10 7 januari 2015 DE MENING VAN... TERTIO EMILIO PLATTI  Dominicaan, theoloog-islamoloog “Zwijgen kan niet meer” De ideologieën van de politieke islam zijn uitgelopen op een verschrikkelijke tragedie. Dat stelt Emilio Platti van de KU Leuven, het Centrum El-Kalima en het Dominicaans Instituut voor dialoog Ideo in Caïro. Volgens hem hebben we te maken met een religieus fascisme dat, vanuit een verkeerd begrepen monotheïsme, alleen homogeniteit nastreeft en diversiteit afstraft. Hij wil niet langer zwijgen. IS, Daesh, Sharia4Belgium, Ansar Beit al-Maqdis, Taliban, rirplein, die van 30 juni 2013, heeft Morsi en zijn Moslimbroe- Identiteit terugvinden al-Qaeda, Ansar al-Sharia, al-Shabab, Hamas, Boko Haram, ders definitief de laan uitgestuurd, terwijl ze bezig waren de In de jaren dertig verspreidde de veelbelovende intellectu- Abu Sayyaf enzovoort. Wie kan er nog aan uit? Tot in Manilla, Sinaï te laten vollopen met jihadisten. Die tweede revolutie eel Abul Ala Mawdudi (1903-1979) zijn kritische bemerkingen op de Filipijnen, vraagt men mij waarom ook vanuit hun land heeft zeker Egypte gered van een burgeroorlog. Met de hulp over dat arrogante Westen in India. Hij stelde dat het Westen jonge mensen naar Syrië trekken: hoe komen ze erbij? Is er van het leger, zonder twijfel, maar kon het anders? in feite moreel decadent was, steeds uit op financieel profijt een link tussen al die militante bewegingen, iets zoals ooit en overheersing, terwijl de islamitische gemeenschap een het Kremlin was voor het wereldcommunisme? Of een soort schat bewaarde aan geloof en vooral aan ethische waarden. universeel complot? Er is een band, maar sociaal-politieke analyses kunnen die niet achterhalen. Want er is inderdaad geen brein dat al die “Drie bewegingen creëren antiwesterse sfeer.” Aan de vernedering van de moslims zou een einde komen als ze hun identiteit zouden terugvinden en terug het vroegere levenspatroon zouden aannemen, gebaseerd op een letterlijke toepassing van traditionele rechtsregels. Dan zouden ze moslimmaatschappijen kunnen opbouwen op basis touwtjes samentrekt. In zekere zin zijn al deze militante bewegingen spontaan ontsprongen in een bepaalde lokale con- Wat is immers de tragedie van de Arabische Lente? Dat ze te van de teruggevonden eigen waarden. Deze “revolutie” zou text. Maar er is meer aan de hand: zij hebben allemaal één vroeg kwam. Islamisten van allerlei pluimage hebben geprofi- zich niet van de ene dag op de andere doorzetten, maar zou ideologische achtergrond, meestal zeer duidelijk herkenbaar teerd van de instabiliteit om overal de democraten te marginali- zware inspanningen vragen. Mawdudi was zeker geen voor- in hun symbolen, die verwijzen naar de Koran, het zegel van seren. Behalve in Tunesië. Elders, met de bloedige methodes van stander van geweld: volgens hem moesten de geesten door Mohammad, de dubbele islamitische geloofsbelijdenis of het IS. En niet alleen in Irak en Syrië. De vraag is dus dringender dan educatie en voorlichting worden voorbereid. rigoureuze monotheïsme. Zij hebben ook de eigenschap tot ooit: wat verbindt al deze groepen? Zoals gezegd, kunnen socio- de brede soennitische tak van de islamgemeenschap te be- logische en politieke analyses heel wat uitleggen: de machts- Wahhabisme horen. Het is dus geen toeval dat in Brussel de sjiitische mos- verhoudingen tussen de lokale grootmachten, Iran, Turkije, In 1991 werden zijn vooroorlogse artikels gebundeld onder kee in brand werd gestoken. Egypte, Saudi-Arabië; of de strijd van de Verenigde Staten tegen de titel West vs Islam en uitgegeven in Delhi. Ondertussen al-Qaeda; of de wederopstanding van de sjiieten, flagrant on- was een hele weg afgelegd en vond ik boeken van Mawdudi Mensonwaardig der meer in Jemen, waar de Zaidi-sjiieten van de Houthi-stam in Londen, Parijs, Manilla, Caïro, Brussel. Zijn gedachtegoed Voor buitenstaanders, ook voor vele moslims, is het gedrag de hoofdstad San‘a hebben ingenomen; of de oorlog in Gaza, de was overal verspreid. Mawdudi was net voor zijn dood in 1979 van de meeste van deze groeperingen onvoorstelbaar, on- Hamas-raketten en de bombardementen door Israel. erkend als vooraanstaand soennitisch denker in Saudi-Arabië. Hij ontving er de eerste Faysal-prijs en zo werd de band noemelijk, mensonwaardig. De media blijven meestal staan bij grof geschut: de aanslagen tegen de op vrijdag samen bid- Verbittering tegen Westen gelegd met een oudere revival-beweging die in de jaren der- dende moslims in de moskee van Kano (Nigeria), de ontvoe- Analytici wijzen, terecht, naar het overal aanwezige gevoel tig in het nieuwe Saudische koninkrijk staatsideologie werd: ring van honderden meisjes en vrouwen in Nigeria, de aanval van verbittering tegen het onbegrip en de bemoeizucht van het wahhabisme, een analoge, rigoureuze interpretatie van op een bus in Kenia, nadat het leger in de militante Wafaa- Europa en vooral van de Verenigde Staten, die absoluut Irak de islam. moskee van Mombasa allerlei wapentuig had opgeruimd, de moesten binnenvallen en zo de weg bereid hebben voor uitroeiing van de Yazidi’s in Irak, de brandstichting van tien- Daesh. Of de grondige identiteitscrisis binnen de islamitische tallen koptische kerken in Egypte rond 15 augustus 2013, de gemeenschap, waarbij sommigen, als redmiddel, de mid- verwoesting van het soefi-patrimonium in Timboektoe, Mali deleeuwse sharia terug hebben binnengehaald en andere enzovoort. Als oorlog woedt in Somalië, Afghanistan, Irak, moslimintellectuelen verketteren wanneer die de enorme Syrië en Mali, en burgeroorlogen dreigen in Jemen en Libië, en diversiteit aan interpretaties van die sharia uiteenzetten. Of de vrees leeft voor de stabiliteit van Egypte, Libanon en Paki- de frustraties van moslimjongeren die in de westerse maat- stan, dan is het moeilijk oog te hebben voor het kleine “detail” schappij voortdurend van vrijheid horen spreken, maar dit al- dat nochtans heel wat onthult. leen als leegte kunnen ervaren. Kortom, het dossier is zeker Deze beide bewegingen werden in diezelfde jaren ideolo- multidisciplinair aan te pakken. gisch bijgetreden door het Moslimbroederschap, gesticht Jonge democraten vermoord “Moslimidentiteit gebaseerd op middeleeuwse gedragspatronen.” door de Egyptenaar Hasan al-Banna. Het broederschap, dat Zo werd in september, in Benghazi in Libië, Tawfiq Ben Saud Vanuit mijn achtergrond zou ik erop willen wijzen dat de niets te maken heeft met soefi-broederschappen, groeide vermoord. Hij was 18. Sinds drie jaar kenden zijn vrienden theologische invalshoek niet te onderschatten is. Die laat in het Midden-Oosten uit tot een massabeweging die ideo- hem, via Facebook, als een verwoede voorstander van een ons inderdaad zien waar de band ligt die dat alles verbindt. logisch werd onderbouwd door een van haar leden, Said democratische Arabische Lente. Nu in Benghazi de islamisti- In ons sterk geseculariseerde Westen kunnen we ons soms Qutb. Hij werd in 1966 onder president Gamal Abdel Nasser sche militie van de Ansar al-Sharia het met andere islamisten niet inbeelden dat elders godsdienstige motieven doorslag- terechtgesteld. Qutb schreef – naast een volumineuze, mili- voor het zeggen heeft, kon het niet meer dat Tawfiq op Face- gevend kunnen zijn. En dat is in de islamwereld zeker het ge- tante, Korancommentaar – een boekje dat tot nu toe wordt book een pro-democratisch Libië bleef voorstaan. Hij is dan val. Hoe graag we het ook zouden hebben dat zij onze manier herdrukt; onder meer in het Nederlands onder de titel Mijlpa- ook niet de enige die er zijn leven bij heeft ingeboet. van denken zouden overnemen. len. Nog scherper dan Mawdudi stelde hij dat “de islamitische maatschappij van zulke aard is dat zij de enige beschaafde “Tragedie van Arabische Lente is dat ze te vroeg kwam.” Islam, politiek, crisis, tragedie maatschappij is” en dat het kapitalisme waarop heel de wes- Wat is dan die theologische band die deze huidige fenomenen terse wereld gebouwd is, in feite een internationaal georga- verbindt? In mijn boek Islam van nature een vijand? (Averbode, niseerde woekerorganisatie is. 2007) had ik het onder meer over islam, politiek, crisis, tragedie. Ik houd het bij die analyses, maar ik kon het mij toen moei- Middeleeuwse handboeken lijk voorstellen dat dit alles zulke proporties zou aannemen. Mawdudisme, wahhabisme en Moslimbroederschap heb- Toen ik dat las, dacht ik eraan hoe in het jaar van Mohamed Beginpunt is dat sommige moslimintellectuelen sinds de 19de ben zo een antiwesterse sfeer geschapen die de wereld Morsi’s presidentschap van Egypte – van eind juni 2012 tot eeuw de vraag stelden hoe het kon dat de islamgemeenschap rond werd verspreid en tegenwoordig op menige inter- begin juli 2013 – in Alexandrië, drie jongens die anti-islamis- in enkele eeuwen van topbeschaving tot marginale entiteit netsite terug te vinden is. Maar zij deden nog veel meer: tische slogans uitschreeuwden, van een balkon werden ge- was vervallen. Koloniale, westerse grootmachten – Engeland, zij hebben een moslimidentiteit gecreëerd die gebaseerd gooid en door een baardige moslimbroeder op straat werden Rusland, Frankrijk enzovoort – beheersten de wereld en in het is op eenvoudige gedragspatronen, overgeërfd vanuit de afgemaakt. Sindsdien werden de Moslimbroeders in Egypte bijzonder het grootste deel van de moslimlanden. De Engelse middeleeuwse handboeken over de sharia, die toen inder- en in de Arabische Emiraten toegevoegd aan de lijst van ter- koning was keizer van India. Het prestigieuze Ottomaanse daad een coherent leefmodel voorstonden. Daarbij wordt roristische bewegingen. Terwijl ze in november nog, tijdens rijk was van de kaart geveegd en onder de kolonisatoren op- voorgehouden dat dit persoonlijke gedragspatroon en de islamitische beurs in Brussel, rustig openlijk propaganda gedeeld. De Fransen deden hun best om in Afrika niet achter maatschappelijk model, universeel en onveranderlijk is. konden voeren, met hun slogans en T-shirts. Zeker, ze zijn te blijven. Economisch, financieel, cultureel, militair stonden Volgens hen heeft deze sharia een eeuwige, letterlijke, be- gematigder dan de reeks militante groeperingen die eerder moslims nergens meer. Ze vroegen zich af wat er fout was ge- tekenis. En alleen zo is men mens; geen ander levensmodel werden vernoemd. Maar de tweede revolutie van het Tah- gaan en wat er hen te doen stond. is humaan. TERTIO 7 januari 2015 11 Deze sharia omvat alles: de rol van man en vrouw, voorschriften voor eten, drinken en kleding, erfrecht, handelsrecht en economie, de organisatie van de staat en natuurlijk ook de godsdienstige rituelen. En men verwijst naar het model van de stadsstaat Medina dat de profeet Mohammad zelf uitwerkte. Qutb verklaarde dat niet-islamitische menswetenschappen totaal overbodig zijn als men de principes van de Koran en het eens en voor altijd geldende profetische, concreet en gedetailleerd, overgeleverde, gedragspatroon erkent. De in 2012 gestorven moslimfilosoof Mohammed Arkoun zou daarvan zeggen dat de voorstanders van die zienswijze het juridische literaire erfgoed versteenden en aan het recht elke dynamiek en elke mogelijkheid tot aanpassing aan veranderende contexten ontnamen. Hij concludeerde daaruit dat het, in onze tijd, de moslims opsloot in een situatie van compleet anachronisme. Goddelijke wet Het geheel kreeg een theologisch fundament. Het voorgestelde levensmodel werd verankerd in God en kreeg zo niet alleen een ontijdelijke dimensie, maar ook een goddelijk karakter. Zo is te verstaan wat Qutb zei: “Als in een maatschappij de soevereiniteit alleen aan Allah toebehoort, dan uit zich dat in de gehoorzaamheid aan de goddelijke wet”. Niemand “regeert” nog echt, want niets is nog legitiem behalve Gods wet. Omdat God Schepper is en Wetgever, ligt het levenspatroon van de mens al voor eeuwen vast. Gezagdragers hoeven alleen nog toe te zien op de strikte naleving ervan en de bestrijding en uitsluiting van al wie diverse levenspatronen voorhoudt. “Multidisciplinaire aanpak is nodig.” Deze ideologie sluit als een bus, maar in feite wordt God een mensvernietigende, verpletterende God, vermits aan de mens geen enkele creativiteit kan worden toegekend. De mens maakt geen geschiedenis, hem wordt één cultuur opgelegd; hij is geen cultuurscheppend wezen meer. En al wie dat ene levenspatroon niet deelt, is geen mens meer. Vandaar dat Mawdudi een boekje kon schrijven waarin hij de goddelijke Wet stelt tegenover de menselijke wet. De mens heeft noch zijn leven, noch de maatschappij, noch zijn geschiedenis in handen, alles is vastgelegd. Dus geen parlementen of democratie, geen inspraak, geen natievorming, geen inventiviteit, geen dans en geen muziek. Geen creativiteit aan menselijke zijde. Drie muzikanten vermoord Een tijd geleden werden in Egypte drie jongelui vermoord: ze waren muzikanten en kwamen terug van een bruiloft waarin ze optraden. Een paar fanatici op een motor zagen ze voorbijkomen: ze riepen dat muziek haraam is, onwettig volgens dé sharia. En ze hebben de jongelui vermoord. Wie Gods wet niet onderhoudt, is het niet waard als mens voort te leven. Emilio Platti was op 29 juli 2011 zelf aanwezig op het Tahrirplein in Caïro. Hij nam er deze foto. Op het spandoek staan de symbolische Dat maakt me dan ook uitermate argwanend wanneer ie- teksten van de politieke islam en het zegel van de profeet, verduidelijkt de dominicaan. © EP mand komt aandragen met het argument dat “dé sharia moet worden toegepast” en onze maatschappij op deze ei- delen. Daaruit blijkt dat het een theologisch probleem is, selijke en interreligieuze dialoog meer dan ooit nodig, want sen moet ingaan. want het gaat wel degelijk over een bepaalde voorstelling menselijke medeschepping, zelfontplooiing, diversiteit en van de relatie tussen God en mens. Of men nu in God gelooft particulariteit, zijn precies de waarden die worden neerge- De ideologieën van de politieke islam hebben sedert meer of niet, men heeft een idee wie die God is. Het valt ook an- haald. In die zin wil ik het islamgeloof niet bestrijden op zich, dan vijftig jaar de illusie gewekt dat er in dat model een oplos- ders te zeggen: we hebben te maken met een religieus fas- maar wel zijn perversie. In het oude Caïro zoek ik dikwijls de sing was voor de heropstanding van de gemeenschap. Het is cisme dat, vanuit een verkeerd begrepen monotheïsme, al- wijk op waar zich de synagoge bevindt van Maimonides, de een verschrikkelijke tragedie geworden. Moslims roepen om leen homogeniteit nastreeft en diversiteit afstraft. En dat grote joodse filosoof uit de middeleeuwen, die daar stierf in hulp. Groot-imams en mufti’s, soefi’s en intellectuelen roe- heeft enorme gevolgen. Niet alleen is er de aantrekkings- 1204. Enkele meters verder bevindt zich een moskee. In de pen, preken of schrijven documenten waarin deze politieke kracht voor jongeren die op zoek zijn naar een houvast, en buurt zijn zeker nog twee andere synagogen en oude mos- ideologieën als niet-islamitisch worden afgewezen. Maar dan naar Syrië trekken, maar er is ook het omgekeerde. In keeën. Het is ook de wijk van de antieke koptische kerk van westerse media schenken er meestal geen aandacht aan: ze Egypte, Iran en elders groeit een nieuw fenomeen: jongeren Haret Zuwayla. Door de eeuwen heen leefden joden, chris- berichten liever over oorlog en slachtpartijen. die met afkeer godsdienst verwerpen en zeggen: “Ja, ik was tenen en moslims daar zij aan zij. Blijkbaar kon deze diver- vroeger een soenniet of sjiiet. Ik ben nu een atheïst”. Hoe siteit in een “islamitisch” Egypte, evengoed als in Irak en Sy- kan het ook anders. rië. Voor de politieke islam kan dat dus niet meer; die wil alles Religieus fascisme “uitzuiveren”. Er doet zich een fenomeen voor van “botsende theologieën”, eerst en vooral binnen de islamgemeenschap zelf, want de We leven niet meer in een tijd van naïeve multiculturaliteit. meerderheid ervan deelt helemaal niet de ideeën van die We moeten ons onderscheidingsvermogen danig scherpen Toen ik las dat Tawfiq Ben Saud, 18 jaar, was vermoord, dacht zogenaamde politieke islam. En die botsing deint uit over om te zien vanwaar het onheil komt; ook al komt het uit een ik: “Christus wordt alweer eens door een sharia, door een hei- allen die het voorgestelde “goddelijke” model niet willen hoek die we niet hadden verwacht. Nochtans is intermen- lige wet, gekruisigd. Paulus had gelijk”.