Artikel GRAIL

Foto: Mark van den Brink / Locatie: VUmc
Topdiagnostiek én looptraining
Samen met het bedrijfsleven ontwikkelde het VU medisch centrum een geavanceerde looptrainer en
diagnostisch instrument: de GRAIL. Het Militair Revalidatie Centrum Aardenburg schafte er al één aan,
de revalidatiecentra Beatrixoord/UMCG, Groot Klimmendaal, Revant en de Sint Maartenskliniek volgen.
Jaap Harlaar, hoogleraar klinische bewegingsanalyse aan het VUmc, vertelt over deze nieuwe techniek.
• Door Adri Bolt
Wat doet de GRAIL?
‘De GRAIL geeft een goede imitatie van het lopen in een normale omgeving.
Je kunt de snelheid van de loopband variëren, maar hem bijvoorbeeld
ook schokkend laten bewegen. Wanneer je dat combineert met digitale
beelden die je bijvoorbeeld doen denken dat je door een tram loopt, krijg
je een behoorlijk levensechte ervaring. In die situatie kun je de belasting
van spieren en gewrichten meten. Daarop kun je je diagnostiek baseren,
maar je kunt de metingen ook gebruiken voor een directe terugkoppeling
bij de behandeling.’
Hoe ontstond het idee voor de GRAIL?
‘In een bewegingslaboratorium kun je onderzoeken hoe mensen hun spieren
gebruiken tijdens het lopen; belangrijke informatie voor de revalidatiearts.
Zo’n lab is een vrij grote ruimte waar iemand doorheen loopt, met sensoren
op de spieren die de bewegingen meten. De patiënt loopt over platen die
de krachten meten die hij uitoefent. Op basis daarvan kun je schatten hoe
groot de krachten op de gewrichten en spieren zijn, en kun je verkeerde
18
RM 2 2014
beweegpatronen herkennen. Onze gedachte was dat dergelijke metingen
exacter, uitgebreider en compacter zouden moeten kunnen.’
Hoe werkt het systeem?
‘De GRAIL is eigenlijk een compact bewegingslaboratorium, waarin de
platen op de grond vervangen zijn door een loopband. Onder die loopband
zitten sensoren die de krachten kunnen meten die de patiënt uitoefent
- dat is een technologische innovatie. Om de loopsituatie realistisch te
maken, is er virtual reality aan toegevoegd. De patiënt ziet op beeldschermen een bewegende omgeving waarin hij lijkt te lopen.’
‘Het voordeel van de GRAIL is dat je veel meer verschillende bewegingen
kunt analyseren dan in het bewegingslab. En je kunt met de GRAIL
verstoringen aanbrengen, en zo situaties nabootsen die in het dagelijks
leven ook voorkomen. Zoals de situatie in de tram. Dat resulteert in een
betere diagnostiek, en in een diagnostiek waarmee je mensen kunt helpen
beter te functioneren in dat dagelijks leven. Overigens gaat het over
topreferente diagnostiek, die voor lang niet elke patiënt nodig is.’
COLUMN
Voor wie is de GRAIL wel bestemd?
‘Onze patiënten zijn vooral kinderen met cerebrale parese. Voor die groep
is bewegingsanalyse heel belangrijk voor het instellen van de behandeling.
Net als vaak voor CVA-patiënten en voor patiënten met knie-artrose.
Wanneer je weet welke spieren verkeerd worden belast, kun je daar je
behandeling op richten. Zo kunnen we spastische spieren slapper maken
door botulinetoxine in te spuiten, orthesen voorschrijven als ondersteuning of
orthopedische correcties uitvoeren. En trainen natuurlijk, dat blijft cruciaal.’
Kun je ook behandelen met de GRAIL?
‘Ja, behandelen is een belangrijke toepassingsmogelijkheid. We kunnen
bijvoorbeeld de belasting van een knie via het beeldscherm direct terugkoppelen naar de patiënt op de loopband. Zo kun je iemand leren om zo
te gaan lopen dat die belasting vermindert. Op die manier train je heel
specifiek en efficiënt. Omdat je de grens kunt opzoeken van wat iemand
kan, kun je het leereffect zo groot mogelijk maken. Overigens behandelt
het VUmc zelf niet met de GRAIL, maar dat gebeurt straks wel in de
revalidatiecentra.’
PÈRE-LACHAISE
In ben in Parijs op Père-Lachaise, het kerkhof waar veel beroemde
Parijzenaars begraven liggen. Ik zit bij het graf van Jim Morrison, de
zanger van The Doors. Dat was weliswaar een Amerikaanse band,
maar Jim woonde in Parijs toen hij doodging. Ik luister door mijn
koptelefoon naar Riders on the storm, de laatste single die vlak voor
zijn dood in 1971 uitkwam.
De muziek van The Doors dook steeds weer op tijdens mijn werk.
Vrijwel alle opnames die ooit door de band gemaakt zijn heb ik gekregen
van een patiënt die net als ik fan was. Iedere keer nam hij muziek
mee. Eerst cassettes, later CD’s en nu een stickje. Het begon in de
jaren tachtig toen hij een baclofenpomp kreeg. Dat is een pomp die
onder de buikhuid wordt geplaatst en die langzaam baclofen in de
ruggenmergholte druppelt om spasticiteit te bestrijden. Deze patiënt
had een dwarslaesie met ernstige spasticiteit en had er baat bij.
Zo’n pomp moet vier keer per jaar gevuld worden en ik was de eerste
pompbediende in Nederland.
Is de GRAIL nu het beste apparaat voor bewegingsanalyse?
‘In het Militair Revalidatie Centrum in Doorn staat ook de CAREN. Dat is
een vergelijkbaar systeem, maar het is nog geavanceerder dan de GRAIL.
Met de CAREN kun je nog meer verstoringen aanbrengen, met name wat
de balans betreft. De CAREN is echt een top-end apparaat, dat duurder en
moeilijker te installeren is dan de GRAIL. Zo vraagt de CAREN om aanpassingen aan het gebouw waar hij geplaatst wordt en om begeleiding door
wetenschappers. GRAIL is voor veel onderzoek en therapie een voordeliger
alternatief. De afgelopen periode hebben we onderzoek gedaan naar het
effect van de GRAIL. We waren bang dat patiënten anders gaan lopen
op een loopband, maar dat is gelukkig maar beperkt het geval. Op dit
moment onderzoeken we daarnaast hoe nauwkeurig de GRAIL de krachten
meet die de patiënt op de grond uitoefent, om dat te kunnen vergelijken
met de meting in het bewegingslab. De eerste resultaten zijn positief.’
Het vullen van een pomp duurt even, waardoor we altijd tijd hadden
om te praten. Over documentaires van The Doors die we gezien hadden
en onbekende opnames, over flowerpower en gitaren. Hij speelde ook
gitaar en tijdens het vullen van zijn pomp liet hij zien hoe je sommige
gitaargrepen het beste kon uitvoeren. Ik heb zelfs eens een gitaar van
hem gekocht.
Dat is bijzonder aan de relatie die je als dwarslaesiedokter met je
patiënten hebt: je blijft ze je hele loopbaan zien. Sommigen ken ik
al 35 jaar en dat schept een band. En nu zit ik hier bij Jim Morrison
op Père-Lachaise. Ik heb beloofd om een foto te maken van het graf.
Kunnen we daar weer over praten.
Hans Slootman
Moet elk revalidatiecentrum wat u betreft een GRAIL aanschaffen?
‘Revalidatiecentra die zich willen profileren als expert op het gebied van
de behandeling van bewegingsstoornissen moeten de ontwikkelingen in
ieder geval goed volgen. De GRAIL is een behoorlijke investering, maar
uiteindelijk leidt die tot veel beter gerichte behandelingen en dus tot
betere resultaten voor de patiënt. Maar de GRAIL is geen kant en klaar
product, er moeten nog veel applicaties ontwikkeld worden. De huidige
applicaties zijn het resultaat van een goede samenwerking tussen industrie,
wetenschap en het Militair Revalidatie Centrum Aardenburg, en daar
komen dus nog vier centra bij. Zo worden applicaties ontwikkeld die
bepaald worden door de klinische noodzaak.’
De aanschaf van de GRAILs door de revalidatiecentra wordt deels gefinancierd
door het Revalidatiefonds, het Fonds NutsOhra en het Dr. C.J. Vaillant Fonds.
De GRAIL van het VUmc is deels bekostigd door ZonMw.
Hans Slootman is revalidatiearts
bij Heliomare in Wijk aan Zee.
Op www.revalidatiemagazine.nl staat een filmpje over het
gebruik van de GRAIL in de revalidatie.
RM 2 2014
19

Download Report