Binnen|Buiten … over de grenzen van ons migratiebeleid De

Binnen|Buiten … over de grenzen van ons migratiebeleid
7-10-2014 Verzetsmuseum Amsterdam
Terwijl het publiek binnenstroomt zit aan de zijkant van het podium
de Mozambicaanse musicus Neco Novellas. Met zijn warme
zangstem en rijke gitaarspel brengt hij de avond op sfeer. Er is een
grote opkomst. De zaal van het Verzetsmuseum zit helemaal vol.
Chris Keulemans opent de avond: Waarom zijn we hier? We
kunnen ons niet neerleggen bij het migratiebeleid van Fort Europa.
De talloze vluchtelingen, mannen, vrouwen en kinderen, die bijna
dagelijks omkomen in de golven van de Middellandse Zee, houden ons bezig. Deze aanhoudende
menselijke tragedie bezorgt ons een slecht geweten. Het vergiftigt de samenleving, ook al drukken we het
schuldgevoel weg.
De ontvoering van Europa
HENK VAN HOUTUM beschrijft in zijn betoog hoe de
buitengrens die de Europese Unie tegen ongewenste
indringers heeft opgetrokken, onaanvaardbare morele
gevolgen heeft.
De EU wil met alle middelen de toegang tot haar
grondgebied reguleren. Hierbij geldt maar één criterium:
komt de migrant ten laste van onze economie of brengt
hij ons voordeel? Reizigers uit landen met een hoog
welvaartsniveau zijn welkom. Maar wie vanuit armoede
een beter bestaan zoekt maakt weinig kans te worden
toegelaten. Toch blijven mensen de politieke, sociale of
economische ellende in hun land ontvluchten en proberen met veel volharding het Europese bastion binnen
te komen. Deze barre tocht kost niet zelden hun leven.
Het is echter niet de fysieke grens, met haar natuurlijke barrières en haar conventionele grensbewaking, die
het meest ondoordringbaar is. Eenmaal op Europees grondgebied loopt de migrant aan tegen de harde
papieren grens van wetten, regels en beleid. Hier toont het bastion zich in al zijn kille afwijzing. En dan
begint een ongelijke strijd.
De huidige Europese Unie is duidelijk een 'construct'
Toch zijn de contouren van de Europese Unie geen vanzelfsprekendheid. De EU ontleent haar bestaan niet
aan haar bevolkingssamenstelling, geschiedenis of geografie. Een Europees volk heeft nooit bestaan.. Aan
de periferie van het continent waren de grenzen tussen cultuur- en machtsgebieden altijd aan dramatische
verschuivingen onderhevig. De Middellandse Zee was een open gebied met vele handelsroutes, om niet te
spreken van de over de hele aardbol verspreide overzeese gebieden.
Nee, de huidige Europese Unie is duidelijk een 'construct', aldus Henk van Houtum, het product van
doelbewuste menselijke beslissingen. De buitengrens moet het onderscheid afdwingen tussen 'hier' en
'daar', tussen 'binnen' en 'buiten', tussen 'wij' en 'zij'. Ze markeert onze identiteit als EU-burgers tegenover
die van de vreemdeling.
Uiteindelijk gaat het om het in stand houden van het welvaartsverschil. Het migratiebeleid maakt deel uit
van een systeem van mondiale apartheid, waarmee de welvarende landen zich beschermen tegen
aanspraken op hun welvaart. Daarmee is het tevens een instrument van 'uitsluiting'. Haar papieren
wetgeving bepaalt wie rechthebbend en wie rechteloos is.
Verslag Binnen|Buiten 7-10-2014 ASKV/Steunpunt Vluchtelingen
Dit welvaartsverschil heeft een lange voorgeschiedenis, die samenvalt met de historie van de afzonderlijke
lidstaten. In de huidige tijd zijn het vaak de oneerlijke handelscontracten met zwakkere naties , tevens
herkomstlanden van migranten, die deze welvaartsverschillen in stand houden.
In de media, de politiek en de publieke opinie wordt echter graag het beeld gepropageerd van kanslozen,
gelukzoekers en potentiële criminelen uit vreemde landen die ons overspoelen en aan onze poorten
rammelen. Dit schrikbeeld doet veel EU-burgers zich uitspreken voor een hard, repressief migratieregime.
Daarmee is het migratiebeleid vooral een zaak van veiligheid en justitie geworden. De steeds verder gaande
perfectionering van het apparaat slokt enorme budgetten op. Toch leidt het niet tot de beoogde resultaten. Het
houdt een escalerend kat- en muisspel aan de gang, waarin migranten steeds grotere risico’s moeten nemen
om het Europese continent te bereiken.
De ontvoering van Europa
De irrationele angst om verzwolgen te worden door een onstuitbare toestroom van vreemdelingen doet de
lidstaten de handen ineen slaan. Een neveneffect hiervan is de 'EU-ficatie'. Het beeld van de vreemdeling aan
de grens verbindt de lidstaten en bevordert de identificatie met het EU-burgerschap.
Het EU-project staat echter wat haar migratiebeleid betreft haaks op de Europese identiteit. Van Houtum trekt
hier een parallel met de Griekse mythe van de ontvoering en verkrachting van de Fenicische prinses Europa
door de oppergod Zeus. Nu is het de Europese Unie die Europa kaapt en misleidt. Het migratiebeleid van de
ooit als vredesproject opgerichte EU ondergraaft de kernwaarden van Europa. Het ontzeggen van
basisrechten aan mensen op grond van hun herkomst, is in strijd met de Verlichtingsidealen, die de
hoogstaande morele kern vormen van de Europese identiteit.
De Staat der Nederlanden bijvoorbeeld heeft het onthouden van primaire middelen van bestaan gelegaliseerd
als het gaat om mensen die op grond van het beleid geen verblijfsrecht hebben. Met deze uitsluiting stelt
Nederland het beleid boven de eigen Grondwet. Het discriminatieverbod van artikel 1 is niet voorbehouden
aan de eigen staatsburgers. Het is geldig voor allen op het grondgebied, zonder onderscheid naar herkomst of
toevallige geboorteplaats. Het mag zelfs niet beperkt worden tot het eigen grondgebied, omdat het berust op
een universeel principe.
Uiteindelijk kan dit migratiebeleid geen stand houden. Er moet een einde komen aan de mondiale apartheid.
De grondrechten gelden voor elke wereldburger, ongeacht zijn herkomstland, in overeenstemming met het
gelijkheidsbeginsel zoals het wordt geformuleerd in art.1 van de Grondwet.
Harm Ede Botje interviewt Angela
Angela uit Uganda heeft pas heel onlangs haar
asielvergunning gekregen. De eerste aanvraag deed ze al
jaren geleden, maar de witte man van de IND geloofde haar
vluchtverhaal niet. En zelf was ze ook vol wantrouwen. Ze
durfde niet al haar privézaken te overleggen, ze schaamde
zich.
Op indringende wijze vertelt ze haar verhaal: hoe ze
verkracht was, hoeveel pijn ze leed, dat ze ziek was… Ze
vertelt over haar ontsnapping uit de gevangenis. Een
‘Guardian Angel’, iemand die het goed met haar voor had,
toonde haar een geheim gat in een hek, waar soldaten ook
door heen glipten. Ze kreeg legerkleren zodat ze niet opviel.
Ze moest onderduiken maar ze was zeer ziek. Een pastoor ontfermde zich over haar. Hij deed echter meer
dan alleen bidden. Hij zorgde voor een paspoort zodat ze het land kon verlaten.
Haar asielaanvraag werd afgewezen. Ze werd uit het AZC gezet en zwierf lange tijd op straat, op zoek naar
Verslag Binnen|Buiten 7-10-2014 ASKV/Steunpunt Vluchtelingen
mensen die haar konden helpen. Vaak sliep ze op stations of in winkelcentra. Eten kreeg ze van kerken.
Harm Ede Botje vraagt “wie was haar ‘Guardian Angel’ hier in Nederland? Dat waren de mensen van het
ASKV. Voor het eerst voelde ze zich serieus genomen. In eigen woorden zegt ze :”They gave me my life
back”. Ze gaven mij een huis, eten en medische hulp. Maar het belangrijkste was dat haar reden om te
vluchten goed onderzocht werd.
Voor het eerst durfde ze toe te geven dat ze lesbisch was. Een geaardheid waar in Uganda zware straffen op
staan. (Zo tekende de Ugandese president Museveni onlangs een anti-homowet waardoor iemand
levenslange gevangenisstraf kan krijgen). Nu ze erkend is als vluchteling durft ze voor het eerst te zeggen:
“I’m proud to be a lesbian”.
Harm Ede Botje interviewt David
David, een vluchteling uit Azerbeidzjan, kwam in 2000 in
Nederland aan. In 2002 kreeg hij, op zijn verjaardag nota bene,
te horen dat hij uitgeprocedeerd was. Zo begon een
overlevingstocht die zes en half jaar duurde. En die eigenlijk
nog niet voorbij is.
Al tijdens het wachten op de uitkomst van zijn tweede
asielverzoek werd hij zeer actief in het vrijwilligerswerk. Bij het
COC, bij kerken en bejaardentehuizen en uiteindelijk zelfs als
vluchtelingbegeleider bij het ASKV. Hij wilde de cultuur en taal
zo graag leren kennen dat hij alles aangreep om te integreren.
Ondertussen was hij een opleiding gestart als restaurateur.
Via de Pardonregeling kreeg hij uiteindelijk in 2008 een verblijfsvergunning.
Hij begon als ZZP-er een succesvol bedrijf voor restauratie en conservering van kunst en kan de opdrachten
bijna niet meer aan.
Er is echter één probleem: het is niet mogelijk het Nederlanderschap aan te vragen. Hiervoor heeft hij een
Azerbeidzjaans paspoort nodig. Het is voor David echter te gevaarlijk om naar dat land af te reizen. En de
ambassade van Azerbeidzjan in Nederland weigert hem te helpen omdat hij zich niet kan identificeren.
Hij begrijpt niet dat het zo ingewikkeld moet zijn.
Verslag Binnen|Buiten 7-10-2014 ASKV/Steunpunt Vluchtelingen
Verbeelding als voorwaarde voor
verzet
LIEKE WISSINK gaat in haar lezing in op de
wisselwerking tussen beeld en beleid. Het
migratiebeleid creëert het beeld dat migratie een
bedreiging vormt voor de eigen samenleving. De
conclusie van Lieke Wissink is dat verbeelding en
voorstellingskracht nodig zijn om te ontkomen aan
deze dominante opvatting van migratie om tot
alternatieven te komen voor het huidige, falende
beleid.
Het gevoerde beleid geeft als politiek project vorm aan
de beeldvorming omtrent migratie. Zo ontstaat er een
zelfbevestigende dynamiek, waarin beeld (de reactie op het beleid) en beleid (het antwoord op het beeld)
steeds meer als vanzelfsprekend worden ervaren. De vanzelfsprekendheid van het migratiebeleid heeft de
positie verworven als enige mogelijke manier van omgang met migratie (en migranten) en zijn een
(dwingende) werkelijkheid op zichzelf geworden. Men kan zich niet meer voorstellen dat er alternatieve
benaderingen van het verschijnsel migratie mogelijk zijn.
Migratie Management
De tegenstelling tussen illegaliteit en burgerschap moet volgens politicoloog William Walters (2010) niet
begrepen worden als een sociale realiteit maar als een normatief onderscheid dat onderdeel is van een
politiek project. Dit project wordt uitgevoerde onder de term ‘migratie management’, dat in 1997 voor het eerst
werd gebruikt door de Verenigde Naties. Het IOM (Internationale Organisatie voor Migratie) werd aangewezen
als één van de uitvoerende instanties.
Wie volgens wet- en regelgeving het grondgebied moet verlaten, kan steeds moeizamer in de eigen basale
behoeften voorzien. Ondertussen beschouwt de Europese Unie zichzelf als onschuldig slachtoffer van de
immigratie (zonder zich rekenschap te geven van haar prominente rol in de economische en politieke
oorzaken ervan). De pijnlijke gevolgen voor de migrant van het verhardende migratiebeleid worden dan ook
geheel als diens eigen verantwoordelijkheid voorgesteld. Dan had hij hier maar niet moeten komen.
Lokale protesten
Lieke Wissink stelt dat het doorbreken van de onzichtbaarheid van geïllegaliseerde migranten een effectieve
strategie kan zijn van verandering. Door als ongedocumenteerde naar buiten te treden en zich als mens te
poneren, geeft men het falen van het migratiebeleid aan.
Deze actievorm van zichtbaarheid, waarbij migranten uit de schaduw van de onzichtbaarheid treden en hun
stem laten horen, kan zoals Anne McNevin (2012) stelt, gezien worden als een politiek van aanwezigheid. "Wij
zijn hier!"
Verzet
Het doel van lokaal protest zoals dat van de Wij Zijn Hier-groep in Amsterdam werd ondanks hun strategie tot
zichtbaarheid nog niet bereikt. Een wezenlijke verandering van hun situatie bleef tenslotte uit. Dit maakt
duidelijk hoe we als gehele samenleving in gebreke blijven wanneer het aankomt op het formuleren van
alternatieven op het huidige beleid. Dit komt doordat het beeld van migratie zoals deze vanuit het politieke
project wordt voorgesteld een breed gedragen idee van de realiteit geworden is. Ondanks het besef dat het
migratiebeleid tot ongewenste situaties leidt en nooit sluitend zal worden, wordt verandering beperkt door deze
dominante visie op migratie. "Het verbeelden van een wereld buiten de voorgestelde realiteit is de eerste stap
naar wezenlijke verandering."
Verslag Binnen|Buiten 7-10-2014 ASKV/Steunpunt Vluchtelingen

Download Report