zoek gaan naar beversporen
Afspraak: om 12u op de parking bij de
Tour du Millénaire. Te bereiken vanuit
Gedinne en zijn deelgemeenten Louette-Saint-Pierre, Rienne en Willerzie
door het volgen van de bruine toeristische wegwijzers ‘Tour du Millénaire’,
‘Croix Scaille’ en ‘Ferme Jacob’. De toren
ligt niet ver van de Ferme Jacob. Einde
rond 17u30.
Vrijdag 11 juli (Vlaamse Feestdag)
Duinenwandeling in De Westhoek
Het duinenreservaat De Westhoek, tussen De Panne en de grens met Frankrijk, verbaast sinds jaar en dag elke
wandelaar. Zicht op zee, ‘wandelende’
duinen, vochtige graslanden boordevol orchideeën en Poolse konikpaarden die door het landschap draven: het
grootste duinencomplex van Vlaanderen heeft het allemaal!
Afspraak: om 10u30 aan het infohuisje,
einde Schuilhavenlaan, verlengde van
de Dynastielaan in BE-8660 De Panne. Einde rond 13u.
Zaterdag 12 juli
De mooiste beversite
van de Ardennen
Nadat we op 28 juni al de hoogste beverdam toonden, trekken we deze keer
naar de mooiste beversite van de hele
Ardennen. In de omgeving van Marcourt hebben bevers een beekdal verbouwd zoals alleen bevers dat kunnen;
met maar liefst 41 dammen legden ze
de hele vallei in terrassen. Wat de gezellige knagers hier gerealiseerd hebben, is werkelijk ongelooflijk! Het is
goed mogelijk dat we ‘s avonds ook een
beverfamilie kunnen observeren in optimale omstandigheden, op een andere
locatie in dezelfde omgeving.
Afspraak: om 13u30 aan de kerk
van Marcourt. Marcourt ligt langs de
N833 tussen Hotton en La Roche-enArdenne. Einde wandeling rond 16u30u.
Aansluitende beverobservatie vanaf
19u (einde vrij te kiezen).
Deelname: leden 5 euro p.p., niet-leden 10
euro p.p., kinderen -12 jaar gratis. Inschrijven via [email protected]
Sint-Pietersberg
Foto: Bob Luijks
Oehoe
Foto: Bob Luijks
45
46
Zaterdag 19 juli
Vrijdag 15 augustus (Feestdag)
Zeehondencruise op de
Westerschelde
Zeehondencruise op de
Westerschelde
Vanuit de haven van Breskens in ZeeuwsVlaanderen varen we de Westerschelde
op, op zoek naar het rijke dierenleven in
de monding van onze grootste rivier. We
gaan niet alleen massa’s vogels spotten,
we willen onderweg ook tientallen gewone én grijze zeehonden zien die uitrusten
op de zandplaten. We varen ongeveer
een uur. Na de vaart en de picknick kan
je deelnemen aan een wandeling langs
de buitendijkse schorren en de vogelrijke
slikken, waar talloze waadvogels, eenden
en sternen te zien zijn. Als de weersomstandigheden het toelaten, houden we
tussen 13u30 en 14u30 picknick op het
schor, tussen de vogels.
Afspraak zeehondencruise: om 11u30 op
de parking van Visserijmuseum Breskens,
Kaai 1, 4511 RC Breskens; routebeschrijving
op www.museumbreskens.nl. Einde om
13u.
Afspraak wandeling: om 14u30 op
de parking bij Voorland Nummer Eén,
halverwege tussen de dorpjes Hoofdplaat
en Nummer Eén. Einde om 17u.
Deelname: leden 13 euro p.p., nietleden 16 euro p.p. Voor kinderen -12
jaar betaal je 9 euro. Inschrijven via
[email protected].
We gaan zeehonden begluren en vogels
spotten op de slikken en zandplaten
in de monding van de Westerschelde.
Dagprogramma en deelnameprijs identiek
aan die van zaterdag 19 juli, zie daar.
Zondag 10 augustus
Zondag 17 augustus
Dagwandeling in De Groote Peel
Op de grens van de Nederlandse provincies Limburg en Noord-Brabant ligt
het Nationaal Park De Groote Peel. Met
zijn 1 340 hectare staat het gebied garant voor urenlang wandelplezier over
zanderige weggetjes en slingerende
plankenpaden. Het lappendeken van
stille plassen, heideveldjes, zandbulten
en open vlaktes vol pijpenstrootje en
‘peelpuisten’ vormt een prachtig decor
voor een zomerse landschapswandeling. Vandaag lopen we samen de nietbewegwijzerde wandeling van 12 km
uit LANDSCHAP jaargang 2014 nummer 1. Voor gezinnen met jonge kinderen kunnen we een verkorting voorzien. Onderweg picknicken we midden
in de natuur.
Afspraak: om 10u30 aan Buitencentrum
De Pelen, Moostdijk 15, 6035 RB Ospel.
Wegbeschrijving in vorig nummer van
LANDSCHAP. Einde rond 17u.
Duinenwandeling in Ter Yde
Zaterdag 23 augustus
Ter Yde is de verzamelnaam voor een uitgestrekt duinencomplex tussen Oostduinkerke en Nieuwpoort-Groenendijk. Hier
tref je alle duinbiotopen die de Vlaamse
kust rijk is: van strand en zeereepduinen
over mosduinen, droge duingraslanden
en vochtige duinpannen tot stuivende
binnenduinen, duinbos en duinbeek.
Afspraak: om 10u30 aan de ingang van
Domein Westhoek, Noordzeedreef 6,
BE-8670 Oostduinkerke. Einde rond 13u.
Zeehondencruise op de
Westerschelde
We gaan zeehonden begluren en vogels
spotten op de slikken en zandplaten
in de monding van de Westerschelde.
Dagprogramma en deelnameprijs identiek
aan die van zaterdag 19 juli, zie daar.
Zaterdagen 6, 13 en 20 september
Dassen begluren in de Hoge Ardennen
In september kan je opnieuw dassen kij-
LANDSCHAP
ken vanuit onze speciale observatiehut op
het Plateau des Tailles bij Baraque de Fraiture. Op weg naar de ‘dashut’ passeren we
langs een prachtige beversite met heuse
beverdammen en -burchten. De bevers
zijn dan nog niet wakker, maar de vallei
met bevermeer is méér dan de moeite. Later op de avond zien we de dassen voorbij
struinen als ze hun burcht verlaten en op
jacht vertrekken. Een unieke belevenis!
Afspraak: om 18u op de parking van
frituur ‘Baraque de Fraiture’, vlakbij afrit
50 (La Roche-Vielsalm) op de E25 LuikNeufchâteau. Einde rond 23u.
Deelname: leden 13 euro p.p., nietleden 16 euro p.p. Voor kinderen -12
jaar betaal je 9 euro. Inschrijven via
[email protected]
Zaterdagen 20 en 27 september
Burlende edelherten in Weerterbos
Beleef de hertenbronst tegen het prachtige decor van het Weerterbos in Nederlands Limburg! Vanaf half september
gaan mannelijke edelherten ‘burlen’
en gevechten houden om de hindes te
imponeren. Zo willen ze het alleenrecht
op de voortplanting opeisen. Vanop de
fraaie uitkijktoren hebben we een mooi
uitzicht op het strijdtoneel.
Afspraak: om 17u30 aan de Daatjeshoeve,
Heugterbroekdijk 34, 6031 LE Nederweert.
Einde rond 20u.
Deelname: 5 euro per persoon. Kinderen -12
jaar gratis als ze muisstil zijn… Inschrijven
via [email protected].
De Groote Peel
Foto: Bob Luijks
Vlieg op orchis
Foto: Johan van de Watering
Das
Foto: Ellen Vanhamme
Nachtzwaluw
Foto: Danny Laps
47
www.ngi.be
en
t
r
aa
k
he rten
c
s
fi
a
a
a
r
k
g
s
po ische
n
o
e
T
ev
st
i
g
r
e
e
To ale g
it
g
i
D
en
s
s
a
Atl ’s
...
n
s
e
D
’
rt
a
DV tfoto
a
k
h
e
c
h
Lu
sc
i
r
to
s
i
H
Abdij ter Kameren
13 -1000 Brussel
: 02/629.82.82
Fax: 02/629.82.83
E-mail: [email protected]
Het Nationaal Geografisch Instituut is de federale instelling die gespecialiseerd is in geografische informatie.
©JPB.