een PDF - School in zicht

vijf uitdagingen
voor
gemengde
scholen
I n s p i r at i e g i ds
2
Bij School in zicht luisteren we graag. En veel. Naar
bevlogen directies en leerkrachten die enthousiast
zijn over een vernieuwend project; naar ouders die
met hun hart een school voor hun kind kiezen; naar
brugfiguren en andere sterke krachten die de scholen ondersteunen. Deze brochure is de neerslag van
dat vele luisteren. Dank aan allen. Dank ook aan
de overheden, zowel lokaal als Vlaams, die School
in zicht mogelijk maken en dank aan Marieke
Smeyers voor het nalezen van deze uitgave en de
waardevolle reflecties erbij. Dank ten slotte aan de
scholen die ons de toelating gaven om hun foto's te
gebruiken voor deze publicatie: De Vier Winden,
De Zevensprong, Duizendvoet, Het Groene
Eilandje, Sint-Maria en De Springplank.
auteurs
Michel Albertijn
Kwinten Stevens
Lotte Van Boxem
ontwerp
Duall / Benjamin Martijn
cartoons
Lectrr / Steven Degryse
Oktober 2014
school in zicht
Lovelingstraat 62
2060 Antwerpen
03 270 38 05
www.schoolinzicht.be
3
vijf uitdagingen
voor
gemengde
scholen
I n s p i r at i e g i ds
4
O v e r d e z e i n s p i r at i e g i d s
Deze gids biedt inspiratie voor concentratiescholen en ex-concentratiescholen. Zij stemden hun werking af op kansarme gezinnen. Dat maakt hun aanbod
minder aantrekkelijk voor andere gezinnen, wat ze aan den lijve ondervinden als
er een groepje kansrijke leerlingen start.
De moeilijkheid is dan om aan de vragen
van de nieuwe ouders tegemoet te komen
zonder kansarme gezinnen in de kou te
zetten. Deze gids bundelt succesverhalen
van scholen die zelf een antwoord vonden
op vijf van deze uitdagingen.
De inspiratiegids biedt ook stof tot
nadenken voor gemengde scholen die
met nieuwe vragen van kansarme
gezinnen geconfronteerd worden. Hoe
grijp je in als de traditionele ouderparticipatie op haar grenzen botst? Wat doe
je als de gewone informatiekanalen een
deel van de ouders niet meer bereiken?
Hoe voorkom je frustraties bij kinderen
en ouders die elkaars gewoontes niet
kennen? De praktijkvoorbeelden uit deze
brochure bieden niet alleen inspiratie.
Zij waarschuwen deze scholen ook voor
de valkuil om hun werking exclusief af te
stemmen op één doelgroep.
Elke oplossing doorstond een praktijktoets. Zowel een ouder als een personeelslid van de school sprak er lovend
over. Dat betekent niet dat de oplossing
voor elke school geschikt is: wat goed
werkt in school A is daarom niet even
succesvol in de andere context van
school B.
Lees deze gids als een inspiratiebron.
Haal uit de tekst wat waardevol lijkt voor
de school, kneed ideeën tot ze passen in
de eigen context en probeer. En probeer
opnieuw. Dat is wellicht de voornaamste les: succesvol samenleven, op school
net als daarbuiten, is trial and error.
Samenleven is pas mislukt als we dat
opgeven.
Sommige oplossingen overstijgen het
standaard takenpakket van scholen. Dat
geldt bijvoorbeeld voor de ondersteuning
van verjaardagsfeestjes. Maar als het voor
ouders een doorslaggevend element is
om voor een school te blijven kiezen, dan
loont het de moeite waard om hieraan
te werken. Het is aan elk schoolteam om
voor zichzelf af te bakenen wat haalbaar is
en hoe ver hun takenpakket reikt.
Veel inspiratie toegewenst
School in zicht
— Michel Albertijn
— Kwinten Stevens
5
inhoud
Deze gids bundelt inspirerende voorbeelden
over vijf uitdagingen voor gemengde scholen:
1 Ouderraden: samen apart
Ouderraad of moedergroep: hoe heel verschillende ouders
maximaal betrekken?
— pagina 10
2 Bericht aan alle ouders
Per brief of per mail, lang op voorhand of nipt één dag
voordien: hoe ervoor zorgen dat elke ouder de boodschap
goed ontvangt?
— pagina 18
3 Vriendjes worden? (Hoeft niet)
Hoe contact bevorderen tussen ouders die op het eerste
gezicht weinig gemeenschappelijk hebben?
— pagina 24
4 Eerste hulp bij verjaardagsfeestjes
Doen of niet doen: moet een school verjaardagsfeestjes
ondersteunen — en hoe?
— pagina 30
5 Gemengde school, gemengde klassen
Samen of verspreid: hoe problemen met klassamenstelling
voor zijn?
— pagina 36
6
School in zicht maakt van
concentratiescholen terug
gemengde buurtscholen
School in zicht ondersteunt en vergemakkelijkt de instap van een
groep kansrijke kinderen in een concentratieschool. Het project
maakt de scholen bewust van de meerwaarde van divers onderwijs en van de redenen waarom kansrijke gezinnen niet voor een
concentratieschool kiezen. Aan ouders toont School in zicht de
kwaliteit van hun buurtscholen, de schoolleiding en de leerkrachten.
Met ‘kansrijke leerlingen’
bedoelt School in zicht:
kinderen die door hun
thuissituatie een grote kans
hebben om succesvol te
zijn in het onderwijs. Vaak
zijn hun ouders hoogopgeleid en behoren zij tot de
middenklasse. Allochtone
of autochtone origine doet
daarbij niet ter zake.
Kansrijke ouders overwegen de concentratieschool om de hoek
vaak niet als een serieuze optie: het lijkt geen school voor hen,
ze kennen niemand die er een kind heeft of ze zijn bang voor een
laag onderwijsniveau. School in zicht informeert deze ouders
over de voordelen van een gemengde buurtschool en brengt hen
met elkaar in contact. Ouders die overtuigd raken van de kwaliteit van een buurtschool zetten samen de stap om hun kind er in
te schrijven.
School in zicht toont aan concentratiescholen de voordelen van
een gemengde school, zowel voor kansarme als voor kansrijke
leerlingen. Het laat scholen met een nieuwe bril kijken naar hun
leerlingen, hun ouders en hun buurt. Het project houdt concentratiescholen een spiegel voor, waarin ze zien op welke manieren
zij onbewust zelf kansrijke ouders afstoten.
School in zicht verkiest de term ‘concentratieschool’ boven
bijvoorbeeld ‘kleurrijke school’. Het maatschappelijke probleem
op zo’n school is immers niet de kleur van de leerlingen, maar
wel de kansarmoede. Ook kansrijke allochtone gezinnen kiezen
niet meer voor deze school. Daardoor loopt het aandeel kansarme
leerlingen er op tot 90 à 100 procent. In dat geval is ‘concentratieschool’ de meeste correcte omschrijving.
7
School in zicht groeit.
De bakermat van School in zicht ligt in Antwerpen, waar het project in 2006 een vliegende start nam. Na drie jaar vroeg Sint-JansMolenbeek hulp bij de opstart van een soortgelijk project. Nadien
volgden vijf andere steden en gemeenten — soms als ondersteuning bij de opstart van een eigen project zoals in Gent en Brussel,
soms voor een langdurige samenwerking zoals in Lokeren en Genk.
Meer uitleg over de werking van School in zicht is te vinden op
www.schoolinzicht.be. Daar is ook Tien lessen uit drie jaar werken aan desegregatie in het onderwijs te downloaden, een boek dat
inzichten over segregatie in het onderwijs bundelt.
8
Legende
Temse 2013 — 2014
—
—
5 scholen met schoolvlucht
18 kansrijke kleuters ingeschreven
• Het aantal vermelde kansrijke kleuters telt
enkel de kinderen wiens ouders via School
in zicht zijn ingeschreven in een school
met schoolvlucht. In de meeste steden
nemen ook scholen deel die populair zijn
bij kansrijke ouders; kinderen die daar zijn
ingeschreven, werden niet meegeteld.
• In Antwerpen was School in zicht gedurende vijf jaar actief in Antwerpen Noord en
Oud-Borgerhout en gedurende één jaar in
Kiel en Hoboken.
• In Gent werkte School in zicht enkel met
scholen in de noordrand.
Gent 2011 — 2012
Lokeren 2010 — …
—
18 scholen met schoolvlucht
27 kansrijke kleuters ingeschreven
opstart School in je buurt
—
6 scholen met schoolvlucht
95 kansrijke kleuters ingeschreven
9
Antwerpen 2006 — 2013
Mechelen 2014 — …
—
48 scholen met schoolvlucht
378 kansrijke kleuters ingeschreven
—
(nog te bepalen)
St-Jans-Molenbeek 2009 — 2010
Genk 2011 — …
—
6 scholen begeleid
opstart Samen naar school in de buurt
—
9 scholen begeleid
1
Ouderraden
samen apart
Verschillende participatiekanalen bereiken
elk andere ouders. Een ouder of personeelslid
slaat de brug.
12
ouderraden samen apart
O u d e r r a d e n : s a m e n a pa r t
Op een doorsnee concentratieschool verloopt ouderparticipatie via andere kanalen dan
op een traditionele Vlaamse
school. In die laatste school is
de norm een oudercomité of
ouderraad met vaders en moeders die ’s avonds vergaderen.
In een concentratieschool gaat
het gewoonlijk om een moedergroep die overdag samenkomt,
zo er al een oudergroep is.
Leden van de moedergroep
voelen zich niet thuis in een
nieuwe en diverser samengestelde groep. Soms is de
deelname van mannen een probleem; soms vinden ze dat de
nieuwe ouders de bijeenkomsten overnemen met oninteressante vergaderthema’s. Ook
taal kan de vorming van een
cultureel diverse oudergroep
bemoeilijken.
Als een school een diverser
publiek krijgt, dan is de eerste
reflex om het bestaande kanaal
aan te houden. Soms lukt dat.
De Gentse basisschool De
Piramide slaagde erin om een
gemengde ouderraad samen
te stellen. Hun goede praktijkvoorbeeld staat verder in deze
gids beschreven.
Ouders ‘samen apart’ betrekken biedt een oplossing. Dat
kan door twee overleggroepen
naast elkaar in te richten. Ze
komen elk op hun eigen wijze
en eigen ritme samen. Cruciaal
om dit te doen lukken is dat de
twee groepen goed o nderling
communiceren en dat de
school hen beide waardeert.
Maar vaak rijzen er problemen.
De ouderraad vergadert
’s avonds en slaagt er niet in om
allochtone ouders te betrekken.
De ervaringen van gemengde
scholen leveren zeven tips om
een divers publiek te betrekken
bij de ouderwerking.
Niet alles hoeft gemengd te
zijn in een gemengde school.
13
Wat w e r k t ?
1 Sla een brug tussen de verschillende
oudergroepen
Twee parallelle oudergroepen weten soms van elkaar niet
waarmee ze bezig zijn. Een nog vervelendere situatie ontstaat als
de ene groep zich minder gewaardeerd voelt door de school dan
de andere. Iemand moet daarom de brug slaan tussen beide vergaderingen. Dat kan een ouder zijn, maar ook een personeelslid
van de school.
2 Rekruteer ouders via ‘voelsprieten’
Ouderraden hebben sterke deelnemers nodig.De uitdaging is hen te vinden en te overtuigen om zich te engageren.
‘Voelsprieten’ helpen daarbij. Dat zijn mensen die veel ouders
kennen en er een goede band mee hebben. Het kan een brug
figuur zijn, maar ook een leerkracht die tegelijk ouder is of
een welbespraakte moeder met een ruim netwerk. Verzorg de
voelsprieten. Zij bewijzen vooral hun nut bij het opsporen en
overtuigen van ouders voor wie ouderbetrokkenheid onbekend
terrein is.
Ik polste bij allochtone
mama’s uit de klas van
mijn dochter of ze eens
naar de ouderraad
wilden komen. Zij
spraken op hun beurt
weer nieuwe ouders aan,
uit de klassen van hun
andere kinderen.
3 De naam zegt veel. Sta er even stil bij
Basisschool De Vuurtoren in Antwerpen spreekt niet meer
over ‘moedergroep’ en ‘ouderraad’, maar over ‘ochtendouderraad’ en ‘avondouderraad’. Zulke benamingen geven aan dat
beide groepen gelijkwaardig zijn.
4 Zet de deuren open
Scholen met een open schoolcultuur, waar de ouders vaak
over de vloer komen, hebben minder nood aan voelsprieten.
De leerkrachten hebben een goede band met ouders als ze hen
dagelijks zien. Dat maakt het ook makkelijk om hen aan te spreken voor de ouderraad.
Els, ouder uit Lokeren
14
ouderraden samen apart
5 Vraag niet alles in één keer
Voor ouders die niet vertrouwd zijn met ouderparticipatie is
de drempel om naar de ouderraad te komen extra hoog. Hen er in
stapjes vertrouwd mee maken, kan helpen. Mogelijk zien zij het
nut niet in van een vergadering, maar wel van helpen op een klusjesdag of zelfgemaakte taarten verkopen tijdens het schoolfeest.
Is dat een succes, dan zetten ze misschien een stap verder — al
hoeft dat niet (zie tip 6).
6 Sta ouders toe hun engagement
af te bakenen
Ouders die zich niet op lange termijn willen binden, zijn
soms wel enthousiast voor een afgebakend engagement op kortere termijn. De Gentse basisschool Het Klaverblad gebruikt dit. De
ouderwerking in deze school steunt vooral op thematische werkgroepen. Per thema is er één ouder verantwoordelijk, die telkens
een team rond zich verzamelt. Dit team heeft een aantal concrete
taken, beperkt in de tijd. Tijdens het schrijven van deze brochure
draaiden er werkgroepen voor de klusjesdag, de ‘soepmama’s’ en
een groep ‘feesten’.
7 Durf mislukken
Een ouderwerking die heel verschillende ouders probeert te
betrekken, is nooit af. Ook erg succesvolle scholen schaven nog
elk jaar aan hun ouderwerking. Trial and error dus.
15
voo r b e e l d e n
Straffe koffie in De Vier Winden
De Vier Winden in Sint-Jans-Molenbeek communiceert intens
met ouders. Daarbij schuwt de school de thuistaal niet.
•Wekelijks is er op vrijdagochtend De Mèt en aansluitend
een koffiemoment. De Mèt is een interactief moment van
8u40 tot 9u, met de directeur als Master of Ceremony. De
leerlingen en aanwezige ouders zijn zowel betrokkenen
als toeschouwers. Deze activiteit lokt een gemengd ouder
publiek. Het daaropvolgende koffiemoment trekt bijna
uitsluitend allochtone moeders. Het is een babbelmoment
waarop de ouders mogen praten in hun eigen taal.
•De formelere oudermomenten hebben elk een eigen
doelgroep.
1. De ouderraad is de draaischijf van de ouderwerking. Het
afgelopen jaar vonden de bijeenkomsten tijdens de middag
plaats in de hoop meer niet-werkende ouders te betrekken.
Werkende ouders kwamen tijdens hun lunchpauze naar
school om te vergaderen. Dat lukte omdat veel van hen ook
in de buurt werken.
2. Maandelijks is er een inhoudelijk ‘straf koffiemoment’.
De directie behandelt dan een educatief thema, bijvoorbeeld
pesten. Ook het verslag van de ouderraad wordt er besproken. De ouders kunnen reageren in hun eigen taal; er zijn
tolkende ouders aanwezig.
•Uit de ouderraad groeien werkgroepen voor een taak. Een
werkgroep concentreert zich op een activiteit voor leerlingen
of ouders, maar het kan ook om een inhoudelijke denkgroep
gaan. Een werkgroep bestaat uit personeelsleden en ouders.
Ouders brengen hun
kinderen tot op onze
speelplaats. Daardoor
hebben we bijna dagelijks
contact met hen.
•De ‘voelsprieten’ van de ouderbetrokkenheid zijn twee
moeders met een ruim netwerk. Aziza en Monique spreken op de speelplaats ouders aan om naar de (straffe) koffie
momenten te komen. Aziza geldt als aanspreekpunt voor
zowel autochtone als allochtone ouders. Ze is bijna op elk
oudermoment aanwezig en medevoorzitter van de ouderraad.
Monique is eveneens een moeder, maar ook verantwoordelijk
voor de ochtendopvang. Daardoor kent zij veel ouders.
Dirk Letens, directeur van
De Vier Winden
16
ouderraden samen apart
Vier culturen in één ouderraad
Sommige scholen weten in één ouderraad een zeer heterogeen publiek te verenigen. Bij een nadere blik blijkt die diversiteit
vaak veeleer cultureel; sociaaleconomisch bestaat zo’n ouderraad
overwegend uit kansrijke gezinnen.
De Piramide uit Gent verenigt in de ouderraad ouders van
Somalische, Turkse, Marokkaanse en Vlaamse origine. Minstens
vier succesfactoren karakteriseren de werking.
De ouderraad focust op laagdrempelige onderwerpen,
zoals de organisatie van activiteiten. Andere onderwerpen, zoals
de werking van de school, komen ook wel ter sprake, maar ouders
stellen zulke vragen in principe rechtstreeks aan de directie.
Dat dit lukt, heeft te maken met de open schoolcultuur.
Ouders brengen hun kinderen bijvoorbeeld elke dag tot in de
klas, waar de leerkrachten ruim op tijd aanwezig zijn. Bovendien
investeert de school in dagelijkse koffieochtenden voor moeders.
Na elke ouderraad bespreekt brugfiguur An De Vos er samen met
de moeders het ouderraadverslag.
Die brugfiguur is een derde succesfactor. Zij kent veel
ouders persoonlijk, onder meer van de koffieochtenden. Zij durft
ook naar ouders te stappen met de vraag om zich te engageren.
Een laatste factor is het vroege afsluituur. De vergaderingen
starten om 19u en duren nooit langer dan 20u30. Later stoppen
verhoogt de drempel voor sommige allochtone moeders.
17
2
Bericht aan
alle ouders
Denk na op welk moment en langs welke
kanalen een boodschap best vertrekt.
20
bericht aan alle ouders
introductie
Een duidelijke boodschap is
geschreven met een duidelijk
publiek in het achterhoofd.
Bij een divers publiek volstaat
het niet om de boodschap op
één manier te brengen. Een
gemengde school moet op
verschillende sporen communiceren wil ze al haar ouders
goed informeren.
We waren uitgenodigd
in de klas van onze zoon
maar werden pas daags
voordien op de hoogte
gebracht. Voor ons
hopeloos te laat om nog
iets geregeld te krijgen.
Lander, ouder uit Antwerpen
uitnodiging langer op voorhand
gebeurt. Middenklassenouders
vragen echter om activiteiten
wel lang vooraf aan te kondigen.
Dat is bijvoorbeeld nodig om
vrijaf te vragen op het werk.
(b) Ouders aan de schoolpoort
aanspreken is laagdrempelig.
De leerkracht kan zinnen herformuleren, gebaren gebruiken, vertalen,... Sommige
Scholen met een overwegend
of uitsluitend kansarm publiek, scholen leunen sterk op dat
‘schoolpoortinformeren’.
stemmen hun communicatie
daar op af. Wanneer taalsterke Maar ouders met een kind in
de voor- en nabewaking mismiddenklassenouders hun
sen al deze communicatie. Zij
opwachting maken, hebben
vragen terecht dat hun kind
die andere verwachtingen.
alle boodschappen schriftelijk
Dat geldt zowel voor (a) het
meekrijgt.
moment van informeren als
voor (b) de manier waarop dat
De uitdaging is duidelijk: kansgebeurt.
arme en/of niet-Nederlands
talige gezinnen informeren
(a) Concentratiescholen
nodigen hun kansarme ouders moet zonder Nederlandstalige
middenklassengezinnen uit het
graag zo kort mogelijk voorafoog te verliezen.
gaandelijk aan een activiteit
uit. Dat zorgt voor een hogere
opkomst dan wanneer de
21
Wat w e r k t ?
1Informeer twee keer: lang genoeg op
voorhand en daarna nog eens kort vooraf
In het begin van het schooljaar krijgen ouders een overzicht
van alle geplande activiteiten. Komen er nog activiteiten bij, dan
moeten werkende ouders die data zo snel mogelijk krijgen, zeker
als de school op hun aanwezigheid hoopt.
Een herinnering kort voordien helpt ouders die minder plannen,
maar ook ouders met volle agenda’s zijn er dankbaar om. Dat
herinneren kan op een andere, laagdrempelige wijze, bijvoorbeeld door ouders rechtstreeks aan te spreken. Sommige scholen
kiezen daarbij voor een sms.
2Breng de boodschap in verschillende
vormen
Ouders die weinig Nederlands kennen, zijn gebaat bij eenvoudige en eenduidige boodschappen. Dat kan mondeling, met
pictogrammen, met eenvoudige en korte zinnen, door samen
vattingen in andere talen,… Maar toon Nederlandstalige gezinnen dat de school ook communiceert op hun maat. Elektronische
communicatie kan een veelvoud aan papieren brieven voor
komen. Wie verschillende kanalen gebruikt, moet wel verzekeren
dat iedereen dezelfde informatie ontvangt.
3 Spreek iedereen aan
Een ouderbrief die begint met “Beste mama’s” getuigt van
weinig respect voor vaders. Door “papa’s” expliciet niet aan te
spreken, stoot de school iedere betrokken vader tegen de borst.
Zelfs in scholen waar in de praktijk enkel moeders over de vloer
komen, geeft een aanspreking als “Beste mama” een verkeerd
signaal.
In het begin van het
schooljaar krijgen we
een maandkalender met
foto’s van de leerlingen.
Die hangt het hele jaar in
onze keuken. We vullen
hem aan met onze eigen
activiteiten.
Karen, ouder uit Mechelen
22
bericht aan alle ouders
t i p s voo r o n l i n e a g e n d a ’ s
Scholen werken steeds vaker met een Google-agenda. Ouders
beklemtonen drie tips:
•
Liever geen agenda dan een verouderde agenda. Up-to-date
zijn is het grote voordeel van een online agenda. Als de
school dat niet kan waarmaken, begint ze er beter niet aan.
Een verouderde agenda is knullig.
•Stuur ouders meldingen bij elke update. Dat is te automa-
tiseren. Ouders bekijken niet op eigen houtje regelmatig de
agenda van de school.
•Bezorg ouders enkel informatie over hun kind. Een Google-
agenda biedt de mogelijkheid om, bij synchronisatie, enkel
de activiteiten van één klas over te nemen. Leg ouders uit
hoe ze dat doen. En stuur bij een aanpassing in de agenda
enkel een bericht naar de ouders van die klas.
23
Voo r b e e l d
De zeven poten van de Duizendvoet
Kleuterschool Duizendvoet in Lokeren informeert doordacht. Ze
varieert zowel de timing als de vorm.
1. Bij de aanvang van het schooljaar informeert de school de
ouders over alle vrije dagen.
2. Een maandkalender maakt deel uit van de nieuwsbrief die
de ouders elke maand krijgen. De kalender somt alle gebeurtenissen en activiteiten op in de eerstvolgende maand.
3.Een apart briefje, lang genoeg op voorhand meegegeven,
kondigt activiteiten aan waaraan ouders kunnen deelnemen.
4.Elke vrijdagavond vinden de ouders een weekkalender in de
boekentas van hun kind. Zo kunnen ze in het weekend materiaal verzamelen voor de activiteiten van de volgende week.
5. Sclera-pictogrammen ondersteunen de boodschappen voor
taalzwakke ouders.
6.Eén dag voor een activiteit kleven de leerkrachten stickers
op de trui van kleuters. Die stickers herinneren de ouders
aan de op til staande activiteit.
7. Ouders kunnen de nieuwsbrief ook elektronisch ontvangen.
Soms krijgen we
commentaar dat we te
veel moeite doen. Maar
we boeken wel resultaat.
Het laatste oudercontact
waren maar 4 van de 212
ouders afwezig. En dat
met meer dan 70 procent
indicatorleerlingen.
Els Van Aerde, directeur van
Duizendvoet
3
Vriendjes worden?
(hoeft niet)
Eenvoudige, kleinschalige activiteiten
brengen ouders dichter bij elkaar.
Goedgekozen acties zetten aan tot praten.
26
vriendjes worden? (hoeft niet)
V r i e n d j e s wo r d e n ? ( h o e f t n i e t )
Ik koos voor een school
met veel autochtone
leerlingen. Maar aan
de schoolpoort heb ik
geen contact met andere
mama’s.
Fadila, ouder uit Lokeren
“In het begin had ik het gevoel
dat ik genegeerd werd. Als ik
vriendelijk gedag knikte, keken
allochtone mama’s dwars
door me heen. Alsof ik lucht
was. Dat vond ik ergerlijk —
je moet geen vrienden voor
het leven worden, maar een
functioneel contact helpt toch?
Goeiemorgen zeggen, af en toe
iets praktisch vragen,… In de
loop der jaren veranderde dat
gelukkig. Momenteel is mijn
contact met de vaste klanten
aan de schoolpoort hartelijk
— maar wel oppervlakkig. En
het kostte me moeite: ik bleef
elke dag goeiemorgen zeggen,
ik keek mensen in de ogen, ik
bleef glimlachen, ik sprak bij
ouderavonden of schoolfeestjes
andere ouders zelf aan: ‘Was
dat uw zoon die daar toneel
speelde? Knap gedaan van
hem.’ En uiteindelijk ontdooien mensen...”
De bovenstaande getuigenis van Tom, een vader uit
Antwerpen, is geen alleenstaand verhaal. Het citaat van
Fadila ernaast toont dat het
onbehagen niet alleen vaders
of autochtonen treft. Een
diverse oudergroep bemoeilijkt
onderlinge contacten. Ouders
zien weinig raakvlakken en wat
hen bindt ligt soms ondergesneeuwd onder de zichtbare
verschillen. Zelfs een eenvoudig, oppervlakkig gesprek
met andere ouders is dan een
opgave of lukt helemaal niet.
Ouders met een kind op
dezelfde school hoeven niet
met elkaar bevriend te worden,
maar een korte babbel of een
ochtendgroet is voor iedereen
fijner. Ook de school wint:
die wachtmomenten aan de
schoolpoort bepalen mee het
beeld van de school dat ouders
overbrengen aan hun vriendenkring.
De directeur of leerkrachten
hebben niet altijd een goed
zicht op de contacten tussen
ouders en of die problematisch
zijn. Soms gaan contacten
vanzelf vlot of hebben ouders
er geen nood aan. Een goede
informele band tussen school
en ouders helpt om eventuele
problemen op te sporen.
Wanneer ouders een tekort
aan contact signaleren, kan
een school dat verhelpen door
ouders wat vaker bij elkaar te
brengen. Al die ouders hebben
immers een groot gemeenschappelijk interessegebied:
een kind van dezelfde leeftijd
in dezelfde klas. Gebruik dat.
27
Wat w e r k t ?
1 Zorg voor een praktische bezigheid
Samenwerken tijdens een klusjesdag of samen helpen in de
klas, dwingt ouders bijna om te praten. De klus biedt gespreksstof voor een babbel. En eventuele stiltes tussendoor storen niet,
want iedereen is bezig met de activiteit.
2Breng ouders van dezelfde klas samen
Klasgenoten maken veel dingen samen mee. Dat biedt ook
hun ouders gespreksstof voor aan de schoolpoort. Maar dan
moeten ze wel weten dat hun kinderen in dezelfde klas zitten. De
school kan dit tonen door ouders samen te brengen, bijvoorbeeld
op een toonmoment voor schooltijd of door hen samen een activiteit te laten begeleiden.
3Houd rekening met werkende ouders bij
het bepalen van een moment
Werkende ouders kunnen zich overdag niet zomaar vrijmaken. Als een toonmoment of activiteit bij de klasaanvang om half
negen doorgaat, dan hoeven ze vaak geen halve dag vrij te nemen.
Activiteiten in het midden van de dag zijn moeilijker haalbaar
voor deze ouders. En half vier in de namiddag valt voor veel werknemers nog onder de noemer ‘het midden van de dag’.
4 Doe alsof er geen schoolpoort is
Sommige scholen laten ouders ’s morgens hun kinderen tot
in de klas brengen. Dat creëert dagelijkse, spontane en weerkerende ontmoetingen tussen ouders. Het breekt het ijs. Voor
scholen die ouders liever niet in de klas zien, kan de speelplaats
de gulden middenweg zijn. Zaligmakend is dit extra contact
moment niet: het mist tweeverdieners met een kind in de vooren nabewaking. Maar zelfs éénmaal per week zo’n contact hebben, schept een band met andere ouders.
28
vriendjes worden? (hoeft niet)
Voo r b e e l d e n
Drie scholen brengen ouders via kleine en laagdrempelige
activiteiten samen.
Ouders bevragen bij het begin van het
schooljaar
Een halve dag samen op
pad, dat doet babbelen.
Anke, ouder in De Zevensprong
De leerkrachten van De Zevensprong (Antwerpen) vragen aan
ouders in welke activiteiten ze geïnteresseerd zijn en op welke
momenten zij zich daarvoor kunnen vrijmaken. Dat gebeurt
tijdens een infomoment bij het begin van het schooljaar.
Gewapend met die informatie spreken de leerkrachten doorheen
het jaar de geïnteresseerde vaders en moeders aan. Het systeem
werkt prima voor het begeleiden van uitstappen, waarop heel
verschillende ouders toezeggen: een uitstekende manier om
andere ouders te leren kennen.
Kijk- en Doedagen
De ochtend na een Kijken Doedag kreeg ik
meteen een goeiedag
van een mama met wie
ik daar had gepraat.
Ouder in De Springplank
De Springplank (Lokeren) organiseert maandelijks Kijk- en
Doedagen voor ouders van kleuters. Gedurende twee uur doen
ouders mee in de klas van hun kinderen. Nadien volgt er koffie en
wat informatie, bijvoorbeeld over zindelijkheid.
Zowel kansrijke als kansarmere ouders melden zich voor de Kijken Doedagen, maar werkende ouders vertrekken meestal na het
klasmoment. De school zorgt ervoor dat het initiatief kleinschalig
blijft, met maximaal vier ouders per keer. Meer deelnemende
ouders zou de klaswerking verstoren.
Masterchefs
In De Vier Winden (Sint-Jans-Molenbeek) koken ouders eenmaal
per maand samen. Ze doopten het moment Masterchefs. De groep
koks bestaat meestal uit moeders, vaak met een heel verschillende achtergrond. De moeders bereiden samen een gerecht, dat
ze daarna met de leerkrachten opeten. Ook enkele buurtpartners van de school worden uitgenodigd, zoals mensen van het
buurthuis. Het eetzaaltje zit altijd vol: elke maand schuiven meer
dan dertig eters de benen onder tafel. Meestal willen er ook meer
moeders meekoken dan er plek is in de keuken.
29
4
Eerste hulp bij
verjaardagsfeestjes
Overweeg de organisatie van verjaardagsfeestjes te ondersteunen. Dat kan veel
betekenen voor ouders. Help hen om het
vertrouwen te winnen van andere ouders en
leg in de klas uit wat zo’n feest inhoudt.
32
eerste hulp bij ver ja ardagsfeestjes
e e r s t e h u l p b i j v e r j a a r d a g s f e e s tj e s
Buitenschoolse afspraakjes
tussen leerlingen vallen buiten
het takenpakket van de school.
Toch is het nuttig er oog voor te
hebben. Als ouders een verjaardagsfeestje voor hun kind organiseren en er daagt niemand op,
dan breekt hun ouderhart. Het
bevestigt een angst waarover ze
mogelijk al dubden bij de keuze
voor een concentratieschool:
zal mijn kind geen uitzondering zijn op de school, te anders
om aansluiting te vinden bij de
andere leerlingen?
Op het verjaardagsfeestje van mijn dochter
arriveerden twee
Afrikaanse klasgenootjes
in hun mooiste kleren.
Voor het ‘feest’. Ze
schrokken dat we naar
de speeltuin gingen.
An, ouder uit Antwerpen
kennis over. Onderschat dat
niet. Moeten kinderen zich
opkleden voor een verjaardagsfeestje? Moeten ze een groot
cadeau meenemen? Moeten ze
naderhand iets terug doen?
Waarom moet ‘komen spelen’
afgesproken worden? Het zijn
vragen die geen Vlaamse ouder
zich stelt; een nieuwkomer
soms wel.
Ouders kennen en vertrouwen
elkaar onvoldoende. Geen
enkele ouder geeft zijn kind
mee met iemand die hij niet
voldoende vertrouwt. Boven
Ook de school heeft er belang
dien is dat vertrouwen nodig
bij dat verjaardagsfeestjes of
‘komen spelen’ een succes zijn. om religieuze of culturele
vragen te bespreken. Gaat het
Maar zulke activiteiten zijn
moeilijker te organiseren op een kind halal voedsel krijgen?
Zullen er mannen in huis zijn
gemengde school of een concentratieschool. Daar zijn twee als de dochter gaat spelen en als
de moeder haar gaat ophalen?
redenen voor.
Het zijn delicate vragen, die
ouders alleen stellen in
Nieuwkomers zijn niet
vertrouwen.
vertrouwd met activiteiten
zoals verjaardagsfeestjes of
Bovenstaande problemen zijn
‘komen spelen’. Ook allochniet onoverkomelijk. De school
tone ouders van de tweede
generatie die vroeger nooit naar kan ouders hierin ondersteunen.
zo’n activiteit gingen, missen er
33
Wat w e r k t ?
De onderstaande tips gaan over het ondersteunen van verjaardagsfeestjes, maar gelden evenzeer voor andere activiteiten.
1Breng ouders met elkaar in contact
Ouders moeten elkaar kennen alvorens er vertrouwen kan
ontstaan. Het derde hoofdstuk van deze inspiratiegids bevat tips
om de contacten tussen ouders te vergemakkelijken.
2Zorg dat de kinderen weten wat
te verwachten
Een klasthema ‘verjaardagen’ of ‘feesten’ leent zich perfect als kapstok om het over verjaardagsfeestjes te hebben. Wat
gebeurt er dan? Waarom is dat leuk voor de kinderen? Wat wordt
er wel en niet verwacht? Als de leerkracht naar een concreet verjaardagsfeestje verwijst, dan is het natuurlijk wel belangrijk dat
alle kinderen zijn uitgenodigd.
3Leg aan de ouders uit wat er
te gebeuren staat
In een wekelijks koffiemoment kan de brugfiguur of de
organiserende moeder komen vertellen wat het feest inhoudt.
De andere moeders kunnen er hun vragen stellen. Is er niet zo’n
informeel ontmoetingsmoment, bekijk dan samen met de organiserende ouder of die in de aanloop naar het feestje de andere
ouders persoonlijk kan aanspreken met wat meer informatie.
4Zorg voor realistische verwachtingen
bij de organiserende ouders
Soms dagen er bij een eerste verjaardagsfeest toch weinig
kinderen op. Wat onbekend is, moet groeien. Bovendien zullen
sommige kinderen nooit mogen komen. Zorg daarom voor realistische verwachtingen bij de organiserende ouders en ondersteun
hen achteraf in het bekijken van wat anders kan.
5Geef de ouders een lijst met tips
Het is niet aan de school om verjaardagsfeestjes te organiseren.
Dat doen de ouders wel. Maar de school kan hen wel een lijst met
tips bezorgen. Een voorbeeld is het volgende lijstje.
34
eerste hulp bij ver ja ardagsfeestjes
VERJAARDAGSFEESTJES
l i j s tj e v oo r o u d e r s
Maak de uitnodiging visueel
Prenten of foto’s tonen wat er te gebeuren staat, ook aan ouders
die de taal minder machtig zijn. En de beelden maken de ouders
en hun kinderen warm voor het feest.
Spreek ouders persoonlijk aan
Een persoonlijke uitnodiging aan ouders biedt de kans om vragen
te stellen over de activiteit. Tegelijk ontstaat er vertrouwen. Is
het voor een ouder onmogelijk om vlak voor of na schooltijd aan
de schoolpoort te staan, dan kan hij aan de leerkracht vragen om
de ouders persoonlijk aan te spreken.
Laat het feestje direct na school doorgaan
Feestjes in het weekend zijn moeilijker voor veel allochtone leerlingen. Dat is familietijd, maar er is soms ook Arabische les en/
of de kans bestaat dat het feest vergeten wordt. Daarom is een
woensdagnamiddag een beter moment. Zeker als de organiserende ouder de klasgenootjes na schooltijd meteen meeneemt.
Schat culturele gevoeligheden vooraf in
Als er moslimkinderen op het feestje verwacht worden, dan helpt
het om halal eten te serveren. Vertel dat ook aan hun ouders.
Neem wel de tijd om deze belofte correct uit te voeren; halal eten
is ruimer dan een verbod op varkensvlees. Informatie daarover
is te vinden op internet. Of nog: vraag aan moslimouders of het
geplande voedsel voldoet. Zij helpen graag en de vraag wekt vertrouwen.
Wissel telefoonnummers uit
Het stelt ouders gerust als ze het telefoonnummer krijgen van de
persoon bij wie hun kind is. Omgekeerd bespaart het nummer
van de ouders de organisatoren stress als een van de kinderen na
het feest te laat wordt opgehaald.
35
Voo r b e e l d
Het verjaardagsfeestje van Hannah
“Hannah startte in haar school samen met twee andere autochtone peuters. Op haar eerste verjaardagsfeestje verschenen
alleen die twee andere kinderen. Nochtans nodigden we ook haar
allochtone klasgenootjes uit. Dat wilden we niet meer meemaken. De school informeerde mee de ouders en de kinderen. En de
klas kwam zelfs op babybezoek toen Hannah er een broertje bij
kreeg. Daarna kwamen er wel allochtone klasgenoten meevieren.
Hannah is ondertussen ook al op verjaardagsfeestjes geweest van
verschillende allochtone leerlingen.”
— Marieke, ouder in Sint-Maria (Antwerpen)
5
Gemengde school,
gemengde klassen
Wees vragen of opmerkingen van ouders voor.
Ontwikkel een visie over klassamenstelling
die gedragen wordt door het personeel en die
verdedigbaar is tegenover alle ouders.
38
gemengde school, gemengde klassen
G e m e n g d e s c h oo l , g e m e n g d e k l a s s e n
De klassamenstelling zorgt in
elke school wel eens voor wrevel, maar op gemengde scholen
speelt een extra dimensie mee.
Als de groep autochtone kinderen klein is, dan vragen hun
ouders soms om de kinderen in
één klas te zetten.
Samen of niet? In theorie is
de oplossing makkelijk, want
niemand wil segregatie organiseren in een school. De school
zou dan zelf een verschil maken
tussen groepen kinderen.
Maar pragmatisch ligt de oplossing moeilijker. Soms dreigen
autochtone ouders, als ze een
kleine minderheid vormen,
met hun kinderen te vertrekken
als die niet samen in de klas
zitten. En dan geven scholen
daaraan toe omdat ze anders
helemaal geen autochtone
gezinnen meer over houden.
Of nog moeilijker: sommige
scholen kiezen ervoor om
vriendjes bij elkaar in de klas
te zetten. Als de autochtone
kinderen dan elkaars vrienden
zijn, creëert dat beleid onbedoelde segregatie.
Een school die ingaat op een
segregatievraag, riskeert
verontwaardigde reacties van
allochtone ouders. En zij maakt
zich op termijn het leven
moeilijk: soms groeit de groep
autochtone leerlingen na de
belofte nog aan. Wanneer de
school dan alsnog beslist tot
splitsen, ervaren ouders dat
mogelijk als ‘woordbreuk’.
Kortom, gemengde scholen
met meer dan één klas per leeftijdscategorie moeten vroeg of
laat een standpunt innemen
over hoe ze klassen mengen.
39
Wat w e r k t ?
1 Wees vragen te snel af
Ontwikkel een visie over klassamenstelling vooraleer er
vragen over komen. Als ouders tijdens een rondleiding of bij de
inschrijving een vraag stellen over klassamenstelling, dan geldt
het antwoord daarop — hoe vaag of ondoordacht ook — voor hen
als het schoolbeleid. Als dat antwoord naderhand herroepen of
bijgestuurd wordt, dan zorgt dat voor wrevel en komt de schoolleiding als zwak over. Zeker als de bijsturing ingaat tegen de voorkeur van de ouders.
2 Anticipeer op bezorgdheden van ouders
Hou bij het ontwikkelen van een visie op klassamenstelling rekening met de bezorgdheden van ouders. Vaak zijn ouders
bang voor het (taal-)niveau als de Nederlandstalige kinderen met
te weinig zijn. Of ze vrezen dat hun kind buitenschoolse speel
momenten of feestjes met klasgenoten zal moeten missen. Op die
bezorgdheden kan een school anticiperen door in te grijpen op de
klasorganisatie.
•
Werk met leefgroepen. Kinderen hoeven niet samen te
zitten per leeftijd. Een school kan in een klas instappertjes
combineren met oudere kinderen. Nederlandstalige ouders
hoeven zo niet te vrezen dat hun peuter met niemand kan
praten. Ook een vijfjarige die anderstalig wordt opgevoed,
bouwde ondertussen een aardige Nederlandse woordenschat op. De peuters leren op alle vlakken bij van de oudere
kleuters.
•Werk klasdoorbrekend. Wekelijkse activiteiten met andere
klassen vergemakkelijken vriendschappen buiten de eigen
klas. Dat kan ouders overtuigen die vrezen dat hun kind buitenschoolse kansen zal mislopen. Zulke klasdoorbrekende
activiteiten zijn minder ingrijpend voor de schoolorganisatie
dan overstappen op leefgroepen. Neem deze activiteiten wel
structureel op in de weekkalender. Anders moeten ze te vaak
wijken voor andere prioriteiten.
40
Autochtone kinderen
behandelen we op
dezelfde manier als
bijvoorbeeld Turkse
kinderen. We zetten ze
niet allemaal samen in
één klas, maar zorgen
er wel voor dat ze met
minstens twee à drie bij
elkaar zitten.
Noortje Mussche, directeur van
De Piramide (Gent)
gemengde school, gemengde klassen
3Zorg dat de visie geen groep bevoordeelt
of benadeelt
Een school die beslist om autochtone kinderen samen te zetten, krijgt meestal tegenwind van allochtone ouders. De school
maakt immers een onderscheid tussen autochtone en allochtone
leerlingen. Als een school besluit om kinderen met een gemeenschappelijke achtergrond in een groepje samen te houden, laat
dat dan niet alleen voor autochtone kinderen gelden.
4Zorg dat elk personeelslid dezelfde visie
uitdraagt
Ouders stappen met hun vragen over klassamenstelling vaak
eerst naar de leerkracht van hun kind. Personeelsleden die nog
niet eerder nadachten over de problematiek, gaan dan al snel mee
in de redenering van de ouders. Betrek daarom tijdig de leerkrachten bij de discussie over klassamenstelling. Dat geeft hen
inzicht in de argumenten pro en contra. Het voorkomt ondoordachte uitspraken, die kwalijk kunnen zijn voor de school.
41
Voo r b e e l d
De ene leefgroep is de andere (niet)
•
asisschool De Schatkist in Berchem deelt de kleuters op in
B
leefgroepen. Kinderen van tweeënhalf tot vijf zitten samen.
•Elke leefgroep is zo divers en evenwichtig mogelijk.
Daarbij houdt de school rekening met vier criteria: geslacht,
leeftijd, thuistaal en talent.
•Met alle taalgroepen gaat de school op dezelfde manier
om. De school streeft naar spreiding. Ze zet bijvoorbeeld
nooit alle Arabische leerlingen in één groep. Maar één
Arabisch of één Vlaams kind apart zetten doet ze ook niet.
•Vanaf het eerste leerjaar zitten de leerlingen niet meer in
leefgroepen, maar gewoon samen met leeftijdsgenoten. De
overige criteria voor klasverdeling blijven dezelfde: verdeling over geslacht, thuistaal en talent.
De Schatkist is tevreden over de organisatie van haar leefgroepen,
ook al lukt de school niet altijd in een optimale samenstelling.
Het afgelopen schooljaar telden twee leefgroepen geen autochtone kindjes. De andere groepen telden er twee tot vier, afhankelijk
van de vriendengroepjes. Maar de criteria taal en talent zorgden
ervoor dat elke leefgroep sterk en evenwaardig was.
Wij willen geen
‘Vlaamse klas’. Wij zijn
een gemengde school in
een gemengde buurt.
Ann Smans, zorgcoördinator in
De Schatkist
Gezinnen zeggen
‘ja’ tegen de
concentratieschool
of gemengde school
in hun buurt.
school in zicht werkte
de afgelopen jaren samen
met 93 kleuterscholen en
lagere scholen die voor
veel kansrijke ouders uit
de buurt geen optie waren.
Het project begeleidde
ruim 750 kansrijke ouders
bij hun schoolkeuze. Meer
dan 500 van hen kozen
nadien overtuigd voor een
zeer gemengde school of
concentratieschool —
dikwijls tegen hun oorspronkelijke verwachtingen in.
Tijdens talrijke gesprekken
met ouders, directies,
leerkrachten en onderwijsprofessionals rijpte de
inhoud van deze Inspiratiegids: vijf uitdagingen voor
gemengde scholen. Een
digitale versie, samen met
meer uitleg over het project
School in zicht, is te vinden
op www.schoolinzicht.be.
U kan er ook een exemplaar
downloaden van het boek
Tien lessen uit drie jaar
werken aan desegregatie in
het onderwijs, dat inzichten
deelt over kansen en valkuilen voor concentratiescholen.

Download Report