Beleggen wij straks in een sukuk?

Beleggen wij straks
in een sukuk?
Beleggen
Hoe het islamitisch bankieren beetje bij beetje voet krijgt aan Europese grond
B
René De Witte
Journalist vfb
Bij ons werd er nauwelijks ruchtbaarheid aan
gegeven, maar op 1 oktober vond op de Luxemburgse financiële markt een emissie plaats die best historisch mocht genoemd worden. Voor het eerst in de Europese Monetaire
Unie werd een sukuk uitgegeven, de islamitische variant van
een obligatielening. Het aanbod van 200 miljoen euro werd
twee keer overschreden en dus laat het zich raden dat er nog
emissies volgen. Beleggen we straks zelf ook in een sukuk? Is
het islamitisch bankieren aan het oprukken?
Over hoeveel moslims in ons land leven, bestaan geen officiële cijfers, maar hun aantal wordt door sommigen geschat op 6 % van de bevolking. Het zouden er dus iets meer
dan 600.000 zijn, waarvan een groot deel leeft in het Brusselse en Antwerpse. Geen wonder
dat twee Marokkaanse banken
“Luxemburg bracht dit
daar dus kantoren hebben gejaar met succes een
opend. De Banque Chaabi du
Maroc heeft er vier in Brussel
sukuk uit. Wanneer de
en een in Antwerpen, de Attijvolgende emissie?”
ariwafa Bank – beter bekend als
de Wafa Bank – heeft er vijf in
Brussel, een in Antwerpen en een in Luik. Ze bedienen er een
voornamelijk islamitisch publiek, maar islamitische bankproducten aanbieden kunnen de banken niet. Nog niet.
Rente is haram In Frankrijk zijn er wel enkele van dergelijke bankproducten, producten die zich dus houden aan de
regels van de sharia, het Arabisch voor islamitische wet. Het
belangrijkste daarbij is dat rente volgens de sharia wordt beschouwd als onrein. Riba, rente dus, is haram. En is verboden. In de zomer van 2012 was de Chaabi bank de eerste in
Frankrijk die een islamitische zichtrekening aanbood. Een
half jaar eerder pakte de bank uit met de islamitische woonlening. Dergelijke lening zou bij ons in principe ook wel kunnen, maar ze zou te duur zijn om te worden aangeboden.
Bij de islamitische woonlening is het de bank die de woning
koopt. De ontlener betaalt maandelijks een vast bedrag af, met
bovenop een onkostenvergoeding, een zogenaamde ‘opwinst’.
Er wordt dus geen rente betaald door de ontlener. Toch is de
lening afgetoetst aan de sharia kantje boord. De opwinst is im-
December 2014
mers vaak gekoppeld aan de marktrente en wordt door sommigen dan ook ‘rente in vermomming’ genoemd. De islamitische
woonlening is bij ons vandaag niet denkbaar.
Bij deze lening is de bank (juridisch) eigenaar van het huis.
Ze betaalt dan ook de registratierechten. De ontlener is tijdens de looptijd economisch eigenaar. Op het einde wordt hij
de juridisch eigenaar en moet hij op zijn beurt registratierechten betalen. Die dubbele kosten maken de lening heel wat
duurder. Als niet-eigenaar kan de ontlener niet rekenen op
een woonbonus. Een schuldsaldoverzekering is strikt volgen
de sharia niet mogelijk. Verzekeringen worden beschouwd
als een vorm van gokken. En dat is haram. In Frankrijk is de
wet aangepast om op dergelijke punten tegemoet te komen
aan de verzuchtingen van de moslims. Dat gebeurde eerder
in het Verenigd Koninkrijk waar vandaag een twintigtal banken shariaproducten aanbieden. Maar wat zegt de sharia eigenlijk over geld?
Dadels voor dadels Dat de Koran en de andere heilige boeken van de islam zoveel verwijzingen bevatten naar
materiële aangelegenheden, zoals geld, heeft te maken met
feit dat de profeet Mohammed aan het hoofd stond van een
rondtrekkende, handeldrijvende karavaan. Het basisprincipe is dat er vrij mag geruild worden, maar steeds in dezelfde hoeveelheden en van hand tot hand. Dat betekent bijvoorbeeld een zak dadels voor een zak dadels, een kilo gerst voor
een kilo gerst, een ons goud voor een ons goud. Anders is het
wanneer een moslim bijvoorbeeld een kilo suiker koopt om
die te verkopen. Dan drijft hij handel. Hij neemt daarbij risico’s en dus mag hij winst maken. Op geld mag echter geen
winst worden gemaakt, want geld kan niet bederven. Binnen
die logica is rente of riba bijgevolg verboden.
Over de definitie van riba bestaat onder de moslims overigens geen eenduidigheid. Volgens de ene school betekent het
woeker, namelijk iemand het vel over de neus halen. Andere geleerden zien het als ‘vermeerderen’. Maar het blijft even
onrein. Een Antwerpse imam ging ooit heel ver in zijn interpretatie. Hij verwees naar bakkers die leningen hebben lopen
bij de bank en de intresten als kosten verrekenen in de prijs
van hun brood. Wie dat brood zou eten, eet meteen ook riba,
9
“De markt van islamitische
financiële diensten wordt
nu al geraamd op 2000
miljard dollar.”
aldus de imam. Gelukkig zegt de sharia ook
dat de moslim tegen het woord van God mag
zondigen als hij echt niet anders kan. En aangezien ook moslims brood eten, werden de
woorden van de imam in de wind geslagen.
Maar rente betalen of vragen, blijft volgens de
sharia een zonde, volgens sommige geleerden
zelfs een heel zware zonde. Een buitenlandse islambank zette op zijn website ooit onomwonden dat riba erger is dan … verkrachting.
Voor een moslim die de sharia op het vlak
van de riba nauwgezet wil naleven, is het in
ons land niet gemakkelijk om zijn geld te beheren. Contante betalingen van meer dan
3.000 euro zijn bij ons verboden. Een nieuwe
auto cash betalen, kan de moslim niet. Het
moet via een zichtrekening, maar omdat die
een rente draagt, is het in strijd met de sharia. De moslim kan met zichzelf in het reine
10
Beste Belegger
komen door de rente achteraf te schenken
voor een goed doel. Het biedt ook een oplossing voor spaarrekeningen.
Fatwa Beleggen in aandelen mag de
moslim in principe wel want hier wordt geen
rente betaald, maar dividenden. Winst dus.
Er is een uitdrukkelijke voorwaarde. De
aandelen moeten rein – of halal – zijn.
Geen aandelen dus van casino’s, pornobedrijven, brouwers et cetera. Beleggen
in risicovolle aandelen mag ook niet, want
dan wordt het speculeren. En gokken mag
niet. Het probleem is vaak te weten of een
bedrijf nu haram of halal is. En is beleggen
op de beurs niet per definitie speculeren?
Islambankiers laten zich daarom adviseren door raden van wijzen bestaande uit
islamitische rechtsgeleerden. Dat soort islamitische adviesraden wordt bij ons op geen
enkele wijze wettelijk geregeld. En dus kunnen zuivere islambanken hier (nog) geen vergunningen krijgen.
Moslims moeten zich bij ons bijgevolg bedienen van klassieke bankproducten. Maar
velen doen dat om geloofsredenen toch maar
liever niet. Dat bleek uit een enquête die in
ons land werd uitgevoerd door de Cercle
d’Etudes et de Recherche en Economie Islamique (CEREI). Het onderzoek is ondertussen wel tien jaar oud, maar gaf wel een ontluisterend beeld van de aversie van heel wat
moslims voor rentedragende bankproducten,
onder meer voor hypotheekleningen. Het
gevolg was dat lange tijd slechts 10 % van de
moslims hier eigenaar was van zijn woning.
In 2002 was er een plotse opstoot nadat de
Europese Raad voor Fatwa in een juridisch
“De Banque Chaabi du
Maroc: bij ons nog geen
shariaproducten,
in Frankijk wel.”
advies de moslims toelating gaf om tijdens
een bepaalde periode en onder strikte voorwaarden een lening af te sluiten.
Volgens het onderzoek van de CEREI steeg
het aantal eigenaars daarop tot 35 %. De rest
bleef omwille van de riba toch maar liever
huren. De enquête leerde ook dat er maar
heel weinig moslims waren met een autofinanciering, een consumentenkrediet et cetera. Dat betekent dat de banken bij ons een
cliënteel van een paar honderdduizend mensen mislopen. Eind 2007 dacht Fortis een gat
in de markt te hebben gevonden: Fortis B Fix
2000 Islamic Index 1, een beleggingsfonds
dat volgens de bank volledig beantwoordde
aan de sharia en dat de bank hoopte te slijten
onder haar 70.000 moslimklanten. Maar dat
was buiten de CEREI gerekend. Die merkte
fijntjes op dat het om een fonds ging met kapitaalgarantie wat inhield dat een deel van het
geld zou belegd worden op termijnrekeningen. Het fonds was met andere woorden toch
haram. Tot overmaat van ramp voor de bank
maakte Vlaams Belang-boegbeeld Filip Dewinter heel wat stampei rond wat hij ‘een fout
signaal’ noemde. Wanneer een aantal klanten hun geld weghaalden bij de bank, besliste die om het te laten bij die eenmalige – grotendeels mislukte – test. Of hoe gevoelig de
invoering van islamitische producten lag, en
mogelijk nog altijd ligt.
De sukuk De globale markt van islamitische financiële diensten wordt vandaag geraamd op 2.000 miljard dollar en zou jaarlijks
met 20 % groeien. Het gaat om aanzienlijke kaDecember 2014
pitalen in Azië en het Midden-Oosten die een
weg zoeken naar interessante, sharia-compatibele beleggingen. Een van de meest verspreide beleggingsproducten is de sukuk, de islamitische obligatielening. Dat men met sukuks
projecten zou kunnen financieren, had men
in Engeland al vroeg begrepen. Daar werden
in Londen onder meer Harrods en het Olympisch dorp met sukuks gefinancierd.
Laatst ontdekte ook Luxemburg de sukuk.
In juli werd de wet veranderd zodat de overheid in oktober met de allereerste euro-sukuk 200 miljoen euro kon ophalen. De sukuk
kreeg een AAA-rating, droeg een coupon van
0,436 % en had 1 oktober 2019 als vervaldag.
De sukuk had betrekking op drie overheidsgebouwen en was eigenlijk een beetje de islamitische variant van een vastgoedcertificaat.
De koper van de sukuk krijgt geen rente, maar
hij deelt in de huurinkomsten. Dat is winst en
is dus halal. Het overgrote deel van de intekenaars waren fondsen uit het Midden-Oosten.
Of hoe Westerse landen dus projecten zouden kunnen financieren met moslimgeld. Die
trein is ons land aan het missen.
In tegenstelling tot in Azië waar sukuks
ook (massaal) aan de particuliere beleggers
worden aangeboden, konden in Luxemburg
enkel institutionele beleggers intekenen. Iets
meer dan 40 % waren overigens fondsen uit
het Midden-Oosten. Kan een particulier
achteraf op de secundaire markt een sukuk
kopen? Dat is niet zo evident. Op de beurs
van Luxemburg worden sukuks al sinds 2002
genoteerd, maar de handel is beperkt. Bij
nieuwe emissies is de vraag zo groot dat maar
weinig weer van de hand wordt gedaan. Hoe
groot de vraag is bleek in juni 2014 met de
emissie van een sukuk van 200 miljoen Britse pond. De emissie werd liefst tien keer overschreven. In Luxemburg was dat ook al twee
keer. Bij de sukuks bestaan er liefst veertien
verschillende obligatiestructuren waardoor
er geen standaardisatie is en sukuks niet altijd
overal kunnen verkocht worden. Wie vandaag absoluut in sukuks wil beleggen kan zijn
toevlucht zoeken in sukuk-beleggingsfondsen zoals het BNP Paribas Hilal Income Classic Fund of het Franklin Templeton Global
Sukuk Fund.
Hoewel de sukuk geen rente oplevert, gedraagt hij zich op de secundaire markt wel
zoals de klassieke obligatieleningen. Stijgt de
marktrente dan daalt de waarde van de sukuk.
En omgekeerd. Het is ook opletten met de valuta. Het kan aanlokkelijk lijken een sukuk te
kopen uit bijvoorbeeld de schatrijke Verenigde Arabische Emiraten, maar opgepast. Die
sukuks zijn uitgegeven in dirha waarvan de
koers is gekoppeld aan de dollar.
PLS-systeem Belangrijk om weten is
dat het kapitaal van de sukuk niet altijd is gewaarborgd. Sukuks van overheden zijn normaal gezien (volledig) veilig, maar met andere kunnen er risico’s zijn. Dat heeft met het
zogenaamde ‘profit and loss sharing’-systeem
“De Marokkaanse Wafa
Bank: zeven kantoren
in ons land, maar geen
islamitische producten.”
te maken in het islamitisch bankieren. De
sharia zegt dat bij een lening een contractuele
gelijkheid moet bestaan tussen de betrokken
partijen. Dat houdt in dat ook de bank risico’s
moet nemen. Bij een verlieslatend project zal
de bank dus moeten delen in het verlies. Bij
een sukuk kan dus ook de belegger geld verliezen.
En het rendement? De Britse overheidssukuk gaf in juni 2014 bijvoorbeeld een rendement van 1,87 % tegenover 1,96 % bij een klassieke staatsobligatie met hetzelfde vervaljaar
2020. De Indonesische overheid deed eerder
dit jaar een gigantische emissie aan 8,75 %, of
meer dan de 5 tot 7,7 % die men op een de11
Ethische belegging
Moslims zijn bij ons nog
verstoten van de mogelijkheid om te beleggen in sukuks of andere sharia-compatibele producten. Moet
islamitisch bankieren in ons
land mogelijk worden gemaakt? De CEREI pleit er in
elk geval al jaren voor. Het
centrum voelt zich in zijn
pleidooi nog meer gesteund
door de ravage die de financiële crisis wereldwijd
“In Londen zijn al enkele projecten
heeft veroorzaakt. Ze wijgefinancierd met sukuks.”
zen erop dat er geen enkele islamitische financiële inposito bij een overheids- of private bank kon stellingen was die faalde, hulp nodig had of
krijgen, maar toch minder dan de 10 tot 11 % moest herkapitaliseren. De aanhangers bewebij (zuivere) spaarbanken. Maar, zo wees de ren met een boutade dat er nooit een finanoverheid er fijntjes op, de deposito’s bij de zo- ciële crisis was geweest hadden alle banken
genaamde secundaire banken genieten geen maar zoals de islambanken gehandeld. Daar
valt iets voor te zeggen.
overheidswaarborg.
CELEBRATE
20 YEARS OF MEMORIES
www.evs.com/20-20
12
Beste Belegger
Islambanken financieren zichzelf uitsluitend met deposito’s, nooit met bijvoorbeeld
derivatenconstructies of leningen op de interbancaire markt. Er wordt ook enkel geïnvesteerd in de reële economie, in de productie van goederen, in projecten. Als gevolg van
het PLS-systeem zijn de banken dan ook heel
voorzichtig in het verschaffen van kredieten.
Islambanken zijn dus erg solvabel en solide. De regels van de sharia maken volgens de
aanhangers dat ze ook veel ethischer te werk
gaan dan de klassieke banken. Of hoe sukuks
ook voor niet-moslims die op zoek zijn naar
een ethische belegging een mooi alternatief
zouden kunnen zijn.
•
Redactie 10 november 2014

Download Report