B leren-in-contact-met-paarden

Leren in contact met paarden
Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid
(Door Ingrid Claassen, juni 2014)
Inleiding
De kern van (autisme)vriendelijke communicatie is echt contact, gebaseerd op gelijkwaardigheid.
Communiceren vanuit echt contact is geen kunstje. Het vraagt om inzicht in jezelf, bewuste interactie
met de ander en genoeg ruimte in je hoofd om werkelijk geïnteresseerd te zijn in die ander. Dat
maakt gelijkwaardigheid mogelijk. Helaas is dit niet vanzelfsprekend in onze maatschappij. Voor veel
mensen is daarvoor eerst bewustwording en persoonlijke ontwikkeling nodig.
‘Leren in contact met paarden’ kan die persoonlijke ontwikkeling op gang brengen. Mijn ervaringen
op dit vlak zijn gebaseerd op de zoöantropologie1: studie van de dier-mensrelaties. Interessant in de
zoöantropologie is de fundamentele gelijkwaardigheid tussen individuen. Je ontwikkelt een relatie
met respect voor de belevingswereld van een ander individu, ook als diegene anders waarneemt,
zich anders uit of anders denkt2.
Als mensen vanuit de zoöantropologische benadering willen leren van paarden, is het essentieel dat
de paarden niet geconditioneerd zijn. De paarden moeten zich vrij voelen in hun expressie en niet
getraind zijn om gewenst gedrag te vertonen. Ze worden juist gefaciliteerd om zich bewust te blijven
van hun omgeving, zelf beslissingen te nemen, waargenomen informatie cognitief te verwerken en
uiting te geven aan hun eigen belevingswereld. Dat is noodzakelijk om mensen te leren hun eigen
patronen te doorbreken, zoals de neiging tot sturen, in te vullen voor een ander of om de ander te
zien als projectie van zichzelf.
Ik laat hier met enkele praktijkvoorbeelden zien hoe ‘leren in contact met paarden’ kan bijdragen aan
(autisme)vriendelijke communicatie. De praktijkvoorbeelden hieronder gaan vooral over mensen
zonder autisme, inclusief ikzelf, en laten zien hoe contact met paarden kan helpen om je bewust te
worden van je communicatie en je manier van waarnemen. Ik laat ook zien wat me opviel bij de
ontmoeting tussen de paarden en een 8-jarige jongen met autisme.
De linken die ik leg tussen de zoöantropologie en autismevriendelijke communicatie is gebaseerd op
mijn eigen ervaringen, en niet wetenschappelijk onderbouwd. Ik denk wel dat er veel
aanknopingspunten zijn om hier meer ervaring mee op te doen en te werken aan onderbouwing van
de uitspraken.
1
Zoals uitgedragen door Learning animals, www.learning-animals.nl
‘Leren met paarden’ op basis van zoöantropologie verschilt fundamenteel met het bekende paardencoachen.
Paardencoaching kennen we in twee vormen: leiderschapstraining en het paard als spiegel. Bij
leiderschapstraining leren mensen juist om een ongelijkwaardige relatie op te bouwen en dat het OK is om een
ander te sturen en signalen van bijvoorbeeld ongenoegen te negeren of te overrulen (want het paard moet
gehoorzamen). Ook het concept van een paard als spiegel negeert de eigen belevingswereld van paarden.
Mensen leren dat gedrag van ‘de ander’ een reflectie is van henzelf, in plaats van een expressie van een eigen
belevingswereld. Dit vooral tot projecties en niet tot werkelijk ervaren, en legt daarmee geen basis voor
gelijkwaardig contact.
2
Leren observeren
Lichaamstaal is belangrijk in communicatie. Lichaamstaal geeft veel informatie over hoe zich iemand
voelt en of er iets verandert in die gemoedstoestand. Daarbij gaat het vaak om kleine signalen:
spanning in kleine spiertjes, even wegkijken, een bepaalde blik in de ogen.
Mensen zónder autisme, ‘conceptdenkers’, zijn vaak niet zo gericht op details. Zij kijken vanuit
herkenning, en slaan veel details over. Dat spaart de hersenen energie, maar heeft ook grote
nadelen. Bijvoorbeeld dat men de nuances in de lichaamstaal van een ander nogal eens negeert.
Door gericht naar details in de lichaamstaal van paarden te kijken, raakt het oog geoefend om
nuances te zien in de uitdrukkingen van een individu en om (subtiele) verschillen te zien tussen
individuen. Zelf merk ik dat dit helpt om ook meer nuances in gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal
van mensen te gaan zien.
Bij paarden kun je bijvoorbeeld leren kijken naar:
 Spanning in de mondhoeken.
 Spanning rond de ogen.
 Subtiele bewegingen in de neusvleugels.
 Wegkijken.
 Glans in de ogen, of juist niet.
 Het verschil tussen vloeiende, bedachtzame bewegingen en hoekige, gespannen
bewegingen.
 Leren kijken waar de aandacht van de ander naar uitgaat, bijvoorbeeld door te kijken naar de
oren en de richting waarin de ogen kijken.
 Zien dat ‘aandacht’ niet altijd hetzelfde is als oogcontact.
 Enzovoort…
Leren zien dat het paard wegkijkt als je hem wilt aaien. Zoeken naar andere vormen van contact.
Er samen uitkomen: het meisje kijkt, het paard neemt haar geur op. Het meisje leert de subtiele
beweging van de neusvleugels zien, en ziet dat het paard een eigen behoefte heeft in het contact. Dat
‘aaien’ voor het paard niet vanzelfsprekend prettig is. Maar dat er altijd meer mogelijkheden zijn.
Het gaat daarbij niet om de betekenis van die gezichtsuitdrukkingen. Je kunt niet weten wat een
ander denkt of ervaart. Aan het paard kun je het niet vragen, en aan mensen ook lang niet altijd. Het
gaat om de ontwikkeling van een scherp oog voor nuances in de lichaamstaal.
Oog voor ander contact dan oogcontact
In onze maatschappij wordt veel betekenis gehecht aan oogcontact en aan taal. Als iemand weinig of
geen oogcontact maakt en/of moeite heeft om zich in woorden uit te drukken, wordt nogal eens
geconcludeerd dat die persoon moeite heeft met contact.
In de ontmoeting tussen deze jongen en de paarden is goed te zien dat de jongen intensief contact
maakt. We zouden vanuit onze standaard blik meer oogcontact verwachten. Maar deze jongen
neemt de paarden mee in zijn ‘verhaal’. De paarden zijn erg geïnteresseerd in wat hem bezig houdt –
en wat maakt het uit dat ze de foto’s in zijn telefoon niet zullen herkennen? Zij delen een ervaring.
Opvallend is dat er totaal geen spanning ontstaat bij de paarden, terwijl de jongen best druk is.
Joint attention
Het valt mij op dat mensen zonder autisme die bij de paarden komen, het vaak heel moeilijk vinden
om hun blik van het paard af te halen en zich te richten op iets wat het paard interessant vindt.
Terwijl dat veel spanning weghaalt, en de ander (in dit geval het paard) de ruimte krijgt jou te
‘besmetten’ met wat hij interessant vindt. En vervolgens ook ruimte heeft om mee te gaan in wat jíj
interessant vindt.
In de sessies met de paarden kunnen mensen ervaren wat joint attention doet. Vaak is het een
openbaring hoe intensief het contact kan zijn als je de ander niet aanstaart maar aandacht geeft aan
wat de ander interesseert. Maar dit voelt in het begin vaak ook heel gekunsteld. Het leuke van een
sessie met paarden is dat joint attention voor (cognitieve) paarden wel heel vanzelfsprekend is, en
dat mensen het in een veilige setting kunnen ervaren.
Ervaren dat je ook mee kunt gaan met de aandacht van een ander.
Samen naar een geluid luisteren kan ook een intens contact zijn.
Door dit te ervaren kunnen mensen de focus van taal en oogcontact afhalen en zich realiseren dat je
ook op andere manieren aandacht kunt geven, met respect voor de belevingswereld van de ander.
Bewust blijven in de interactie
Veel mensen verliezen het contact met (bewustzijn van) hun eigen lichaam als zij communiceren met
een ander. Alle aandacht gaat vaak naar het zenden van de boodschap of het overtuigen van de
ander. Bewust je eigen lichaam blijven voelen terwijl je contact hebt met een ander, is best lastig.
Maar het helpt om de kokervisie van zenden over overtuigen te doorbreken. En dan komt er weer
ruimte om ook naar de ander te luisteren.
Het is voor veel mensen makkelijker om dit te oefenen / ervaren tussen de paarden, omdat je je
standaard patronen doorbreekt. Taal zit ook niet zo in de weg.
Bewust bewegen
Paarden met een hoog lichaamsbewustzijn bewegen vloeiend, soepel en bedachtzaam. Mensen
kunnen de beweging van de paarden volgen (nadoen). Dat doorbreekt je eigen bewegingspatronen
en verhoogt je bewustzijn van je eigen lichaamsdelen (proprioceptie). Als je dit samen met een paard
doet, ervaar je een andere vorm van contact en blijf je tegelijkertijd bewust van je eigen lichaam.
Voor mensen met autisme kan dit ook helpen om een groter bewustzijn van het eigen lichaam te
ontwikkelen.
Schakelen (denken-voelen-doen)
Een onderdeel van goede communicatie is dat je kunt schakelen tussen denken, voelen en doen.
Met oefeningen tussen de paarden – buiten in de natuur – kun je leren schakelen tussen bewustzijn
van jezelf (bv je voeten voelen), de omgeving (bv de sensatie van wind op je huid of het geluid van de
vogels) én de communicatie van de ander waarnemen. Ook hier geldt weer dat de drempel vaak
lager is om dit eerst met een paard te oefenen. Zelf merk ik dat de oefeningen tussen de paarden
uiteindelijk ook effect krijgen in andere settingen en in contacten
met mensen. Alsof lichaam en geest de balans zelf weer op gaan
zoeken als die even weg is.
Voor mensen met en zonder autisme kunnen deze ervaringen
helpen om bewust te blijven van de situatie. Om informatie vanuit
de omgeving, van de ander en van jezelf bewust te verwerken. Mij
helpt het schakelen tussen denken, voelen en doen om te
vertragen, dus uit een sterke focus te komen waarin de snelheid
te hoog wordt. Dat bevordert de communicatie met iedereen,
maar zeker met mensen met autisme.
Tot slot
Na mijn kennismaking met de zoöantropologie – samen leren met paarden – startte het project
Vanuit autisme bekeken en breidde mijn interesse in informatieverwerking in het hoofd van paarden
zich verder uit – ook bij mensen blijken hier allerlei verschillen te zijn. De training autismevriendelijke
communicatie heeft me veel duidelijk gemaakt over informatieverwerking bij autisme, en gaf me –
net als de zoöantropologie – een hele nieuwe kijk op interactie, contact en communicatie. Bewustzijn
en gelijkwaardigheid zijn in beide benaderingen fundamentele ethische keuzes die voor mij een
steeds sterker kompas worden.
‘Samen leren met paarden’ op een zoöantropologische basis kan mensen helpen om dat kompas
daadwerkelijk te vinden. Niet alleen in woorden, maar door te leren om jezelf te ervaren, de
omgeving te ervaren, en ook het contact met de ander bewust te beleven.
Het maakt mensen zonder autisme bewust van hun neiging om te conceptualiseren en projecteren,
en brengt ze terug naar werkelijke belevingen. Vooropgezette aannames loslaten, vaststaande
patronen doorbreken, de omgeving binnen laten komen zoals hij echt is. Je zou bijna zeggen dat we
de sterke kanten van autisme ook enigszins kunnen ontwikkelen in mensen zonder autisme.

Download Report