VOEKS NIEUWS
Maandblad van de Vereniging van Oud-Employés der “Koninklijke/Shell” Nr. 11-12 | november-december 2013
Nigeria
Gepensioneerden in
Pensioenfondsbestuur
Sinkholes
en gulets
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december
1
COLOFON
Voeksnieuws
Officieel orgaan van de ‘Vereniging van
Oud-Employés der ‘Koninklijke/Shell’
63e jaargang, nr.11-12, novemberdecember 2013
Kopij inleveren
De kopij voor het volgende nummer
01-2014 dient uiterlijk vrijdag 22
november 2013 door de redactie te zijn
ontvangen. De kopij voor het daarop
volgende nummer 02-2014 moet uiterlijk
vrijdag 3 januari 2014 binnen zijn.
Inzendingen uitsluitend per e-mail aan:
[email protected]
Versterking redactie gezocht
Tienmaal per jaar doet uw redactie haar best om u een smakelijk nieuw nummer
van Voeksnieuws voor te schotelen. En iedere keer als de drukproef van de opmaker
komt gaat er een golfje van voldoening door ons heen: de klus is weer geklaard.
Het verzamelen, corrigeren en eventueel zelf schrijven van kopij, het indelen van
het blad en het maken van een eerste proefopzet, het zijn allemaal activiteiten
waaraan elk redactielid plezier beleeft, ieder op zijn/haar eigen manier. Eens
per maand ontmoeten wij elkaar op het Centraal Kantoor in Den Haag, met als
afsluiting een (gratis) lunch. Mocht één (of meer) van deze activiteiten u (m/v) aanspreken, zelfs al heeft u totaal geen ervaring, dan zouden wij graag met u willen
praten. Zolang u met een PC en met e-mail overweg kunt… wij leren u de rest wel.
Uw respons zien wij graag tegemoet, naar [email protected]. Wie durft?
Redactie
Anton Barendregt
Marieke van Bork
Oscar Franse
Eef Hummel
Chris Whincup
Voeks Nieuwjaarsreceptie 2014
Graag wijzen wij u er nu al op dat de traditionele
Voeks Nieuwjaarsreceptie zal worden gehouden op
zaterdag 11 januari 2014. Zet die datum vast in
uw agenda! Evenals de voorgaande jaren zal het
plaatsvinden in het Van der Valk Restaurant, locatie
Schiphol, aan de A4.
Website
www.voeks.nl
Webmaster: [email protected]
Aan dit nummer werkten
verder mee:
Ank Herstel, Jim Keulemans, Henk
Mentink, Tom Reijers, Peter Visser, Pim
Visser, Michiel Zwager.
Deze jaarlijkse bijeenkomst is niet alleen een uitstekende gelegenheid om oud-collega’s en vrienden het
beste voor het nieuwe jaar te wensen, maar bovenal
om bij te praten. In het volgende Voeksnieuws, dat
omstreeks 18 december 2013 bij u op de mat zal
vallen, verschijnt uitgebreide informatie over de bijeenkomst. Het bestuur hoopt velen van u opnieuw te
treffen, of voor de eerste keer te ontmoeten.
Design
Shell – Production Centre of Excellence,
Den Haag
Druk
Roto Smeets Grafiservices, Utrecht
Oplage 21.450
© 2013 Voeks
Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen
of bewerken van artikelen uit dit blad is
toestemming van de redactie vereist.
Shell World Wide Bridge
De bridge afdeling van regio Den Haag heeft aangegeven op zaterdag 9 november deel te nemen aan het
Shell Wereld Bridge toernooi. Het toernooi vind plaats
op te Werve, aanvang 12.30 uur en kost € 5 per paar.
Aanmelden bij Lum Honhoff, tel. 070 – 307 7631 of via
e-mail [email protected]
Bureau Voeks
Postbus 162
2501 AN Den Haag
Tel. 070 – 377 2371
Fax: 070 – 392 4835
E-mail: [email protected]
Voor informatie bereikbaar op maandag
t/m donderdag tussen 9 en 12 uur
Bankrekening 40508
t.n.v. Voeks te Den Haag
Shell Pensioenfonds
Tel. 070 – 319 9388
Website: www.shell.nl/pensioenfonds
2
Mededeling Stichting Shell Pensioenfonds
Uw bankrekeningnummer naar IBAN formaat
Zoals u weet moeten vanaf februari 2014 alle bankgiro­
betalingen voldoen aan de SEPA standaard. Dat betekent
dat alle huidige bankrekening-nummers moeten worden vervangen door het IBAN nummer, bestaand uit 18 cijfers en
letters. De Stichting Shell Pensioenfonds zal met ingang van
de betaling van het december-pensioen, volgens planning
op 2 december a.s., gebruik maken van het IBAN nummer
van uw rekening. U hoeft hiervoor géén aktie te ondernemen!
Rekeningnummers die bekend zijn in de pensioenadminstratie
worden automatisch omgezet. Het is wél van belang dat een
nieuw rekeningnummer of een wijziging van een bestaand
rekeningnummer vanaf heden in IBAN formaat aan ons wordt
doorgegeven. U vindt uw IBAN op uw bankafschrift of via de
website van uw bank.
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
VAN DE BESTUURSTAFEL
Commissie vitale zaken
KEURINGSLEEFTIJD RIJBEWIJS NAAR 75 JAAR!
Goed nieuws voor alle 70-75-jarigen van
wie het rijbewijs in de periode 20142018 verloopt! Met ingang van 1 januari
2014 gaat de keuringsleeftijd omhoog
naar 75 jaar De geldigheidsduur van rijbewijzen is vanaf die datum als volgt:
n Tot 65 jaar: na verlenging 10 jaar
geldig zonder medische keuring
n Tussen 65 en 70 jaar: Uw nieuwe rijbewijs is geldig tot 75 jaar. De medische
keuring is niet nodig.
n Tussen 70 en 75 jaar: Uw verlengde
rijbewijs is maximaal 5 jaar geldig. De
medische keuring is alleen nodig als
uw oude rijbewijs verloopt op of na uw
75e verjaardag.
n 75 jaar en ouder: Uw rijbewijs is maximaal 5 jaar geldig. ls u uw rijbewijs
verlengt, is de medische keuring verplicht.
Het verlengen van een rijbewijs als u
75 jaar of ouder bent neemt nogal wat
tijd. Dit kan soms vier maanden duren,
zeker indien er naar aanleiding van het
medisch verslag aanvullend onderzoek
door het CBR wordt gevraagd. Een goedkeurende verklaring van het CBR blijft een
jaar geldig na afgifte van de verklaring.
Neem dus tijdig actie!
U dient een ‘eigen verklaring met medisch
verslag’ op te halen bij het stadhuis, het
CBR of bij een rijschool en de verklaring
ingevuld mee te brengen naar de keuring.
Daarnaast dient u de volgende zaken
mee te brengen:
n Een legitimatiebewijs
n Voor zover van toepassing bril/contactlenzen en medicijnen
n Het huidige rijbewijs
n Voor sommige keuringsinstanties: urine
van de dag zelf in containertje.
Voor de keuring kunt u onder meer
gebruik maken van de volgende landelijke instellingen:
1.
Het Nederlands Instituut voor Rij­
bewijs Keuringen (N.I.R.K.), tel.
088 – 286 6066. Zie ook de website:
www.nirk.nl
2.
De organisatie ‘Regelzorg’, tel.
088 – 232 3300. Zie ook de website:
www.regelzorg.nl
ELEKTRISCHE FIETS: ‘BEZINT EER GIJ BEGINT’
De elektrische fiets is populair. De verkoop
van elektrische fietsen (‘E-bikes’) vertoont
een stijgende lijn, in tegenstelling tot de
verkoop van gewone fietsen. Al in 2012
zijn de E-bikes met 171.000 verkochte
exemplaren de stadsfietsen voorbijgestreefd. Het is duidelijk 'het nieuwe hebbeding’, met name van ouder wordend
Nederland.
Er kunnen goede redenen zijn om een
E-bike aan te schaffen, bijvoorbeeld
om langere afstanden te overbruggen
(denk aan vervanging tweede auto!) of
recreatief fietsen met groter bereik of in
heuvelachtig terrein. Maar alvorens een
E-bike aan te schaffen is het nuttig om een
afweging te maken tussen de voor- en
nadelen. Er zijn namelijk ook negatieve
aspecten aan de E-bike, met name op het
gebied van veiligheid en gezondheid.
Gebleken is reeds dat de E-bike minder
gunstig is voor de verkeersveiligheid dan
een normale fiets, door zowel de hogere
snelheden (relatief eenvoudig bereikt) als
door de geruisloosheid en het grotere
gewicht. Vooral voor ouderen: door de
combinatie van het afnemen van hun
reactievermogen en de hogere snelheid
is er minder tijd om op verkeerssituaties
te anticiperen. Daarnaast is er veel meer
kracht nodig bij het op- en afstappen,
hierdoor kan men vallen en doordat een
E-bike zwaarder is dan een gewone fiets
kunnen valpartijen ernstiger uitpakken.
Onlangs beschreef hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp in een
artikel in het maandblad ‘Zin’, van september j.l. een algemeen gezondheidsa-
spect: indien men fietst om fit te blijven,
is het zinvoller om op eigen kracht te
blijven fietsen. Hij vraagt zich af waarom
mensen niet zelf pedalen bewegen tot ze
moe worden, in plaats van te denken:
‘Waarom zou ik nog moe worden als ik
een E-bike kan kopen?’ Een reguliere fiets
vraagt om inspanning en dat onderhoudt
fitheid; hart, longen, spieren en gewrichten worden op een gezonde manier
belast. Het advies van de Commissie
Vitale Zaken is dan ook: maak alvorens
tot aanschaf van een E-bike over te gaan
een zorgvuldige afweging. Koop geen
E-bike voor fietsritjes in de stad!
Tot slot: laat je goed voorlichten door de
fietswinkel en vraag een proefrit. Een lage
instap is voor ouderen belangrijk. Neem
eventueel contact op met de Fietsersbond
in Utrecht (www.fietsersbond.nl), die naast
een beoordeling van de diverse E-bikes,
ook goede adviezen kan verstrekken.
Namens de CVZ,
Rob Louwe en Jan Holla
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
3
VAN DE BESTUURSTAFEL
Gepensioneerden in Bestuur
van Shell Pensioenfonds
De Wet versterking bestuur
pensioenfondsen
Vertegenwoordigers van pensioengerechtigden zullen vanaf 1 juli 2014 deel
uitmaken van het bestuur van ons pensioenfonds. Dat is de meest in het oog
springende (verplichte) wijziging in de
organisatie van ons pensioenfonds als
gevolg van de nieuwe Wet versterking
bestuur pensioenfondsen ('de nieuwe
Wet'). De Deelnemersraad ('DR') verdwijnt, maar zijn taken en bevoegdheden
worden voor een deel overgenomen door
het 'Verantwoordingsorgaan nieuwe stijl'
(het 'VO'). In de nieuwe Wet gaat het ook
om de vergroting van de deskundigheid
van het bestuur, de verbetering van het
interne toezicht daarop en de introductie van een aantal bestuursmodellen. De
nieuwe Wet is op 7 augustus 2013 in
werking getreden.
Het paritaire bestuursmodel en
het bestuur
Pensioenfondsen zijn traditioneel georga­
niseerd volgens het 'paritaire bestuursmodel.' Het woord 'paritair' heeft betrekking
op de verdeling van de bestuurszetels,
en wil zeggen dat werkgever en werknemers ieder een gelijk aantal zetels
hebben. Ook ons pensioenfonds past dit
model toe; naar verwachting zal op 1 juli
2014 zowel het aantal bestuurders als
het bestuursmodel ongewijzigd blijven.
Het bestuur bestaat uit acht leden. In de
huidige situatie zijn vier bestuursleden
door Shell Petroleum NV voorgedragen, de overige vier door de Centrale
Ondernemersraad. Vanaf 1 juli 2014
behoudt de werkgever zijn vier zetels,
maar van de overige vier zullen er slechts
twee bezet blijven door vertegenwoordigers van werknemers. De overige
twee zullen, in overeenstemming met de
standaard verdeling als voorzien in de
nieuwe Wet, worden ingenomen door
vertegenwoordigers van pensioengerechtigden. Deze twee vertegenwoordigers
zullen formeel –volgens de nieuwe regelsworden benoemd door het dan zittende
bestuur (zie hierna).
4
Het paritair samengestelde bestuur zal dus
vanaf 1 juli 2014 bestaan uit drie geledingen, werkgever, werknemers en pensioengerechtigden, maar zal als één team
moeten opereren. Het heeft bij alle activiteiten eindverantwoordelijkheid, ook voor
uitbesteed werk, en moet 'in control' zijn.
Die eisen zijn niet nieuw, maar er wordt
wel met steeds meer nadruk op gewezen.
Ook de nieuwe Code voor pensioenfondsen, in september van dit jaar tot stand
gekomen onder regie van de Stichting
van de Arbeid en de Pensioenfederatie,
benadrukt deze bestuurstaak. Deze Code
is bedoeld als een bindende aanvulling
op wet en regelgeving; volgens het beginsel 'pas toe of leg uit' (in het jaarverslag).
Die eindverantwoordelijkheid en de eis
om 'in control' te zijn benadrukken de
noodzaak er goed op toe te zien dat de
bestuursleden beschikken over elkaar
aanvullende kwaliteiten.
Eisen gesteld aan nieuwe bestuurders
De nieuwe Wet verplicht het zittende
bestuur dan ook om een profielschets van
nieuwe kandidaten te maken. Deze schets
zal -voor het eerst- nodig zijn bij de vervanging van twee bestuurders per 1 juli
2014, De naleving van de nieuwe Wet
brengt immers mee dat twee van de door
de Centrale Ondernemingsraad voorgedragen leden moeten uittreden. Dat terugtreden leidt -helaas- tot verlies aan kennis
en ervaring, maar daar staat tegenover
dat aan nieuwe bestuursleden hoge
eisen zullen worden gesteld. Kandidaten
kunnen alleen toetreden indien zij naar het
oordeel van het zittende bestuur voldoen
aan de genoemde profielschets. Ook De
Nederlandsche Bank ('DNB') speelt een
belangrijke rol bij het toezicht. Zij heeft
reeds enige tijd de eisen voor toetreding
verscherpt; kandidaten moeten nu in een
gesprek bewijzen dat zij geschikt zijn
voor hun nieuw functie. 'Geschiktheid'
is het sleutelwoord; het gaat verder dan
'deskundigheid'. De DNB ziet ook 'onafhankelijkheid' als een belangrijke competentie; daarbij wordt gelet op zowel
onafhankelijkheid 'in mind' (het waarborgen van een evenwichtige afweging
van alle belangen in het pensioenfonds)
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
als op onafhankelijkheid 'in appearance'
(het voorkómen van de schijn van belangenverstrengeling). Het is goed dat DNB
de vinger aan de pols houdt.
De voorbereidingen voor de selectie
zullen dus enige tijd vergen en eenieder
die erbij betrokken is, moet zich aan een
strakke agenda houden. Voor alle zekerheid heeft DNB de pensioenfondsen nog
eens erop gewezen dat 1 juli 2014 de
'omslagdatum' is en dat alle fondsen
vanaf die datum moeten voldoen aan de
vereisten volgend uit de nieuwe Wet.
De DR en het VO
Met spijt zal dus afscheid moeten worden
genomen van de DR (tot genoemde
datum blijft die raad betrokken bij de
voorbereidingen om de nieuwe Wet ten
uitvoer te brengen). In dit verband breng
ik in herinnering dat deelname van pensioengerechtigden aan het bestuur al veel
eerder mogelijk zou zijn geweest, maar
dat dit onder de bestaande wetgeving
ten koste zou zijn gegaan van de DR als
adviesorgaan van het bestuur; er was in
die jaren een 'cultuur' van wederzijds
respect gegroeid tussen beide organen
en er bestond grote voorkeur voor handhaving. De advisering door de DR bij vele
belangrijke besluiten van het bestuur is
steeds als zeer zinvol ervaren. Het bestuur
hield rekening met die adviezen, die
vaak het resultaat waren van open maar
gedisciplineerde, discussies tussen DR en
het bestuur. Deze uitwisseling van –breed
gedragen– gedachten en zo evenwichtig mogelijk geformuleerde conclusies
moeten we vanaf 1 juli 2014 voort zien
te zetten in de relatie tussen het VO en het
bestuur van het fonds.
Zoals vermeld in de aanhef van dit artikel
neemt het 'Verantwoordings Orgaan
nieuwe stijl' een deel van de taken en
bevoegdheden van de DR over. Dit VO
zal naar verwachting acht tot tien leden
gaan tellen. De zetels van werknemers
en pensioengerechtigden zullen evenredig worden toegewezen, op basis van
de onderlinge getalsverhoudingen, desgewenst kan ook de werkgever zitting
Intern toezicht
Raad van toezicht
Bestuur
Werkgevers
Werknemers
Gepensioneerden
Werknemers
Deelnemers- en
pensioengerechtigdenraad
Gepensioneerden
Verantwoording
nemen. Wat betreft werknemers zal de
Centrale Ondernemingsraad voordrachten doen, terwijl voor de geleding van
pensioengerechtigden
aanbevelingen
zullen worden gedaan vanuit de pensioengerechtigden zelf. SPNV doet een
voordracht voor de vertegenwoordiging
van de werkgever. Kort samengevat
heeft het VO twee taken. Allereerst is het
VO het orgaan waarmee het bestuur de
dialoog aangaat over zaken waarvoor
het bestuur verantwoording moet afleggen. Belangrijk hierbij is dat het VO recht
heeft op overleg met het intern toezicht.
Bijvoorbeeld, als het VO zich wil voorbereiden op die dialoog, kan het eerst
overleg voeren met de Raad van Toezicht.
Volgens de gangbare verantwoordingsprocedure zet het bestuur in het jaarverslag een aantal zaken uiteen; welke taken
stelt het bestuur zich, wat zijn is visie
op en strategie voor het pensioenfonds
én 'heeft het bestuur zijn doelstellingen
bereikt?' Het VO kan daar zijn oordeel
over geven en dit laten opnemen in het
jaarverslag (het bestuur kan daar weer op
reageren).
De tweede taak van het VO is het bestuur
te adviseren, maar –anders dan bij de
DR– is dat adviesrecht in beginsel beperkt
tot onderwerpen, die in de nieuwe Wet
worden genoemd. De DR heeft traditioneel een ruim adviesrecht, nl. bij 'aangelegenheden die het pensioenfonds
aangaan'. De adviesrechten van het VO
in de nieuwe Wet betreffen in het bijzonder ontwikkelingen die gaan over de
structuur van de organisatie van het pensioenfonds, zoals bijvoorbeeld het beleid
inzake beloningen en communicatie, de
vorm en inrichting (plus profielschets)
van de te vormen Raad van Toezicht (zie
hierna), de profielschets van de leden
van het bestuur, een overdracht of overname van verplichtingen, liquidatie van
het fonds of een omzetting in een andere
rechtsvorm. Belangrijk in dit rijtje is advies
over het sluiten, wijzigen of beëindigen
van de uitvoeringsovereenkomst tussen
de werkgever en het pensioenfonds. De
nieuwe Wet biedt de pensioenfondsen de
mogelijkheid die adviestaken zelf uit te
breiden. Het ziet ernaar uit dat dit bij ons
pensioenfonds ook zal gaan gebeuren.
Het interne toezicht
Het belang van intern toezicht is de
laatste jaren sterk toegenomen. Ook in
de nieuwe Wet wordt de rol hiervan versterkt. Bij een paritair bestuur –zoals dat
waarschijnlijk bij ons (ondernemings-)
pensioenfonds het geval zal zijn- kan
worden gekozen tussen een visitatiecommissie en een Raad van Toezicht. Deze
organen hebben dezelfde taken, nl. het
controleren van zowel het beleid van het
bestuur als van de algemene gang van
zaken in het pensioenfonds. Zij zijn belast
met het toezien op adequate risicobeheersing en evenwichtige belangenafweging door het bestuur. Een pensioenfonds
kan naast deze verplichte taken aanvullende taken toevertrouwen aan die Raad.
Zowel de visitatiecommissie als de Raad
van Toezicht leggen aan het VO en het
bestuur verantwoording af over de uitvoering van hun taken en over de uitoefening
van hun bevoegdheden.
Een visitatiecommissie heeft geen vaste
plaats in de organisatie; zij moet één keer
per jaar (voorheen: iedere twee jaar) in
opdracht van het bestuur het pensioenfonds visiteren en brengt daarna verslag
uit. Een ondernemingspensioenfonds kan
nu nog volstaan met één visitatiecommissie, maar in de pensioenwereld wordt
er van uitgegaan dat –zodra voldoende
ervaren toezichthouders beschikbaar
zijn– de wetgever ook voor ons pensioenfonds een Raad van Toezicht zal vereisen.
Ons fonds heeft de stap van visitatiecommissie naar een permanente Commissie
Intern Toezicht al eerder gezet. Daarom
zal het bestuur –naar het zich thans laat
aanzien– die lijn doortrekken en de overstap van de huidige Commissie Intern
Toezicht naar een Raad van Toezicht
willen maken. De Raad van Toezicht heeft
een eigen plaats in de organisatie en zelfs
een goedkeuringsrecht bij enkele belangrijke besluiten van het bestuur, zoals de
vaststelling van het jaarverslag en de
jaarrekening, maar ook inzake de profielschets van de bestuurders, het beleid
ten aanzien van beloningen (maar niet
die van de Raad van Toezicht zelf). Voor
het geval dat een geschil ontstaat (bij onthouding van die goedkeuring), moet dat
worden opgelost volgens de regels die in
de statuten van het pensioenfonds dienen
te zijn opgenomen. Tot slot: de Raad van
Toezicht heeft ook de taak disfunctioneren van het bestuur aan het VO te melden.
Als dat Verantwoordings Orgaan daar
niet adequaat op reageert, rapporteert de
Raad dit aan DNB. Wie kiest deze machtige toezichthouders? In de Code wordt er
van uitgegaan dat het VO een bindende
voordracht voor de Raad van Toezicht
doet. Dat lijkt mij in de praktijk moeilijk
uitvoerbaar, temeer omdat de Raad van
Toezicht zijn eigen profielschets vaststelt.
Leden van het VO zullen als regel onvoldoende bekend zijn met de kwaliteiten
van de beschikbare mensen met toezichthouders-ervaring. Het VO zal weer wél
een rol spelen bij het ontslag van een
lid van de Raad van Toezicht. Volgens
de Code kan het bestuur de leden van
de Raad van Toezicht op basis van een
bindend advies van het VO ontslaan na
het betreffende lid van de Raad te hebben
gehoord.
Enkele conclusies
De nieuwe Wet leidt tot een evenwichtigere samenstelling van het bestuur van
ons pensioenfonds. De omvang van het
adviesrecht van het VO staat nog niet
geheel vast, maar zal –naar het zich laat
aanzien– ruimer zijn dan de nieuwe Wet
voorschrijft. Bij instelling van een Raad
van Toezicht zullen enkele belangrijke
besluiten alleen met goedkeuring van buitenstaanders kunnen worden genomen.
Ons pensioenfonds slaat hier een nieuwe
weg in.
Gezien de sterke positie van de Raad van
Toezicht zal in de toekomst de effectiviteit van de medezeggenschap niet alleen
afhangen van de relatie tussen het bestuur
en het VO, maar ook van die tussen het
VO en de Raad van Toezicht.
Namens de VPC,
José Ouwerkerk
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
5
EVEN BIJBABBELEN
Altijd hetzelfde
Ik herinner me, dat ik in de laatste dagen van 1979, ongeveer
drie jaar voordat ik met pensioen ging, een beetje in een dip
zat. 'Een burn-out' zouden we dat tegenwoordig noemen. Weer
glipte een kantoorjaar het verleden in om aan de eeuwigheid te
worden toegevoegd. Ik realiseerde me dat we ons op kantoor
steeds over dezelfde dingen druk maakten, renovatie, groepsresultaten enzovoorts, jaar in jaar uit. Ik had daar ineens meer
dan genoeg van. In het nieuwe jaar wilde ik liefst niets meer
over die dingen horen en er zeker niet meer over lezen. Ik was
ook volledig allergisch geworden voor alles wat met 'overleg' te
maken had, of het nou gestructureerd was of niet. Laten we in
1980, zo dacht ik, niet meer eindeloos 'kletsen' en daarna geen
tijd meer overhouden om ons werk te doen. Alsjeblieft geen chef
meer die inspraak van zijn medewerkers verwacht. Ik verlangde
vurig naar zo'n ouderwetse baas, één die botweg beveelt: ‘Zo
moet het gebeuren en niet anders. Koppen dicht en aan de slag
allemaal!’
Waar ik bij voorbaat ook onwel van werd, was de niet te vermijden publicatie van de Groepsresultaten. Als de winst lager was
dan het jaar ervoor zou dat de directie spijten. Maar als de winst
hoger was, zou dat ze nog méér spijten. In heel ingewikkelde
verhalen zou weer worden uiteengezet waarom de cijfers hoger
schenen dan ze leken, omdat 'De Groep' aan LIFO doet en niet
aan FIFO en omdat we na lopertje spelen met het effect van valutaomrekeningen, enz… Na een bericht over de Groepsresultaten
voelde ik me elk jaar dommer. Ik hoorde overigens laatst een
financieel expert, één die het weten kon, zeggen: ‘Onder dit
soort berichten moeten ze drukken: 'Wie dit leest is gek.’
Ik nam me ook voor dat ik zou gaan slaan, zodra iemand in het
nieuwe jaar het woord 'renovatie' in mijn nabijheid zou uitspreken, want ook het afgelopen jaar waren we gruwelijk doorgezaagd met berichten over renoveren. Gangen, kamers, toiletten,
hele panden, het ging maar door. Alsof het niks kostte. En toen
de gerenoveerde panden eindelijk in gebruik waren genomen,
kregen we als nekslag het bericht dat we gezegend zouden
worden met een heel nieuw gebouw. Ik kon me, eind 1979, de
vele berichten voorstellen die we daarover in het personeelsblad
te lezen zouden krijgen. Maar je kon je abonnement op het blad
niet eens opzeggen. Je kreeg het op je bureau gedumpt, of je het
wilde of niet.
Een ander woord dat mijn burn-out in die laatste dagen van
1979 niet meer kon luchten, was 'tropenaftrek'. De term ontbrak
in bijna geen enkel ondernemingsraad-verslag. Wat het precies
was, weet ik nog steeds niet, maar ik wilde de uitdrukking nooit
meer lezen. Wat mij betrof, trokken ze behalve de tropen ook
poolgebieden af, als ze er maar niet meer over schreven. En
wilde ook nooit meer die rare verhalen over kinderbijslag lezen,
door de woorden alleen al raakte ik het aantal kinderen dat van
mij was bijster. Als mijn oudste dochter uit school thuiskwam,
hoorde je me mompelen: ‘Ben jij een fiscaal kind of niet?’ En ik
wilde absoluut geen artikelen meer zien over het vervullen van
6
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
hogere functies door vrouwen. Ik was bereid elke bazin in de
armen te sluiten zolang ik er maar niet in Shell-publicaties over
hoefde te lezen …
Waar ik het meest neurotisch voor geworden was? Dat was
voor die eeuwig saaie foto's in de personeelsbladen, van steeds
maar directeuren. Er waren zoveel mooie en aardige meisjes op
kantoor, waarom zagen we daar niet meer plaatjes van? Nee,
in die sombere periode zag ik het nieuwe jaar met vrees tegemoet. Alles zou weer het zelfde zijn, net als in vorige jaren. Maar
gelukkig. Op de laatste avond van 1979 deden de oliebollen
en de champagne hun geneeskrachtige plicht. Ik schudde alle
deprimerende gedachten van me af en kwam tot de conclusie dat
in 1980 veel dingen ongetwijfeld hetzelfde zouden zijn, maar
dat elk 'hetzelfde' toch weer anders is dan een vorig 'hetzelfde'.
Dus toen mijn collega's mij op de eerste kantoordag van 1980
een gelukkig nieuwjaar wensten, kon ik met volle overtuiging antwoorden: ‘Van hetzelfde!’
Mr. Jike
The making of a sinkhole
IN ALLE STATEN
Sinkholes in de Verenigde Staten
‘Wat zijn sinkholes?’ hoor ik u al vragen. De officiële Nederlandse
geologische term is ‘doline’, of ook wel ‘karstpijp’. Dat zijn plotseling ontstane diepe gaten in de grond die samenhangen met
een ondergrondse dikke laag van kalkgesteente of zout, waarin
door wegsijpelend regenwater grote onderaardse grotten
gevormd zijn die soms kunnen instorten. In Nederland komen
ze gelukkig niet voor, maar in de VS volop en er komen nog
steeds meer bij. De meeste schade door sinkholes vindt plaats in
de staten Texas, Florida, Alabama, Missouri, Kentucky, Tenessee
en Pennsylvania. Wij wonen niet ver van de Longhorn Caverns
die voor het publiek toegankelijk zijn. De ingang daarvan is een
groot sinkhole dat lang geleden ontstond toen een mammoet door
de afdekking van de steeds breder wordende grot zakte en niet
meer weg kon komen. Zijn botten waren vroeger te bezichtigen.
Er zijn hedendaagse voorbeelden van bizarre ongelukken, veroorzaakt door plotseling ontstane sinkholes. Eerder dit jaar was
er in een woning in Florida een ongeluk toen midden in de nacht,
precies onder de slaapkamer van de bewoner, plotsklaps een
sinkhole ontstond waardoor een kast en een bed in een groot gat
tuimelden. De eigenaar die erin sliep is nooit teruggevonden, hij
werd waarschijnlijk bedolven onder het neerstortende ‘dak’ van
de onderaardse grot. Rondom het huis was niets te zien, het was
kennelijk niet op een betonplaat gefundeerd.
In Oost Texas ligt het plaatsje Daisetta, genoemd naar de eerste
bewoners –Daisy en Jetta– met ca. 1000 inwoners. Het ligt
bovenop een zoutkoepel en daarin ontstonden ook sinkholes,
eerst kleine in 1969 en in 1981, maar in 2008 waren ze zo
gegroeid dat de gehele (door regenwater uitgeloogde) zoutkoepel instortte. Waardoor een enorm gat ontstond, ongeveer 180 m
lang, 160 m breed en 45 m diep. Een grote truck, een aantal
zoutsilo’s en wat kleiner materiaal werden opgeslokt, maar
gelukkig waren er geen slachtoffers. Op dit moment is het een
grote vijver.
In Washington DC ontstonden eveneens een groot aantal sinkholes,
maar die zijn vaak ontstaan door breuken in waterleidingen
en rioleringsbuizen. De sinkhole waar dezer dagen echter het
meest over gesproken wordt is er één in overdrachtelijke zin: een
bodemloze put … en dan gaat het natuurlijk om het landelijke
begrotingstekort. Geen van de twee grote politieke partijen is
bereid om serieus te onderhandelen. Het resultaat daarvan is dat
de regering op dit moment ‘gesloten’ is. Een belangrijke aanleiding hiervoor is het standpunt ter rechterzijde: Obamacare, het
nieuwe gezondheidssysteem, dat formeel op 1 oktober wet is
geworden, moet worden gestopt; als dat niet gebeurt wordt de
begroting niet goedgekeurd. Die gezondheidswet werd al twee
jaar geleden aangenomen, maar de Republikeinen stemden
allemaal tegen. Sindsdien is Obama herkozen. Het hoogste
gerechtshof heeft bepaald dat, ondanks alle Republikeinse argumenten, die wet legaal is. Door die ‘Government shutdown’
worden miljoenen overheidswerkers niet betaald en zijn naar
huis gestuurd. Grote aantallen consultants en overheidsleveranciers hebben daardoor ook tijdelijk geen werk. Gelukkig blijven
de noodvoorzieningen, zoals de ziekenhuizen en de politie
gewoon doorwerken.
Mochten de partijen op korte termijn tot overeenstemming
komen dan is nu al duidelijk dat later in oktober de emoties
weer hoog zullen oplopen, als de volgende horde in de budgetronde genomen moet worden, die waarin men het eens moet
worden over het oplopende overheidsschuld, de volgende
sinkhole. Beide partijen besteden veel geld aan allerlei correcte
en incorrecte reclame voor hun standpunt, maar ondertussen is de
approval rating voor de President gedaald tot 44% en die voor
het Congres tot 10%.
Er zijn allerlei onverwachte gevolgen van de ‘gesloten’ regering.
Ik zocht op de website van de USGS (United States Geological
Services) tevergeefs naar wat meer informatie over het fenomeen
sinkholes, maar kwam niet verder dan:
Due to the Federal government shutdown, usgs.gov and most
associated web sites are unavailable. Only web sites necessary
to protect lives and property will be maintained.
Pim Visser
[email protected]
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
7
GLOBETROTTER
Dromen waarmaken in een gulet
Het verhaal van Bernard en Nel Sebregts
laat zich lezen als een spannend boek
met een happy end. Als jonge man werkte
Bernard als kok en hofmeester op Shell
tankers. ‘In die tijd mochten de vrouwen
nog mee en dat deed ik dus ook’, herinnert Nel zich. Na tien jaar varen besloot
het stel zich aan de wal te vestigen om
een gezin te stichten. Bernard liet zich
omscholen tot slager waarna het echtpaar 25 jaar lang met hun kraam op
markten in de omgeving van Tilburg te
vinden was. Langzaamaan kwam daar
een cateringbedrijf bij en een eigen
worstenbroodjes-fabriek. ‘We hadden
12-15 man personeel en onze vijf dochters en Nel werkten allemaal ’mee,’ zegt
Bernard. ’Ik had toen al de droom om te
stoppen met werken als ik 57 zou zijn, en
om een boot te kopen,’ vervolgt hij. Zodra
de kans zich voordeed om het bedrijf te
verkopen, aarzelden Bernard en Nel
geen moment en werden de eerste schreden naar een nieuw leven gezet. Het zeilschip de ‘Draco’ werd gekocht. Bernard
had ondertussen zijn vaarbewijs gehaald
en met de Draco verkenden ze de kusten
8
van Europa. Kroatië stal de harten van
Bernard en Nel. Jarenlang zwierven ze
met de boot en op de fiets door het land
tot ze door een Duitse touroperator op het
idee gebracht werden om gasten te ontvangen, die varen en fietsen wilden combineren. Na enige seizoenen met charters
gewerkt te hebben, werd begin 2013 een
Turkse ‘gulet’ aangekocht, een type jacht
dat vroeger in Turkse wateren als zeilend
transportschip en tegenwoordig ook
veel als motorjacht voorkomt. Het schip
kreeg de naam ‘Prvi Odisej’ (de eerste
Odysseus). Het vaargebied is gelegen
rondom Zadar in Kroatië. Met de Odisej
en de Draco kun je van eiland naar eiland
te varen en dagelijks een ander eiland per
fiets verkennen. Een ideale combinatie
van luieren en sportief bezig zijn. Deze
reis is ook bijzonder geschikt als één van
de partners niet zo mobiel is, die kan dan
op het zonnedek lekker blijven luieren
terwijl de anderen de wal opgaan.
Voor mijn reis met de Odisej vertrek ik in
de vroege morgen van luchthaven Weeze
bij Düsseldorf waar vandaan Ryanair
me in anderhalf uur naar Zadar brengt.
Bernhard en Nel staan met een busje bij
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
de luchthaven en binnen twintig minuten
sta ik op de kade van Zadar. Bernhard
laadt met de bemanning fietsen op de
boot, bij het arrangement inbegrepen;
ze hebben voldoende versnellingen
om de soms pittige hoogteverschillen te
overbruggen. Er sluiten zich een aantal
personen bij ons aan. ‘Sommige gasten
komen een paar weken naar Kroatië met
de caravan en gaan een weekje met ons
mee. Die mensen nemen het liefst hun
eigen fiets of e-bike mee aan ’boord,’ legt
Bernard uit.
In de middag bezoeken we Zadar, de
hoofdstad van Dalmatië. In de smalle
straatjes liggen oeroude tegels. Ik vraag
me af hoeveel voeten er in de afgelopen
3000 jaar overheen zijn gelopen om ze
zo spiegelend glad te krijgen.
Na het bezoek aan Zadar is het tijd om
te vertrekken naar het autovrije eilandje
Silba om daar in de luwte van de haven
de nacht door te brengen. Na een lokaal
drankje op een terras aan het haventje
maak ik mij op voor de eerste nacht in
de kleine hut die mij is toegewezen. Het
zachte deinen van de Odisej maakt dat
ik als een blok in slaap val. De volgende
dag varen we naar het eiland Losinj. Op
de fiets rijden we, achter Bernard aan
waarbij we telkens weer opnieuw van
verrassende vergezichten genieten. Losinj
werd reeds twee eeuwen geleden door
medici aangewezen als een gezondheidseiland, mede door de zuivere lucht.
Over het hele eiland zijn gemarkeerde
wandel- en fietsroutes aangelegd. We
fietsen terug naar het schip waar de kok
inmiddels een fantastisch diner heeft
klaargemaakt.
De volgende dag varen we naar het
eiland Rab. De Romeinen noemden het
al ‘Felix Arba’, wat zoiets als 'gelukkig eiland' moet betekenen. Eindeloze
bossen, zonnige baaien met zandstranden en een schitterende historische binnenstad, wandelroutes en fietspaden: Rab
biedt voor elk wat wils. De beschermheilige van reizigers, St. Christoffel is tevens
de patroonheilige van Rab. Overal kom je
zijn afbeelding tegen. Op het plein voor
één van de vier kerken van Rab bewonderen we het beeld van St. Christoffel en
lopen vervolgens langs het klooster van
de heilige Euphemia. Hier wonen nog
drie nonnen die via een klein luik in de
kloosterdeur zelfgemaakte souvenirs en
ansichtkaarten verkopen. Jaarlijks, als
van 25 tot en met 27 juli het middeleeuwse festival wordt gehouden, trekt
Rab 10.000 bezoekers, een evenement
waar de hele stad en alle bewoners deel
van uitmaken. Met wederom Bernard als
gids fietsen we na de lunch de stad uit,
langs de aan de baai gelegen campings.
Na verloop van tijd bereiken we de heerlijk geurende bossen met steeneiken en
dennenbomen. Op Rab kun je eindeloos
fietsen, wie echter het grandioze uitzicht
vanaf de hoogste top wil zien moet rekening houden met een flinke klim.
De volgende dag vertrekken we vroeg uit
de haven van Rab, want op het volgende
eiland moet een flinke afstand gefietst
worden. Na een half uurtje varen leggen
we aan op het eiland Pag, in Novalia.
Bernard kijkt de fietsen na, pompt hier en
daar een band op en verstelt een zadel.
Het ruige, soms surrealistische landschap,
op de maan lijkend, wordt afgewisseld
met zoutpannen. In het stadje Pag lunchen
we met de schapenkaas waar Pag zo
beroemd om is. Wie geen zin heeft,
kan op het schip blijven, maar terwijl
de Odisej naar de andere kant van het
eiland vaart, moet op de fiets een afstand
van bijna 40 km worden overbrugd.
De vaar/fietstochten op de Odisej of de
Draco zijn altijd inclusief volpension,
met lokale specialiteiten. Verder zorgt
een vakbekwame bemanning er voor
dat alles reilt en zeilt. Op de Odisej zijn
zes hutten met een tweepersoonsbed. De
Odisej kan in zijn geheel met bemanning
en gids gehuurd worden (door families of
vriendengroepen) en in overleg een afwijkende route afleggen. Het zeiljacht Draco
kan twee volwassenen met twee kinderen
herbergen. Het gebruik van fietsen is in
alle gevallen inbegrepen en de fietstochten over de eilanden kunnen naar wens
worden ingekort of uitgebreid. Wie wil
varen en fietsen in Kroatië kan alle informatie vinden op www.dracosailing.com.
Informatie over Kroatië is te vinden op
www.kroatischverkeersbureau.nl
Ank Herstel
[email protected]
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
9
STOF TOT NADENKEN
Nigeria – Geologie en historie
Zoals u in de kranten hebt kunnen lezen heeft
Shell het voornemen om sommige van haar
winningsactiviteiten in de oostelijke Niger-delta
op het vasteland van Nigeria te beëindigen.
Shell wil zich, wat betreft de toekomstige olieen gaswinning in dat land, meer richten op de
offshore gebieden. Deze beslissing brengt een
einde aan zo’n 75 jaar aanwezigheid van Shell.
Tom Reijers praat ons bij over de geschiedenis en de geologische achtergronden en plaatst
daarmee de beslissing van Shell in perspectief.
Reeds in de 19e eeuw trokken de exportmogelijkheden van het
huidige Nigeria de aandacht van koloniale mogendheden. In
Groot Brittannië werd de ‘United African Company’ opgericht
(later de Royal Niger Company) die vanaf 1879 handel dreef in
wat nu Zuid-Nigeria is. Naast landbouwproducten werden kolen
en olie al gauw de belangrijkste handelswaar. In 1901 maakte
Groot-Brittannië van het Nigeriaanse handelsgebied een protectoraat om daarmee de handelsbelangen effectiever te kunnen
verdedigen; zoals tegen Duitsland, dat na de eenwording onder
Bismarck (ca. 1870) zich gaandeweg sterker begon te profileren als koloniale mogendheid in Afrika. Zo nam Duitsland o.a.
Kameroen en Togo in bezit (kustgebieden aan weerszijden van
het huidige Nigeria) en onderzocht het in 1908, na de ontdekking van oliesijpelingen in 1902, via de ‘Nigerian Bitumen
Corporation’ de mogelijkheden om olie te winnen. De Duitsers
waren daarmee de eersten die in Nigeria naar olie zochten!
Succesvol waren ze echter niet. Veertien exploratieputten leverden slechts 2000 barrels teerachtige olie op. Het uitbreken van
de eerste wereldoorlog in 1914 betekende het einde van de
Duitse activiteiten in West Afrika.
Intussen zat Groot Brittannië niet stil. Vanaf 1909 werd bij Enugu
steenkool gedolven als brandstof voor schepen. Het werd per
trein naar een dorpje Iguocho aan open water vervoerd. Dit dorp
werd al gauw (1913) herdoopt in Port Harcourt (naar de Britse
minister van Koloniën) en ging als bunkerhaven dienst doen. In
10
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
1912 besloot Churchill, Minister voor Marine, dat de Britse vloot
moest omschakelen van kolen naar olie vanwege de belangrijke logistieke voordelen (niet in het minst de mogelijkheid van
het bunkeren op zee). Shell, dat in 1907 was ontstaan uit de
bekende Nederlands-Britse fusie maakte van die ontwikkeling
dankbaar gebruik.
Toch duurde het tot 1938 voordat Shell in Nigeria voet aan de
grond kreeg. In dat jaar verkreeg de ‘Shell D’Arcy Petroleum
Development Company’ een exploratieconcessie voor het hele
land. Systematisch geologisch veldwerk volgde. Shell had o.a.
in Mexico en Venezuela veel olie gevonden in Krijt-bekkens en
zulke bekkens lagen ook rondom de Niger Delta. Dus daar werd
het eerst gezocht met de toen nieuwste technieken: zwaartekrachtmeting en seismiek. Behalve één CO2-producerende put
vlak bij de vulkanen van Kameroen werd niets gevonden. Pas
toen geologische ’rollover structuren' werden herkend kwam het
succes. Hoe zat dat met die structuren?
Tussen ca. 145 en 125 miljoen jaar geleden opende zich de
Zuid-Atlantische oceaan vanuit de vulkanische mid-Atlantische
rug (met o.a. Tristan da Cunha als piek). Een zijtak van die ‘rug’
werd de vulkaanzone in Kameroen. Zuid-Amerika bewoog zich
naar het westen, Afrika naar het oosten. Tussen resten van zeer
oude Afrikaanse landmassa’s (‘kratons’) scheurde Afrika zelf
ook deels open. In een zich in deze scheur ontwikkelende vallei
ging de Niger stromen. Die rivier mondde uit in een woelige,
ondiepe en open zee en de Niger delta begon te groeien. Eerst
langs een holle, dan rechtlijnige en nu bolle kust, geboetseerd
door kuststromen die op hun beurt werden aangedreven door
passaatwinden. Achtereenvolgens ontstonden specifieke afzettingszones: de Noordelijke, Ughelli, Central Swamp, Coastal
en Offshore ‘depobelts’ (zie figuur). Relatief zwaar zand werd
op weke, onverharde klei afgezet en die differentiële belasting
veroorzaakte verschuivingen langs groeiende ‘lepelvormige’
breuken. Door buiging van de nog niet verschoven lagen ontstonden milde ‘anticlines’ (gebogen structuren met de bolle zijde
naar bovengericht), met rekbreuken. Het jonge vulkanisme van
Kameroen verhoogde de ondergrondse temperatuur zodat zich
uit het organische materiaal in de kleien olie en gas begon te
vormen dat naar die structuren vloeide en daar vastgehouden
werd. De zanden werden aldus reservoirs, de kleien de afdekkende lagen en tevens de moedergesteenten. Afwisselende
aanvoer van zand en klei (in natte en droge periodes) vormde
daarmee dikke pakketten van gestapelde reservoirs. Met het zeewaarts groeien van de delta verschoof dit proces gaandeweg
verder naar het zuiden, vanaf de oude noordelijk depobelt tot de
jonge huidige offshore zone.
Terug naar meer recente geschiedenis. De eerste ‘roll-over’
structuur werd in 1956 aangeboord in het Oloibiri veld, vlak
bij Owerri in Imo State (zie foto) en daar kwam dan ook het
eerste operationele kantoor van SPDC te staan. De olieprovincie Nigeria was geboren! De eerste olie-export vond plaats in
1958 vanaf de Shell terminal van Bonny, even ten zuiden van
Port Harcourt. Bij Nigeria’s onafhankelijkheid in 1960 werden
ook andere oliemaatschappijen actief, BP was in 1956 samengegaan met Shell, waarbij Shell de operator bleef. Elf vond gas,
Gulf, Agip en Mobil zochten in Bendel en River States en Gulf en
Mobil bouwden hun eigen export-terminals.
Alle activiteiten werden dramatisch onderbroken door de Biafra
oorlog van 1967 tot 1970. Alle buitenlanders moesten het
land uit en alle olieactiviteiten in het oostelijk gedeelte van de
Niger delta kwamen tot stilstand. Na de oorlog reorganiseerde
de Nigeriaanse regering, met o.a. het oprichten van de nationale oliemaatschappij NNOC, die in 1977 fuseerde met het
Olie-ministerie tot de National Nigerian Petroleum Corporation
(NNPC). In 1979 onteigende de Nigeriaanse regering het
BP-aandeel van Shell-BP. Als reden werd de voortdurende steun
van de Britse regering aan het apartheidsregime in Zuid-Afrika
opgegeven. Shell ging alleen verder en de Shell Petroleum
Development Company of Nigeria (SPDC) werd opgericht.
SPDC werd met 30% aandeel uitvoerder in een gezamenlijke
onderneming met NNPC (55%), Total (10%) en het Italiaanse
ENI (5%). De gezamenlijke productie van deze onderneming
was in 2012 ca. 950.000 vaten olie-equivalent (gas en olie)
per dag, waarvan Shell dus 30% in de boeken mocht schrijven.
Dit kwam neer op iets minder dan 10% van Shell’s wereldwijde
productie.
pijen een premie voor het
ontdekken van nieuwe oliereserves, om daarmee haar
OPEC productie­
quotum te
kunnen verhogen. Er werden
rond de jaren ‘80 dan ook
veel nieuwe velden ontdekt,
maar de ontwikkeling ervan
bleef achter omdat de regering niet voldoende fondsen kon of wilde vrijmaken uit haar
petroleumdollars om haar aandeel in die nieuwe ontwikkelingen
te betalen. Door allerlei ontwikkelingen werd die reserves-premie
trouwens ook nooit uitgekeerd …
De noordelijke zones zijn inmiddels het langst en het meest ontwikkeld, de zuidelijker gelegen zones veel minder, o.a. door de
moeilijker toegankelijkheid in de moerassen. In 1993 werden
vijf exploratieblokken toegekend, aan ‘Shell Nigeria Exploration
and Production Company’ (SNEPCO), waarop het diepwater
olie- en gasveld ‘Bonga’ werd gevonden. De geologische verwachting is dat zulke uitdagende diep-water grensgebieden veel
meer te bieden hebben. Daarom is het, na ca. 60 jaar oliewinning in deze land-delta, geologisch verdedigbaar en economisch
voor de hand liggend om verder te zoeken in de offshore-delta.
Het verschuiven van Shell’s aandacht van land naar zee had
echter ook andere redenen. Het volgende artikel vertelt hier meer
over.
Tom J. A. Reijers
[email protected]
Na de Biafra-oorlog werd de olieontwikkeling weer ferm ter hand
genomen. De Nigeriaanse regering beloofde de oliemaatschapVoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
11
STOF TOT NADENKEN
Nigeria – een moeilijk land
Rond het begin van de onafhankelijkheid in 1960 was Nigeria,
volgens de verhalen van oudgedienden, voor Afrikaanse begrippen een comfortabel land. Het exporteerde landbouwproducten,
o.a. vanuit de zeer vruchtbare gebieden op het centrale plateau
van Jos. De ontdekking van olie in de Niger delta bracht een
uittocht van landarbeiders naar het olierijke Zuiden teweeg. Als
gevolg van die leegloop en daardoor het verval van de landbouw
moet een belangrijk deel van voedsel en industriële goederen nu
ingevoerd worden. Door gestaag verbeterende gezondheidsvoorzieningen explodeerde de bevolking bovendien van ca. 45
miljoen in 1960 naar een geschatte 170 miljoen nu. De huidige
olieproductie van het land ligt rond de 2 miljoen vaten per dag.
Dat lijkt misschien veel, maar per inwoner vertegenwoordigt die
productie een opbrengst van US$ 1 per dag. Het totale BBP per
inwoner per dag ligt slechts enkele dollars hoger.
De Nigeriaan heeft een sterk ontwikkeld gevoel voor humor,
maar zijn stemming kan snel omslaan in agressie. Hij is doorgaans laag opgeleid, maar creatief, niet alleen op het gebied
van volkskunst, maar ook in het vinden van oplossingen (en uitvluchten) voor allerlei problemen. Het onderlinge wantrouwen
tussen de vele stammen onder de bevolking is groot. De belangrijkste stammen zijn de Hausa’s in het Noorden, de Yoruba’s
in het westen en de Igbo’s (of Ibo’s) in de oostelijke kuststreek.
Corruptie is diep doorgedrongen in alle lagen van de maatschappij, het land staat op plaats 139 van de corruptie-index
van 175 landen.
Het broeiende wantrouwen tussen de drie hoofdstammen kwam
enige jaren na de onafhankelijkheid tot een uitbarsting. Na een
militaire coup en een countercoup in 1966 kwam de noordelijke kolonel Gowon aan de macht. In reactie hierop verklaarde
Ibo generaal Ojukwu in mei 1967 de linker benedenoever van
de rivier de Niger tot zelfstandige staat, met de naam Biafra.
Vijandelijkheden braken al spoedig uit. Het werd een bloedige oorlog, met wreedheden aan beide zijden. Aanvankelijk
hadden de Biafranen de overhand, maar na een intensieve
recrutering voor het federale leger begon het tij al gauw te keren.
Biafra werd gaandeweg ingesloten, wat leidde tot de beruchte
beelden van hongerende kinderen, die de buitenwereld bereikten. In 1969 begon Gowon een eindoffensief, dat uiteindelijk in
januari 1970 tot de overgave van Biafra leidde. Ojukwu was
gevlucht naar Ivoorkust. Hoewel de wapenstilstand als motto
had ‘No victor – no vanquished’, ondervonden de Ibo’s grote
problemen bij hun re-integratie in de gemeenschap. Huizen en
overheidsbanen van de Ibo’s die gevlucht waren bleken bij hun
terugkomst ingenomen door Yoruba’s, met steun van de federale
regering. Geen wonder dus dat de rancune jegens de regering
(en jegens Shell, die als een verlengstuk van die regering werd
gezien) levend bleef.
In 1990 begon het Ogoni volk, centraal in het vroegere Biafra
gebied, een opstand, die met name gericht was tegen Shell.
Zo werd Shell toegang geweigerd tot haar olie-installaties en
er waren gevallen van gijzelneming van Shell personeel. De
federale regering greep in met harde hand en in 1995 werden
de leiders van de opstand, onder wie de inmiddels ook buiten
Nigeria bekende Ken Saro-Wiwa, opgehangen. Die executie
heeft Shell wereldwijd en lokaal enorme reputatieschade opgeleverd, omdat de perceptie was dat Shell onvoldoende invloed
op de regering zou hebben uitgeoefend om die executie te voorkomen. Die perceptie was ongerechtvaardigd. Enerzijds waren
er Shell’s zakelijke principes die inmenging in lokale politiek in
de weg stonden. Anderzijds is het ook niet voor te stellen dat
de Nigeriaanse regering zulke postkoloniale inmenging geduld
zou hebben: de eerdere nationalisatie van BP eigendommen
had ook Shell kunnen treffen. Maar het wantrouwen duurt tot
heden ten dage voort.
Naast de Ogoni-opstand is er een nog veel groter ‘hoofdpijndossier’ voor Shell in Nigeria: de olievervuiling. Hoewel de
Nigeriaanse olie van uitstekende kwaliteit is (lichte kwaliteit en
met weinig of geen zwavelbestanddelen) is het geen gemakkelijke operatie. Vele van de olievelden liggen in het vroegere
12
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
Biafra, met een nog steeds zeer kritische bevolking. In weerwil
van federale toezeggingen komt maar weinig oliegeld terug
naar de provincie. Ook van Shell werd veel meer verwacht dan
zij kon bieden, bv. op het gebied van opleiding en tewerkstelling van de lokale, minimaal geletterde bevolking. De olie en
het gas worden geproduceerd uit putten en verpompt naar verzamelstations en opslagtanks bij terminals voor export. Putten,
pijpleiding-‘straten’ en verzamelstations hebben ruimte nodig en
de ruimte daarvoor werd waar nodig gehuurd van de eigenaars
van de grond: boeren, vissers of soms de deelstaatregering.
Vaak gebeurde ook het omgekeerde: was een verzamelstation
eenmaal gebouwd dan ontstond daar al gauw een snel groeiende dorpskern, aangetrokken door bv. de warmte van gasfakkels (de was drogen en cassavekoekjes bakken!) en wellicht de
mogelijkheid om gebruik te maken van elektrische stroom. De
pijpleidingen liggen in het algemeen bovengronds. Niet alleen
is begraven in de moerassige delta onmogelijk, maar bovengrondse leidingen blijven droger en zijn minder onderhevig
aan corrosie. Aan de installaties moet wel onderhoud worden
gepleegd en dat onderhoud kwam tijdens de oorlog natuurlijk
tot stilstand. Ook na de oorlog was het onderhoud niet in alle
gevallen optimaal. Daardoor ontstonden soms olielekkages uit
gecorrodeerde leidingen en afsluiters. Shell ruimde zo goed
als mogelijk de ontstane olievervuiling op en betaalde, als het
landbouwgrond betrof, de landeigenaar een compensatie, tot
ca. tien maal de jaaropbrengst. Voor arme boeren was dat een
fortuin. Het duurde dus niet lang of het aantal lekkages nam
scherp toe. Bij inspectie bleek het dan vaak te gaan om in leidingen geboorde gaten en afgezaagde afsluiters. Sabotage dus.
Het uitblijven van compensatie in zulke gevallen deed de verhoudingen met de lokale bewoners geen goed. Shell personeel werd
bv. vaak de toegang ontzegd als er lekkage was want er werd
eerst betaling geëist. Ook gijzelnemingen van Shell-personeel en
personeel van aannemers kwamen voor.
De olielekkages werden dus onvoldoende gestopt en de lekkende
olie liep al gauw in de talrijke getijdekreken in de delta. De eben vloedstromen zorgden voor een snelle verspreiding over veel
grotere gebieden dan alleen het gebied van de lekkage. Dit
betekende een ernstige aantasting van de leefomgeving, niet in
het minst omdat schoon drinkwater al gauw onbereikbaar werd.
Ook de visvangst leed ernstig onder de vervuiling. Een volgende
ontwikkeling was dat ondernemende elementen onder de bevolking uit sabotages wegstromende olie begonnen op te vangen
en met aangevoerde materialen kleinschalige raffinageactiviteiten begonnen te ontplooien. Doorgaans werd alleen benzine
gefabriceerd en de zwaardere oliebestanddelen werden alsnog
gedumpt. Later begonnen complete lichters met ruwe olie de rivier
af te zakken (geleid door piraten, met steun van corrupte lokale
bestuurders), om verscheept te worden naar buurlanden waar
de benzine en olie niet gesubsidieerd en de prijzen dus hoger
waren. Erg zorgvuldig werd er niet gewerkt bij die overslag, wat
de olievervuiling natuurlijk verergerde. Shell schat dat op het
laatst, voordat de leidingen werden afgesloten, ruim 150.000
vaten per dag (25.000 m3/d) ruwe olie op deze manier werden
gestolen, ofwel bijna 15% van de totale productie.
geweest was er ook geen vervuiling’. Ex-Midden-Oostengangers
zullen deze redenering herkennen als gebruikelijk bij verkeersongevallen waarbij een expatriate betrokken is. De roep om een
onafhankelijke evaluatie van de vervuiling werd steeds sterker
en uiteindelijk vond men alle partijen bereid om in 2010/2011
een evaluatieteam van de VN (onder het UNEP programma)
toe te laten tot Ogoniland. De formele opdracht tot de evaluatie
werd gegeven door de Nigeriaanse regering, maar het geheel
werd betaald door de enige partij die in staat en bereid was de
portemonnee te trekken. Juist, u raadt het al. Dat het geld van
Shell kwam gaf nog wel wat gesputter onder milieugroeperingen
en andere fanaten (want hoe kon zo’n studie nu onafhankelijk
zijn?) maar uiteindelijk zag iedereen het onvermijdelijke van
deze oplossing in. Het rapport, dat in 2011 uitkwam, was een
voorbeeld van onafhankelijkheid. Kool en geit werden omzichtig gespaard. De oliediefstal en raffinage werden ‘ambachtelijk’ genoemd (‘artisanal refining’) en de schuldvraag werd, op
enkele kleine punten na, zorgvuldig gemeden. Desondanks was
het eindoordeel niet mals. Schoonmaak van de totale vervuiling
zou tientallen jaren vergen. Het meest nijpende probleem was
het gebrek aan schoon drinkwater. Iedereen ging er, al dan
niet stilzwijgend, vanuit dat Shell er haar handen vol aan zou
krijgen …
Een van de laatste ontwikkelingen in deze affaire is de aanklacht tegen Shell begin dit jaar door vier Nigeriaanse dorpshoofden en Milieudefensie bij de Haagse rechtbank over Shell’s
rol bij vier olielekkages in de Niger delta. De rechtbank achtte
bewezen dat de vier lekkages het resultaat waren van sabotage
zodat Shell daarvoor geen blaam trof, maar Shell werd wel op
de vingers getikt omdat zij één van de putten weliswaar had
afgesloten, maar niet voldoende ‘hufterproof’ had achtergelaten.
Milieudefensie gaat in hoger beroep …
Dat niet alleen de Shell-operaties het doelwit waren van sabotage en diefstal bleek in 1998 toen onverlaten een benzineleiding bij de Warri raffinaderij aanboorden. Gratis benzine! Al
gauw krioelde het van Nigerianen met emmertjes en teiltjes.
Totdat iemand een brandende sigaret weggooide. Een triest
totaal van 1000 slachtoffers, velen onherkenbaar verbrand. De
kliniekjes in de buurt lagen vol met hen die het er levend van
af gebracht hadden. Maar toen het gerucht ging dat de politie
op zoek was naar mensen met brandwonden om hen wegens
sabotage en diefstal te arresteren stroomden die kliniekjes snel
leeg. Dan maar geen medische behandeling. Een typerend en
deprimerend Nigeriaans verhaal, waarin bizarre humor en hartverscheurende tragiek naadloos in elkaar overgaan.
De overwegingen van Shell om haar operaties in de oostelijke
delta af te bouwen lijken begrijpelijk. Het is te hopen dat de incidenteel optredende piraterij rond offshore installaties (ook weer
met oliediefstal!) geen roet in het eten gaat gooien …
A.B.
De olievervuiling begon ook internationaal de aandacht te
trekken en uitvoerder Shell werd er natuurlijk op aangesproken,
met als steeds terugkerend argument: ‘als Shell hier niet was
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
13
HERINNERINGEN
Nigeria 1966-1970
EEN PERSOONLIJK RELAAS
In de twee voorgaande artikelen vertelden wij u over de achtergronden van Nigeria. In het onderstaande artikel geven wij u de
samenvatting van een bijdrage van Michiel Zwager die wij reeds
geruime tijd in ons bezit hadden. Michiel maakte met zijn gezin
de Biafra oorlog (1967-1970) van dichtbij mee. Hier volgt zijn
verhaal.
Begin februari 1966 ging ik, net in
dienst van Shell, werken voor Shell-BP
Development Company of Nigeria. Ik
werd in Port Harcourt gehuisvest, in de
Amadi flats, waar veel beginners zoals
ik, met hun echtgenotes en gezinnen
woonden. Onze buurman had gezorgd
voor een steward en een gevulde ijskast.
Mijn taak was ‘well sitter’, een normale
start voor petroleum engineers. Na een
paar dagen op kantoor vloog ik met een
vliegtuigje naar mijn ‘well site’ op het
Uzere olieveld, ten westen van de Niger.
De boortoren stond op een ‘swamp
barge’, aan een rivierarm midden in de
14
rimboe. De Shell toolpusher kon goed
drinken, maar door veel te lachen ook
goed met de ‘lokalen’ omgaan. Want
lachen is iets dat Nigerianen veel doen.
Op die bushlocaties waren blanken trouwens in die tijd nog een bezienswaardigheid, ik heb ooit eens van een vrouw de
vraag gekregen: ‘mastah, please give me
white baby’. Het leven op de ‘rig’ kon
heel saai zijn, maar werd levendiger toen
er twee Franse land-rigs van Forex bijkwamen. De Fransen dronken wijn bij het eten
en rookten er lustig op los, allemaal strikt
verboden voor Shell personeel. Douchen
deden de Fransen buiten, poedelnaakt,
tot grote hilariteit van de lokale vrouwen.
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
Mijn werkschema was twee weken weg
en drie nachten thuis. Niet zo plezierig
als je pasgetrouwd bent. Op mijn vrije
dagen gingen we vaak naar het grote
Umukuroshe kamp van Shell, met zijn
50m zwembad en een 9-hole golfcourse.
Op Umukuroshe waren op gezette tijden
ontvangsten van hoge bezoekers. Netjes
in de rij op je beurt wachten om een
handje te geven terwijl de personeelsmanager je naam in ’s mans oor fluisterde.
De communicatie met de lokale bevolking was in ‘Pidgin English’. ‘Wait small’
betekende ‘even wachten’, en ‘zeker’
was ‘for proper’. Een vrachtauto was
een ‘mammy-wagon’, een helicopter een
‘flying mammy-wagon’. Die vrachtwagens
hadden vaak schilderachtige opschriften zoals ‘Prince of Ghana’, ‘Chariot of
Israel’, ‘Better be late than the late’, ‘No
Telephone to Heaven’. Geen gevoel voor
humor was ‘no sensa yumoh’. Net zo schilderachtig waren voornamen als Friday,
Sunday, Monday, Bonnyface, Goodluck,
Pius, Prince, Favour, Comfort, enz.
Hoewel wij er in het begin niets van
merkten was vanaf het moment van aankomst het land onrustig. Er was juist door
Ibo officieren een staatsgreep gepleegd.
Op 29 juli pleegden noorderlingen een
tegen-coup. Als leider werd kolonel Yakubu
Gowon gekozen, een Christen van een
kleine stam. Hoe vreemd het ook klinkt,
communicatie met de wereld buiten Port
Harcourt was uiterst schaars en zulk nieuws
bereikte ons moeizaam en vaak laat.
Na een jaar mochten we op verlof naar
Nederland. Vlak vóór onze terugkeer
naar Nigeria (het was inmiddels 1967)
hoorden wij dat gezinsleden van verlofgangers niet meer mee terug mochten
omdat de spanningen in Nigeria begonnen op te lopen. Vliegverkeer tussen Lagos
en Port Harcourt was inmiddels onmogelijk
en ik werd van Lagos opgehaald door een
Peugeot stationcar met twee chauffeurs.
Het werd een lange non-stop rit van meer
dan 800 km via de zwaar bewaakte Trans
Niger Bridge bij Onitsha en vervolgens
over de snelweg naar Port Harcourt. Op
30 mei 1967 werd de onafhankelijkheid
van Biafra geproclameerd door kolonel
Odumegwu Ojukwu. Ojukwu’s doel
was de opbrengst van de olieproductie
van Biafra voor het gebied te behouden.
Nigeria, als federatie, was daar natuurlijk
tegen en stelde een kustblokkade in.
Shell-BP had de kant van de federale
regering gekozen en dit bracht grote problemen met zich mee, want het hoofdkantoor stond nog steeds in Port Harcourt, in
Biafra dus. De GM, Stanley Gray, werd
twee weken lang door Ojukwu gegijzeld in Enugu, de hoofdstad van Biafra.
Uiteindelijk lukte het Frank McFadzean
van het CMD van Shell om hem vrij te
praten. Niet lang daarna werden alle
vrouwen en kinderen geëvacueerd, per
auto over de lange weg naar Lagos.
Zwangere vrouwen gingen onder begeleiding van een arts en een verpleegster
per boot naar een offshore gemeerde
tanker. Daarmee ging het naar het (toen
Spaanse) eiland Fernando Po, voor de
kust van Kameroen en vandaar per vliegtuig naar huis. De Amadi flats werden ontruimd en alle mannen verhuisden naar het
omheinde Umukuroshe kamp.
Het bizarre was dat wij vanuit Port
Harcourt nog wel het werk in de MidWest coördineerden, ook al konden wij
er zelf niet meer heen. Er was alleen
radiocontact. Op onze dagelijkse terugweg van kantoor naar het kamp werden
wij steevast gefouilleerd door de struise
vrouwelijke militie van Biafra, die diep in
onze broekzakken graaiden, een bron
van vele vrijgezellengrappen. Maar
in augustus 1967 moesten wij van de
Biafraanse autoriteiten Port Harcourt toch
verlaten met achterlating van vrijwel alle
persoonlijke eigendommen. Bij Onitsha
werden we in kleine vaartuigjes naar de
federale overkant vervoerd, vandaar met
auto’s naar Lagos en per vliegtuig via
Londen naar huis. Na een korte tijd in
Den Haag werd ik tijdelijk overgeplaatst
naar Noorwegen waar ik met m’n jonge
gezin zeven maanden bleef. Ik werkte op
de eerste twee Shell offshore boringen in
dat land, week op, week af, een hele verbetering ten opzichte van Nigeria.
Op eerste kerstdag 1968 moest ik als
vrijgezel terug naar Nigeria, ditmaal
naar Warri, in het federale westerse
gedeelte. Ik was daar hard nodig, werd
mij gezegd, maar bij aankomst vroeg
men verbaasd wat ik kwam doen. Dat
gebeurde in die tijd wel vaker. Eerst werd
ik gehuisvest in de Mid-West Inn, samen
met andere ‘grass widowers’, van wie
sommigen door het nachtleven verloederden. Dan moesten ze met hun edele delen
weer naar de (vrouwelijke!) Shell dokter.
Tijdens de talrijke black-outs (geen airco!)
sliep ik, de deur helemaal open, met een
‘night watch man’ op de drempel. Zo
werd ik ooit ruw gewekt door de kreten
van de night watchman die een indringer
met welgemikte stokslagen verjaagde. Er
was in Warri een nachtclub, de ‘Green
Virgin’. Het was best een aardige tent,
met een openlucht- en een overdekt
gedeelte. De ingang was alleen via een
donkere tunnel waarin je werd opgewacht door vrouwen die je actiebereidheid testten door in je kruis te grijpen.
Moest je dus wel op voorbereid zijn. Met
argeloze bezoekers uit Den Haag was
zo’n uitje altijd een groot succes.
In die tijd begonnen de aanvallen met
de ‘Minicon’ vliegtuigjes vanuit Biafra,
betaald en bestuurd door de Zweedse
graaf von Rosen. Er waren trouwens nog
meer idealistische huurlingen in Biafra,
zoals de Duitser Rolf Steiner, een echte
vechtjas; hij had in het Franse vreemdelingenlegioen gediend en vocht zonder
betaling. Biafra werd sluiks bijgestaan
door Frankrijk en enkele Afrikaanse
landen. Door de blokkade kon alleen
’s nachts en door de lucht bevoorraad
worden, de vliegtuigjes moesten landen
op de snelweg van Onitsha naar Port
Harcourt met markering door lichtkogels. Die piloten moesten over sterke
zenuwen beschikken! Federaal Nigeria
werd gesteund door Groot Brittannië en
de Sovjet-Unie. Ook aan die zijde had
je blanke huurlingen maar hun motivatie
was alleen geld. De Sovjetsteun bestond
uit MIGs met een Egyptische bemanning.
Niet veel later werd even buiten Warri
een kamp met huizen gebouwd, met politiebewaking en volledig omgeven door
een hoog hek. Mijn vrouw mocht weer uitkomen met ons zoontje en we beleefden
een gelukkige tijd samen. Wij konden uitstapjes naar Sapele en Umutu maken en
daar zwemmen in rivieren waarvan het
water door de Shell medische dienst was
goedgekeurd. Helaas was het maar van
korte duur, want al vrij snel verslechterde
de situatie weer zodat alle Shell vrouwen
en kinderen opnieuw terug moesten keren
naar Europa.
Rond die tijd ontstonden ook de road
blocks, zoals op de weg van het kamp
naar kantoor, bemand door militairen.
Overdag was het geen probleem, dan
staken de militairen hun hoofd grijnzend
naar binnen en vroegen om geld en sigaretten, waarop ons antwoord altijd nee
was. Maar als je midden in de nacht op
kantoor moest zijn, bv. om via de radio
met de rig te praten, dan gold bij die road
blocks een strikt protocol en als je leven
je lief was kon je je daar maar beter aan
houden. Je moest eerst je grote lichten uitschakelen. Dan hoorde je ‘Stop!’ en vervolgens ‘Come closah!’. Daarna moest je
het portier open doen zodat het licht in de
auto aanging en het goed zichtbaar was
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
15
HERINNERINGEN
dat je blank was. Er stonden soldaten met
geladen geweer in de aanslag en door
hun onzekerheid waren ze nogal triggerhappy. Dan moest je uitleggen waarom
je op dit vreemde uur op de weg was
en kwamen de bekende verzoeken om
‘dash’ en sigaretten. Ook gebaarden ze
wel eens om je kofferruimte te openen. De
VW kevers waarin we reden veroorzaakten dan altijd hilariteit. In navolging van
die road blocks verschenen in Warri zelf
ook road blocks, onofficieel en bemand
door burgers die wilden bijverdienen.
Wij leerden al snel om de grote lichten
aan te doen en met hoge snelheid dwars
door zo'n block te rijden, de stukken hout
vlogen je dan om de oren. Daarna ging
het met hoge snelheid over de brug waar
de locals, zittend op de stenen brugleuning, hun behoeften in de kreek deden.
Als je niet voorzichtig reed viel er wel
eens iemand van schrik achterover het
water in.
Toch was er ook in die periode tijd voor
officiële ontvangsten. GM Stanley Gray
werd opgevolgd door Peter Baxendell
en Warri werd bezocht door Luitzen
Brouwer, de voorzitter van het CMD, op
zijn globale afscheidstournee. Toen hij
even op de stoep van het huis van de
GM wilde gaan zitten bood ik hem mijn
zakdoek als matje. Ik mocht naast hem
zitten …
In die tijd vonden ook nachtelijke ‘raids’
plaats door Biafraanse militairen die de
Niger overstaken. Een rig van Agip werd
geadviseerd zich uit een bepaald gebied
terug te trekken, maar ze sloegen die
raad in de wind en werden prompt door
Biafranen aangevallen. Er vielen doden,
een paar man vluchtte het oerwoud in en
de rest werd meegenomen. Eén van de
vluchtelingen raakte verdwaald in het stikdonkere oerwoud en werd de volgende
dag door Nigeriaanse militairen volkomen ‘ga-ga’ teruggevonden. De meegenomen gevangenen werden gegijzeld, in
slechte omstandigheden, en konden uiteindelijk pas na tussenkomst van de Paus
worden bevrijd.
Ook op andere manier kon je meer
betrokken raken bij de gevechtshandelingen dan je lief was. Ik was eens met m’n
fourwheel drive op weg van een rigsite
naar het Ughelli Production Centre toen ik
een vastgebonden man op de weg zag
liggen. De Nigeriaanse militairen die
erbij stonden vroegen mij om over de man
heen te rijden omdat het een Biafraanse
spion zou zijn. Ik reed zo snel mogelijk
om hén heen en met vol gas door naar
de Militaire Politie in Ughelli om het te
melden. Hoe het afgelopen is weet ik niet,
maar de voortekenen waren niet goed.
In januari 1970 wist Ojukwu met wat familieleden in een vliegtuig te ontsnappen
naar Ivoorkust. Een paar dagen later, op
15 januari, werd de overgave van Biafra
getekend. De gedemobiliseerde militairen
werd bevolen naar huis te gaan en hun
wapens in te leveren, maar velen gingen
er met medeneming van hun wapens
vandoor. Daarna was het gedaan met
de relatieve orde en rust in het land, het
aantal gewapende roofovervallen nam
schrikbarend toe. Gelukkig voor mij zat
mijn tijd in Nigeria er toen ook op.
Michiel Zwager
[email protected]
POST
Johannes van den Bosch
Buitenkampers
Enige tijd geleden (VN7/8) publiceerden
wij een boekbespreking van het boek ‘Het
Pauperparadijs’ van Suzanna Jansen.
Hierin kwam de toenmalige bedelaarskolonie Veenhuizen in Drenthe ter sprake.
Die kolonie was gesticht door Johannes
van den Bosch, later o.a. Gouverneur
Generaal in het toenmalige Nederlands
Indië. Johannes was een markante figuur
in het post-Napoleontische Nederland,
die naast vele economische successen
verheffing tot graaf ook persoonlijke
tragedies mee moest maken, zoals het
vroege overlijden van zijn vrouw en drie
van zijn kinderen. Michiel van Wersch,
[email protected] heeft een
biografie over hem geschreven, die via
www.mijnbestseller.nl is uitgegeven. De
prijs is € 27,94.
Door Derk HilleRisLambers, [email protected]
werden we gewezen op het recent uitkomen van een nieuwe film met als titel ‘Buiten­
kampers, Boekan main, boekan main’,
wat zoiets betekent als: ‘Buitenkampers,
heel bijzonder!. Buitenkampers waren
Indische Nederlanders die in het vroegere
Indië door de Japanse bezetters om allerlei redenen buiten de kampen mochten
of moesten verblijven. Hun aantal was in
feite groter dan het aantal van hen die wel
naar de kampen werden gestuurd. Een
pretje was het niet, ook de buitenkampers
hadden te lijden, door de hongersnood en
vijandige bejegening. De film bevat een
reeks interviews met herinneringen van
een aantal van deze mensen. Op www.
buitenkampers.nl, www.biosagenda.nl/
filmagenda_buitenkampers_25400.html
en www.japanseburgerkampen.org vindt
u meer informatie over deze film en een
lijst met theaters waar de film vertoond
wordt.
16
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
REIZEN
Reizen voor Voeksleden en Oad
U bent van ons gewend dat wij een reis aankondigen. Helaas is
het deze keer een afmelding. Ongetwijfeld heeft u via de media
gehoord van het faillissement van Oad reizen, onze voormalige ‘huisvervoerder’. Ook wij zijn hierdoor getroffen, want de
komende Kerst- en Nieuwjaarsreis zou door hen worden uitgevoerd. Gedurende zeven jaar hebben wij een zomer- en een
winterreis voor Voeksleden voorbereid en vóór ons heeft wijlen
mevr. Mieke Rotgans gedurende zestien jaar ditzelfde gedaan.
Helaas komt hieraan nu een einde. Het Oad-bedrijf heeft altijd
prima kwaliteit geleverd. Wij voelen ons echter niet meer in staat
om eenzelfde kwaliteit voor dezelfde prijs te kunnen garanderen. Noch om een ander reisbureau te vinden trouwens, wij
hebben daarom moeten besluiten om de komende Kerst- en
Nieuwjaarsreis af te blazen.
Indien er leden en/of partners
zijn die dit van ons zouden
willen overnemen dan zijn we
graag bereid om onze ervaring te delen. Wij danken alle
deelnemers die in de afgelopen jaren hun vertrouwen in
ons hebben gesteld en met ons
zijn meegereisd.
Nel en Herman Krijnen
tel. 071 – 362 0259
Een hartenkreet: Durf! En heb lef!
Het is onvermijdelijk dat ook u zich in
uw leven wel eens trots hebt gevoeld.
Omdat u, heel simpel, iets gedurfd hebt,
tenslotte is het leven één grote uitdaging.
Omdat veel prikkels verdwijnen zodra
we gepensioneerd zijn, is achteruit in
onze stoel zakken heel verleidelijk. Dat
is jammer, er is nog zoveel te ontdekken.
We krijgen allemaal lichamelijke gebreken als we ouder worden
en die mankementen beperken ons in de keus van onze vakanties. Datzelfde geldt voor mij, ik ben één van die (on)gelukkige
mensen die op ‘dees’ aardkloot’ rondwandelt met een kunstheup. Het feit dat mijn andere heup inmiddels aangeeft dat hij
eigenlijk ook liever niet meer voor me wil werken beperkt mij in
de keuzes van mijn vakanties: bergtochten kan ik vergeten, zelfs
uren door musea dwalen is niet meer mogelijk. Na lang wikken
en wegen heb ik begin dit jaar de knoop doorgehakt en ben met
een georganiseerde Voeksreis meegegaan. Naar Suriname. Een
reis met af en toe een wandeling en een stadstrip, wiebelende
bootjes over rivieren, een perfecte combinatie.
U zult waarschijnlijk meteen vragen, ‘En waar blijft die lef nou?
Alleen die heup? Alles is verder geregeld en staat klaar.’
Welnu, dat zal ik vertellen: de lef kwam tijdens de tocht. Ten
eerste: In- en uitklimmen van een smal bootje met een kunstheup
waarvan je moet zorgen dat hij niet naar binnen draait is iets
waarbij je moet nadenken (naarmate de vakantie vorderde ging
het steeds beter). Ten tweede: urenlang in de zon op een opblaas
kussentje op een plankje zitten en kletsnat worden omdat de
golven volledig over je heen spatten, is net zo goed even wennen
(na een tijdje werd ook dat leuk en avontuurlijk). En ten derde:
Slapen zonder airconditioning is iets dat je moet leren, een
klamboe lijkt iedere wind tegen te houden, je hebt het gevoel
dat je in een snoeiheet piepklein huisje zit. Dit alles bij elkaar
heeft mij, ondanks dat de tocht van 's morgens tot 's avonds verzorgd werd en er iedere nacht een bed was om op te slapen, een
gevoel van zelfoverwinning bezorgd.
Begrijpt u mijn hartenkreet? Ook met mankementen zijn avonturen te beleven, aangepaste, andere dan vroeger. Ga niet op een
stoel zitten, ga niet naar een veilig huisje maar zoek ervaringen.
Stop met aarzelen om met een Voeks Suriname-reis mee te gaan,
dat is het beste advies dat ik u kan geven. Toon lef!
Mijn hang naar avontuur is nog niet over: ik ben zo geïnspireerd geraakt dat ik mijn pijlen op de Galapagos eilanden ga
richten. Mijn zoon is net geweest, snorkelen tussen schildpadden
en haaien bekijken … geweldig! Varen in een catamaran met
voldoende luxe, een bed, een douche enzovoorts … Een wandeling door de jungle … Het liefst zou ik opnieuw samen met
mede-geïnteresseerden gaan, Voeksers, ex-Shellers, mensen die
niet bang zijn. Ik denk aan volgend jaar maart/april of mei. Een
groep kan maximaal zestien belangstellenden hebben. Laat het
mij weten als u belangstelling hebt.
Marieke van Bork
[email protected]
Wie gaat er mee naar
Suriname?
Door een misverstand was op de website van het reisbureau
bij de Voeksreis van 8 tot 28 maart 2014 een te hoge reissom
vermeld! Dit is inmiddels gecorrigeerd. Dus mocht u belangstelling hebben voor deze reis, ga dan naar www.surinamerondreizen.com en dan naar ‘Voeks special maart 2014’.
Wacht niet te lang met aanmelden, indien u mee wilt!
Oscar Franse
[email protected]
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
17
BOEKBESPREKING
De Wereld tot gisteren
Oud, (4) Reacties op Gevaren en (5)
Religie, Taal en Gezondheid worden
onderwerpen en situaties geanalyseerd,
waarbij traditionele en moderne oplossingen tegenover elkaar gesteld worden.
Bijvoorbeeld: hoe gaan we om met vrienden, vijanden en handelaren; hoe kan
de dood van een kind gecompenseerd
worden; hoe ontstaat, verloopt en eindigt
oorlog en wat ís oorlog eigenlijk.
De wereld tot gisteren; wat we kunnen
leren van traditionele samen­levingen (vertaling van: The World until Yesterday door
Conny Sykora). Jared Diamond, 2013,
Spectrum Houten-Antwerpen, 560 pp.
ISBN 978-90-003-1577-2, Prijs €24,99.
In dit verhelderende boek over primitieve traditionele samenlevingen houdt
Jared Diamond de moderne samenleving
een spiegel voor. De auteur (van veel
bekende boeken waaronder ‘Zwaarden,
Paarden en Ziektekiemen’) plaatst vraagtekens, bij zaken als opvattingen over het
grootbrengen van kinderen, maar ook bij
meer beladen items als de omgang met
ouderen en de functie van religie en bij
schokkende opvattingen, zoals omgaan
met conflicten en oorlogen.
In het voorwoord bespreekt hij de situatie
vroeger en nu op de vliegvelden van Port
Moresby (Papoea Nieuw Guinea) en Los
Angeles. Diamond maakt vergelijkingen
met 39 traditionele samenlevingenover de
gehele wereld. Hij nam waar dat in Port
Moresby veel Papoea’s in tegenstelling
tot vroeger nu overgewicht hebben, daardoor welvaartsziekten krijgen, zoals hoge
bloeddruk, diabetes en hartinfarcten. Hij
wijt dat aan het contact met onze welvaartssamenleving: ‘WEIRD (Western, Educated,
Industrialised, Rich en Democratic)'. Dit zet
de toon van het boek.
In de vijf delen: (1) Territorium afbakening, (2) Oorlog en Vrede, (3) Jong en
18
In elk leven komen vragen op over het
begin en het einde, vragen die bij ons
ook actueel zijn. Bij kinderen zijn die
vragen: hoe worden ze groot gebracht,
opgevoed en wie doet dat, hoe en
waarom. Bij ouderen zijn vragen: hoe
gebruiken wij verzamelde kennis en wijsheid, wat als ze niet langer thuis kunnen
worden gehandhaafd, tot hoever gaat
de kinderzorgplicht en hoe wordt dat in
de praktijk gebracht? Dan is er nog het
scala van dagelijkse gevaren waarmee
iedereen moet omgaan. In traditionele
samenlevingen varieert dat van vallen uit
bomen, gifslangen, kou, verdrinkingsgevaarkou, honger, enzovoorts. In moderne
samenlevingen zijn het de omgang met
autoverkeer, alcohol en drugs, vuurwapens en operaties, allemaal een groter
risico dan blootgesteld worden aan nucleaire straling of pesticiden. Oplettendheid
om zulke gevaren te voorkomen kan de
vorm aannemen van constructieve paranoia wat zich op verschillende manier
manifesteert.
Het deel over ‘Religie, Taal en Gezond­
heid’: De ontwikkeling van religie geeft
niet altijd causale verklaringen. In de
ontwikkelde westerse samenleving, vanaf
de Grieken en Romeinen, veranderden
religieuze functies zoals te zien is in traditionele samenlevingen. Religie begon
als verklaring voor bovennatuurlijke verschijnselen. Rituelen en gebeden boden/
bieden troost voor leed en dood, zowel
in traditionele als (nog steeds) in westerse
samenlevingen. Religieuze standaardisatie van organisatie, formuleren van morele
voorschriften voor gedrag en rechtvaardiging van oorlogen waren vroeger erg
belangrijk; in westerse samenlevingen
neemt die betekenis af.
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
Diamond bespreekt niet het ontstaan van
talen maar de evolutie van dialecten, vaak
door isolatie. Bewoners van traditionele
samenlevingen met veel minderheidstalen
zijn frequent meertalig; bewoners van
ontwikkelde samenlevingen met enkele
grote meerderheidstalen minder.
In het laatste hoofdstuk keert Diamond
terug op de welvaartsziekten uit het
voorwoord en de belangrijke oorzaken
daarvan; overmatig gebruik van zout,
suiker, vet en gebrek aan beweging. In
het nawoord spreekt hij over zijn terugkeer in Los Angeles uit het oerwoud van
Nieuw-Guinea. Hij noemt de voordelen van de moderne wereld, maar wijst
nadrukkelijk op het vele goede wat de
moderne wereld zou kunnen overnemen
uit de traditionele wereld. Bij elkaar een
indrukwekkende ‘tour de force’.
De basis van het boek is het werk van
Diamond zelf, over vele jaren uitgevoerd
in Nieuw-Guinea, maar hij put ook uitvoerig uit de literatuur van anderen.
Daarbij valt op dat wat betreft Afrika en
Azië alleen de !Kung San mensen uit de
Kalahari woestijn in Namibië besproken
worden en dat niets wordt gezegd over
de bedoeïenen in die werelddelen. Ook
de uithoeken van China en India zijn
slecht vertegenwoordigd. Dat wordt voor
een deel goedgemaakt door de anekdotische en gedetailleerde manier waarop
andere volkeren, vooral de Papoea’s,
worden besproken en vergeleken worden
met westerse samenlevingen.
De stijl is verhalend en verraadt een universitair docent. De vertaling is uitstekend,
het boek is prettig leesbaar. Per hoofdstuk
zijn er samenvattende literatuurreferenties
met een gratis website voor de volledige
referenties. Een trefwoordenregister sluit
het boek af. Voor hen die minder WEIRD
willen worden en hun levenswijze met
inzichten uit traditionele samenlevingen
willen verrijken wordt het boek van harte
aanbevolen.
Tom Reijers
[email protected]
REGIONIEUWS
Regioactiviteiten
06 nov
06 nov
10 nov
10 nov
12 nov
12 nov
12 nov
20 nov
20 nov
20 nov
21 nov
04 dec
11 dec 12 dec
14 dec
14 dec
16 dec
17 dec
17 dec
18 dec
18 dec
18 dec
19 dec
Wandeling
Wandeling
Zondagmiddagconcert
Concert
Lezing Artis in oorlogstijd
Lezing Vechtplassen
Lezing De Vulkanen
Bezoek Scheepv. mus.
Bijzondere ledenverg.
Dinerclub
Lezing Metamorfose
Wandeling
Bezoek Corpus
Kasteel Middachten
Kerstdiner
Kerstdiner
Kerstdiner
Kerstdiner
Kerstdiner
Kerstdiner
Kerstdiner
Kerstlunch
Kerstdiner
Wandeling
Twente
Rijnmond
Arnhem
Leiden
Apeldoorn
Het Sticht
Het Zuiden
Haarlem/Alkmaar
Twente
Leiden
Den Haag
Twente
Leiden
Rijnmond
Haarlem/Alkmaar
Amsterdam
Het Sticht
Arnhem
Apeldoorn
Twente
Rijnmond
Leiden
Het Zuiden
Voor de eerste keer hebben een achttal mensen aan deze
nieuwe activiteit deelgenomen en een leuke wandeling in en
rondom Weesp gemaakt. Het weer was uitstekend en gezien de
enthousiaste reacties wellicht voor herhaling vatbaar. Zie ook de
foto’s op onze website.
Nieuwe locatie Landsmeer
Dit seizoen zijn wij gestart op onze nieuwe locatie in Landsmeer.
Na een paar donderdagen begint het reeds aardig als 'thuis' te
voelen. De bridgers en klaverjassers hebben een mooie ruimte
waar zij in alle rust hun kaarten kunnen uitspelen. Op de eerste
verdieping kunnen de biljarters de ballen op een van de zes
biljarttafels laten rollen en er staat in deze ruimte ook een mooie
grote ovale tafel waaraan een aantal dames iedere week kunnen
ontwerpen, naaien, quilten en gezellig kletsen. Ook de schilders
kunnen hier om de week bezig zijn.
Nu wij zoveel ruimte tot onze beschikking hebben kunnen ook
nieuwe sporters zich aanmelden. Dus vind je het leuk om te
bridgen, klaverjassen, biljarten, schilderen of quilten kom dan
gerust kijken. Mochten er Voeksleden zijn die ideeën hebben
voor een nieuwe activiteit kom dan ook even langs, om daarover
met ons van gedachten te wisselen.
Nu wij een beetje gewend zijn in Landsmeer is de interregionale
voor ons een thuiswedstrijd.
Uitgebreide informatie is te vinden op de regio websites!
Amsterdam
Website
www.voeksamsterdam.nl
Secretariaat
Wilma Whincup, Parelmoervlinder 1, 1113 KV Diemen,
tel. 020 – 695 9502, [email protected]
Bankrekening
NL51 ABNA 0431258538 t.n.v. Voeks te Zunderdorp
Welzijnswerk
Henny Ham-Kokshoorn, tel. 020 – 400 0631,
ZKA-consulent
Activiteiten
[email protected]
Frits Terweij, tel. 036 – 531 9749, [email protected]
Vacant
Kerstdiner
Wij zijn druk bezig om het kerstdiner te organiseren in
Landsmeer. Noteer zaterdag 14 december alvast in uw
agenda. Binnenkort meer informatie op de website.
Amsterdam - Excursie Broekerveiling
Een verhaaltje van een ‘trouwe busganger’, met meer foto’s,
vindt u op onze website.
Apeldoorn
Website
www.voeks-apeldoorn.nl
Secretariaat
B.N. de Moel, Asselsestraat 303, 7312 CW
Apeldoorn, tel. 055 – 356 1825, [email protected]
Bankrekening
3625930 t.n.v. Voeks te Apeldoorn
Welzijnswerk
Mw. L.M.J. Hupkens-Jorna, tel. 055 – 506 4498,
ZKA-consulent
Activiteiten
[email protected]
J. Hamer, tel. 034 – 141 7178, [email protected]
J. Oostervink, tel. 055 – 522 3729, [email protected]
Vacature
Amsterdam-wandeltocht
Onze activiteitencommissaris Jip Oostervink heeft aangegeven
het stokje te willen overdragen. Jip heeft deze functie jarenlang
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
19
REGIONIEUWS
met veel plezier vervuld, maar hij vindt het nu tijd worden voor
een opvolger. We zouden dus graag bij de volgende Regionale
Ledenvergadering in februari een nieuwe activiteitencommissaris
willen voorstellen. Voelt u zich aangetrokken tot deze functie of
wilt u meer informatie, neem dan contact op met een van de
bestuursleden.
Artis in de oorlog
Op dinsdag 12 november om 14 uur zal de heer Frankenhuis
in De Rank te Vaassen een lezing houden over Artis in oorlogstijd.
Over de geschiedenis van dierentuinen in oorlogstijd is weinig
bekend. Als (oud-)directeur van Artis verzamelde Frankenhuis
meer dan twintig jaar lang archiefmateriaal, verhalen, artikelen,
foto’s en andere gegevens over hoe de hoofdstedelijke dierentuin de oorlog heeft doorstaan. Hij beschrijft onder meer hoe
de directie en de medewerkers het voor elkaar kregen om in de
oorlogsjaren voldoende eten voor de dieren en steenkool en elektrische energie voor hun verblijven te bemachtigen.
Na afloop is er diner met de dinerclub.
Arnhem
Website
www.voeksarnhem.nl
Secretariaat
W. van Seters, Schependomlaan 14, 6542 RM
Nijmegen, tel. 024 – 377 0765, [email protected]
Bankrekening
NL81 INGB 0001 0219 12 t.n.v. Voeks regio Arnhem,
Doorwerth
Welzijnswerk
Mw. B. van der Hoeven-Smits, tel. 026 – 442 2515, ton.
[email protected]
ZKA-consulent
T. van Seters, tel. 024 – 377 0765, [email protected]
Activiteiten
Mw. T. Müller-Evers, tel.026 – 364 3663,
[email protected]
Kerstdiner
Het kerstdiner wordt dit jaar op dinsdag 17 december
gehouden in ‘Veluws Eethuis Wissel’, Ericaweg 2, 8162 PR
Wissel (Epe), dat dan feestelijk in kerstsfeer zal zijn aangekleed.
We beginnen rond 17 uur met een welkomstcocktail als opmaat
voor een viergangen-keuzemenu. Als voorgerecht een keuze uit
carpaccio, salade met wilde eendenborst of ossenstaartsoep.
Daarna een spoom van bramenijs met verse bosvruchten. Voor
het hoofdgerecht kan worden gekozen uit hertenbiefstuk, zalmmoot of runderstoofpot op Veluwse wijze. Bij het hoofdgerecht
worden diverse groenten geserveerd, gebakken aardappelen,
verse frites, stoofperen en salade van biologische slasoorten.
Dan volgt het Grand Dessert; het diner wordt afgesloten met
koffie en verse bonbons.
Voeksleden betalen € 32,-- en gasten € 40,--. U kunt u opgeven
door uw betaling vóór 10 december over te maken op de bankrekening van onze regio.
De Nieuwjaarsreceptie zal worden gehouden op dinsdag
14 januari en begint om 13 uur in de Rank te Vaassen. Om
14 uur is er een muziekpresentatie door de heer van Zutphen.
Arnhem - Terugblik barbecue
101-jarige in onze regio!
Als deze Voeksnieuws bij u in de brievenbus valt, is, bij leven
en welzijn, mevrouw A. Bliekendaal-Rothengatter uit Arnhem op
15 oktober 101 jaar geworden.
Kerstdiner
Op dinsdag 17 december vindt het jaarlijks kerstdiner plaats
in herenboerderij ‘De Hucht’ aan de Stationsstraat 24 te Elst.
Aanvang 17 uur. Wij stelden voor u een viergangendiner samen
dat bestaat uit een voorgerecht, soep, hoofdgerecht met keuze
uit vis of vlees, dessert en koffie/ thee na het diner. Per persoon
zullen drie drankjes worden aangeboden. Wilt u hieraan deelnemen dan dient u € 41,-- over te maken naar de bankrekening
van onze regio. Wilt u bij uw betaling vermelden of u vis of vlees
als hoofdgerecht wilt?
Nieuwjaarsbijeenkomst
Op dinsdag 14 januari 2014, aanvang 14 uur, is de nieuwjaarsbijeenkomst in de herenboerderij ‘De Hucht’ in Elst. Bij
het jaarlijkse sjoelen is altijd de vraag: ‘wie behaalt dit jaar de
hoogste score?’ En degene die dat haalt wordt beloond! Uw
bestuur zal ook dit jaar weer voor een leuke quiz zorgen. Tevens
wordt er een compilatie vertoond van de foto’s die het afgelopen
jaar werden gemaakt. En natuurlijk ontbreekt een lekker drankje
en hapje niet. De moeite waard dus om te komen. Wij hopen
dan ook op een groot aantal leden.
Bowlen
Apeldoorn - Bezoek tegelmuseum Otterloo
20
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
Er wordt door een aantal Voeksleden gebowld in Arnhem-Noord
aan de Schelmseweg, tel. 026 – 352 9550. De eerstvolgende
speeldagen zijn: 8 en 22 jan., 5 en 19 feb., 5 en 19 mrt.,
REGIONIEUWS
2 en 16 apr., 7 en 21 mei. Speeltijd is van 10 tot 12 uur. Nadere
inlichtingen bij de heer Krahmer, tel. 031 – 735 7309 (bij verhindering ’s ochtends afbellen).
Haarlem/Alkmaar
rotonde rechtdoor, de Zeeweg op, na circa 2 km links ligt de
Johanna’s Hof. Indien u vervoer wenst naar deze bijeenkomst
kunnen wij kijken of de mogelijkheid tot carpoolen bestaat; hiervoor graag contact opnemen met het bestuur.
Welzijnswerk
Welzijnswerk
Mw. W. van Beest-Feijen, tel. 023 – 524 5855,
De regio-Coördinator Welzijnswerk heeft de wens te kennen
gegeven na zes jaar haar taken over te dragen. Derhalve zoekt
zij naar opvolging (man/vrouw) onder de regio-leden. Een ieder
die dit dankbare werk op zich wil nemen wordt verzocht contact
op te nemen met de huidige Coördinator. (zie colofon)
ZKA-consulent
Activiteiten
Terugblik Prinsjesdag
Website
www.voekshaarlemalkmaar.nl
Secretariaat
W.J. van Beest, Madelievenlaan 19, 2111 Z J
Aerdenhout, tel. 023 – 524 5855, [email protected]
Bankrekening
NL63 ABNA 0561501386 t.n.v. Voeks HaarlemAlkmaar te Heemstede
[email protected]
M. Visser, tel. 072 – 512 4545, [email protected]
P. Versluis, tel. 06 – 2815 4190, [email protected]
Scheepvaartmuseum Amsterdam
Woensdag 20 november bezoek aan het Scheepvaart
museum, Kattenburgerplein 1, 1018 KK Amsterdam. Het programma voor die dag ziet er als volgt uit. Om 10 uur ontvangst
met koffie en gebak, om 10:30 uur de rondleiding en 11:30 12:30 uur lunch. Na de lunch is er gelegenheid het museum te
bekijken. De kosten (incl. toegang, ontvangst, rondleiding, lunch)
bedragen voor Voeksleden zonder museumkaart € 33,20,– p.p.,
met museumkaart € 21,20,– p.p. Introducés betalen € 41,50,–
p.p. respectievelijk € 26,50,–. Denkt u eraan uw museumkaart
mee te brengen. Uw betaling (tevens aanmelding) dient uiterlijk
10 november te zijn overgemaakt naar de regiobankrekening
(zie colofon).
We reizen op eigen gelegenheid. Per trein gaat u naar het Centraal
Station van Amsterdam, vandaar per buslijn 22 naar de halte
Kadijksplein bij het museum. Per auto naar P+R Zeeburg-I of –II.
U kunt daar parkeren voor € 8,– per dag inclusief gratis OV
chipkaartjes voor max. vier personen. Voor een duidelijke uitleg
omtrent parkeren, zie www.amsterdam.nl/parkeren-verkeer
Vanaf P+R Zeeburg neemt u tram 26 naar de Kattenburgerstraat.
Stap daar over op bus 48 richting Scheepvaartmuseum. Vraag
naar de beste halte voor het museum. Vergeet niet met OV chipkaarten in- en uit te checken!
Kerstdiner
Natuurlijk wordt ook dit jaar besloten met het Kerstdiner. Op
zaterdag 14 december bent u van harte welkom in restaurant Johanna's Hof. Vanaf 16:30 uur worden we ontvangen met
een glaasje en een hapje waarna we rond 18 uur beginnen met
het diner. Evenals als vorig jaar zal dhr. Geert Pranger voor een
muzikale omlijsting zorgen. Het diner bestaat uit een rouleau
van eendenborst met wild paté, cappuccino van wildbouillon
met paddenstoelen, gekonfijte parelhoen met romige zuurkool in
rode wijn jus of gebakken heilbot met een schuim van saffraan
saus en een warm stoofpeertje met stoofpeer-anijs ijs. We besluiten met een kopje koffie of thee met friandises.
Heeft u speciale dieetwensen of gaat uw voorkeur uit naar
een vegetarisch menu dan vernemen wij dat graag. Dit s.v.p.
opgeven bij de aanmelding. De kosten voor dit diner bedragen
€ 46,50,– p.p. voor leden en voor introducés geldt een prijs van
€ 58,–. De kosten dienen uiterlijk 7 december op de regiobankrekening te zijn overgemaakt (zie colofon).
Route: A9, afslag Castricum, volg de N203 naar Castricum/
Heiloo, afslag Castricum-Egmond (Castricum aan Zee) bij de
De dagtocht naar Den Haag op dinsdag 17 september,
Prinsjesdag, is door alle deelnemers als heel bijzonder ervaren.
Gezien de weersverwachting waren alle deelnemers voorbereid
op een stevige bui maar afgezien van een paar spetters bleef het
droog. Vanaf de tribune had iedereen prima zicht op de stoet en
dankzij de ladyspeaker werden we goed op de hoogte gehouden van alles wat aan ons oog voorbijtrok.
Den Haag
Website
www.voeks-regio-denhaag.nl
Secretariaat
A.W.J. de Groen, Gen.Eisenhowerplein 186,
2284 XW, Rijswijk-ZH, tel. 070 – 394 3918,
[email protected]
Bankrekening
3491658 t.n.v. Voeks te Den Haag
Welzijnswerk
L. Tan, tel. 070 – 216 4916 of 06 – 1228 5125,
[email protected]
ZKA-consulent
F.M. van der Veen, tel. 070 – 368 7168,
[email protected]
Activiteiten
N.J. van Soldt, tel. 015 – 257 5237,
[email protected]
Computercursus
In oktober zijn wij weer begonnen met onze computercursussen,
bedoeld voor zowel beginners als gevorderden. Wij gebruiken
laptop PC’s die werken met Windows 7 en met Windows 8 en
in beide besturingssystemen kan les worden gegeven. Als u er
over denkt om aan een cursus mee te doen, in januari beginnen
wij aan een volgende. U kunt zich nu al daarvoor opgeven, door
een e-mail te sturen naar N.J. van Soldt. (zie colofon). Voor een
hele cursus vragen wij een bijdrage van € 25,–.
Inloopmiddag voor PC problemen
Op de eerste donderdag in november beginnen de inloopmiddagen weer. Dan krijgt uw persoonlijke computerprobleem
speciale aandacht. Een mailtje of telefoontje naar de activiteitencoördinator en wij zorgen dat er die middag iemand is die u
mogelijk kan helpen.
Royal Dutch Shell in Den Haag
De lezing van Paul Corbey, op donderdag 21 november,
over het project ‘Metamorfose’ heeft veel aanmeldingen opgeleverd. Het maximum aantal toehoorders is inmiddels bereikt,
maar u kunt altijd proberen of er misschien een plaats is vrijge­
komen. Aanvangstijd 14 uur in het Shell hoofdkantoor, Carel
van Bylandtlaan 16.
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
21
REGIONIEUWS
Tristan da Cunha
Concertkamer
Als U geïnteresseerd bent geraakt door het artikel van Tom Reijers
in het oktobernummer van Voeksnieuws, dan is er volgend voorjaar gelegenheid om naar zijn persoonlijke voordracht over dit
onderwerp te komen luisteren. De heer Reijers heeft toegezegd
naar Rijswijk te willen komen om zowel meer over Tristan da
Cunha te vertellen als vragen erover te beantwoorden. De datum
is nog niet bekend, dus houd de mededelingen van regio Den
Haag in Voeksnieuws en op onze website in de gaten.
Op zondag 10 november, een bijzondere Schubert-beleving
met de bekende musici Bert Mooiman, piano, en Patrick Pranger,
bariton, om 15:30 uur in Kruispunt Voorschoten. Pianowerken,
gedichten en liederen wisselen elkaar af, ondersteund door
beelden, met het landschap en de winterreis als thema. Een
uniek programma!
Aanmelden voor deelname door betaling van € 12,80,– (niet
leden € 16,–) op de regio bankrekening (zie colofon) onder vermelding van ‘concert november’.
Leiden
Website
www.voeks-leiden.nl
Secretariaat
L.A. Bijl, ’t Lange Rack 9, 2162 XX Lisse,
tel. 025 – 241 8296, [email protected]
Bankrekening
NL52 ABNA 0426300947 t.n.v. Voeks te Leiderdorp
Welzijnswerk
Mw. L. de Graaf-Wijsman, tel. 025 – 221 6139,
[email protected]
ZKA-consulent
P. Zipp, tel. 071 – 402 5138, [email protected]
Activiteiten
R. Le Grand, tel. 06 – 4423 9515, [email protected]
Dinerclub
De dinerclub bezoekt op woensdag 20 november (dus niet
de laatste woensdag van de maand) het restaurant De Garde in
de KTS in Voorhout, Leidsevaart 4. Aanvang 16:30 uur. Er wordt
een viergangenmenu geserveerd voor slechts € 20,–, de prijs
voor introducés is € 22,–. Hierbij zijn inbegrepen twee glazen
wijn en een kopje koffie. U kunt zich aanmelden door overmaken van het verschuldigde bedrag op de regio bankrekening (zie
colofon), onder vermelding van ‘diner november’. Uw gastheer
is Cees van der Meer, tel. 071 – 589 5771. Vorig jaar was het
KTS winkeltje uitverkocht. Dit jaar zijn we wat eerder en zijn we
hopelijk sinterklaas een slag voor.
Leiden - Terugblik Cruquius
Het Noorden
Website
www.voekshetnoorden.nl
Secretariaat
Wim Huizing, Bremstraat 233, 9404 Assen,
tel. 059 – 231 0932, [email protected]
Leden Adm.Mw. G. van Rossum, tel. 052 – 453 2162,
[email protected]
Bankrekening
NL36 RABO 0131795635 t.n.v. Voeks regio
Het Noorden te Borger
Welzijnswerk
Mw. M.J. van Os, [email protected]
ZKA-consulent
Ton Vas, tel. 059 – 234 6208, [email protected]
Activiteiten
Art Timmer, tel. 059 – 233 1800, [email protected]
Kerstlunch
De Kerstlunch zal dit jaar opnieuw plaatsvinden in restaurant
‘De Moerbei’, Dorpsstraat 5a te Warmond. Op woensdag
18 december wordt er een driegangenmenu geserveerd, compleet met twee glazen wijn en koffie. Voeksleden betalen € 45,–
en introducés € 55,–. Ontvangst vanaf 12 uur, om 12:30 uur
gaan we aan tafel. U kunt zich aanmelden door overmaken
van het verschuldigde bedrag op de regiobankrekening (zie
colofon), onder vermelding van ‘Kerstlunch’. Uw gastheer is Fred
Beun, tel. 071 – 589 3721.
Activiteiten
Corpus, Reis door de mens. Na de plezierige bezoeken aan
Duivenvoorde en Cruquius, dit jaar nog één laatste uitstapje
en wel naar het museum over het menselijk lichaam Corpus in
Oegstgeest, op woensdagmiddag 11 december. Om
een aanvangstijd te kunnen vastleggen wordt de deelnemers
verzocht zich uiterlijk 28 november a.s. aan te melden, door
overmaking van € 10,20,– (niet-leden € 12,75,–) op de regiobankrekening (zie colofon) onder vermelding van ‘Corpus’. De
aanvangstijd zal tijdig aan deelnemers doorgegeven worden.
22
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
Nieuwjaarsreceptie en 60 jaar
Voeks Het Noorden
Het regiobestuur nodigt u van harte uit voor de regionale nieuwjaarsreceptie in combinatie met de viering van het 60-jarig
bestaan van Voeks Het Noorden op woensdag 22 januari
2014 in Café Restaurant van Veen, Witterhaar 14, 9405 VK
te Assen (Witten) Wij verwachten u vanaf 11 uur en hopen dat
u weer van de gelegenheid gebruik zult maken om elkaar o.a.
een goed nieuwjaar toe te wensen. De bijeenkomst zal tot circa
16 uur duren. Muzikale medewerking wordt verleend door het
Drents-/Nederlandstalige trio ‘Heeren Oud-Zuid’, aangevuld
met entertainment. Alleen bij Wim Huizing, (zie colofon) kunt u
zich tot 10 januari a.s. opgeven voor deze viering. Mocht u een
dieet hebben, vermeldt u dit dan even?
Varen met de Jan Plezier
De datum voor de boottocht met de Jan Plezier is op 24 april
2014. Noteer dat alvast in uw agenda. Op een later tijdstip
komen we hierop terug.
REGIONIEUWS
U wordt na 16 uur ontvangen met een drankje en een hapje,
waarna om 17 uur het diner volgt, met entree, soep, hoofd­
gerecht, dessert en koffie/thee. Kosten: € 44,– voor regioleden
en partners; € 55,– voor niet-leden.
Aanmelden uiterlijk 8 december bij Hans Holsboer (zie colofon).
Betaling door het bedrag over te maken op de regiobankrekening (zie colofon) o.v.v. kerstdiner en aantal personen.
NB. Als gasten voortijdig aanwezig zijn, zoals vorig jaar, dan
zijn hun evt. consumpties voor eigen rekening!
Het Noorden - Terugblik Beeld en Geluid
Het Sticht
Website
www.voekshetsticht.nl
Secretariaat
W.G. Reman, Flits 14, 1231 SN Loosdrecht,
tel. 035 – 582 3161, [email protected]
Bankrekening
502138 t.n.v. Voeks regio Het Sticht te Huizen
Welzijnswerk
J. van Berkel, tel. 06 – 5384 1190,
[email protected]
ZKA-consulent
J.H. Eekhof, tel. 034 – 842 3015, [email protected]
Activiteiten
H.H. Holsboer, tel. 035 – 691 6872, [email protected]
Komende activiteiten
De buitenactiviteiten zijn voorbij en de komende maanden
zullen we weer regelmatig bijeenkomen in Champ’Aubert te
Driebergen. Dat eerste keer zal zijn op dinsdag 12 november alwaar Henny van der Wilt een presentatie zal verzorgen
over ‘De Flora en de Fauna van het Vechtplassengebied’. Henny
is o.a. hovenier van kasteel-museum Sypesteyn te Loosdrecht
en Slot Zuylen. Het Vechtgebied is een van de trekpleisters
binnen onze Stichtse regio en we hopen dan ook dat er een
grote belangstelling voor deze presentatie zal zijn. Aanvang
van de presentatie is 13:30 uur. Aanmelden is niet nodig en er
zijn geen kosten aan verbonden. Mensen die vast meer over het
gebied willen weten; er is een zeer wetenswaardig boek over dit
gebied verschenen. ‘Natuur en Landschap van de Vechtstreek’
onder redactie van Wim Weijs.
Vooruitblikkend op 2014, de nieuwjaarsbijeenkomst zal zijn op
dinsdag 14 januari en de regionale ledenvergadering op
dinsdag 11 februari.
Kerstdiner
Op maandag 16 december sluiten we het jaar af met het
gebruikelijke kerstdiner. Gezien de ervaringen van vorig jaar zal
het weer gehouden worden in Restaurant Robert, Spandersweg 1,
1217 DB Hilversum. De Spandersweg is een zijweg van de
Bussumergrintweg. Voor een routebeschrijving wordt verwezen
naar de website van het restaurant www.restaurantrobert.nl. De
ervaring is dat sommige navigatiesystemen de plaats niet vinden.
Aangeraden wordt via de Bussum zijde de Bussumergrintweg op
te rijden. Het restaurant bevindt zich ongeveer 800 meter verder
rechts. Evenals vorig jaar is het restaurant geheel voor Voeks-Het
Sticht gereserveerd.
Het Sticht - Kasteel Amerongen
Rijnmond
Website
www.voeksrijnmond.nl
Secretariaat
W.A. Meijnen, Terborchdreef 10, 3262 NB
Oud- Beijerland, tel. 018 – 661 5905,
[email protected]
Bankrekening
NL90 INGB 0000320149 t.n.v.Voeks regio Rotterdam,
Hellevoetsluis
Welzijnswerk
Mw. H.E. Doorneveld-Letterman, tel. 078 – 676 2010,
[email protected]
ZKA-consulent
Mw. W.A. Vogelaar, tel. 018 – 661 7760,
[email protected]
Activiteiten
Mw. G. Burger-Volker, tel. 078 – 673 3993,
[email protected]
P. Groen, tel. 06 – 4671 7731, [email protected]
Komende activiteiten
In december en januari stoppen we even met wandelen maar
daarna gaan we zeker door met het zoeken naar leuke locaties en wandelmogelijkheden. Uw suggesties zijn natuurlijk van
harte welkom. We hopen ook dan weer op veel enthousiaste
deelnemers.
Eén van onze clubactiviteiten betreft het biljarten. Heeft u altijd
al mee willen doen aan deze sport maar ligt er een te hoge
drempel om u aan te melden? Eén van onze enthousiaste biljarters, Henk Schruijer, is bereid gevonden om in het nieuwe
jaar een cursus te organiseren (vijf a zes lessen). Stap over de
drempel en meldt u aan.
Over de dagtocht naar kasteel Middachten hebben we reeds
meermalen geschreven; de datum van 12 december komt
steeds dichterbij. Gaat u ook mee? Meldt u zich dan nu aan bij
Gerda Burger of Piet Groen (zie colofon). Voor deze (bus)reis
geldt: vol is vol!
Ook de datum van 18 december waarop het kerstdiner is
gepland nadert met rasse schreden. Net als vorig jaar rijdt er
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
23
REGIONIEUWS
een bus naar Puttershoek. Deze vertrekt om 16 uur van het tankstation Holy in Vlaardingen en om 16:15 vanaf het metrostation
Hoogvliet. Wij rekenen € 8,– per persoon voor dit georganiseerde vervoer. Geef tijdig aan bij Gerda Burger of Piet Groen
of u van dit vervoer gebruik wilt maken, uiteraard nadat u zich
eerst heeft aangemeld voor deze feestelijke buffetmaaltijd in
Alcazar te Puttershoek. Kosten € 42,– voor zowel leden als introducés (exclusief vervoer!)
Misschien een beetje vroeg om in oktober al over de nieuwjaarsreceptie bij Schiphol te schrijven, maar graag laten wij
u weten dat wij ook voor dit evenement vervoer organiseren
voor € 12,50,– per persoon. Gaat u mee? Laat het ons dan
tijdig weten! De bus vertrektijden zijn: 12:30 uur Blaakse Dijk;
12.55 uur metrostation Hoogvliet; 13:15 uur tankstation Holy in
Vlaardingen. Om 17:30 uur vertrek vanaf Schiphol.
Stadswandeling Brielle
De eerstvolgende wandeling is een stadswandeling in Brielle
(Den Briel) op woensdag 6 november. U kunt zich daarvoor
aanmelden bij Gerda Burger of Piet Groen (zie colofon) of via
de website. We verzamelen om 10 uur bij ‘De Hoofdwacht’ op
de Markt 7, voor het oude stadhuis en Piet van Mil zal onze
gids zijn. Op onze site is een stukje over de historie van Den
Briel te lezen, gekopieerd uit Wikipedia. Na de grote opkomst
op Tiengemeten verwachten we minstens even veel deelnemers.
Meldt u aan en loop mee!
Rijnmond - Terugblik Tiengemeeten
Twente
Website
www.voekstwente.nl
Secretariaat
J.W. te Kiefte, An der Muest 2, D-48455 Bad Bentheim,
tel. 0049 – 5 922 6236, [email protected]
Bankrekening
NL62 ABNA 0549009744 t.n.v. Voeks regio Twente te
Hengelo
Welzijnswerk
Mw.B.Feunekes-Spruijt, tel. 053 – 461 4598,
ZKA-consulent
Activiteiten
[email protected]
J.Sizoo, tel. 053 – 436 5398, [email protected]
H.Freiboth, tel. 054 – 649 2944, [email protected]
Bijzondere ledenbijeenkomst
Op woensdag 20 november wil het bestuur graag met u van
gedachten wisselen over het reilen en zeilen van Voeks-Twente.
Er zal op 3 oktober een enquête naar u gestuurd worden en deze
willen wij dan bespreken. 20 November is voor ons als bestuur
een zeer belangrijke bijeenkomst. Om die reden vragen wij u
dan ook om a.u.b. te komen. Perry van der Arend zal ons na
de bespreking vermaken met filmpjes van activiteiten/wandelingen en diverse verhalen over zijn tijd in Pernis. U wordt om 14
uur verwacht. Wij zorgen voor koffie/thee en in de pauze een
drankje en hapje. Locatie Kampkuiper, Almeloseweg 113-115,
7615 NA Harbrinkhoek, tel. 054 – 662 9962. Er zijn aan deze
middag geen kosten verbonden.
Wandelclub
Rijnmond - Terugblik Hudson
24
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
Op woensdag 6 november wandelen we met Wim en Tonny
te Kiefte rond de ‘Drilandsee’, iets ten noorden van Gronau.
Verzamelen om 10 uur bij Hotel Driland, Gildehauserstrasse 350,
48599 Gronau, tel. +0049 – 2 562 3600. Routebeschrijving:
Vanuit Gronau volgt U de borden richting Nordhorn. Ca. 500 m.
buiten Gronau vindt u aan uw rechterhand het Hotel Driland.
Komende van de A1 neemt u na de grensovergang De Lutte de
eerste afslag, richting Gildehaus/Gronau. Vervolgens alsmaar
rechtdoor. Na ca. 10 km, net voorbij het grensbord ‘NordrheinWestfalen’, ziet u Hotel Driland aan de linkerkant.
De wandeling van woensdag 4 december wordt weer een
bijzondere. Met Anneke en Theo Bartels gaan we in de buurt
van Intratuin in Almelo lopen. We maken dan dus niet alleen een
leuke wandeling maar kunnen ook genieten van een prachtige,
in kerstsfeer versierde Intratuin. U wordt om 10 uur verwacht in
het restaurant van Intratuin Almelo. Na de wandeling kunnen
we daar ook de lunch gebruiken. Het adres is: Intratuin Almelo,
Schuilenburgsingel 5, 7604 BT Almelo, tel.054 – 683 8666. Zie
voor routebeschrijving www.intratuin.nl/intratuin-almelo
REGIONIEUWS
Kerstdiner
Bijeenkomsten
Het jaarlijks gezellige en goedbezochte kerstdiner is gepland
op woensdag 18 december a.s. Dit jaar hebben we het
restaurant Hof van Twente uitgezocht. Hof van Twente,
Goorsestraat 25, 7496 AB Hengevelde, tel. 054 – 733 3000.
www.hotelhofvantwente.nl. Graag verwelkomen wij u om
11:15 uur met koffie/thee en een gebakje. Daarna een aperitief
met een amuse. Om 12:30 uur nodigen wij u uit in het restaurant
voor het 4-gangen diner dat tot ca. 15:30 uur zal duren. De
kosten voor dit arrangement zijn voor Voeksleden € 42,50,– p.p.
en € 52,50,– p.p. voor introducés (all-inclusive). Bedrag overmaken op de regiobankrekening (zie colofon) o.v.v. kerst­diner.
Opgave uiterlijk 5 december bij Hans Freiboth of bij Luuk
Feunekes (zie colofon).
Route: Vanaf de snelweg A1 afslag 28 Goor, dan richting Goor/
Haaksbergen. Bij de stoplichten (Goor) rechtdoor. Direct achter
de brug bij Goor linksaf de N 347 op richting Hengevelde/
Haaksbergen. U moet in Hengevelde direct naast de kerk zijn.
Vanuit Enschede eerst naar Haaksbergen. Vanaf Haaksbergen
de N 347 op richting Hengevelde/Goor. Naast de kerk is voldoende parkeergelegenheid.
Goes: Iedere tweede dinsdag van de maand sociëteit in Hotel
Terminus Stationsplein 1 in Goes, vanaf 10 uur. Op de bijeenkomst van dinsdag 12 november zal Jan van Tongeren een
lezing houden, onderbouwd door foto's en een dia presentatie,
met als onderwerp ‘De Vulkanen’. Jan heeft zich jarenlang verdiept in deze levende en dode uitlaatpoorten van onze planeet
en wil ons deelgenoot maken van zijn studie. Hopelijk dus veel
geïnteresseerden op deze soos ochtend.
Zevenbergen: Sociëteit iedere eerste woensdag van de
maand van 10 tot 12 uur in Hotel Van der Hooft.
Op donderdag 19 december a.s. kunt u weer aanschuiven
aan ons traditionele Kerstdiner in hotel Terminus. We verwachten de deelnemers om 17 uur in de lounge van het hotel voor een
welkomstdrankje. De prijs is gelijk gebleven, € 22,–, exclusief
de drankjes. Het totaal moet u afrekenen bij de receptie. U kunt
zich opgeven bij Ary Westplate met vermelding van uw keuze
‘vis of vlees’ tel 016 – 461 0791. Zie ook onze website.
Welzijnswerk
Albert Don is nog steeds op zoek naar een welzijnswerker voor
de regio Noord Limburg. Hij wacht met belangstelling op uw
telefoontje.
Het Zuiden
Website
www.voeksregiozuid.nl
Secretariaat
A.A.M. Sanders, Kapucijnenhof 66, 4904 RB
Kerstdiner
Oosterhout, tel. 016 – 243 3253, toinesanders@kpnmail.
nl
Bankrekening
3307404 t.n.v. Voeks regio Het Zuiden te Oosterhout
(NB)
Welzijnswerk
A.H. Don, Hoge Vaartkant 128, 4873 LL Etten-Leur, tel.
076 – 501 8065 of 06 – 2439 6021, [email protected]
ZKA-consulenten
Brabant & Limburg: J. van Beusekom, tel. 076 – 521 8259,
[email protected],
Zeeland & Limburg: L. van Zon, tel. 011 – 327 0144,
[email protected]
Activiteiten
Vacant
✁
Als er in de maand januari géén contributie is betaald of ingehouden van uw pensioen bent u géén lid van Voeks!
Bent u geïnteresseerd in de behartiging van uw belangen, activiteiten voor Voeksleden of Voekswelzijnswerk? Dan zegt u:
JA, NATUURLIJK WORD IK LID VAN VOEKS!
Ondergetekende, de heer/mevrouw
Adres
Postcode
Geb.datum
Laatste maatschappij
Telefoon
E-mail
Ingangsdatum Shellpensioen
Woonplaats
Betaalnr
Naam echtgeno(o)t(e) /partner
.Geb.datum partner
meldt zich hierbij aan als lid van Voeks en gaat ermee akkoord dat de contributie (€ 20,–) in januari met het pensioen wordt verrekend.
NB: Indien de aanmelding in het loop van het jaar wordt gedaan, zal éénmalig een acceptgiro worden toegezonden. Indien uw pensioen nog niet in
betaling is, wordt ieder jaar een acceptgiro toegezonden.
Datum
Handtekening
In envelop zonder postzegel aan: Bureau Voeks, Antwoordnummer 1964, 2501 VC Den Haag
N.B. U kunt zich ook aanmelden via onze website www.voeks.nl!
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
25
PERSONALIA
De volgende leden heten wij welkom:
F.A. van der Bas, (ex SGSI),
Spotvogellaan 15, 2566 PA Den Haag,
Mw. I.M. de Beauvesier WatsonKeereweer, Mia van der Wall-Duyven­
dakstraat 10, 3207 GS Spijkenisse
E.J.M. de Boer, (ex STCA),
Lingebos 45, 1447 SZ Purmerend,
A. van Dijk, (ex NAM),
Dobbenwal 3, 9407 AC Assen
Mw. S. van Doorn-de Vries,
Moulifrond Les Farges, 24290
Montignac, Frankrijk
Mw. A. Flint-Eerhart, Burgemeester
Feithplein 76, 2273 BX Voorburg
Mw. I. Groenewoud-Wiersma,
Hasebroekstraat 322, 2032 ZV Haarlem
Mw. P.M. van HaarlemHagemans, van Slingelandtplantsoen
12, 2253 WT Voorschoten
Mw. M.N. Hamilton of
Silvertonhil-Bontenbal,
De Biepad 33, 3121 CK Schiedam
Mw. H.M. Heijnen-Wubbels,
Flintenpad 42, 7761 AT Schoonebeek
A. Huneman, (ex SNR),
Hoofdpoortstraat 4, 4301 AT Zierikzee
Mw. A. Jellema-Haan,
Patrijslaan 8, 2261 ED Leidschendam
Mw. R. Lampe-Zeewuster, (ex
NAM), Meesterswijk 21, 9421 TK
Bovensmilde
Mw. J.J. Letteboer-van Essen,
De Bakspieker 16, 7609 CL Almelo
A.J. Lugthart, (ex SNR),
Vivaldilaan 8, 3247 EE Dirksland
Mw. L. Marseille-de Vries,
Oude Weide 18, 8713 KX Hindeloopen
R.H.M. Rothuizen, (ex NAM),
Rensel 45, 9642 KL Veendam
Mw. F.M. van ‘t Sand-van der Sluis,
(ex Billiton), Ringvaart 65, 3124 PB
Schiedam,
Mw. P.J.E. Schelvis-Heemskerk,
’s Gravendamseweg 18D, 2211 WK
Noordwijkerhout
Mw. G. Schermer-Slikker,
Jacob Catsstraat 22G, 3202 AK Spijkenisse
J. Schipper, (ex NAM),
Prinsenstraat 19E, 9711 CL Groningen
Mw. A.W. Smit-Krikke, Charlotte
van Bourbonlaan 10, 6961 ER Eerbeek
G.W. Smit, Berkebroeklaan 31,
2498 AC Den Haag
J. Steenge, (ex NAM),
Dilweg 5, 7873 BN Odoorn
Mw. A. Stolk-Zorbag,
Lobeliastraat 19A, 3202 HR Spijkenisse
Mw. H.G. Swaab-Blokker,
Apto. de Correos 244, Alq. de Benifloret
1, 03820 Cocentaina, Spanje
H.P.M. Tomassen, (ex SDSI),
Slagbaai 21, 1317 AA Almere
H.J. Valkhof, (ex SNR),
Kamperfoelie 1, 3224 TL Hellevoetsluis
Mw. E.H.J. de Zwart-Kuijpers,
Willem van Oranjelaan 17, K 126,
4837 AJ Breda
Met leedwezen geven wij kennis van het overlijden van onze leden:
E.G. Ament, (ex SIPM), 26/08, 82 jr;
Julianaweg 47, 3941 DL Doorn
Mw. A. Bakker-Stockschen, (SIPM),
16/09, 96 jr;
Melkweg 1, 6707 CZ Wageningen
L. Bourne, (ex SNR), 9/09, 80 jr;
Steve Bikoplaats 229, 3065 EE Rotterdam
H.G.W. van Boxtel, (ex SNV),
5/09, 71 jr;
Klein Paradijs 70, 7361 TD Beekbergen
Mw. B.M. Das-Hommels, (KSLA),
27/08, 89 jr;
Orionstraat 121, 1622 BR Hoorn
H.G.C. van Dijk, (ex SNR),
28/08, 86 jr;
Beethovenlaan 3, 6865 DD Doorwerth
N. van Dolder, (ex Curaçao),
6/09, 93 jr; Emmalaan 2, 3972 EZ
Driebergen-Rijsenburg
Mw. H.H. Faber-Schoonman,
(NAM), 24/08, 85 jr;
Klarenbeekseweg 21, 7383 EB Voorst
A. Faro, (ex SIPM), 7/09, 87 jr;
Corr.adr. Meppelrade 153, 2544 XP
Den Haag
Mw. J.S.W. Fransen-Elzenga,
(Shell Tankers), 27/08, 91 jr;
Vijverhof 251, 8265 GK Kampen
26
A.J. Geeve-Riela, (SNR),
13/09, 91 jr; Neptunusstraat 22A,
3204 XK Spijkenisse
J.J. van Gils, (ex SNV), 6/09, 83 jr;
Verlaatsweg 18, 1435 GW Rijsenhout
Mw. M.B.P. Gottmers-van Toer,
(SNR), 5/09, 97 jr;
Corr.adr. Buitenpepersdreef 118,
5231 HH Den Bosch
E.F. Hamar de la Brethonière,
(ex SNR), 27/08, 85 jr;
Maldenburg 103, 3085 KH Rotterdam
Mw. C. Huter-Tabbernal, (SNR),
30/09, 97 jr;
Kaneelhof 79, 3193 JB Rotterdam
Mw. E.B. Jansen-van Aken, (SNR),
29/08, 86 jr;
Lokhorsterland 27, 3193 ET Rotterdam
Mw. R.G. Kalter-Epping, (KSPLD),
21/09, 96 jr;
Vossepad 202, 7822 BE Emmen
Mw. J. de Kievit-van der Velde,
(SNR), 15/09, 85 jr;
Kruisnetlaan 692, 3192 KH Rotterdam
C.A. Kraaijeveld, (ex NAM),
30/08, 91 jr; Taxusplantsoen 10,
9401 RG Assen
W. Kraak, (ex SNR), 13/09, 90 jr;
Tweede Kooistraat 12, 3201 VX
Spijkenisse
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
H.L. Leijendekker, (ex SNR),
31/08, 84 jr;
Anninksweg 7 15, 7557 AD Hengelo
J. Lunenburg, (ex SNR),
16/09, 87 jr; Van den Boschlaan 7,
3221 BV Hellevoetsluis
J. Maat, (ex Billiton), 4/09, 78 jr;
Van Vredenburchlaan 83, 2661 HE
Bergschenhoek
P.H. Mans, (ex SIEP), 15/9, 83 jr;
Bilderdijkstraat 74 3, 1053 KW
Amsterdam
J.A.M. Nieuwenhuis, (ex Billiton),
13/09, 90 jr;
Bosrand 1, 6741 DL Lunteren
D. Oud, (ex SNR), 19/09, 86 jr;
Middeldijkerplein 73, 2993 DL
Barendrecht
Mw. H.G. Pasman-Bouwmeester,
(KSEPL), 7/09, 95 jr; Mgr. Nolenslaan
22, 2555 XZ Den Haag
Mw. H.G. Rienstra, (ex SIPM),
1/09, 90 jr; Muurbloemweg 75,
2555 NC Den Haag
Mw. S.A. van Rijssen-Stok, (SNR),
31/08, 89 jr; Dillenburgsingel 5,
3136 EA Vlaardingen
R.A. Sickler, (ex SIPM), 10/09, 82 jr;
Concordiastrjitte 3, 9112 HW Burdaard
PERSONALIA
Mw. A. Smit-Skinner, (Indonesië),
20/07, 98 jr; Corr.adr. 138 Union
Road, Carmel WA 6076, Australië
Mw. L. Sneijder-Slot, (SNV),
23/08, 87 jr; Wassenaarseweg 363,
2596 CW Den Haag
A. Valster, (ex SNR), 8/09, 91 jr;
Molukkenstraat 42, 3131 JM
Vlaardingen
Mw. J. in ’t Velt-Coomans, (SNR),
13/09, 88 jr; Meeuwenwetering 41,
3193 LL Rotterdam
Mw. D.M. Vermeer-de Beer, (SNV),
17/09, 97 jr; Corr.adr. Slotlaan 98,
4851 EE Ulvenhout
A.H. Versteeg, (ex SI), 30/08, 72 jr;
Sint Liduinastraat 10, 3117 CS Schiedam
S. van der Vlag, (ex SNR), 22/09,
86 jr; Venusskulp 61, 9051 MD Stiens
C.A.M.M. Vliege, (ex KSLA), 7/09,
74 jr; Dr. Alphons Ariensstraat 20,
1185 PD Amstelveen
B. Vos, (ex SIC), 26/09, 70 jr;
Barchman Wuytierslaan 77,
3819 AB Amersfoort
Mw. S.P. de Vries-Lagendijk,
(SNR), 21/09, 87 jr; Schulpplein 50,
3082 PX Rotterdam
J.A. Wallaart, (ex SIPM), 2/09, 74 jr;
Nootdorpse Landingslaan 56, 2496 LC
Den Haag
A. Weber, (ex Curaçao), 21/08, 87 jr;
Bramenlaan 2, 2116 TR Bentveld
Mw. I.M. Weeda-Stapelkamp,
(ex SIEP), 22/08, 60 jr; Benoorden­
houtseweg 270, 2596 BJ Den Haag
Mw. C.M. Wilmering-Dingjan,
(SIPM), 2/09, 88 jr; Corr.adr.
Offenbachlaan 79, 2102 ZP Heemstede
P. Zwart, (ex Curaçao), 19/09, 97 jr;
Corr.adr. Tureluur 12, 1722 HG
Zuid-Scharwoude
J. Korpershoek, 6/09, 77 jr;
echtgenote van A.T.J. van Meenen
(SNR), Kerkbrink 6, 9467 PH Anloo
Mw. Y. Laurijssen-van der Leur,
11/09, 72 jr; echtgenote van J.G.
Laurijssen (SIOP), Wilhelminastraat 57,
3264 XR Nieuw-Beijerland
Mw. L.E. Magielse-Hoogland,
13/05, 78 jr; echtgenote van
M. Magielse (SNR), Helderberg Manor,
48 Asrin Drive, Somerset West 7130,
Zuid Afrika
Mw. H.F. Stroosnier-Faber, 8/09,
90 jr; echtgenote van B. Stroosnier (SIPM),
Gustav Mahlerlaan 24, 2253 EB
Voorschoten
Familieberichten:
Mw. E. ten Broeke-Dirksen, 20/09,
87 jr; echtgenote van B. ten Broeke
(KSLA), Plataanstate 14, 1441 ZT
Purmerend
Mw. W.H.G. Hummel-Borst, 8/09,
62 jr; echtgenote van E. Hummel (SNR),
Touwslagerstraat 19, 3231 BV Brielle
BRIDGE
Dave Brubeck in Johannesburg
VB8
A73
95
A9432
AH982
 10 5 4 3
54
B962
HV6
 10 8 4 2
 H 10 5
7
6
 H V 10 8
AB73
VB86
Het biedverloop:
W
N
O
Z
11)
2
pas
pas
2
pas
pas
32)
pas
pas
33)
4
Doublet 4)
allen passen
1) West opent 1 schoppen vanwege de vijfkaart.
Veel paren openen tegenwoordig 1SA, ook
met een vijfkaart in een hoge kleur. Als west
hier 1SA opent wordt het een heel ander
biedverloop!
2) Ik ben bepaald niet onbemiddeld, ook al gaf
partner slechts een volgbod
3) Een bescheiden bijdrage
4) Een overschatting van zijn hand?
W/-
Uitkomst: 10
Tijdens een werkbezoek aan Zuid Afrika
zag ik eens de aankondiging van een
concert van het Dave Brubeck kwartet.
Aangezien deze combo een van mijn
favorieten was wilde ik de kans niet
missen en toog op een avond naar de
concertzaal. Ik deed toen alles verkeerd,
ging zitten op een plaats die niet voor
blanken bestemd was en had levendige
discussies met de mensen om me heen.
Tijdens dit bezoek werd ik herhaaldelijk
geconfronteerd met de apartheid en de
gevolgen ervan. Maar ik genoot van de
muziek en de ambiance.
Bijgaand spel is een goed voorbeeld
hoe je van een nul door goed of ‘gelukkig’ afspel een volle top kunt maken. De
schoppen uitkomst is voor de heer van
west die vervolgt met ruiten heer voor de
aas van zuid. De leider probeert dan eerst
de troefkleur uit door klaveren vrouw voor
te spelen die gedekt wordt door de heer
en genomen met de aas in noord. Als de
troeven bij oost-west nu 2 – 2 zitten dan is
er geen vuiltje aan de lucht. Dus wordt uit
noord een kleine troef gespeeld voor de
boer in zuid. Zo komt het slechte nieuws
aan het licht. Ik zat noord en begon te
hopen op het goed zitten van de harten,
maar dat gaf geen extra slag zonder de
onzekere snit op de boer. Ziet u hoe de
leider moet vervolgen? Met een kleine klaveren voor de 10 van west! West kan dan
geen enkele kleur spelen die de tegenpartij geen extra slag geeft. Wij hadden
20% voor het spel, maar wie het contract
maakte kreeg de volle 100%.
Henk Mentink
[email protected]
Wilt u nog meer bridge?
Zie website regio Leiden!
VoeksNieuws | nr. 11 - 12 november - december 2013
27
VOEKSKRONKEL
Beste Kronkelkrakers,
In V-44 zat echt een ‘kronkel’ zoals u heeft gemerkt. Via e-mail
hebben velen van u de juiste Voeksbalk toch nog ontvangen en de
goede oplossing alsnog ingestuurd, maar voor mijn ‘analoge’
puzzelvrienden was deze Kronkel echt een groot probleem. Enkele
‘diehards’ onder u belden mij of het Voeksbureau of stuurden mij een
kaartje met de vraag om de echte balk door te bellen. Maar voor zo’n
vijftig van mijn vaste inzenders bleef de balk een raadsel… Excuses
hiervoor. In de vorige Voeksnieuws heeft u de oorzaak van dit
probleem kunnen lezen en uiteraard proberen we dit in de toekomst
echt te vermijden. Alle inzendingen van V-44 (goed of fout) zijn dit
keer in de hoge hoed beland.
De oplossing van V-44 was als volgt:
Horizontaal: 13 Evenaar; 14 Aanvoer; 15 Eiervla; 17 Griep;
18 Hitpotentie; 20 Sinas; 21 Engelsman; 23 Smartlap; 27
Jonassen; 30 Kamerdeur; 38 Galei; 40 Paddenstel; 42
Strop; 44 Amateur; 46 Eetbaar; 47 Naarden.
Verticaal: 1 Beagle; 2 Bevingen; 3 Haspel; 4 Arnhem; 5
Kantine; 6 Inbox; 7 Bomen; 8 Krats; 9 Geheim; 10 Geiser;
11 Oven; 12 Hansop; 22 Sas; 24 Ale; 25 Leerrede; 26
Akkoord; 27 Jaguar; 28 Seinen; 29 Export; 31 Maling; 32
Raskat; 34 Rijping; 35 Adder; 36 Netto; 37 Asbak; 39 Laat.
De (juiste) Voeksbalk 44 luidt: STIKGAREN
Jacco haalde de volgende namen uit de inzenders:
De oplossing van onderstaande kronkel kunt u
sturen aan
1 C. Jonkman - Dongen
2 Mevr. I. van Dijk-Barsjou - Steenbergen
3 J.H. van Deursen - Purmerend
P.J. Visser
Sparrendal 552
3142 LR MAASSLUIS
Van harte gefeliciteerd en tot de volgende Kronkel…
of naar [email protected]
Kronkel Alert: www.voeks.nl tab ‘Linkbox' -> Prikbord’.
Hier vindt u z.s.m. uitleg bij een eventueel probleem.
Of: telefoonnummer 010 – 591 8349
Peter
Onder de goede inzendingen worden
drie cadeaubonnen van € 12,50 verloot.
1
2
3
4
5
6
7
13
8
9
10
11
12
14
15
16
17
18
25
19
20
21
26
27
22
23
VOEKS NIEUWS
28
29
24
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
HORIZONTAAL: 13 Handige doe-het-zelvers hebben er twee (13); 14 Hierna wordt het verkocht (9); 16 Nuttig pandje (9); 17 Een
kei van stand (13); 18 Door deze vleessoort gaat de hals kapot (7); 21 Deel van het leger dat een geheel vormt (7); 25 De drank is
verdwenen in de lucht (7); 28 Bootwerker (7); 32 Kippenvangers? (13); 37 Kleur van iemand die straalbezopen is (9); 40 Vroegere
arbeidersklasse (9); 41 Lichtzinnige scheidsrechter (13).
VERTICAAL: 1 Een kantoormeubel voor werkzoekenden (13); 2 Cijfers om te respecteren (6); 3 Verblijfplaats voor rovers (6); 4
Bloemenmeisje (4); 5 Ga uit de garage, dat is in de mode (4); 6 Zonder aarzeling zet de krant de stop erop (5); 7 Bijpunt (5); 8
Spelletje voor hangjongeren? (6); 9 Muziekprijs voor een uitvinder (6); 10 Onervaren activist (6); 11 Die betrekking is weg (4); 12
Deed Lee Towers om carrière te maken? (13); 19 Deze enkeling is een vage bekende (3); 20 Dat krijg je als je er genoeg van hebt
(3); 22 Die Spaanse beweging is Grieks (3); 23 Vliegenvanger (3); 24 Wereldtaal met een uitgesproken Engels jawoord (3); 26
Kaasmeisje (6); 27 Verzamelde alles voor de tuin (6); 29 Constructie waar ik mijn hoop op vestig (6); 30 Rotterdamse brommer (6);
31 Plaats waar men graaft (5); 33 Het orgaan van 'n Europeaan (4); 35 Trefwoord (4); 36 Paardenslager ? (4); 37 Daar woont men
niet steeds (4); 38 Vis die een voetbalploeg reeds mist (4).
VOEKSBALK V-45
39 18 30 42
1
11 34 17 15
U kunt inzenden t/m
12 december 2013

Shell LEGO® Ferrari collectie….!

Privacy Statement – Shell waardecertificaten Geachte heer

Privacy Statement – Shell waardecertificaten

JAN DE RIJK LOGISTICS CONTINUEERT SAMENWERKING

Download (PDF) - Shell Energy Lab

Klik hier

Downloaden

Akuut extra 6

Downloaden

Relaxen in Toscane Marron en Papillon 100 Jaar IJ-research