Drie grote valkuilen van renteswaps

An
mkb-ﬁnanciering
Mismatch, negatieve waarde of de bank als adviseur of tegenpartij
Drie grote valkuilen
van renteswaps
Roderick Watson en Gidget Brugman
De discussie over de verkoop van renteswaps aan het mkb is ﬂink opgelaaid. Er is een
recente uitspraak van de rechtbank Oost-Brabant waardoor de Rabobank een forse
schadevergoeding moet betalen aan een mkb-ondernemer. Begin deze maand zijn er
Kamervragen aan Minister Dijsselbloem gesteld over renteswaps. CDA-Kamerlid Van
Hijum pleitte onder meer voor een algemene schadevergoedingsregeling voor mkb’ers
met een renteswap. De minister deelt de zorgen, maar wil nog niets weten van een dergelijke regeling. Belangrijkste reden daarvoor is dat per geval moet worden bekeken of
er daadwerkelijk iets fout is gegaan. Niet in alle gevallen kan aan de bank een verwijt
worden gemaakt over het afsluiten van een renteswap.
10
www.accountancynieuws.nl
et is voor weinigen een geheim dat
renteswaps zowel kansen als valkuilen met zich meebrengen. Kort en
goed gezegd is een renteswap een renteruil tussen twee partijen, doorgaans
een bank en een kredietnemer. Een renteswap is een financieel instrument
waarvan de waarde afhankelijk is van
de ontwikkeling van de marktrente.
Doordat de waarde ervan afhankelijk is
H
18 april 2014
nr 7 Accountancynieuws
mkb-ﬁnanciering
van een andere waarde, is een renteswap een derivaat. Een renteswap
wordt doorgaans gebruikt voor het afdekken van het renterisico op een financiering met variabele rente, maar
kan ook worden gebruikt om mee te
speculeren op de ontwikkeling van de
marktrente.
Waarde renteswap
Een renteswap kan een positieve en een
negatieve waarde hebben. Wat houdt
dat in? Als de rente na het afsluiten van
de overeenkomst stijgt, dan is dat in
het voordeel van de partij die de vaste
rente betaalt. Diegene zal de renteswap
alleen willen beëindigen als hij daar
een vergoeding voor ontvangt. Dit
werkt ook andersom. Als de marktrente
daalt na het afsluiten van de overeenkomst, dan is dat in het nadeel van degene die de vaste rente betaalt. Die par-
tij zal dus geld moeten toeleggen als hij
de renteswap wil beëindigen. De omvang van de vergoeding van het openbreken van de overeenkomst wordt uitgedrukt in een positieve of negatieve
waarde.
In de praktijk zijn veel renteswaps afgesloten in een periode dat de Euribortarieven veel hoger waren dan op dit moment. Dat betekent dat die renteswaps
met de huidige lage marktrente veelal
een negatieve waarde zullen hebben.
‘Veel renteswaps zijn afgesloten tegen toen hogere
Euribortarieven. Die renteswaps hebben, met de
huidige lage rente, vaak
een negatieve waarde.’
Een renteswap is overigens iets anders
dan een rentecap. Bij een rentecap betaalt de kredietnemer eenmalig een bedrag aan de bank. In ruil daarvoor ontvangt hij de toezegging dat de variabele
rente nooit hoger zal zijn dan een bepaald afgesproken niveau. In deze bijdrage zullen wij verder niet inhoudelijk
ingaan op rentecaps.
An
Welke kansen bieden renteswaps?
Een onderneming die zekerheid wil
over haar rentelasten op lange termijn,
zal bij haar bank vragen om een financiering met vaste rente. In de praktijk
blijkt dat de bank een dergelijke lening
niet aanbiedt, of alleen aanbiedt tegen
voor de onderneming ongunstige voorwaarden.
In die situatie kan een onderneming die
behoefte heeft aan zekerheid over haar
rentelasten, ervoor kiezen een rentederivaat af te sluiten. Voordeel daarvan is dat
er een ﬁnanciering kan worden aangegaan, dat de rentelasten daarvan (kennelijk) beter zijn dan bij een lening met variabele rente en dat er ‘onderaan de
streep’ zekerheid is over de omvang van
die rentelasten. Om die redenen hebben
veel ondernemingen de afgelopen jaren
bij hun ﬁnanciering een renteswap afgesloten.
Valkuilen in de praktijk
Het is duidelijk dat rentederivaten voordelen kunnen bieden, maar zowel bij het
aangaan als tijdens de looptijd van een
renteswap moet ook rekening gehouden
worden met enkele valkuilen. Wij zijn in
de praktijk op de volgende valkuilen gestuit, die aanleiding hebben gegeven tot
Voorbeeld renteswap
Stel dat de onderneming een lening van € 1.000.000 afsluit bij een bank en over
dat bedrag een variabele rente betaalt die bestaat uit het driemaands Euribortarief (laten we zeggen op het moment van afsluiten 4% - niveau medio 2007) met
een opslag van 2%. Gevolg van die ﬁnanciering is dat de onderneming bij een stijgende marktrente te maken krijgt met stijgende rentelasten. Andersom zullen de
rentelasten van de onderneming dalen als de marktrente daalt.
De onderneming kan naast die ﬁnanciering een renteswap afsluiten. In dat geval
wordt de afspraak gemaakt dat de onderneming de betaalde variabele rente van
de bank retour ontvangt en de onderneming tegelijk een vast rentepercentage
aan de bank vergoedt. Gevolg is dat de onderneming onderaan de streep een vaste rente betaalt op de ﬁnanciering en dat er dus zekerheid ontstaat over de te betalen maandlasten.
Door deze constructie ligt het risico van een stijging van de marktrente nu bij de
bank. De onderneming betaalt de bank daarvoor geen eenmalige vergoeding (ter
vergelijking: voor een rentecap moet wel een eenmalige vergoeding aan de bank
worden betaald). De vergoeding die de bank ontvangt, zit verdisconteerd in de
vaste rente die de onderneming maandelijks aan de bank betaalt. Bijvoorbeeld:
in een periode waarin het driemaands Euribortarief 4% bedraagt en de klantopslag 2%, zou de onderneming normaal gesproken een variabele rente van op dat
moment 6% betalen. Op dat moment zou de bank bij het afsluiten van een renteswap bijvoorbeeld een vaste rente van in totaal 6,5% kunnen aanbieden.
Accountancynieuws 18 april 2014 nr 7
www.accountancynieuws.nl
11
An
mkb-ﬁnanciering
een juridisch conﬂict met de bank, en in
aantal gevallen tot een juridische procedure.
zigt (hierover ontstaat sowieso vaak discussie). Ook in dat geval gaat de renteswap uit de pas lopen met het krediet.
Valkuil 1: mismatch
Valkuil 2: negatieve waarde
Eerste voorbeeld van een valkuil is een
mismatch tussen de renteswap en de onderliggende ﬁnanciering. In een ‘normale’ situatie is het bedrag en de looptijd
van de swap niet groter dan het bedrag
en de looptijd van de lening. Maar als het
bedrag of de looptijd van de swap afwijkt
van de lening, dan is de onderneming in
feite aan het speculeren op de ontwikkeling van de marktrente.
De hierboven genoemde ‘negatieve waarde’ van een rentederivaat is waarschijnlijk
het meest voorkomende addertje onder
het gras bij het afsluiten van een renteswap.
Wat maakt het uit dat een renteswap een
negatieve waarde heeft? Als de onderneming de rit (lees: de looptijd van de lening
overeenkomstig het aﬂossingsschema)
gewoon wil uitzitten, dan is er meestal
niet zoveel aan de hand. In die situatie zal
een negatieve waarde alleen invloed hebben op de bedrijfsvoering van de onderneming als de bank naar aanleiding van
het bestaan van de negatieve waarde het
recht heeft zekerheden of een betaling te
eisen.
Voorbeeld 1: een onderneming die
alleen renterisico’s wil afdekken,
hoeft op een lening van € 1.000.000
geen renteswap voor een bedrag van
€ 1.500.000 af te sluiten. In dat geval
is sprake van een mismatch.
Voorbeeld 2: een onderneming die
alleen renterisico’s wil afdekken,
hoeft op een vijfjarige lening geen
zesjarige renteswap af te sluiten. In
dat geval is er in het zesde jaar sprake van een mismatch.
Voorbeeld 3: het niveau van de renteswap (dus het bedrag dat daardoor
wordt afgedekt) moet gelijklopen
met het aﬂossingsschema van de lening. Als er meer wordt afgelost dan
het niveau van de renteswap, dan
ontstaat er ‘sluipend’ een mismatch
Een mismatch zou zich al kunnen voordoen bij aanvang van de kredietrelatie.
Dat ligt echter niet zo voor de hand omdat op dat moment duidelijk is voor
welk bedrag een vaste rente gewenst is.
Een mismatch kan ook gedurende de
looptijd van de lening ontstaan. Zo kan
een onderneming ervoor kiezen tussentijds een grotere aﬂossing te doen dan
vooraf afgesproken. In dat geval is het
noodzakelijk eveneens het niveau van de
renteswap te verlagen.
Gebeurt dat niet, dan ontstaat er een
mismatch, met alle gevolgen van dien.
Een andere oorzaak voor een mismatch
gedurende de looptijd is de situatie
waarin de bank de variabele opslag wij-
12
www.accountancynieuws.nl
‘Wij zijn in de praktijk
op drie valkuilen gestuit,
die aanleiding hebben
gegeven tot een juridisch
conﬂict met de bank, en in
een aantal gevallen tot een
juridische procedure.’
Zoals hierboven al aangegeven zal een
onderneming die een grotere tussentijdse aﬂossing wil doen dan voorzien, ook
het niveau van de renteswap moeten verlagen. Om dat niveau te kunnen verlagen, zal wel eerst de eventuele negatieve
waarde moeten worden vergoed aan de
bank. Voor veel ondernemingen is dat
een onprettige verrassing die roet in het
eten kan gooien bij tussentijdse aﬂossingen, herﬁnancieringen of herstructureringen.
om bij het afsluiten van een renteswap
duidelijk op het netvlies te hebben wat de
rol van de bank is en zonodig een onafhankelijk adviseur te raadplegen.
In zaken waarin wordt geprocedeerd
over renteswaps stelt de bank zich vaak
op het standpunt dat zij eigenlijk niet
heeft geadviseerd over de renteswap.
Volgens de rechtspraak van dit moment
komt de bank doorgaans niet weg met
een dergelijk verweer. Dat betekent dat
de bank als adviseur een zwaardere
zorgplicht en grotere verantwoordelijkheid heeft richting de onderneming. Uit
wet en rechtspraak volgt in ieder geval
dat het advies van de bank door een ‘redelijk handelend, redelijk bekwaam’ beroepsgenoot moet kunnen zijn gegeven.
Als dat niet zo is, dan kan zij door de
onderneming voor de gevolgen van dat
gebrekkige advies aansprakelijk worden
gehouden.
Slotsom
Voor een onderneming die van de bank
een lening met variabele rente krijgt aangeboden kan een renteswap een goede
manier zijn om zekerheid te krijgen over
de omvang van de toekomstige rentelasten. Voor degene die een renteswap afsluit
is het dan wel zaak om ‘kort op de bal’ te
spelen en is het absolute noodzaak om de
swap tot op de vierkante millimeter te
doorgronden. Op die manier worden onprettige verrassingen voorkomen. An
Valkuil 3: bank als tegenpartij of
adviseur?
De derde valkuil gaat over de verschillende
rollen die de bank heeft bij het afsluiten
van een renteswap. De bank is namelijk bij
het afsluiten van een renteswap niet alleen
adviseur van de onderneming, maar ook
tegenpartij. Het belang van de bank is tegengesteld aan het belang van de onderneming. Daarom verdient het aanbeveling
Mr. R.J. Watson en mr. G.J. Brugman zijn
advocaten ﬁnancieel recht bij BarentsKrans
in Den Haag.
18 april 2014
nr 7 Accountancynieuws

Download Report