Jaarverslag
2013
Inhoud
Jaarverslag 2013
Voorwoord
1
2
3
4
5
De PO-Raad
5
De PO-Raad in de praktijk – Landelijke invloed
11
De PO-Raad in de praktijk – Activiteiten en resultaten
17
Blik vooruit
31
Bestuurssamenstelling en benoemingen door ALV
32
Financieel jaarverslag 2013
A
B
C
Financieel beleid
Jaarrekening
Enkelvoudige Jaarrekening Vereniging PO-Raad
JA AR V ER SL AG 2013
3 Voorwoord
Kinderen groeien razendsnel op. Voordat ouders het
goed en wel in de gaten hebben, zijn hun kinderen de
deur uit. De kinderen van groep 8 waren kort geleden
nog kleuters en worden voor je het weet uitgezwaaid
naar de middelbare school.
De afgelopen periode hebben we ook onze sector
primair onderwijs en de PO-Raad in sneltreinvaart
volwassener zien worden. Scholen, hun besturen en de
PO-Raad stellen zich zelfbewuster op. Daardoor konden we in november van start gaan met Vensters PO,
waarmee de sector zelf inzichtelijk maakt hoe ze er op
schoolniveau voor staat. Met Vensters pakken we zelf de
regie op het maatschappelijke debat over de kwaliteit
van het onderwijs.
Het was ook dankzij dat groeiende zelfbewustzijn dat
schoolbesturen zich hebben verzet tegen het verzoek
van RTL Nieuws om ruwe eindtoetsgegevens te publiceren. Transparantie, dat vinden we belangrijk. Maar
ranglijsten, die op basis van die gegevens zouden
worden gemaakt, zien we niet zitten. Dat we het beroep
tegen het besluit van de staatssecretaris om de gegevens
vervroegd openbaar te maken, niet hebben gewonnen,
is jammer. Maar het doet niets af aan het feit dat wij, de
sector, ons durven uit te spreken en voor onszelf opkomen. In het belang van de leerling.
Schoolbesturen nemen steeds vaker zelf het initiatief.
Of het nu gaat om het vormen van Integrale Kindcentra,
om het zoeken naar oplossingen voor de daling van het
aantal leerlingen, of om vernieuwing van het onderwijs, schoolbesturen zoeken hun eigen weg. Ze zoeken
de ruimte op, daar waar wetgeving achterloopt. De
ruimte zoeken is goed, maar wetgeving moet wel – zo
snel mogelijk – volgen. Aan de PO-Raad de taak om de
nieuwe initiatieven bij de politiek voor het voetlicht te
brengen.
Het was voor ons, als voorzitter en vicevoorzitter, het
afgelopen jaar mooi om te zien hoe de sector zich verder
ontplooide. Ook de PO-Raad zelf maakte een dergelijke
groei door, te beginnen met een nieuwe verenigingsstructuur en in het proces naar een nieuwe Strategische
Beleidsagenda. In deze beleidsagenda hebben onze
leden prioriteiten gesteld en benoemd. De agenda laat
zien op welke gebieden de PO-Raad het verschil kan
maken en is de komende jaren leidend voor ons werk.
De zichtbaarheid van de PO-Raad is toegenomen.
De politiek en de media zien ons meer en meer als de
stem van de sector. We worden vaker gebeld, zitten vaker
aan tafel als in de Tweede Kamer over onderwijs wordt
gesproken. Onze positie, ook richting andere partijen, is
steviger geworden, vanzelfsprekender. Wellicht is dat de
voornaamste reden dat het aantal leden van de PO-Raad
is gegroeid.
Maar onze sector is nog lang niet uitgegroeid. De PORaad evenmin. Wij willen blijven leren. Dat was in
november ook de conclusie van het advies van de
commissie-Meurs aan de leden van de PO-Raad. De
sleutel tot een professioneel schoolbestuur is in handen
van schoolbesturen zelf, luidde het devies. Komend jaar
zullen we ons dan ook extra inspannen om verdere professionalisering van besturen te ondersteunen.
Dit jaarverslag laat zien dat we dat ook het afgelopen jaar
met verve hebben gedaan. In het eerste hoofdstuk leest
u nog eens waar de PO-Raad voor staat. We laten daarna
zien wat we door onze belangenbehartiging hebben
bereikt op landelijk niveau. Vervolgens bespreken we de
verschillende onderwijsthema’s waarop we ons inzetten
en vertellen we hoe we onze leden daarmee het afgelopen jaar concreet hebben ondersteund. Ook de komende
jaren blijven we ons op al die vlakken inzetten om het
onderwijs steeds beter te maken. Om de leerling.
Rinda den Besten
Simone Walvisch
4 JA AR V ER SL AG 2013
1
De PO-Raad
JA AR V ER SL AG 2013
5 1
DE PO -RAAD
De PO-Raad is de vereniging van schoolbesturen in het
primair onderwijs. Daaronder valt het basis- en speciaal
basisonderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs.
Ze werd opgericht op 22 januari 2008 met als doel om de
sector met één stem te laten spreken. Op 31 december
2013 vertegenwoordigde de PO-Raad bijna 875 school­
besturen, 77 procent van het totale aantal besturen in
het primair onderwijs onderwijs en 92 procent van de
leerlingen. De PO-Raad is daarmee de sectororganisatie
voor het primair onderwijs.
Missie
Alles wat we doen, doen we vanuit de gedachte dat ieder
kind recht heeft op goed onderwijs. Schoolbesturen
zijn verantwoordelijk voor de vervulling van de maatschappelijke opdracht om kinderen te laten leren en de
onderwijskwaliteit te blijven verbeteren.
De PO-Raad probeert die missie op vier vlakken te volbrengen. Ze behartigt de belangen van de school­besturen
in de (landelijke) politiek en pleit daarbij voor een goede
positionering van schoolbesturen (macroniveau). Ze
ondersteunt haar leden waardoor die hun werk goed
kunnen doen (microniveau) en ze zet zich in voor het
ontwikkelen en verder professionaliseren van de sector
(mesoniveau). Als vereniging zorgen we voor de onderlinge binding tussen de leden. Die binding zorgt ervoor dat
de sector een sterke sector is (zie figuur 1).
Verenigingsstructuur
De PO-Raad bestond in 2013 vijf jaar. Dat jubileum was een
natuurlijk moment om de bestaande verenigingsstructuur nader te bekijken en waar nodig aan te passen. In
januari van dat jaar koos de Algemene Ledenvergadering
(ALV) een nieuwe voorzitter, Rinda den Besten, voorheen
wethouder in Utrecht. Zij volgde Kete Kervezee op die
sinds de oprichting van de PO-Raad het boegbeeld van
de PO-Raad was. Kervezee nam in maart afscheid van de
PO-Raad.
Den Besten startte op 1 april met haar werkzaamheden.
Sindsdien vormt zij samen met vicevoorzitter Simone
­Walvisch, het tweehoofdige Dagelijks Bestuur. Walvisch
ging in 2013 haar derde periode in.
In 2013 is de governance van de PO-Raad ingrijpend
gewijzigd. De Raad van Toezicht met voornamelijk externe
toezichthouders verdween. Tegelijkertijd kwam er een
door de leden gekozen Algemeen Bestuur dat bestaat
uit negen leden van de PO-Raad. Het Algemeen Bestuur
vergadert eens per maand en zorgt vooral voor de verbinding met de leden van de vereniging. Het Dagelijks en
Algemeen Bestuur zijn samen beleidsbepalend op basis
van het strategisch kader dat door de ALV van de PO-Raad
wordt vastgesteld. (Zie verder Hoofdstuk Bestuurssamenstelling en benoemingen ALV.)
Onderdeel van de nieuwe verenigingsstructuur zijn een
drietal commissies, ingesteld door de Algemene Ledenvergadering (ALV). De commissies zijn:
•
De remuneratiecommissie. Deze is verantwoordelijk
voor het vaststellen van de honorering van de DBleden en voor de evaluatie van het functioneren van de
bestuursleden.
•
De werving- en selectiecommissie. Deze is verantwoordelijk voor het werven en selecteren van
bestuursleden die voor benoeming voorgedragen
worden aan de ALV.
•
De auditcommissie. Deze adviseert de ALV over de
begroting en jaarrekening.
Politieke
belangen
behartigen
Pleiten voor goede
positionering
schoolbesturen
Vereniging:
Ontwikkelen
van de sector
Commitment
leden
(zelfregulering)
Onderlinge
binding
leden
Ondersteuning
leden
Beleidsagenda
bepalend voor
ondersteuningsaanbod
Figuur 1. De propeller: de kerntaken van de PO-Raad
6 JA AR V ER SL AG 2013
DE PO -RAAD
1
Fotografie Hans Roggen
Het algemeen- en dagelijks bestuur van de PO-Raad.
Aanvankelijk zou ook in 2013 de Maatschappelijke
Adviesraad van start gaan, de raad die het bestuur van de
PO-Raad adviseert over brede maatschappelijke thema’s.
Deze raad is uiteindelijk per 1 januari 2014 ingesteld.
(Zie voor een volledig overzicht pagina 32 voor de
Bestuurssamenstelling en benoemingen ALV.)
Algemene Ledenvergadering (ALV)
De ALV vergadert ten minste twee keer per jaar. Jaarlijks
bespreekt de ALV in elk geval het meerjarenbeleidsplan
en de bijbehorende begroting. De vergadering stelt de
contributie vast, benoemt bestuurders en leden van commissies en behandelt de jaarrekening en het jaarverslag.
In 2013 is de ALV drie keer bijeen geweest. De belangrijkste besluiten van de ALV waren:
•Instemming met de nieuwe verenigings-en bestuursstructuur en de benoeming van Rinda den Besten en
Simone Walvisch als Dagelijks Bestuur van de PO-Raad;
•Benoeming van de leden van het Algemeen Bestuur
en diverse commissies. (Zie voor een volledig overzicht
Hoofdstuk Bestuurssamenstelling en benoemingen
ALV);
•Vaststelling van de Strategische Beleidsagenda (zie
pagina 31) als leidende agenda voor 2014-2018;
•Vaststelling van de begroting en contributie PO-Raad
2014.
Netwerken en kennisgroepen
De leden van de PO-Raad ontmoeten elkaar in verschillende thematische Netwerken die zich focussen op
specifieke onderwerpen die belangrijk zijn voor de
besturen in het primair onderwijs. De netwerken adviseren het bestuur en spelen daarmee een belangrijke rol
bij de standpuntbepaling van het bestuur. De PO-Raad
had in 2013 tien netwerken: Passend onderwijs, Kwaliteit,
Inspectietoezicht, Financiën, Krimp, Huisvesting, Professionalisering, ICT & Innovatie en School & Omgeving en
de Arbeidsvoorwaardencommissie. Zij komen meerdere
keren per jaar bij elkaar.
Ook zijn er verschillende regionale n
­ etwerken voor de
kleine besturen (voor éénpitters en besturen met één
tot en met vijf scholen). In de Arbeids­voor­waarden­
commissie zitten schoolbesturen die samen het bestuur
adviseren over het mandaat en de inzet van af te sluiten
cao’s.
Daarnaast heeft de PO-Raad drie kennisgroepen waarin
zowel schoolbestuurders als (staf)medewerkers uit
lid-organisaties elkaar ontmoeten: de kennisgroepen
Huisvesting, P&O, Financiën en Kwaliteitszorg. In deze
kennisgroepen worden actuele ontwikkelingen besproken over bijvoorbeeld onderwijshuisvesting en financiën.
JA AR V ER SL AG 2013
7 1
DE PO -RAAD
Sinds 2011 heeft de PO-Raad ook een Schoolleiderskamer
waarin onderwerpen worden besproken die specifiek
relevant zijn voor schoolleiders. De Schoolleiderskamer
helpt de PO-Raad een brede focus te houden op de
kwaliteit van het primair onderwijs en de essentiële rol
daarbij van schoolleiders.
Op deze vier thema’s wil de PO-Raad de komende jaren
het verschil maken en wat betekenen voor de sector en
de aangesloten schoolbesturen. Ook wordt de agenda
gebruikt in de besprekingen over het sectorakkoord met
het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en
over een nieuwe cao.
Strategische Beleidsagenda
Het bureau
De PO-Raad heeft in 2013 met haar leden gewerkt aan
het opstellen van een Strategische Beleidsagenda voor
2014-2018. Met input uit verschillende bijeenkomsten
en brainstormsessies is een plan opgesteld dat richting
moet geven aan de vereniging en haar leden. De strategische beleidsagenda ‘Om de leerling’ werd in november
door de ALV goedgekeurd. Deze agenda zal het komende
jaar verder worden uitgewerkt en operationeel worden
gemaakt.
Het bestuur van de PO-Raad wordt ondersteund door het
Bureau van de organisatie: de directeur, beleidsadviseurs
en ondersteunende werknemers. Dat voert het beleid
uit. In totaal waren in 2013 gemiddeld 46 werknemers
mensen in dienst bij de organisatie. Dat staat gelijk aan
41,2 fte.
De PO-Raad focust daarin op vier thema’s:
•
Verbinding: over het richten van voorzieningen op
de belangen van kinderen
•
Innovatie en ICT: over de mogelijkheden van technologische vernieuwing
•
Kennis en onderzoek: over het benutten van
onderzoek voor het onderwijs en de school in een
academische omgeving
• Het bestuur als motor: over de professionalisering
van schoolbesturen
De PO-Raad versterkte in 2013 de ondersteuningsfunctie
voor haar leden door de Helpdesk uit te breiden met
een jurist. In toenemende mate stelt de PO-Raad voorbeeldbrieven – of contracten beschikbaar die haar leden
kunnen gebruiken bij het opstellen van eigen brieven en
contracten. Via de website worden de leden – evenals in
2012 – extra ondersteund door het beantwoorden van
veelgestelde vragen.
PO-Raad in cijfers*
•De PO-Raad vertegenwoordigt op 31 december 2013 bijna 875
dat is 77
besturen in het primair onderwijs,
procent van het totaal aantal besturen.
•Samen vertegenwoordigen zij 1,46
miljoen leerlingen, ofwel 92 procent van het totaal aantal
leerlingen in het primair onderwijs.
•De leden van de PO-Raad hebben 6.654
scholen, 92 procent van het totale aantal scholen in
het primair onderwijs. Op deze scholen werken 164.000
medewerkers.
* Deze cijfers zijn voor het eerst gebaseerd op de voorlopige telling van oktober van hetzelfde jaar (stand 1-11-2013).
De cijfers van de voorgaande jaren zijn gebaseerd op de oktobertelling van het jaar daaraan voorafgaand. Het aantal
leerlingen is in het schooljaar 2013-2014 door krimp met ruim 45.000 leerlingen gedaald ten opzichte van het vorige
jaarverslag dat uitging van de stand van het schooljaar 2011-2012.
8 JA AR V ER SL AG 2013
DE PO -RAAD
Het bureau is in 2013 meer opbrengstgericht gaan werken. Het werk wordt sinds dat jaar verdeeld in projecten.
Per kwartaal krijgt het bestuur een voortgangsrapportage waarin wordt verantwoord wat wel en niet is gedaan
en welke resultaten zijn behaald.
Ook heeft de PO-Raad haar interne HRM-functie verbeterd. In 2013 heeft ze voor het eerst gewerkt met
een volledige resultaat-en ontwikkelingscyclus. Daarbij
worden aan het begin van het jaar voor ieder personeelslid activiteiten gepland, wordt daarvan de voortgang
halverwege het jaar besproken en krijgt iedereen aan het
eind van het jaar een individuele beoordeling. Alle medewerkers hebben via 360 graden-gesprekken kunnen
reflecteren op hun eigen prestaties en functioneren.
1
Stakeholders
De PO-Raad onderhoudt bij haar werkzaamheden
nauw contact met stakeholders in en om het primair
onderwijsveld, zoals vakbonden, ouderorganisaties en
besturenorganisaties. Maar ook met de Vereniging van
Nederlandse Gemeenten (VNG) en diverse ministeries
(Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW); Financiën;
Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW); Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), Economische Zaken (EZ))
voert de PO-Raad regelmatig gesprekken.
Overleg en contact met andere onderwijsorganisaties
vindt ook plaats in de Stichting van het Onderwijs.
De PO-Raad zit in het bestuur van die stichting die
structureel overlegt met de overheid en zo wil zorgen
voor samenhang en verbondenheid binnen het gehele
onderwijs.
Tot slot zijn voorbereidingen getroffen om in de zomer
van 2014 samen met de VO-raad en Stichting SchoolInfo,
een initiatief van PO-Raad en VO-raad, een ander pand te
betrekken in Utrecht. Werknemers zullen dan niet langer
een vaste werkplek hebben, maar gaan flexwerken.
Samenwerking met de VO-raad wordt op deze manier
nog makkelijker en de jaarlijkse huurlast van de vereniging wordt substantieel lager.
JA AR V ER SL AG 2013
9 Sector in cijfers
Aantal leerlingen
1,61 miljoen leerlingen totaal
1,50 miljoen leerlingen basisonderwijs
39.900 leerlingen speciaal basisonderwijs
33.600 leerlingen speciaal onderwijs
33.700 leerlingen voortgezet speciaal onderwijs
Gemiddeld aantal leerlingen222 basisonderwijs
per school135 speciaal basisonderwijs
209 (voortgezet) speciaal onderwijs
Personeel122.500 voltijdbanen (fte’s)
169.900 personen
Aantal instellingen7.360 scholen
waarvan:
6.742 basisonderwijs
296 speciaal basisonderwijs
322 (voortgezet) speciaal onderwijs
Aantal besturen1.169 besturen
waarvan:
76% met minder dan 10 scholen
24% met 10 scholen of meer
Uitgaven primair onderwijs
Uitgaven per leerling
Ter vergelijking
€ 9.746,7 miljoen
€ 6058,- gemiddeld primair onderwijs
€ 7.700,- per leerling voortgezet onderwijs
Bron: Kerncijfers onderwijs, over schooljaar 2012/2013, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, mei 2013
10 JA AR V ER SL AG 2013
2
PO-Raad in de praktijk
Landelijke invloed
JA AR V ER SL AG 2013
11 2
L A N D E L I J K E I N V LO E D
De PO-Raad werkt op verschillende niveaus aan het
verder verbeteren van het primair onderwijs. Naast
individuele ondersteuning van leden, behartigt ze de
belangen van de schoolbesturen (in de politiek). In 2013
heeft de PO-Raad verschillende landelijke akkoorden
gesloten met andere spelers in het onderwijsveld en
heeft ze haar lobby- en communicatieactiviteiten op
diverse thema’s onverminderd voortgezet. Dat jaar werd
ook Vensters PO gelanceerd en landelijk uitgerold en
zijn voorbereidingen getroffen voor de invoering van
Passend onderwijs. In dit hoofdstuk staat op hoofdlijnen
beschreven wat de PO-Raad op landelijk niveau heeft
gedaan en bereikt.
Akkoorden en afspraken
12 als het onderwijsveld zelf afspraken zou maken over de
modernisering van de arbeidsvoorwaarden. Het NOA was
daarvan het resultaat. Daarin werd onder meer afgesproken dat er ruimte komt voor loonsverhoging voor
medewerkers in het onderwijs. Ook werd afgesproken
dat primair en voortgezet onderwijs in december 2013
samen eenmalig 150 miljoen euro zouden krijgen zodat
werkgelegenheid in het onderwijs behouden blijft. Die
150 miljoen euro maakt deel uit van de beloofde 344 miljoen euro uit het regeerakkoord en kwam dankzij het
akkoord eerder beschikbaar. Daardoor konden drieduizend leerkrachten voor het primair en voortgezet
onderwijs behouden blijven. Het NOA gaf schoolbesturen iets meer lucht.
In 2013 heeft de PO-Raad veel aandacht gevraagd en
gekregen voor de zogenoemde stille bezuinigingen.
De kosten voor schoolbesturen in het primair onderwijs
stijgen de laatste jaren sneller dan hun inkomsten. De
besturen hebben het financieel zwaar en geven en masse
aan dat ze daardoor niet langer de kwaliteit kunnen leveren die zij zelf voorstaan, de politiek en samenleving van
hen verlangen en waar leerlingen recht op hebben. De
PO-Raad heeft haar zorgen daarover herhaaldelijk tegen
de politiek uitgesproken. Ook hebben de media er volop
aandacht aan besteed. Dit heeft ertoe bijgedragen dat
in het Herfstakkoord, dat VVD en PvdA in oktober sloten
met D66, ChristenUnie en SGP, 650 miljoen euro beschikbaar kwam voor het de gehele onderwijssector.
Omdat nog niet van alle afspraken duidelijk was hoe deze
exact zouden worden ingevuld, heeft de PO-Raad de
politiek herhaaldelijk gevraagd daarover duidelijkheid te
geven zodat schoolbesturen bij het maken van plannen
en begrotingen daarmee rekening konden houden. Die
duidelijkheid is in 2013 onvoldoende gegeven.
In september van dat jaar werd ook een Nationaal
Onderwijsakkoord (NOA) gesloten door partijen uit de
Stichting van het Onderwijs, waaronder de PO-Raad. In
het regeerakkoord stelde het kabinet 344 miljoen euro
voor primair en voortgezet onderwijs in het vooruitzicht
Ook op concrete onderwijsthema’s heeft de PO-Raad zich
politiek geroerd. Zo heeft ze haar leden ondersteund en
gestimuleerd bij de voorbereidingen op de invoering van
Passend onderwijs per 1 augustus 2014 en de banden
met vak- en ouderorganisaties aangehaald. Ze heeft zich
JA AR V ER SL AG 2013
In het Regeerakkoord is verder opgenomen dat primair
en voortgezet onderwijs samen 256 miljoen euro krijgen
in de lumpsum. Dat geld gaat via de lumpsum, van
gemeenten naar schoolbesturen toe. De regering besloot
daartoe omdat veel gemeenten het geld dat is bedoeld
voor onderwijshuisvesting niet uitgaven.
Passend onderwijs
L A N D E L I J K E I N V LO E D
2
belemmeringen voor samenwerking weg te nemen, zoals
de fusietoets en de kleinescholentoeslag. De PO-Raad
vindt dat de fusietoets moet worden afgeschaft en dat
de kleinescholentoeslag samenwerking juist zou moeten stimuleren. De PO-Raad nam onder andere deel aan
een rondetafelgesprek hierover in de Tweede Kamer en
stuurde een brief aan de Tweede Kamer. Daarnaast is een
poging gedaan samen met de Besturenorganisaties een
gezamenlijk standpunt over krimp op te stellen.
daarmee ingezet om de groeiende maatschappelijke
twijfel over de voorbereidingen het hoofd te bieden
en herhaaldelijk publiek benadrukt dat het van groot
belang is om de invoering van passend onderwijs niet uit
te stellen, maar dat juist moet worden doorgezet om de
invoering een succes te maken. Het is daarbij belangrijk
dat ook ouders en leerkrachten bij het proces worden
betrokken, heeft de PO-Raad steeds gezegd.
Lerarenagenda
In maart van dit jaar kondigden de minister en staatssecretaris van OCW aan dat ze een lerarenagenda zouden
opstellen. Daarin zouden plannen worden opgenomen
om de leraar zich te laten ontplooien en het leraarsvak
aantrekkelijk te houden en maken.
De PO-Raad heeft zich ervoor ingezet het werkgeversperspectief in de agenda verwerkt te krijgen. Dat is nodig
omdat de leraar geen autonome solist is maar samen met
zijn school en schoolbestuur werkt aan goed onderwijs.
Een deel van de opvattingen van de PO-Raad komt terug
in de uiteindelijke lerarenagenda.
Krimp
Ten aanzien van krimp heeft de PO-Raad in 2013 regelmatig gepleit voor regionale oplossingen waarmee
problemen als gevolg van de daling van het aantal
leerlingen kunnen worden aangepakt of voorkomen.
Een dergelijke aanpak is nodig, omdat de krimpproblematiek in iedere regio weer verschillend is. Met regionale
oplossingen wordt voorkomen dat kleine scholen
willekeurig omvallen en zorgen we dat voor leerlingen
een passend onderwijsaanbod blijft bestaan: een gedifferentieerd aanbod dat van goede kwaliteit, bereikbaar
en betaalbaar is. Om dat mogelijk te maken, hebben
schoolbesturen voldoende geld nodig en moeten ze zonder belemmeringen kunnen samenwerken. Niets doen
is geen optie, zo luidde het pleidooi, want leerlingen
worden daarvan de dupe.
Om diezelfde redenen heeft de PO-Raad in 2013
haar gesprekken met politici en de ministeries van
OCW en Binnenlandse Zaken (BZK) voortgezet om
Veel van de inspanningen van de PO-Raad hadden
wel succes. In februari verscheen een rapport van de
Onderwijsraad. Die pleitte daarin onder meer voor een
opheffingsnorm voor kleine scholen van honderd leerlingen. De PO-Raad heeft zich daartegen uitgesproken.
Staatssecretaris van Onderwijs Sander Dekker schaarde
zich achter die reactie en stelde dat een dergelijke norm
te eenzijdig is en maatwerk belemmert. In lijn met de
PO-Raad sprak de staatssecretaris zich ook uit voor een
regionale aanpak van krimp. Hij wilde de fusietoets
aanpassen en de kleinescholentoeslag omzetten in een
bonus op samenwerken.
De PO-Raad denkt ook via het Nationaal Netwerk Bevolkingsdaling van het ministerie BZK op landelijk niveau
mee over krimpontwikkelingen. Ze is al enkele jaren
secretaris van het themanetwerk Krimp en Onderwijs dat
daaronder valt. Dat netwerk van deskundigen was in 2013
bijvoorbeeld betrokken bij het genoemde advies van de
Onderwijsraad en heeft regelmatig gesprekken gevoerd
met politici.
Schooladvies
Over de manier waarop in het primair onderwijs wordt
getoetst, wordt al jaren gediscussieerd. Eind december
2013 stemde de Eerste Kamer in met een wetsvoorstel
die de eindtoets vanaf 2015 voor alle basisscholen te
verplicht. De eindtoets wordt rond half april afgenomen
in plaats van in februari. De PO-Raad heeft er steeds voor
gepleit het schooladvies centraal te stellen bij de keuze
van leerlingen voor een middelbare school. Dat gebeurt
nu de toets later zal worden afgenomen. Daardoor krijgen leerlingen bovendien meer onderwijstijd en wordt
de meest actuele informatie over de vaardigheid van
leerlingen op het gebied van taal en rekenen overgedragen aan het voortgezet onderwijs.
Met de wet wordt ook geregeld dat het de komende
jaren mogelijk blijft om voor specifieke doelgroepen een
eindtoets op maat af te nemen. Ook daar heeft de PORaad zich hard voor gemaakt.
JA AR V ER SL AG 2013
13 2
L A N D E L I J K E I N V LO E D
Vensters PO
In 2013 stemde de ALV in met de lancering van Vensters
PO, een systeem waarin cijfers en andere informatie
over scholen worden verzameld. Het gaat bijvoorbeeld
om gegevens over leerlingenpopulatie, personeel en
schoolklimaat. Ook gegevens over de resultaten van
een school, bijvoorbeeld de eindresultaten, worden erin
opgenomen. Omdat de gegevens per school op dezelfde
manier worden berekend, verwerkt en gepresenteerd,
zijn ze goed vergelijkbaar. In Vensters staan de gegevens
van alle scholen in het primair onderwijs.
Vensters PO is een systeem van en voor de schoolbesturen en scholen in het primair onderwijs, dit in
tegenstelling tot andere vergelijkingssites. Met Vensters
laat de sector zien dat ze transparant is en zelf verantwoording wil afleggen. Doel ervan is ook dat scholen
en hun besturen van elkaar kunnen leren. Vensters PO
moet scholen en hun besturen beter inzicht geven in hun
prestaties en hun kwaliteit. Doordat zij hun gegevens
makkelijker met andere scholen en landelijke gemiddelden kunnen vergelijken, kunnen zij professioneler sturen
op onderwijskwaliteit. Schoolbesturen zelf kunnen aan
de hand van de informatie in Vensters in gesprek gaan
met bijvoorbeeld ouders en gemeenten over wat zij
hebben bereikt en wat zij doen met het geld dat ze ontvangen om goed onderwijs te kunnen geven.
In november ging de website waarop deze gegeven
worden verzameld, www.scholenopdekaart.nl, officieel
live. Het systeem wordt de komende jaren uitgebreid
met meer gegevens. In 2014 wordt in het systeem naast
het managementvenster dat alleen toegankelijk is voor
schoolbesturen en scholen ook een schoolkeuzevenster
voor ouders opgenomen. Zij kunnen dat gebruiken om
een afgewogen keuze te maken voor een school voor
hun kinderen.
In beroep tegen openbaar maken
eindtoetsgegevens
Hieraan vooraf ging een discussie met RTL Nieuws. Het
medium had staatssecretaris Dekker in januari via een
beroep op de Wet openbaarheid van bestuur gevraagd
om de ruwe, gemiddelde eindtoetsgegevens van scholen
in het primair onderwijs. De PO-Raad heeft zich daar
tegen verzet en 120 schoolbesturen bijgestaan die
daartegen in beroep wilden gaan. Zij vreesden net als
de PO-Raad dat scholen en hun besturen onevenredig
14 JA AR V ER SL AG 2013
worden benadeeld wanneer de huidige ‘ruwe’, gemiddelde eindtoetsgegevens worden gepubliceerd. Deze
cijfers zijn namelijk niet vergelijkbaar omdat van school
tot school verschilt welke leerlingen de toets maken.
De rechter oordeelde in september dat Dekker de eindgegevens mocht publiceren.
Als gevolg van de RTL-discussie is Vensters PO eerder dan
gepland uitgebreid met informatie over eindtoetsgegevens. Deze cijfers zijn zo in Vensters PO weergegeven
dat ze wél vergelijkbaar zijn. Schoolbesturen hebben in
Vensters bovendien de mogelijkheid hun gegevens te
duiden.
Doorbraakproject ICT
In het doorbraakproject ICT buigen de PO-Raad, VO-raad
en de ministeries van OCW en EZ zich sinds september
samen over de vraag hoe scholen ICT kunnen inzetten
als middel om meer maatwerk en adaptief leren voor
leerlingen mogelijk te maken. Het project vloeit voort
uit het regeerakkoord en beoogt door publiek-private
samenwerking een doorbraak in het funderend onderwijs te bewerkstelligen. Verschillende thema’s worden
aan publiek-private tafels uitgewerkt.
Integrale Kindcentra
De PO-Raad vindt dat ieder kind de kans moet krijgen
zich te ontwikkelen. Integrale Kindcentra (IKC’s) helpen
daarbij. Dat zijn voorzieningen voor kinderen van ten
minste 0 tot 12 jaar, waar zij gedurende de dag komen
om zich te ontwikkelen, te spelen en te leren. Deze centra
maken het mogelijk dat doorlopende ontwikkelings-,
leer- en zorglijnen naadloos op elkaar aansluiten, van
voorschools naar het primair onderwijs en van het primair onderwijs naar het voortgezet onderwijs.
L A N D E L I J K E I N V LO E D
2
kunnen evenwichtigere arbeidsvoorwaarden worden afgesproken en is maatwerk
mogelijk. In 2013 heeft de PO-Raad over
de invulling ervan onderhandeld met het
ministerie van OCW en de vakbonden.
Vanwege de doordecentralisatie van de
primaire arbeidsvoorwaarden werden aan
het eind van het jaar de bovenwettelijke
werkloosheidsregeling en regelingen bij
ziekte opgenomen in de CAO PO. Tevens
werd de cao verlengd tot medio 2014.
De PO-Raad is eind 2013 met onderhandelingen voor een nieuwe cao gestart.
(Zie hiervoor pagina 23)
De PO-Raad ondersteunt haar leden bij het ontwikkelen
van brede kindcentra. Veel leden willen dat hun scholen
zich ontwikkelen tot zo’n centrum, maar ze lopen daarbij
tegen belemmeringen aan. De wet maakt het nu bijvoorbeeld lastig voor onderwijs en kinderopvang om een
gebouw te delen. De PO-Raad heeft daarom in 2013 een
onderzoek uitgevoerd naar de knelpunten. Daaruit rolde
een advies.
Om IKC’s mogelijk te maken, is geprobeerd eerst ruim
baan te maken voor het opzetten van één peutervoorziening. De PO-Raad heeft daarvoor in 2013 met
verschillende partijen de handen ineen geslagen. Met de
Branchevereniging Kinderopvang en MOgroep stelde ze
een positionpaper op waarin zij samen aandacht vragen
voor de ontwikkeling van één basisvoorziening voor
kinderen van 2,5 tot 4 jaar. Met diezelfde organisaties en
de VNG schreef ze hierover verder een brief aan minister
Lodewijk Asscher (SZW) en staatssecretaris Dekker. In het
Haarlems Dagblad en op de website van de PO-Raad is
een opinieartikel verschenen over dit thema.
CAO
De PO-Raad behartigt de belangen van schoolbesturen
aan de cao-tafel in het primair onderwijs. In 2013 sloten
de sociale partners een nieuwe cao. Deze bevatte een
groot aantal technische wijzigingen in verband met
­veranderde regelgeving, fouten en onduidelijkheden.
Ook werden eerder gemaakte afspraken geformaliseerd.
Een belangrijke vernieuwing was dat er een scholingsbudget en een registratieplicht kwam voor schoolleiders.
Daarnaast werd duidelijk dat schoolbesturen per 1 januari 2014 ook verantwoordelijk zouden worden voor de
primaire arbeidsvoorwaarden van het onderwijspersoneel
en het personeelsbeleid. De PO-Raad heeft zich daar de
afgelopen jaren voor ingezet. Door de doordecentralisatie
Techniek- en cultuuronderwijs
Onderwijs is meer dan taal en rekenen, vindt de PO-Raad.
Ook techniek- en cultuuronderwijs leveren een belangrijke bijdrage aan de vorming en ontwikkeling van kinderen
en daarmee van onze samenleving. Door hun nieuwsgierigheid te stimuleren, kunnen kinderen ontdekkend
leren en leren creatief problemen op te lossen. Om dit
te benadrukken, heeft de PO-Raad in 2013 het Techniekpact ondertekend met andere onderwijsorganisaties, het
bedrijfsleven en werknemers. Met verschillende partijen
ondertekende de PO-Raad daarnaast een gezamenlijke
intentieverklaring voor cultuuronderwijs: het ‘bestuurlijk
kader Cultuur en Onderwijs’.
Overige belangenbehartiging
Om de belangen van haar leden zo goed mogelijk te kunnen behartigen, moet de PO-Raad zichtbaar zijn voor de
politiek en contact houden met Kamerleden. Naast het
uitvoeren van de al genoemde acties, heeft de PO-Raad
ook voor andere onderwerpen contact onderhouden
met de Tweede en Eerste Kamer. Regelmatig hebben
gesprekken met Kamerleden plaatsgevonden. Ook zat de
PO-Raad aan tafel bij rondetafelgesprekken over Artikel
23 van de Grondwet en over krimp en kleine scholen.
Communicatie
Communicatie speelde een belangrijke rol bij al deze
onderwerpen. Communicatie werd ingezet om leden,
politiek, media en maatschappij te informeren over wat er
speelt in het primair onderwijs en om politieke veranderingen te bewerkstelligen.
De PO-Raad schreef verschillende brieven aan de Tweede
Kamer en het kabinet om standpunten en ontwikkelingen
onder de aandacht te brengen en de politiek ervan te
overtuigen actie te ondernemen. Zo schreef ze een brief
aan de Tweede Kamer naar aanleiding van de genoemde
JA AR V ER SL AG 2013
15 2
L A N D E L I J K E I N V LO E D
stille bezuinigingen, het dreigend ontslag van leraren en
de daarmee gepaard gaande stijgende werkloosheidskosten. Een ander voorbeeld is de gezamenlijke brief
van PO-Raad, VO-raad en MBO raad aan staatssecretaris
Sander Dekker (Onderwijs) waarin ze oproepen meer
aandacht te geven aan praktisch onderwijsonderzoek en
de bezuiniging op het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek te beperken.
De PO-Raad heeft in 2013 veel samengewerkt met andere
partijen. Bijvoorbeeld bij het traject voorafgaand aan de
onderhandelingen voor een nieuwe, moderne CAO PO
(zie pagina 23). Met de VO-raad en Algemene Vereniging
van Schoolleiders organiseerde ze in april het Onderwijscafé over pesten. Daarmee leverden de organisaties
een bijdrage aan het publieke debat over dit thema en
brachten ze hun standpunten over het voetlicht.
Tegelijkertijd heeft de PO-Raad ingezet op het versterken van de communicatie naar haar leden toe. Al
bestaande communicatiemiddelen zoals de nieuwsbrief
die om de week verschijnt en de website www.poraad.nl
bleven actief ingezet. podium, het magazine van de
PO-Raad, heeft naast haar reguliere uitgaven (vijf per
jaar) verschillende specials uitgebracht: onder meer over
onderwijsonderzoek, de meerwaarde van de bestuurder
en Passend onderwijs. podium is een platform van en
voor de leden van de PO-Raad waar meningen, ideeën,
problemen en oplossingen uit de onderwijspraktijk aan
bod komen.
In het najaar is de eerste editie van het magazine Het
FUNDAMENT uitgebracht. Dit digitale tijdschrift geeft
leden en andere lezers nieuws, achtergrondinformatie
en praktische tips over onderwijshuisvesting. De bedoeling is om het blad ongeveer drie keer per jaar te gaan
uitbrengen.
In toenemende mate heeft de PO-Raad in 2013 ­cijfers
geduid door middel van achtergrondartikelen en
voorbeeldbegrotingen- en berekeningen. Om haar
betrokkenheid en zichtbaarheid verder te vergroten,
hebben de voorzitter en vicevoorzitter voor verschillende
(onderwijs)bladen voorwoorden en columns geschreven.
Ook zijn zij bij diverse congressen, expert-meetings,
­p olitieke cafés en andere bijeenkomsten spreker of
panellid geweest.
16 JA AR V ER SL AG 2013
Congres
In juni organiseerde de PO-Raad in Lunteren haar
congres Bevlogen Besturen maken het verschil.
Een inspirerende bijeenkomst waar schoolbesturen
stilstonden bij de vraag: Hoe richten wij vandaag het
onderwijs in, zodat wij onze leerlingen opleiden voor
de maatschappij van morgen? Boeiende sprekers van
binnen en buiten de sector zorgden voor discussie hierover. Voor de besturen was er ook gelegenheid met hun
collega’s te reflecteren op hun bestuurlijke verantwoordelijkheden, taken en mogelijkheden. Veel bezoekers
gaven na afloop aan het congres zeer geslaagd te hebben gevonden.
Media
De media weten de PO-Raad steeds beter te vinden.
De organisatie kwam aan het woord in:
•51 artikelen in landelijke dagbladen
•23 radio-interviews
•8 televisie-interviews.
•Daarnaast is de mening van de PO-Raad veelvuldig
vermeld op websites, in regionale dagbladen en in
vakbladen.
Website, nieuwsbrief en sociale media
De website en nieuwsbrief zijn ook in 2013 volop ingezet
voor communicatie. Via deze middelen zijn leden, de
politiek en media op de hoogte gehouden van nieuws
en standpunten van de PO-Raad. Ook Twitter draagt
daaraan bij. De PO-Raad bereikt via dat sociale medium
steeds meer mensen.
•De website van de PO-Raad (www.poraad.nl) is in
2013 355.424 keer bezocht, een toename van zo’n 27%
ten opzichte van een jaar eerder. Toen is de website
279.700 keer bezocht.
•In 2013 verstuurde de PO-Raad 24 nieuwsbrieven
•Iedere nieuwsbrief werd door zo’n 6900 lezers
ontvangen
•Het aantal volgers op Twitter steeg van 4593 op
31 december 2012 naar 8113 op 31 december 2013.
•#passendonderwijs is de meest gebruikte hashtag op
Twitter door de PO-Raad
3
PO-Raad in de praktijk
Activiteiten en
resultaten
JA AR V ER SL AG 2013
17 3
De PO-Raad zet bij haar werk in op verschillende hoofdthema’s. Deze thema’s komen niet alleen aan bod in
landelijke lobby-acties, maar de PO-Raad organiseert
rondom deze thema’s ook veel activiteiten en ondersteuning voor schoolbesturen zelf. Dit hoofdstuk bespreekt
vooral wat op dat niveau binnen die thema’s is gedaan en
bereikt.
Helpdesk
De Helpdesk van de PO-Raad staat dagelijks digitaal en
telefonisch klaar voor leden van de PO-Raad met vragen
over álle onderwijsthema’s. Het streven van de Helpdesk
is om op alle vragen die binnenkomen binnen 24 uur een
eerste reactie te geven. Dat is ook in 2013 gebeurd.
In 2013 beantwoordde de Helpdesk:
• 6121 vragen in totaal.
• 1061 vragen kwamen binnen per telefoon
• 5060 vragen kwamen per e-mail binnen
Leden van de PO-Raad weten steeds beter de weg naar
de Helpdesk te vinden. In 2012 werden in totaal 5509
vragen aan de Helpdesk gesteld. Het aantal vragen is
daarmee in 2013 met ruim tien procent toegenomen ten
opzichte van 2012.
Goed Bestuur
Goed bestuur is een belangrijke voorwaarde voor het
verbeteren van de onderwijskwaliteit. Daarom hebben
de leden van de PO-Raad in 2010 de Code Goed Bestuur
ontwikkeld en vastgesteld. Het verbeteren van de
onderwijskwaliteit is het belangrijkste doel van de Code
Goed Bestuur. Dit gebeurt ook via diverse deelprojecten. In 2012 en 2013 concentreerde de PO-Raad zich op
de thema’s Sturen op onderwijskwaliteit en de verdere
ontwikkeling van het Visitatiestelsel.
De PO-Raad heeft daarnaast een adviescommissie in
het leven geroepen die het bestuur adviseert over
een adequaat systeem voor de professionalisering van
bestuurders in het primair onderwijs. De PO-Raad wil
daarmee bijdragen aan een verdere professionalisering
van de sector. De commissie, onder leiding van Pauline
Meurs, hoogleraar Bestuur van de Gezondheidszorg
aan de Erasmus Universiteit, heeft op 27 november haar
advies gepresenteerd. De PO-Raad bekijkt nu of en
hoe ze de adviezen van de commissie in het veld kan
toepassen.
CONCRETE RESULTATEN
Goed bestuur
•Starten/afronden 35 visitaties
•Ontwikkelen van het Bestuurlijk assessment
•Organisatie vier masterclasses
• Toolbox met hulpmiddelen opgezet op website
www.poraad.nl
• Brochure uitgebracht over bestuurlijke visitaties
•Organisatie twee toezichthouderconferenties
•Netwerk Goed Bestuur opgericht
•Een externe adviescommissie is ingericht om
te adviseren over de professionalisering van
schoolbesturen.
•HR-beleidsplan voor de sector opgesteld
18 JA AR V ER SL AG 2013
3
INTERVIE W GOED BES TUUR IN DE PR AK TIJK
De doorgaande lijn
als maatschappelijke opdracht
De 22 openbare scholen van stichting Archipel staan in en rond de gemeenten Zutphen,
Voorst en Brummen. De stichting kent 3500 leerlingen, 350 medewerkers en twee bestuurders.
De motie Van Aartsen/Bos in 2007 was voor hen aanleiding een toekomstvisie te ontwikkelen
vanuit de gedachte: wat is het beste voor het kind?
Het tekenen van een convenant met een kinderopvangorganisatie was destijds voldoende, maar bestuurders
Sjaak Scholten en Henk Mulder kozen voor een intensieve samenwerking: een reis richting educatieve centra.
Scholten: ‘Het ging in het basisonderwijs lang om wat in de klas gebeurde: lesgeven aan kinderen van 4 t/m 12.
Maar zo’n kind is al iemand als het op een van onze scholen komt en ook na schooltijd gaat de ontwikkeling
door. Het samenwerken met de kinderopvang en het vormgeven van die doorgaande lijn hebben wij echt als een
maatschappelijke opdracht gezien en op ons genomen.’
De aanzet lag bij het bestuur, maar het duo is geen ‘klein Zoetermeertje dat vanachter het bureau de cultuur
in onze organisatie aanstuurt’. Ze namen uitgebreid de tijd om in gesprek te gaan met de scholen en andere
betrokken partijen, om te ontwikkelen en te experimenteren. Scholten: ‘Bij vernieuwingen zoals brede scholen
of de Sterrenschool zie je vaak dat er nieuwbouw is, of dat er heel veel problemen zijn in de huidige situatie
waardoor in één keer een omslag gemaakt kan worden. Als beiden niet aan de hand zijn, is het een kwestie van
de lange adem, van vallen en opstaan en iedere school in zijn eigen tempo.’
Voorloper, ook landelijk, is het educatief centrum Theo Thijssen in Zutphen. Basisschool Theo Thijssen, de
buitenschoolse opvang en de kinderopvang/peutergroep voor 0-4 jarigen van De Blokkentoren zitten samen in
hetzelfde pand en werken intensief samen. Op bestuursniveau denkt Scholten inmiddels weer een stap vooruit.
Want hoe ver kan de samenwerking tussen twee organisaties gaan? In de praktijk loopt de stichting aan tegen
wet- en regelgeving, verschillende cao’s en organisatorische uitdagingen zoals bezuinigingen op de kinderopvang. Scholten: ‘We komen nu op het punt om heel fundamenteel grenzen te gaan doorbreken.’
JA AR V ER SL AG 2013
19 3
INTERVIE W GOED BES TUUR IN DE PR AK TIJK
Samenwerken vanuit een
persoonlijke klik
Jan Reitsma is bestuurder van De Kleine Prins: 2 mytylscholen, een cluster 3 school voor
langdurig zieke kinderen en een ambulante begeleidingsdienst in het midden van Nederland.
In totaal wordt aan meer dan duizend leerlingen onderwijs dan wel ambulante dienstverlening
geboden. De stichting telt ongeveer vierhonderd personeelsleden. Reitsma doet niets liever dan
deze professionals en hun expertises samenbrengen, juist ook buiten de eigen organisatie.
Wanneer Reitsma tien jaar geleden werkzaam wordt in de sector verbaast hij zich. ‘Onze doelgroep is vrij duidelijk. Overal in het land bedienen wij kinderen met special needs. Ik begreep alleen niet goed waarom iedere
school dat op zijn eigen speciale manier moest doen.’ Wanneer hij vervolgens een collega-bestuurder uit
Roosendaal een folder laat zien die De Kleine Prins maakte over Niet Aangeboren Hersenaandoeningen (NAH),
raakt die collega enthousiast. Reitsma: ‘Hij vroeg of hij de folder mocht gebruiken. Kennis delen begint altijd met
een vraag. Mijn reactie was ‘natuurlijk’. Ik werk voor een maatschappelijke organisatie gefinancierd met publiek
geld. Ik ben dan wel benieuwd waar zijn organisatie mee bezig is.’
Zo begint heel informeel de samenwerking tussen uiteindelijk zeven speciaal onderwijsorganisaties. In eerste
instantie maken ze samen zestien informatieve folders. ‘Veel collega-bestuurders van reguliere scholen hebben
geen idee hoe het is om onderwijs en zorg te bieden aan een jongen die het lichaam heeft van een 17-jarige,
maar de ontwikkeling van een kind van 2. Als wij nu nog niet duidelijk kunnen maken waarom ons onderwijs
speciaal is, waar wij het geld aan besteden, dan houdt het op.’
Inmiddels zijn binnen de Kennisgroep Speciaal, de zeven samenwerkende besturen, twee inhoudelijke werkgroepen actief waar medewerkers ervaringen uitwisselen. Zo’n vruchtbare samenwerking begint altijd met een
persoonlijke klik, aldus Reitsma: ‘Het gaat in eerste instantie om mensen, niet om voorwaarden. Als direct de
vraag wordt gesteld ‘wie gaat dit betalen’, kun je niet beginnen.’ Mooi voorbeeld is de studiereis die de Kennisgroep onlangs naar Finland maakte. Twee leerkrachten van het vso raakten op het vliegveld al met elkaar in
gesprek over waar ze in de praktijk tegen aan lopen en hun ‘parels’: dingen die op hun school al heel goed gaan.
Reitsma: ‘Daar komt binnenkort de derde werkgroep vso uit voort. Prachtig toch?’
20 JA AR V ER SL AG 2013
AC T I V I T E I T E N E N R E S U LTAT E N
Krimp
Arbeidsmarkt & Professionalisering
Veel van de leden van de PO-Raad hebben of krijgen te
maken met een dalend leerlingenaantal. Naar verwachting zitten er in 2020 140.000 leerlingen minder in het
primair onderwijs dan in 2012. Om de negatieve gevolgen
van krimp te beteugelen, moeten regionale oplossingen
worden gezocht, vindt de PO-Raad. Ze heeft zich in 2013
voornamelijk ingespannen om belemmeringen daarbij in
wet- en regelgeving weg te nemen (zie pagina 13). Daarnaast heeft ze schoolbesturen geholpen om te gaan met
deze ontwikkeling en hen ondersteund bij het komen tot
samenwerking in de regio.
Onderwijs staat niet stil. Het is in continu in ontwikkeling.
Nieuwe technologische inzichten en een veranderende
maatschappij zorgen ervoor dat ook schoolbesturen,
scholen, schoolleiders en leraren zich steeds moeten
blijven ontwikkelen om zo goed mogelijk onderwijs voor
leerlingen te kunnen verzorgen.
Schoolbesturen hebben daarin een belangrijke rol. Het is
hun taak om de professionalisering van schoolleiders en
leraren te faciliteren. Ook is het belangrijk dat er voldoende leraren zijn.
De arbeidsmarkt van leraren is in beweging. Doordat de
komende jaren het aantal leerlingen verder daalt, zijn
er minder leraren nodig. Daartegenover staat dat door
de vergrijzing een groot aantal leraren uitstroomt. Waar
afgestudeerde leraren nu moeilijk aan het werk komen,
zijn ze straks weer hard nodig om te voorkomen dat er
tekorten ontstaan. Schoolbesturen moeten daarom met
hun werkgeversbeleid inspelen op deze arbeidsmarkt.
Ook in 2013 zet de PO-Raad zich in om hen hierbij te
ondersteunen.
CONCRETE RESULTATEN
Krimp
•Inzet op wegnemen belemmeringen voor vinden
oplossingen voor krimp
•Krimp wordt regionaal aangepakt
•Organisatie van diverse regionale bijeenkomsten
voor schoolbesturen
•Een zwartboek met praktijkvoorbeelden van
problemen t.a.v. van krimp, is niet meer gemaakt
•Praktische ondersteuning aan schoolbesturen en
persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
3
Professionalisering
In 2013 is daarnaast het schoolleidersregister opgericht
en in werking getreden. Deze is opgesteld door het
Schoolleidersregister PO om het beroep van schoolleider verder te professionaliseren en te versterken. De
schoolbesturen worden in het bestuur van het Schoolleidersregister vertegenwoordigd door een collega
bestuurder. Dat maakt het mogelijk om mee te denken
en praten over de eisen die gesteld worden aan de
professionaliteit van schoolleiders én de praktische
relevantie van het register. Doordat ook schoolbesturen
inzicht hebben in het register, kunnen de gegevens eruit
houvast bieden bij het voeren van beoordelings- en
functioneringsgesprekken, de evaluatie van professionaliseringsactiviteiten en het maken van afspraken over
professionalisering. De PO-Raad ondersteunt dit register
en heeft deze actief onder de aandacht van haar leden
gebracht. Mede dankzij haar inspanningen is het aantal
ingeschreven schoolleiders groot.
De PO-Raad daarnaast schoolbesturen aangejaagd de
functiemix goed te laten uitvoeren zodat de doelstellingen uit het Convenant Leerkracht worden gehaald.
Leraren kunnen door die functiemix sneller in een
hogere salarisschaal terechtkomen. De PO-Raad heeft de
functiemix herhaaldelijk aan de orde gesteld. Omdat de
beoogde percentages nog niet zijn bereikt, zal ze in 2014
extra inzetten op ondersteuning aan schoolbesturen die
de functiemix-doelstellingen nog niet hebben gehaald.
JA AR V ER SL AG 2013
21 3
AC T I V I T E I T E N E N R E S U LTAT E N
Pilots
Met medewerking van de PO-Raad zijn in september
2013 24 scholen in het primair en voortgezet onderwijs
met de pilot peerreview gestart. Bij deze proef observeren leraren van de verschillende scholen structureel
elkaars onderwijspraktijk. Ze geven elkaar feedback en
helpen elkaar zo hun werk nog beter maken.
Met de pilot lerarenregister onderzoekt de PO-Raad
samen met de Onderwijscoöperatie of en hoe het
lerarenregister kan bijdragen aan het personeelsbeleid
van het schoolbestuur. Scholen van zes besturen zijn
daarom eind december met de proef van start gegaan.
In het lerarenregister kunnen alle leraren in het po, vo en
mbo registreren hoe zij hun bekwaamheid en expertise
onderhouden.
Scholen die aan een van beide proeven deelnemen,
hebben daarvoor subsidie gekregen. Zij ronden naar
verwachting in 2014 de pilots af. De PO-Raad monitort
de voortgang en de resultaten van de pilots met als doel
deze ervaringen in te zetten in de praktijk maar ook in het
politieke debat over het lerarenagenda (zie pagina 13).
CONCRETE RESULTATEN
Arbeidsmarkt & Professionalisering
•Organisatie diverse bijeenkomsten over dit thema
•Vertegenwoordiging in externe projecten als
Lerarenregister, pilot peerreview en lerarenbeurs
•Ondersteuning Schoolleidersregister
•Persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
22 JA AR V ER SL AG 2013
Onderzoek & Ontwikkeling
Onderwijsonderzoek kan bijdragen aan verdere professionalisering en verbetering van het onderwijs. Sinds 2009
krijgen het primair en voortgezet onderwijs een deel van
de subsidie te besteden die eerder werd ingezet voor landelijke onderwijsondersteunende activiteiten (SLOA). De
PO-Raad heeft deze middelen ingezet om – samen met
externe onderzoekers – scholen te stimuleren praktijkgericht onderzoek uit te voeren waar ze zelf in de klas iets
aan hebben. Dergelijk onderzoek is vooral van waarde als
andere scholen er ook van kunnen leren.
In schooljaar 2012/2013 is de laatste tranche van deze
projecten afgerond, de zogenoemde Vrijval 2011-projecten. In 2013 heeft de PO-Raad de uitvoering van
deze projecten ondersteund en geholpen de kennis en
instrumenten die daarbij beschikbaar kwamen verder
te verspreiden. De resultaten en instrumenten die deze
projecten hebben opgeleverd, zijn beschikbaar gesteld
via het KennisNetwerk Onderwijspraktijk en Wetenschap
(KNOW) op leraar24. Daarnaast zijn ze te vinden op de
website van de PO-Raad.
CONCRETE RESULTATEN
Onderzoek & Ontwikkeling
•Onderzoeksverslag over overkoepelend onderzoek
met daarin een overzicht van factoren en condities
die de onderzoekende houding van schoolbesturen,
scholen en leraren bevorderen
•Speciale editie podium uitgebracht over onderwijs en
onderzoek
•Organisatie Kennisparade, gezamenlijk met LPC en
VO-raad
•Een project Vrijval 2010 en 13 projecten Vrijval 2011
ontsloten in KNOW
•Samen met LPC en VO-raad Rapportage opgesteld
voor OCW met advies aan Nationaal Regieorgaan
Onderwijsonderzoek (NRO) over vraagarticulatie,
programmering, kennistransfer en gebruik van kennis
uit praktijkgericht onderzoek
•Praktijkgericht onderzoek heeft duidelijk
onderscheiden plek in NRO
•Input geleverd voor bepaling eerste thema’s waarop
binnen NRO onderzoek wordt geprogrammeerd
•Funderend onderwijs is in stuurgroep NRO
vertegenwoordigd met een PO-VO schoolbestuurder
die wordt ondersteund door een werkverband uit PO
en VO. PO-Raad en VO-raad nemen deel
•Persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
AC T I V I T E I T E N E N R E S U LTAT E N
3
Arbeidsvoorwaarden/CAO
Een goede cao voor het primair onderwijs maakt het
mogelijk dat leraren, schoolleiders en onderwijsondersteuners hun werk goed kunnen doen en dat leerlingen
daardoor goed onderwijs krijgen. De PO-Raad behartigt
de belangen van de schoolbesturen aan de cao-tafel.
Daarnaast biedt zij ondersteuning aan de schoolbesturen
bij het uitvoeren van de CAO. De PO-Raad heeft zich in
2013 onder meer ingezet voor het moderniseren van de
regels en structuur rondom vervanging en werkloosheid
van werknemers.
Dat was nodig omdat het huidige stelsel erg duur is en te
weinig prikkels bevat voor schoolbesturen om verzuim
te voorkomen. In gesprekken met sociale partners en het
Vervangingsfonds/Participatiefonds staat dit onderwerp
voortdurend op de agenda. Tot concrete modernisering
hebben de gesprekken nog niet geleid. Wel is het de
inzet van de PO-Raad om bij het afsluiten van een nieuwe
CAO PO af te spreken dat schoolbesturen niet langer
verplicht moeten zijn aangesloten bij het Vervangingsfonds dat de kosten voor een zieke werknemer betaalt.
Schoolbesturen zijn namelijk integraal verantwoordelijk
voor de continuïteit en kwaliteit van het onderwijs en
moeten daarvoor de afwegingen maken in beleid en
inzet van middelen. Daarbij past het niet dat voor een
stukje van de inzet van de leraar de verantwoordelijkheid
voor de kosten elders ligt.
Naar een nieuwe CAO PO
De officiële onderhandelingen voor die nieuwe CAO PO
zijn najaar 2013 van start gegaan. Daaraan vooraf ging
een gezamenlijk traject met de vakbonden: Mijn werk,
onze scholen. Verschillende acties, bijeenkomsten en
discussiesessies werden georganiseerd. Schoolbesturen,
leraren en andere betrokkenen konden daarbij zelf meepraten over de CAO en samen onderzoeken waaraan een
moderne cao moet voldoen. Het traject werd succesvol
afgesloten met een innovatieschrift waarin de gezamenlijke ambities van werkgevers en werknemers waren
vastgelegd.
De lijn vanuit ‘Mijn werk, onze scholen’ is doorgetrokken
naar de onderhandelingen. In november 2013 hebben
de PO-Raad en de vakbonden hun inzetbrieven voor de
onderhandelingen ingediend. De PO-Raad laat daarin
weten dat ze het van groot belang vindt dat werkgevers
zelf hun verantwoordelijkheid nemen voor het vormgeven van hun organisatie. Ze zet dan ook in op een cao die
niet langer alles dicht regelt. De gesprekken zijn in 2014
voortgezet.
CONCRETE RESULTATEN
Arbiedsvoorwaarden/CAO
•CAO PO is aangepast met regelingen sociale
zekerheid
•Diverse bijeenkomsten en discussiesessies binnen
traject ‘Mijn werk, onze scholen’
•Inzetbrief ten behoeve van onderhandelingen
CAO PO
•Persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
Onderwijskwaliteit
Leren is voor ieder kind van het grootste belang om te
kunnen functioneren in de samenleving. Dan gaat het
niet alleen om de basisvaardigheden taal en rekenen,
maar ook om de sociale vaardigheden, de emotionele
ontwikkeling en om burgerschap. Onderwijs creëert
sociaal kapitaal. Het primair onderwijs, waar alle kinderen
van 4 tot 13 jaar bijeen zijn, zorgt ervoor dat kinderen
met elkaar samen leren en samen leven. Ook in 2013
heeft de PO-Raad zich op veel verschillende niveaus
ingezet om de kwaliteit van het onderwijs te blijven
verbeteren.
JA AR V ER SL AG 2013
23 3
AC T I V I T E I T E N E N R E S U LTAT E N
Ondersteuning (zeer) zwakke scholen
De PO-Raad ondersteunt haar leden waar het kan om de
kwaliteit van het onderwijs goed te houden en te verbeteren. Scholen die problemen hadden met het op peil
houden van hun kwaliteit, konden ook in 2013 bijvoorbeeld weer een beroep doen op het programma ‘Goed
worden, goed blijven’ van de PO-Raad. Dat programma is
in 2009 gestart met subsidie van het ministerie van OCW.
De aanpak heeft zijn vruchten afgeworpen. Het aantal
zeer zwakke scholen is in 2013 gedaald. Waren er op 1
september 2012 nog zeventien zeer zwakke basisscholen,
een jaar later waren dat er nog veertien. In het speciaal
basisonderwijs daalde het aantal zeer zwakke scholen
van vijf naar twee. Ook een evaluatierapport van consultancyorganisatie CapGemini toonde aan dat de aanpak
effectief is en dat besturen zeer tevreden zijn over het
aanbod. Nagenoeg alle zeer zwakke scholen maken er
gebruik van.
Taal en rekenen
De PO-Raad ondersteunt schoolbesturen bij het verbeteren van het taal- en rekenonderwijs. In 2013 heeft
de PO-Raad zich onder meer ingezet om de referentieniveaus te laten opnemen in tussentijdse toetsen en
lesmethoden. Referentieniveaus zijn wettelijke richtlijnen
waarin staat omschreven wat een leerling moet kennen
en kunnen op een bepaald moment in zijn schoolcarrière. Deze referentieniveaus waren nog niet voldoende
ingeburgerd bij schoolbesturen.
Dat kwam volgens de PO-Raad onder meer omdat het
onduidelijk was hoe leerlingen voortaan moeten worden
getoetst op taal en rekenen. In maart 2013 heeft de PORaad met de VO-raad en andere onderwijsorganisaties
in een brief aan de Tweede Kamer haar zorgen hierover
geuit. Vanwege de onduidelijkheid en het ontbreken van
ondersteunende materialen, was het niet mogelijk om de
schoolbesturen concreet te helpen bij het implementeren van de referentieniveaus. Dit was wel gepland.
24 JA AR V ER SL AG 2013
Wetenschap & technologie in het onderwijs
De maatschappelijke verwachtingen over wat het primair
onderwijs kinderen moet bijbrengen, veranderen door de
tijd heen. De PO-Raad volgt deze ontwikkelingen nauwgezet en helpt haar leden op die ontwikkelingen in te
spelen en ermee om te gaan wanneer dat in het belang
is van leerlingen. Zo kunnen wetenschap en technologie
belangrijk zijn bij het ontdekkend leren, het samen problemen oplossen, kritisch leren denken, ontwikkelen van
ondernemingszin en ontplooien van creativiteit.
Omdat de aandacht voor wetenschap en technologie in
het primair onderwijs dreigde te verslappen, hadden de
PO-Raad en het Platform Bèta Techniek de Verkenningscommissie wetenschap en technologie primair onderwijs
opgezet om die ontwikkeling te keren. In mei 2013 concludeerde de commissie dat wetenschap en technologie
de nieuwsgierige, onderzoekende en probleemoplossende houding bij leerlingen verder kan stimuleren
maar dat aandacht ervoor vakoverstijgend moet zijn.
Dat advies sloot aan bij de opvatting van de PO-Raad
die vindt dat wetenschap en technologie ook geen apart
vak moet zijn. Het gaat over een visie op onderwijs dat
gekoppeld kan zijn aan alle andere vakken. De PO-Raad
blijft dat benadrukken in gesprekken met het veld, het
ministerie en de media. Deze visie is in het Techniekpact
bekrachtigd.
CONCRETE RESULTATEN
Onderwijskwaliteit
•Ondersteuning (zeer) zwakke scholen met
project ‘Goed worden, goed blijven’, hulp van de
Vliegende Brigade en een bestuursscan
•In Caribisch Nederland worden schoolcoaches
ingezet
•Betrokkenheid pilots leerwinst en toegevoegde
waarde via klankbordgroep
•Organisatie expermeeting over leerwinst en
toegevoegde waarde, samen met Cito
•Rekenbrochure uitgebracht voor ouders voor
vergroten ouderbetrokkenheid
•Ondersteuning schoolbesturen bij verbeteren
taal-en rekenonderwijs, o.a. door aandacht voor
referentieniveaus
•Ondertekenen van Techniekpact
•Afspraken cultuureducatie opgenomen in
bestuurlijk kader
•Persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
AC T I V I T E I T E N E N R E S U LTAT E N
3
wordt in 2014 betrokken bij het bepalen van de inzet van
beide organisaties voor het afsluiten van een sectorakkoord met het ministerie van OCW.
Passend onderwijs is er voor álle leerlingen, dus ook
voor leerlingen die extra uitdaging nodig hebben. In
het Bestuursakkoord is daarom ook afgesproken dat
alle scholen in 2015 een specifiek aanbod hebben voor
excellente leerlingen. De PO-Raad heeft daarmee een
voorzichtig begin gemaakt door haar leden hierover te
informeren, onder meer via haar magazine podium.
Passend onderwijs
Per 1 augustus 2014 moeten alle scholen in het primair
onderwijs passend onderwijs aanbieden. Met passend
onderwijs krijgen besturen in het regulier en speciaal
onderwijs gezamenlijk de verantwoordelijkheid om een
leerling die ondersteuning nodig heeft een passende
plek te bieden. Zij hebben een zorgplicht. Om aan die
zorgplicht te voldoen, werken de besturen samen in een
regionaal samenwerkingsverband. Het jaar 2013 stond
voor een groot deel in het teken van de voorbereidingen
op de invoering van Passend onderwijs en de ondersteuning daarbij van schoolbesturen.
Omdat de invoering van Passend onderwijs gevolgen
heeft voor de inzet van onderwijspersoneel, heeft de PORaad mede een commissie Transitie personeel passend
onderwijs opgezet. Onder begeleiding van de commissie
werden de afspraken uit het eerder gesloten tripartiete
akkoord met VO-raad, CNV Onderwijs, AOb, CMHF, AVS
en het ministerie van OCW in de praktijk uitgewerkt. In
dat akkoord is bijvoorbeeld afgesproken dat de invoering van passend onderwijs niet ten koste mag gaan van
specifieke expertise ten behoeve van leerlingen die extra
ondersteuning nodig hebben.
LECSO en excellente leerlingen
Omdat met passend onderwijs de scheiding tussen het
speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs
scherper zal worden, is in het Bestuursakkoord 20122015 afgesproken te onderzoeken of en hoe beide
van elkaar kunnen worden ontvlochten. De PO-Raad
en LECSO, die binnen de PO-Raad het speciaal onderwijs vertegenwoordigt, hebben daartoe verschillende
bijeenkomsten georganiseerd. Samen met de VO-raad
is daarnaast een werkgroep opgesteld. Deze werkgroep
heeft een visie geschreven over de ontvlechting. Die
De doelen uit het Bestuursakkoord zijn in 2013 via een
‘midterm monitor’ gemeten. Opvallend was dat daaruit
bleek dat ondanks een lichte daling van het onderwijsaanbod voor excellente leerlingen, de Cito-scores
van toptalent juist was gestegen. Desondanks blijft de
PO-Raad aan haar leden, de politiek en de media benadrukken dat investeren in excellente leerlingen in het
kader van passend onderwijs belangrijk blijft om zoveel
mogelijk uit álle leerlingen te kunnen blijven halen.
CONCRETE RESULTATEN
Passend onderwijs
•Organisatie clinics voor samenwerkings­
verbanden, maatwerkmeetings, trainingen voor
(V)SO-bestuurders en diverse workshops
•Organisatie tweedaagse, en een conferentie voor
eenpitters
•Ontwikkelen diverse handreikingen en
instrumentaria, zoals een online model
ondersteuningsplan
•Medewerking aan commissie Transitie personeel
passend onderwijs
•Belang van ondersteuning van excellente
leerlingen onder aandacht brengen
•Zoeken naar en vinden van oplossingen voor
problematiek ZMOLK’ers
•Concrete en individuele ondersteuning van
leden in de regio
•Stimuleren deelname van schoolbesturen aan
nulmeting
•Stimuleren samenwerking tussen V(SO), mbo
en praktijkonderwijs om (politieke) aandacht
te vragen voor problematiek van kwetsbare
leerlingen met een afstand tot de arbeidsmarkt
•Persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
JA AR V ER SL AG 2013
25 3
AC T I V I T E I T E N E N R E S U LTAT E N
Onderwijshuisvesting
Goed onderwijs vraagt om goede schoolgebouwen.
De kwaliteit van de onderwijshuisvesting schiet nogal
eens tekort. Veel schoolgebouwen zijn verouderd,
het binnenklimaat van veel scholen is matig tot slecht
en gebouwen zijn niet meer toegerust op moderne
toepassingen.
De PO-Raad heeft in 2013 haar lobby voortgezet voor
het overhevelen van de verantwoordelijkheid van het
buitenonderhoud van schoolgebouwen van gemeenten
naar schoolbesturen. Door deze overheveling worden zij
verantwoordelijk voor zowel het binnen-als buitenonderhoud. Daardoor kunnen ze sneller beslissen hoe en
wanneer bijvoorbeeld mankementen moeten worden
gerepareerd. De Tweede Kamer staat achter het wetsvoorstel dat dit mogelijk maakt. Hoewel zowel de Tweede
als de Eerste Kamer zich in 2013 niet officieel uitspraken
over de wet, is de PO-Raad in 2013 al begonnen haar
leden voor te bereiden op de verandering die zal ingaan
per 1 januari 2015.
De PO-Raad had er begin 2013 nog op ingezet overheveling een jaar eerder te laten plaatsvinden. Omdat de
wet pas in juni van dat jaar in de Tweede Kamer werd
besproken, was het niet langer realistisch daaraan vast
te houden.
26 JA AR V ER SL AG 2013
Wel heeft de PO-Raad met het ministerie van OCW alvast
afspraken gemaakt over de hoogte van de bedragen die
gemoeid zijn met de overheveling. Ook pleitte ze voor
een overgangsregeling om te voorkomen dat schoolbesturen ineens veel geld moeten investeren in hun eigen
gebouwen terwijl ze dat niet hebben. Die overgangsregeling is gemaakt.
Regels en kwaliteitskader
De focus van de PO-Raad lag in 2013 daarnaast op het
ondersteunen van schoolbesturen bij het omgaan met
(nieuwe) huisvestingsregels. Daarin zitten nog veel
onduidelijkheden als het gaat om de verantwoordelijkheden voor de schoolgebouwen. In samenwerking met de
VNG en Kenniscentrum Ruimte-OK werd in 2013 een kwaliteitskader ontwikkeld met nieuwe standaarden waaraan
goede onderwijsgebouwen moeten voldoen. Het kader
werd in 2013 nog niet gepubliceerd.
CONCRETE RESULTATEN
Onderwijshuisvesting
•PO-Raad en Ministerie OCW hebben overgangs­
regeling gemaakt voor de overheveling buiten­
onderhoud naar schoolbesturen
•Informeren schoolbesturen over veranderingen
en nieuwe verantwoordelijkheden ten aanzien
van huisvesting
•Uitbrengen FUNDAMENT, magazine over
onderwijshuisvesting. Deze verschijnt drie keer
per jaar.
•Ontwikkelen nieuw kwaliteitskader met VNG en
Ruimte-OK
•Persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
AC T I V I T E I T E N E N R E S U LTAT E N
3
Financiën
Het op orde hebben van de financiën is een voorwaarde
om goed onderwijs te kunnen verzorgen. De PO-Raad
helpt schoolbesturen die het daarmee moeilijk hebben
en steunt alle schoolbesturen bij hun financieel beheer.
Ook in 2013. Dat jaar stond verder in het teken van het
ondersteunen van besturen bij het verder professionaliseren van hun financieel management.
Sinds 2012 helpt de PO-Raad schoolbesturen met urgente
financiële vragen via het project In Balans. Dat doet ze
door middel van financiële serviceteams van specialisten.
Schoolbesturen kunnen gratis gebruik maken van hun
expertise. Het project kent een looptijd van drie jaar en
wordt ondersteund door de minister van Onderwijs. In
2013 heeft de PO-Raad circa zestig schoolbesturen op
deze manier bijgestaan.
Schoolbesturen in het primair onderwijs zijn volop bezig
zich te professionaliseren, ook op het gebied van financieel management. Met het programma Eerst kiezen,
dan delen (EKDD) wil de PO-Raad schoolbesturen hierbij
ondersteunen. Het programma is gestart in 2011 en werd
in 2013 afgerond met een slotconferentie. Ook in 2013
zijn er verschillende informatie- en professionaliseringsactiviteiten georganiseerd, waardoor het PO-veld kan
profiteren van onder meer goede voorbeelden, tools,
scholing, informatiebrochures, werkboeken, verdiepende
artikelen en werkconferenties. De informatie op de
aparte website van het programma is ondergebracht op
de eigen website van de PO-Raad.
CONCRETE RESULTATEN
Financiën
•Urgente financiële hulp aan zestig school­
besturen via In Balans
•Ondersteuning bij verdere professionalisering via
Eerst kiezen, dan delen
•In het kader van dit programma organiseren van
scholing, conferenties en andere bijeenkomsten
•Uitbrengen van diverse brochures, ontwikkelen
en ter beschikking stellen van tools en good
practices
•Ontwikkelen van een instrument dat een school­
bestuur helpt bij het evalueren, beoor­delen en
verantwoorden van zijn financiële positie
•Persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
School en Omgeving
Om alle kinderen met hun talenten zo goed mogelijk te
laten ontwikkelen, is niet alleen de school zelf belangrijk.
Ook de omgeving heeft daar invloed op. Daarom stuurt
de PO-Raad erop aan dat scholen samenwerken met
ouders, kinderopvang en andere partners in en om de
school. Ook de PO-Raad zelf sluit strategische allianties
met partners binnen en buiten het onderwijs om daaraan
bij te dragen. In 2013 heeft de PO-Raad ingezet op het op
de kaart krijgen van Integrale Kindcentra (IKC’s).
Ontwikkeling sector en ondersteuning
Om de sector te helpen en ondersteunen bij zijn ontwikkeling moesten eerst de behoeften en ambities van
de leden van de PO-Raad in kaart worden gebracht. In
2013 is daarom gestart met een ledennetwerk School &
Omgeving en is een activiteitenplan opgesteld voor de
komende jaren. Een gepland onderzoek naar behoeften
bij leden is niet uitgevoerd omdat de bevragingslast
voor en tijdsinzet van de leden te groot bleken en niet in
verhouding stonden tot de gewenste opbrengst.
CONCRETE RESULTATEN
Brede school, voorschool, IKC
•Organisatie bijeenkomst over IKC-ontwikkeling
•Verspreiden van goede voorbeelden
•Quickscan uitgevoerd naar knelpunten bij vroegen voorschoolse educatie
•Maandelijkse rubriek uitgebracht over Het jonge
kind in nieuwsbrief PO-Raad
•Persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
JA AR V ER SL AG 2013
27 3
AC T I V I T E I T E N E N R E S U LTAT E N
Sport, Bewegen en een Gezonde Leefstijl
Een gezonde omgeving is een voorwaarde voor goed
onderwijs, net als een goede gezondheid van zowel
leerling als leerkracht. Sport en beweging heeft niet
alleen een gunstige invloed op de motorische, sociale
en cognitieve ontwikkeling van leerlingen, maar ook op
hun leerprestaties. De PO-Raad onderschrijft het belang
van sport, bewegen en een gezonde leefstijl in (en
rondom) het onderwijs. Aandacht hiervoor op school kan
een belangrijke bijdrage leveren aan de gezondheid en
ontwikkeling van kinderen. In 2013 lag de focus van de
PO-Raad vooral op het stimuleren van Gezonde Scholen.
Onderwijsagenda SBGL
Om het belang van aandacht voor sport, bewegen en een
gezonde leefstijl te onderstrepen, heeft de PO-Raad in
2012 met de VO-raad en MBO Raad de Onderwijsagenda
Sport, Bewegen en een Gezonde Leefstijl (SBGL) opgesteld. Daarin is onder meer afgesproken dat bevoegde
(vak)leerkrachten lessen lichamelijke opvoeding geven.
Het uiteindelijke streven is een samenhangend landelijk
beleid en samenhangende aanpak voor scholen op het
gebied van een gezonde leefstijl te creëren.
Verschillende acties van de PO-Raad in 2013 moesten
bijdragen aan het behalen van die doelen. Zo hebben de
partijen samen vijf landelijke experts aangenomen en
vier regionale ondersteuners aangesteld voor een jaar
om scholen te helpen bij het realiseren van een integraal
SBGL-aanbod.
CONCRETE RESULTATEN
Sport, bewegen en een gezonde leefstijl
•Activiteiten georganiseerd om doelen te behalen
uit Onderwijsagenda SBGL
•1205 scholen in het po hebben een aanvraag
ingediend voor ondersteuning Gezonde School
beleid
•Bijdrage aan organisatie Sportiefste
school-verkiezing
•Medewerking aan verkiezing
combinatiefunctionaris van het jaar
•Medewerking aan verschillende onderzoeken
•De PO-Raad heeft zitting genomen in de
stuurgroep van het Vignet ‘Gezonde School’
•Persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
•De PO-Raad heeft zitting genomen in de
stuurgroep van Special Heroes
•De PO-Raad heft zitting genomen in het
Convenant Gezond gewicht
28 JA AR V ER SL AG 2013
Gezonde School beleid
Scholen en hun besturen konden van oktober tot half
december ondersteuning aanvragen voor Gezonde
School beleid. Ze konden onder meer gratis adviesop-maat krijgen van een adviseur of een bijdrage in de
kosten bij het uitvoeren van een Gezonde School-activiteit. De PO-Raad heeft haar leden hierover geïnformeerd
en opgeroepen gebruik te maken van het aanbod. Dat
zorgde er mede voor dat uiteindelijk 1205 scholen een
aanvraag hebben ingediend. Deze vraag bleek te groot
waardoor aanvragen zijn afgewezen. De PO-Raad heeft
daarop in december bij de ministers van OCW en VWS
een verzoek ingediend om extra (financiële) ondersteuning. Daaraan werd in het nieuwe jaar gehoor gegeven.
In 2014 zegden zij 2 miljoen euro extra toe.
Innovatie & ICT
De samenleving verandert, ook het primair onderwijs
vernieuwt zich. Kinderen moeten worden voorbereid op
nieuwe ontwikkelingen en andere mogelijkheden om
te leren. De PO-Raad ziet innovatie als een belangrijk
en breed thema voor het primair onderwijs, waarbij de
komende tijd in elk geval veel aandacht nodig is voor
ICT. Het netwerk Onderwijsinnovatie en ICT heeft in
2013 uitgebreid aandacht besteed aan de regierol die de
PO-Raad namens de sector op zich moet nemen. In 2013
heeft die regierol zich met name geconcentreerd rond
het (digitale) leermiddelenaanbod.
AC T I V I T E I T E N E N R E S U LTAT E N
Leermaterialen
In mei heeft het bestuur van de PO-Raad een ‘Visie­
document Leermaterialenketen PO/VO’ en een daarop
gebaseerd concept ‘Programma van Eisen Leermaterialenketen PO/VO’ (PvE) vastgesteld. Beide documenten
moeten uiteindelijk richting geven aan de leermiddelenmarkt en het aanbestedingsbeleid van schoolbesturen
en scholen daarbij. Het concept PvE vormt een belangrijk
uitgangspunt bij de uitwerking van het Doorbraakproject
Onderwijs en ICT (Zie hoofdstuk 2 Landelijke invloed).
Basispoort
Bij de nadere uitwerking van het PvE zijn ook de ervaringen rond de introductie van Basispoort in het nieuwe
schooljaar betrokken. De besturen en scholen zijn
overvallen door de introductie en de daarmee gepaard
gaande (opstart)problemen van deze nieuwe voorziening
die één inlog voor digitaal lesmateriaal mogelijk moet
maken. De PO-Raad heeft in de tweede helft meerdere
malen met de uitgevers, die samenkomen in de Stichting
Basispoort, gesproken over de gang van zaken rondom
de introductie van Basispoort en de te nemen acties
om de problemen op te lossen. Naar aanleiding hiervan
hebben PO-Raad en Groep Educatieve Uitgeverijen (GEU)
afgesproken regulier overleg te zullen voeren.
Overstapservice Onderwijs (OSO)
Samen met de VO-raad is de PO-Raad opdrachtgever
CONCRETE RESULTATEN
Innovatie & ICT
•Opstellen en vaststellen ‘Visiedocument
Leer­materialenketen PO/VO’ en een daarop
gebaseerd concept ‘Programma van Eisen Leermaterialenketen PO/VO’
•Organiseren van bijeenkomsten met school­
leiders en docenten en een inhoudelijke
workshop rond het thema speciaal en passend
onderwijs en ICT.
•Monitoring gebruik Basispoort
•Betrokkenheid bij diverse projecten in het Samen­
werkings­platform Informatie Onderwijs (SION): de
ontwikkeling van een doorstroom­monitor po-vo,
een project voor digitaal inschrijven in het po,
het project Referentie Architectuur Onderwijs en
Onderwijs- en persoonsidentiteit
•Verdere ontwikkeling OSO
•Persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
3
voor de realisatie en instandhouding van de Overstapservice Onderwijs (OSO). OSO is het geheel van afspraken,
standaarden en beveiligde verbindingen die de veilige
digitale overdracht van studie- en begeleidingsgegevens
van een leerling (het onderwijskundig rapport) faciliteert
vanuit de leerlingenadministratie van de huidige school
naar een nieuwe school.
2013 heeft in het teken gestaan van het op orde brengen
van de voorzieningen en het kwalificeren van scholen
zodat in het voorjaar van 2014 scholen in het po via OSO
dossiers kunnen gaan uitwisselen met scholen in het vo.
Het project wordt uitgevoerd door Schoolinfo.
Internationalisering
De samenleving internationaliseert in toenemende mate.
Als gevolg daarvan worden steeds hogere eisen gesteld
aan taalvaardigheid in moderne vreemde talen. De vraag
naar tweetalig onderwijs stijgt en het aantal basisscholen dat vroeg vreemde talenonderwijs aanbiedt, neemt
snel toe. De PO-Raad vindt het dan ook belangrijk dat
kinderen al op jonge leeftijd een basis leggen voor
andere talen zodat optimaal kunnen meedoen in die
samenleving.
Deze ontwikkelingen leidden ertoe dat de PO-Raad in
2013 onderzoek deed naar de positie die ze moet innemen over internationalisering in het PO. In december
concludeerde de PO-Raad dat met een focus op vroeg
vreemde talenonderwijs een concrete stap in de richting van internationalisering kan worden gezet. Zij zal er
komende tijd vooral voor zorgen dat haar leden voldoende informatie krijgen over dit thema. Ook zal ze zich
blijven inzetten voor het toegankelijk maken van vroeg
vreemde talenonderwijs.
CONCRETE RESULTATEN
Internationalisering
•Positionpaper geschreven over internationali­
sering t.a.v. van positie PO-Raad
•Persoonlijk advies leden PO-Raad via Helpdesk
JA AR V ER SL AG 2013
29 30 JA AR V ER SL AG 2013
4
Blik vooruit
Het streven naar goed en beter onderwijs voor leerlingen
stopt niet aan het einde van een jaar. De PO-Raad kijkt
ook vooruit en denkt continu na hoe ze daaraan ook in de
toekomst een bijdrage kan leveren. Die missie is vastgelegd in een nieuwe Strategische Beleidsagenda ‘Om de
leerling’. De agenda voor 2014 – 2018 geeft richting aan
de vereniging en haar leden: Hoe werken wij de komende
jaren aan onze maatschappelijke opdracht om kinderen te laten leren? Tegelijkertijd blijft ook de propeller
leidend. De PO-Raad zal de leden blijven ondersteunen,
hun belangen in de politiek behartigen, zich inzetten
om de sector te ontwikkelen en de leden onderling te
binden.
Strategische beleidsagenda
Zoals de agenda beschrijft, zal de PO-Raad zich in haar
werkzaamheden de komende vier jaar focussen op vier
thema’s (Verbinding, Innovatie en ICT, Kennis en onderzoek en het bestuur als motor). De agenda wordt niet
alleen gebruikt bij de dagelijkse werkzaamheden van de
PO-Raad maar ook in de besprekingen over het sectorakkoord met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap. Ook het advies van de commissie-Meurs
over de professionalisering van schoolbesturen wordt
betrokken bij het sectorakkoord en zal een rol spelen in
het werk van de PO-Raad.
CAO PO
2014 staat voor een belangrijk deel ook in het teken
van de onderhandelingen met de vakbonden over
een nieuwe CAO PO. De PO-Raad zet daarbij in op een
moderne cao met veel ruimte voor schoolbesturen en
onderwijspersoneel om samen afspraken te maken over
arbeidsvoorwaarden. Een cao met minder regels en met
meer ruimte voor afspraken tussen werkgever en werknemer en met schoolteams.
Voortzetten werkzaamheden
Het werk zoals beschreven in dit jaarverslag zal op veel
fronten worden voortgezet. Vensters PO bijvoorbeeld,
is in ontwikkeling en zal de komende tijd steeds met
nieuwe indicatoren worden uitgebreid. De PO-Raad zal
haar leden blijven ondersteunen met de invoering van
Passend onderwijs per 1 augustus 2014 en zich inzetten
om de overheveling van het buitenonderhoud een half
jaar later goed te laten verlopen. De PO-Raad onderzoekt
ondertussen hoe de bekostiging van het primair onderwijs kan worden gemoderniseerd.
Daarnaast zal de PO-Raad haar leden in 2014 ondersteunen bij het realiseren van de doelstellingen van een
nieuw bestuursakkoord met staatssecretaris Dekker.
Schevenings Beraad
Naast al die veranderingen, vindt de PO-Raad het tijd
voor een belangrijke grote stap: nieuwe bestuurlijke
verhoudingen in het onderwijs. Het kabinet borduurt nu
voort op bestuurlijke verhoudingen van twintig jaar oud.
De PO-Raad vindt daarom dat de hele wirwar rondom het
onderwijs tegen het licht zou moeten worden houden in
een nieuw Schevenings Beraad.
Huidige ontwikkelingen maken duidelijk dat die nieuwe
verhoudingen nodig zijn. Het systeem van onderwijshuisvesting en financiering bijvoorbeeld, is nu gericht op
groei. Het biedt geen goede oplossingen voor het dalend
aantal leerlingen in het primair onderwijs.
Een nieuw Schevenings Beraad is ook van belang voor
een goede ontwikkeling van IKC’s, om openbaar en bijzonder onderwijs een gelijke positie te geven en om het
onderwijs een modern bekostigingssysteem te kunnen
geven. De PO-Raad zal zich ook hier het komende jaar
voor blijven inzetten. In het belang van het onderwijs,
om de leerling.
JA AR V ER SL AG 2013
31 5
Bestuurssamenstelling
en benoemingen
door ALV
In 2013 heeft de vereniging PO-Raad een ander bestuursmodel gekregen. Tot en met 31 maart 2013 bestond het
model uit de ALV, de Raad van Toezicht en het Bestuur.
Vanaf 1 april 2013 bestaat het model uit de Algemene
Ledenvergadering en het Bestuur dat weer is onderverdeeld in een Dagelijks Bestuur (DB) en een Algemeen
Bestuur (AB). Het DB bestaat uit twee leden: een voorzitter en vicevoorzitter. Het AB bestaat uit negen leden
afkomstig uit leden van de vereniging.
Voormalig bestuursmodel
Het bestuur werd tot en met 31 maart 2013 gevormd door:
•Kete Kervezee, Voorzitter
•Simone Walvisch, Bestuurslid
•Wim Ludeke, Bestuurslid
De Raad van Toezicht werd tot en met 31 maart 2013
gevormd door:
•Willem van Leeuwen, voorzitter
•Truusje Abbenhuis-Verspaget
•Toon Griffioen
•Hans Kelderman
•Nur Nurmohamed
•André Rouvoet
Nieuw bestuursmodel
Per 1 februari 2013 werd Simone Walvisch voor een periode van vier jaar herbenoemd. In de ALV van 22 januari
2013 werd Rinda den Besten benoemd tot voorzitter van
de PO-Raad met ingang van 1 april 2014 voor een eerste
termijn van vier jaar. Met ingang van 1 april 2013 wordt
het Dagelijks Bestuur gevormd door:
•Rinda den Besten, Voorzitter. Belangrijkste nevenfunctie: Voorzitter Bestuur Stichting European Youth
Olympic Festival
•Simone Walvisch, Vicevoorzitter
32 JA AR V ER SL AG 2013
Het Algemeen Bestuur werd ook in de ALV van 22 januari
2013 benoemd. Per 1 april 2013 werd het Algemeen
Bestuur gevormd door:
•Albert Helder, directeurbestuurder
Onderwijsgroep Fier
•Anko van Hoepen, lid College van Bestuur
Alpha Scholengroep
•Ingrid Verheggen, voorzitter College van Bestuur ASG
•Jos Rijk, directeur-bestuurder Dordtse school­
vereniging
•Peter Freij, voorzitter CvB St. Speciaal Onderwijs
Noord- en Midden-Limburg
•Wim Schut, lid CvB St. Christelijk Onderwijs Delft e.o.
•Wim Ludeke, voorzitter CvB stichting De
Onderwijsspecialisten
•Huub van Blijswijk, voorzitter CvB Lucas Onderwijs
•Cecile Servaes, voorzitter CVB Catent
In 2013 traden Huub van Blijswijk en Cecile Servaes af als
Algemeen Bestuurslid. In de ALV van 6 juni 2013 werd
de heer Wiely Hendricks, voorzitter CvB van De Haagse
Scholen, benoemd als lid van het Algemeen Bestuur per
1 juli 2013.
In de ALV van 27 november 2013 werd mevrouw Joan
van Zomeren, lid CvB Innovo Stichting voor Katholiek
Onderwijs, benoemd als lid van het Algemeen Bestuur
per 1 december 2013.
Auditcommissie:
In de ALV van 6 juni 2013 werden (per 1 april 2013) de
leden van de Auditcommissie benoemd:
•Adrie Groot, voorzitter CvB Stichting Flore;
•Ingrid Sluiter, voorzitter CvB Stichting SKOzoK;
•Eric van Dorp, lid CvB SPO Utrecht
Remuneratiecommissie:
In de ALV van 6 juni 2013 zijn in de Remuneratiecommissie (per 1 april 2013) benoemd:
•Willem van Leeuwen tot voorzitter van de
Remuneratiecommissie;
•Sylvia Veltmaat, voorzitter CvB Stichting Fluvius
Arnhem;
In de ALV van 27 november 2013 is als derde lid van de
Remuneratiecommissie per 1 december 2013 benoemd:
•Bert Klompmaker, directeur/bestuurder openbaar
onderwijs Librijn.
Werving- en selectiecommissie:
In de ALV van 6 juni 2013 zijn in de permanente Wervingen selectiecommissie per 1 april 2013 benoemd:
•René van Harten directeurbestuurder Stichting Lek en
IJssel;
•Loek van der Kroon (voorzitter CvB SKOH, Stichting
Katholiek Onderwijs Hoofddorp;
•Jolida Spekreijse-Voetelink, lid CvB De Ambelt;
•Berry Verwijmeren, directeurbestuurder Stichting
3Primair.
Juridische structuur
De eerste rechtspersoon is een vereniging met de naam
Vereniging PO-Raad. De vereniging is opgericht in 2008
en gevestigd in Utrecht. De vereniging is ingeschreven bij
de Kamer van Koophandel onder nummer 30235217.
De tweede rechtspersoon is een stichting met de naam
Stichting PO-Projecten. De stichting is opgericht in 2009
en is gevestigd in Utrecht. De stichting is ingeschreven bij
de Kamer van Koophandel onder nummer 30217507.
De jaarrekeningen van de Vereniging PO-Raad en de
Stichting PO-Projecten zijn geconsolideerd.
JA AR V ER SL AG 2013
33 34 JA AR V ER SL AG 2013
A
Financieel
Jaarverslag 2013
A
A
Financieel beleid
JA AR V ER SL AG 2013
37 A
Financieel beleid
Toelichting op de consolidatie
De jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde jaarrekening PO-Raad en de enkel­
voudige jaarrekening van de Vereniging PO-Raad aan. Over de besteding van de
middelen van de Stichting PO-Projecten die per subsidiebeschikking door OCW beschik­
baar zijn gesteld, wordt verantwoording afgelegd aan het ministerie van OCW.
De jaarrekening van de Stichting PO-Projecten wordt afzonderlijk opgesteld en wordt
daarom niet in deze jaarrekening opgenomen. Wel wordt de jaarrekening van de
Stichting PO-Projecten als gegeven verondersteld in dit verslag.
Omdat de cijfers geconsolideerd zijn, beïnvloeden de cijfers van de Stichting
PO-Projecten het beeld van de consolidatie. De jaarrekening is opgesteld conform de
richtlijn RJ 640 –Organisaties zonder winststreven. De richtlijn RJ 640 schrijft voor dat
alle lasten en de baten via de resultatenrekening lopen. Dit betekent dat de lasten en de
baten van de projecten die via de Stichting PO-Projecten lopen, ook via de resultaten­
rekening geboekt worden. Zo bedroegen de baten en de lasten van de projecten in 2013
€ 4,3 miljoen. De contributie voor de vereniging PO-Raad bedroeg € 5,2 miljoen.
Voor de volledigheid wordt hier vermeld dat er geen baten en lasten voor de projecten
in de resultatenbegroting 2013 zijn opgenomen.
Toelichting op de balans
In 2013 is er geïnvesteerd in ICT. Er is een server vervangen en er is geïnvesteerd in
nieuwe apparatuur voor medewerkers die mobiel moeten kunnen werken. Dit was nodig
om in de nieuwe huisvesting flexibel te kunnen werken met minder beschikbare m2.
Bij Technische Zaken en Meubilair is er bewust pas op de plaats gemaakt met het oog op
de nieuwe huisvesting. Het saldo van de activa eind 2013 bedraagt € 144 duizend.
Eind 2013 bedroeg de stand van de debiteuren € 359 duizend. Dit bestond voornamelijk
uit een vordering op het Arbeidsmarktplatform i.v.m. een gezamenlijk project en vorde­
ringen van de Verenigingen op OCW-trajecten. Bij de vereniging is een voorziening
getroffen voor oude vorderingen i.v.m. contributie (€ 1 duizend).
De overige en overlopende activa bestaan voor het overgrote deel uit vooruitbetaalde
en nog te ontvangen bedragen, bijvoorbeeld de factuur voor het eerste kwartaal 2014
van de huur, abonnementen en dergelijke.
De tegoeden bij de banken zijn direct opvraagbaar.
Voor 2013 worden er een nieuwe bestemmingsreserve voorgesteld. Het gaat om de
bestemmingsreserve voor de opstart van de Implementatie Strategische Beleidsagenda
voor besturen van € 350 duizend. Het resterende saldo van € 297 duizend zal worden
toegevoegd aan de Algemene Reserve.
Het saldo bij de vereniging van de Algemene reserve is € 2,5 miljoen en het saldo van
de bestemmingsreserves € 1,3 miljoen. Bij de Stichting PO-Projecten is er een algemene
reserve van € 567 duizend en er is een bestemmingsreserve van € 150 duizend.
De overige kortlopende schulden worden verklaard door een post “betalingen
onderweg” van € 700 duizend en een post nog door te betalen subsidies van € 1 miljoen,
die de stichting Schoolinfo uitvoert in opdracht van de PO-Raad.
In paragraaf 3.5 Financieel beleid en Treasuryverslag wordt het beleid achter het eigen
vermogen toegelicht.
38 JA AR V ER SL AG 2013
Financieel beleid
A
Toelichting op het resultaat en analyse met de begroting
Inleiding
In deze paragraaf worden de belangrijkste zaken geanalyseerd en toegelicht.
In de onderstaande tabel wordt de Staat van Baten en Lasten (B3) uitgebreid met twee extra
kolommen voor het verschil tussen realisatie en begroting.
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
-/- Begroting
* € 1.000
Realisatie
-/- Begroting
%
Baten
Contributie leden
5.163
5.140
23
0
Project baten OCW trajecten
4.287
0
4.287
100
237
30
207
691
9.688
5.170
4.519
87
3.205
3.201
-5
-0
78
122
44
56
405
394
-11
-3
Overige materiële lasten
1.156
1.449
294
20
Lasten OCW-trajecten
4.287
0
-4.287
-100
Totaal lasten
9.132
5.166
-3.966
-77
556
4
551
99
91
80
11
12
647
84
562
87
Overige baten
Totaal baten
Lasten
Personele lasten
Afschrijvingen
Huisvestingslasten
Saldo baten en lasten
Financiële baten en lasten
Nettoresultaat
Baten
Zonder rekening te houden met de Project baten uit de OCW Trajecten, komen de baten
€ 257 duizend boven budget uit. In 2013 was het aansluitingspercentage van de leerlingen
ongeveer 0,5% hoger dan begroot.
De project baten voor OCW trajecten komen uit op € 4,3 mln, de lasten bedragen even­
eens € 4,3 mln. De projectbaten uit de OCW-projecten worden niet begroot vanwege
onzekerheid over de termijn van oplevering van deze projecten.
Deze zelfde onzekerheid van de baten betreft ook de ondersteuning vanuit de vereniging
naar specifieke OCW-trajecten. In 2013 is er voor ongeveer € 180 duizend ondersteuning
geleverd aan het project Passend Onderwijs 2013/2014. Verder is er nog ondersteuning
verleend aan kleinere projecten en is € 35 duizend gefactureerd aan huuropbrengsten,
dat is de onderhuur aan het Ruud de Moor Centrum / Open Universiteit.
JA AR V ER SL AG 2013
39 A
Financieel beleid
Lasten
Personele lasten
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
-/- Begroting
* € 1.000
Personele lasten
Lonen en salarissen
3.599
3.412
187
Overige personele lasten
-394
-211
-183
Totale personele lasten
3.205
3.201
4
6
0
6
495
203
292
51
84
-33
Research & development
0
0
0
Overige personele lasten
-948
-498
-449
Totaal overige personele lasten
-394
-211
-185
Overige personele lasten
Arbodienst
Detacheringskosten
Scholing
Door het tijdelijk in dienst nemen van projectpersoneel is er een overschrijding ontstaan
op de post Lonen en Salarissen, die gecompenseerd worden door de doorbelasting aan de
OCW-projecten. Daarmee is het nettoresultaat binnen de post Personele lasten vrijwel nihil.
Binnen de post Overige personele lasten valt de overschrijding op de post Inhuur, ruim
€ 290 duizend, dit betrof inhuur van het tijdelijke hoofd Communicatie, een intern
projectleider en diverse ander inhuur onder andere voor Financiën. De post Scholing is ruim
€ 30 duizend binnen het budget gebleven, maar door meer inzet op dit onderdeel is dit
overschot € 20 duizend minder dan in 2012.
De overige personele lasten bestaan voor het overgrote deel uit de onderlinge
samenwerking of doorbelasting met en van het personeel. Aan Lecso is ruim € 220 duizend
doorbelast, aan de VO-raad € 234 duizend, de MBO-raad € 42 duizend. Aan OCW projecten
is € 165 duizend doorbelast.
Afschrijvingen
In 2013 zijn er investeringen gepleegd in de ICT, maar dit vond plaats tegen het eind van het
jaar. Daarmee laat dit nog geen hogere afschrijvingen zien op dit onderdeel. In de begroting
2013 waren hogere afschrijvingen voor Technische Zaken en Meubilair opgenomen vanuit
de veronderstelling dat de herhuisvesting in 2013 plaats zou vinden. Deze verhuizing staat
nu gepland voor de zomer van 2014.
Huisvestingslasten
Er hebben zich op dit onderdeel in 2013 geen bijzonderheden voorgedaan.
40 JA AR V ER SL AG 2013
Financieel beleid
A
Overige materiële lasten
Van deze post worden in de onderstaande tabel de meest opvallende zaken toegelicht.
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
-/- Begroting
* € 1.000
Overige instellingslasten
Accountantskosten
54
43
-11
Verenigings/vergaderkosten
300
438
138
Advieskosten (inhuur spec.expertise)
217
130
-87
ICT (voorheen Apparatuur)
194
170
-24
Kosten werving en selectie
4
30
26
Honoriaria, representatiekosten en relatiegeschenken
5
5
0
Kantinekosten
11
24
13
Contributies/abonnementen
46
40
-6
Verzekeringen, bankkosten en heffingen
-12
6
18
Portikosten/drukwerk
37
56
19
Website
74
152
78
Kantoorkosten
19
16
-3
Vervoerskosten
205
235
30
0
0
0
Kosten voorziening dubieuze debiteuren
Overige en onvoorziene uitgaven
Totaal overige materiele lasten
1
104
103
1.156
1.449
294
Onder de verenigingskosten worden niet alleen de vergaderkosten geboekt, maar ook
de kosten van het congres, netwerkwerkbijeenkomsten etc. Ook dit jaar is het mogelijk
gebleken om voorzichtig met deze post om te gaan en zo ruim binnen het budget te blijven.
Door de juridische procedure Wet Openbaarheid Bestuur die de PO-Raad namens en voor
haar leden heeft gevoerd is de post Advieskosten overschreden. Maar door ruimte binnen
de totale post Overige Instellingslasten is het niet nodig om de bestemmingreserve “Acties
en Activiteiten” te belasten.
Ook voor de introductie van een CRM-oplossing heeft geleid tot extra advieskosten.
Deze kosten zijn niet geïnvesteerd, omdat voor de software een licentievergoeding wordt
betaald. Deze introductie heeft ook geleid tot een eenmalige overschrijding op de ICT
kosten.
Er hebben zich in 2013 geen bijzonderheden of onvoorziene zaken voorgedaan die niet
anders konden worden opgevangen en daarom is deze post niet benut.
JA AR V ER SL AG 2013
41 A
Financieel beleid
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
-/- Begroting
* € 1.000
Lasten OCW-Trajecten
Projectlasten OCW-trajecten
4.287
0
4.287
De totale uitvoeringskosten van de projecten binnen de stichting zijn onder de post
Projectlasten OCW-trajecten verantwoord. De projecten worden afzonderlijk begroot
en verantwoord. Voor deze post is als totaal geen begroting op te stellen, omdat de
plannen van de trajecten niet in een fasering over de jaren voorzien. De baten voor deze
trajecten zijn gelijk aan de lasten.
Analyse kasstromen
De kasstroom uit de operationele kasstroom vertoont een positief saldo, waaraan een
batig saldo ten grondslag ligt. Door de toename van de kortlopende schulden wordt de
operationele kasstroom verder verhoogd.
Dit uit zich vervolgens in de toename van de liquide middelen.
Financieel beleid en Treasuryverslag
De PO-Raad conformeert zich aan de bepalingen uit de regeling Beleggen en Belenen
die ingaan op beleggen van het ministerie van OCW. De PO-Raad doet overigens niet
aan beleggingen of belening. Bij de Rabobank wordt gebruik gemaakt van de variabelerente-rekening, het saldo is daarmee direct opeisbaar. In 2013 is stichting PO-Projecten
overgegaan van de Deutsche Bank naar de Rabobank. Daarbij worden dezelfde type
rekening aangehouden als bij de vereniging.
Controle benodigde buffer vereniging PO-Raad:
Sinds 2011 worden de volgende uitganspunten gehanteerd in de verantwoording van
de vereniging naar haar leden. De geformuleerde uitgangspunten zijn bij de vaststelling
van de jaarrekening 2011 in juni 2012 door de ALV overgenomen.
De uitgangspunten voor een verantwoorde financieringsvorm van de PO-Raad zijn:
1.De PO-Raad moet in bijzondere gevallen kunnen voldoen aan haar personele
verplichtingen. Dat betekent een financiële reservering van een half jaar voor de
werkgeverslasten. Voor de externe inhuur wordt een reservering van 3 maanden
aangehouden om in bijzondere gevallen zaken af te kunnen ronden.
2.In bijlage B6 – “Niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen” staan de
lopende verplichtingen per jaar aangegeven. Maar in alle gevallen betreft het lang­
lopende verplichtingen met externe partijen. Het uitgangspunt is hier dat deze
verplichtingen in bijzondere gevallen in hun geheel in één keer afgehandeld moeten
kunnen worden.
42 JA AR V ER SL AG 2013
Financieel beleid
A
Elk jaar worden deze uitgangspunten doorgerekend aan de hand van de actuele cijfers
uit de jaarrekening. Voor 2013 leidt dit tot de volgende resultaten.
Uitganspunten benodigde buffer Vereniging PO-Raad
* € 1.000
2013
2012
1 – Personele reserve
1/2 jaar werkgeverslasten
1.800
1.537
124
142
1.924
1.678
huurcontract
550
865
overige leasetermijnen
148
229
Totaal benodigd eigen vermogen
698
1.094
Gewenste buffer
2.622
2.772
Algemene Reserve per balansdatum
2.529
2.260
1/4 jaar externe inhuur
Totaal
2 – Reservering langlopende verplichtingen
Door de kortere resterende looptijd van het huurcontract en de overige leasecontracten eind
2013 ten opzichte van 2012 zakt de gewenste buffer op dit onderdeel. Deze daling is groter dan de
stijging op de gewenste buffert voor Personele Reserve
Na vorming van de nieuwe reserve resteert een batig saldo van € 297 duizend. Na toevoeging van dit
saldo komt de Algemene Reserve eind 2013 uit op € 2,5 mln. Uit de berekening blijkt een gewenste
buffer van € 2,6 mln. Het bestuur stelt zich op het standpunt dat verhoging van de Algemene
Reserve naar € 2,6 mln nu niet aan de orde is.
JA AR V ER SL AG 2013
43 A
Financieel beleid
Toekomstparagraaf
Begroting
2014
* € 1.000
Baten
Contributie - standaard
5.050
Projectbaten
0
Overige baten
30
Totaal baten
5.080
Lasten
Personeelskosten
3.833
Huisvestingskosten
457
ICT kosten
237
Communicatie
160
Verenigingsactiviteiten
320
Bedrijfskosten
165
Totaal lasten
Exploitatieresultaat
5.172
-92
Financiële baten en lasten
60
Netto resultaat
-32
Verrekening tlv Reserve ICT-Upgr.
Netto resultaat na verrekenen
32
0
De Personeelskosten bestaan uit € 3.055 duizend eigen personeel en € 767 duizend
overige personele lasten.
De belangrijkste thema’s die uitgewerkt zullen worden in 2014 zijn:
•Implementatie van de strategische agenda 2014- 2018 en implementatie van
de aanbevelingen van de commissie Meurs
•Ondersteunen van de leden bij het realiseren van de doelstellingen van een nieuw
bestuursakkoord met de staatssecretaris van OCW
•Implementatie van een nieuwe CAO
•Gezamenlijke huisvesting met de VO-raad en Schoolinfo in de zomer van 2014
•In gebruik name van een nieuw systeem voor ledenadministratie en ledeninformatie
•Vernieuwing van onze website
•Versterking van de helpdesk
44 JA AR V ER SL AG 2013
A
Jaarrekening
JA AR V ER SL AG 2013
45 B
Jaarrekening
B1 Grondslagen
Algemeen
De jaarrekening is opgesteld conform Richtlijn RJ-640 Organisaties-zonder-winststreven.
De algemene grondslag voor de waardering van activa en passiva, alsmede voor het
bepalen van het resultaat, is de verkrijgingprijs. Voor zover niet anders vermeld worden
activa en passiva opgenomen voor de nominale waarde.
Voor zover van toepassing zijn ter vergelijking de realisatiecijfers opgenomen van het
voorgaande jaar, alsmede van de (goedgekeurde) begroting over het huidige jaar.
Door afrondingen op duizendtallen kunnen in het verslag kleine verschillen ontstaan.
Grondslagen voor de consolidatie
De geconsolideerde jaarrekening omvat de financiële gegevens van vereniging
PO-Raad en Stichting PO Projecten als rechtspersonen waarover overheersende
zeggenschappen kan worden uitgeoefend en waarover een centrale leiding bestaat.
In de geconsolideerde jaarrekening zijn de onderlinge schulden, vorderingen en
transacties geëlimineerd, evenals de binnen de groep gemaakte winsten. Met Stichting
PO Projecten bestaat een bestuurlijke eenheid. De stichting is evenals de vereniging
PO-Raad gevestigd aan de Varrolaan 60 te Utrecht en heeft haar statutaire zetel in
Utrecht.
Grondslagen voor de waardering van activa en passiva
Financiële instrumenten
Financiële instrumenten omvatten onder meer vorderingen, geldmiddelen en
schulden. Binnen de vereniging wordt alleen gebruik gemaakt van primaire financiële
instrumenten en niet van afgeleide financiële instrumenten (derivaten). Voorts hebben
de vereniging en/of de stichting geen handelsportefeuille van financiële instrumenten
verworven of zijn deze aangegaan met het doel de instrumenten op korte termijn te
verkopen.
Financiële instrumenten worden bij de eerste opname verwerkt tegen reële
waarde, waarbij direct toerekenbare transactiekosten in de eerste opname worden
meegenomen.
Na de eerste opname worden financiële instrumenten op de hierna beschreven manier
gewaardeerd.
Materiële vaste activa
De materiële vaste activa worden gewaardeerd op aanschafwaarde, verminderd met
lineair berekende afschrijvingen, gebaseerd op de verwachte economische levensduur.
In het jaar van investeren wordt naar tijdsgelang afgeschreven.
De afschrijvingstermijnen zijn als volgt bepaald:
•Technische zaken: diverse afschrijvingstermijnen op basis van geschatte levensduur.
•Meubilair: 5 jaar.
•ICT: 3-5 jaar.
46 JA AR V ER SL AG 2013
Jaarrekening
B
Als ondergrens voor te activeren zaken met een gebruiksduur van langer dan 1 jaar, wordt
€ 500,00 aangehouden. Afhankelijk van de soort aanschaf geldt deze ondergrens voor de
prijs per stuk (inclusief btw) of de prijs van de “verzamelnaam”.
Bijzondere waardeverminderingen
Vaste activa met een lange levensduur dienen te worden beoordeeld op bijzondere
waarde­verminderingen wanneer wijzigingen of omstandigheden zich voordoen die doen
vermoeden dat de boekwaarde van een actief niet terugverdiend zal worden. De terug­
verdienmogelijkheid van activa die in gebruik zijn, wordt bepaald door de boekwaarde
van een actief te vergelijken met de geschatte contante waarde van de toekomstige netto
kasstromen die het actief naar verwachting zal genereren.
Wanneer de boekwaarde van een actief hoger is dan de geschatte contante waarde van
de toekomstige kasstromen, worden bijzondere waardeverminderingen verantwoord voor
het verschil tussen de boekwaarde en de realiseerbare waarde.
Vorderingen
De vorderingen worden opgenomen tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de
effectieve-rentemethode verminderd met bijzondere waardeverminderingverliezen.
Liquide middelen
De liquide middelen staan, voor zover niet anders vermeld, ter vrije beschikking van
het bestuur.
Eigen Vermogen
De vorming van bestemmingsreserves wordt door het bestuur besloten en deze wordt
vervolgens voorgelegd ter goedkeuring aan de algemene ledenvergadering.
Langlopende schulden
Onder de langlopende schulden worden schulden opgenomen met een resterende looptijd
van meer dan één jaar. De op korte termijn (binnen één jaar) verschuldigde aflossingen
worden opgenomen onder de kortlopende schulden.
Kortlopende schulden
De kortlopende schulden hebben een verwachte looptijd van maximaal één jaar en worden
gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve-rentemethode.
Indien geen sprake is van agio of disagio en transactiekosten is deze waarde gelijk aan de
nominale waarde.
Grondslagen voor de resultaatbepaling
Algemeen
Het resultaat wordt bepaald als het verschil tussen baten (subsidies en overige baten) en alle
hiermee verbonden, aan het verslagjaar toe te rekenen lasten. De lasten worden bepaald
met inachtneming van de hiervoor vermelde waarderingsgrondslagen. De baten en lasten
worden toegerekend aan de verslagperiode waarop deze betrekking hebben.
Afschrijving
De afschrijvingen zijn gerelateerd aan de aanschafwaarde van de desbetreffende materiële
vaste activa. In het jaar van investeren wordt naar tijdsgelang afgeschreven.
JA AR V ER SL AG 2013
47 B
Jaarrekening
Pensioenen
De PO-Raad conformeert zich aan de cao van de Nederlandse Universiteiten en heeft
de pensioenen ondergebracht bij het ABP. De uitgaven voor de pensioenpremies zijn
als last opgenomen en de nog te betalen premies over het boekjaar zijn onder de
kortlopende schulden gegroepeerd.
De dekkingsgraad van het pensioenfonds ABP per 28 februari 2014 bedroeg 106,4%.
Schattingen
De opstelling van de jaarrekening vereist dat het bestuur oordelen vormt en schattingen
en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en
de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten.
De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en
onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van
schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in
toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft.
Grondslagen voor het kasstroomoverzicht
Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode.
48 JA AR V ER SL AG 2013
Jaarrekening
B
B2 – Geconsolideerde balans per 31 december 2013
De balans over 2013 is opgesteld inclusief verwerking voorstel resultaatbestemming.
december 2013
* € 1.000
december 2012
* € 1.000
144
126
887
504
Liquide middelen
8.770
7.334
Totaal activa
9.802
7.964
Algemene reserve
3.097
2.800
Bestemmingsreserve
1.450
1.100
Kortlopende schulden
5.255
4.064
Totaal passiva
9.802
7.964
Vaste Activa
Materiële vaste activa
Vlottende activa
Vorderingen
Eigen Vermogen
Kortlopende schulden
JA AR V ER SL AG 2013
49 B
Jaarrekening
B3 – Geconsolideerde staat van baten en lasten 2013
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
2012
* € 1.000
Baten
Contributie
5.163
5.140
5.204
Project baten OCW trajecten
4.287
0
5.673
237
30
425
9.688
5.170
11.302
3.205
3.201
3.156
78
122
103
405
394
393
Overige materiële lasten
1.156
1.449
1.157
Lasten OCW-trajecten
4.287
0
5.673
Totaal lasten
9.132
5.166
10.481
555
4
821
91
80
107
647
84
928
Overige baten
Totaal baten
Lasten
Personele lasten
Afschrijvingen
Huisvestingslasten
Saldo baten en lasten
Financiële baten en lasten
Nettoresultaat
50 JA AR V ER SL AG 2013
Jaarrekening
B
B4 – Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2013
2013
* € 1.000
2013
* € 1.000
2012
* € 1.000
2012
* € 1.000
Kasstroom uit operationele activiteiten
Saldo baten en lasten
555
821
78
103
– Vorderingen
-384
-150
– Kortlopende schulden
1.191
-3.290
Kasstroom uit bedrijfsoperaties
1.441
-2.516
91
107
Aanpassingen voor:
– afschrijvingen
Veranderingen in vlottende middelen:
Aanpassingen voor:
– Ontvangen interest
Kasstroom uit investeringsactiviteiten
Investeringen in materiële vaste activa
-96
Kasstroom uit financieringsactiviteiten
Mutaties liquide middelen
-54
-96
-54
0
0
1.436
-2.463
Beginstand liquide middelen
7.334
9.797
Mutaties liquide middelen
1.436
-2.462
Eindstand liquide middelen
8.770
7.334
JA AR V ER SL AG 2013
51 B
Jaarrekening
B5 – Toelichting geconsolideerde balans 2013
Vaste activa
31 december 2013
* € 1.000
31 december 2012
* € 1.000
Technische zaken
13
18
Inventaris
26
43
ICT
104
65
Totaal
144
126
1. Materiële vaste activa
Technische zaken
Inventaris
Automatisering
Totaal
Mutaties
investeringen
0
2
94
96
afschrijvingen
-5
-18
-55
-78
Totaal
-5
-17
39
18
56
196
296
547
-42
-169
-191
-403
13
26
104
144
Boekwaarde
Aanschaffingswaarde
Cumulatieve afschrijvingen
Totaal
Afschrijvingspercentages
Technische zaken
Inventaris
5,00-20,00
20
ICT Hardware
52 %
JA AR V ER SL AG 2013
20,00-33,33
Jaarrekening
B
B5 – Toelichting geconsolideerde balans 2013 (vervolg)
Vlottende activa
31 december 2013
* € 1.000
31 december 2012
* € 1.000
Debiteuren
359
137
Overlopende activa
528
368
0
-1
887
504
Stand per 1 januari
1
13
Onttrekking / Vrijval / Dotatie
-1
-12
Stand per 31 december
0
1
Tegoeden op bankrekeningen
6.154
4.743
Deposito's
2.617
2.592
Totaal
8.770
7.334
2. Vorderingen
Voorziening wegens oninbaarheid
Totaal vorderingen
Voorziening wegens oninbaarheid
3. Liquide middelen
Banken
JA AR V ER SL AG 2013
53 B
Jaarrekening
B5 – Toelichting geconsolideerde balans 2013 (vervolg)
Passiva
Saldo
1 januari 2013
* € 1.000
Resultaat
Overige mutaties
Saldo
31 december 2013
* € 1.000
4. Eigen vermogen
Algemene reserve
2.800
297
0
3.097
Bestemmingsreserves
1.100
350
0
1.450
Eigen vermogen
3.900
647
0
4.457
Totaal vermogen
3.900
647
0
4.457
De bestemmingsreserve van € 1,45 miljoen is bedoeld voor eventuele extra acties en overige activiteiten,
de herhuisvesting en aanpassingen aan de ICT. Tevens zijn is in 2013 een nieuwe reserves gecreëerd.
Er is een bestemmingsreserve gevormd voor Implementatie Strategische Beleidsagenda (€ 350 duizend)
De bestemmingsreserve bij de stichting (€ 150 duizend) is bedoeld voor opvang frictiekosten
binnen de stichting.
31 december 2013
* € 1.000
31 december 2012
* € 1.000
Crediteuren
1.645
1.331
Overige subisidies OCW / geoormerkt doorlopend (zie bijlage)
1.228
1.944
1
202
111
96
1.837
14
434
477
5.255
4.064
5. Kortlopende schulden
Belastingen en premies sociale verzekeringen
Verplichtingen vakantiegeld
Overige kortlopende schulden
Overlopende passiva
Totaal
54 JA AR V ER SL AG 2013
Jaarrekening
B
B6 – Niet in balans opgenomen rechten en plichten
Per 31 december 2013 zijn er de volgende niet uit de balans blijkende verplichtingen:
Item
Huur Varrolaan
Termijn
Bedrag
Einde looptijd
tot einde contract
€ 450.000
maart 2015
nvt
€ 100.000
februari 2015
Lease auto's
tot einde contract
€ 70.000
Lease telefooncentrale
tot einde contract
€ 4.000
Lease kopieerapparatuur
tot einde contract
€ 74.000
Garantiestelling huur
Totaal
oktober 2013 en juli 2017
september 2014
juli 2015
€ 698.000
B7 – Overzicht verbonden partijen
Stichting PO-Projecten en Vereniging PO Raad zijn verbonden partijen.
De Stichting PO-Projecten beheert de projectgelden die horen bij de projecten die worden gefinancierd door
het ministerie OCW.
JA AR V ER SL AG 2013
55 B
Jaarrekening
B8 – Toelichting geconsolideerde staat van baten en lasten
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
2012
* € 1.000
Overige baten
Contributie leden
5.163
5.140
5.204
Project baten OCW trajecten
4.287
0
5.673
0
0
0
238
30
425
9.688
5.170
11.302
2.796
3.412
2.435
Sociale lasten
346
0
283
Pensioenlasten
457
0
355
Overige personele lasten
-394
-211
82
Totale personele lasten
3.205
3.201
3.156
346
0
283
457
0
355
Vergoedingen, toelagen en vakantieverplichtingen
0
0
-7
Arbodienst
6
0
8
495
203
567
51
84
49
0
0
85
Overige personele lasten
-948
-498
-620
Totaal overige personele lasten
-394
-211
82
Vrijval egalisatie
Overige baten
Totaal
Lasten
Personele lasten
Lonen en salarissen
Sociale lasten
Sociale lasten
Pensioenlasten
Pensioenpremies
Overige personele lasten
Detacheringskosten
Scholing
Research en development
56 JA AR V ER SL AG 2013
Jaarrekening
B
B8 – Toelichting geconsolideerde staat van baten en lasten (vervolg)
Toelichting op de bezoldiging van toezichthouders en bestuur
Conform richtlijn RJ-640 Organisaties-zonder-winststreven wordt hier de bezoldiging van (gewezen)
bestuurders vermeld. Dit zijn alleen die bedragen die in 2013 volledig ten laste van de PO-Raad zijn
gekomen. Voor de toezichthouders is dit het brutobedrag voor het vacatiegeld. De bedragen van
de bestuurders bevatten de brutosalarissen en premies sociale verzekeringen.
Tot en met 31 maart 2013 bestond het bestuursmodel uit de Algemene ledenvergadering,
de Raad van Toezicht en het Bestuur.
Raad van Toezicht (tot en met 31 maart 2013)
* € 1.000
dhr. van Leeuwen – voorzitter
3
mw. Abbenhuis-Verspaget
1
dhr. Nurmohammed
1
dhr. Griffioen
1
dhr. Kelderman
1
dhr. Rouvoet
2
(Deze lasten zijn opgenomen in de post Verenigings-/vergaderkosten.)
Bestuur (tot en met 31 maart 2013)
mw. Kervezee – voorzitter (uit dienst per 01-04-2013)
* € 1.000
63
mw. Walvisch (de bezoldiging 2013 is als een bedrag opgenomen onder het nieuwe bestuur.)
dhr. Ludeke (het bedrag betreft de detacheringskosten vanuit de Onderwijspecialisten.)
Vanaf 1 april 213 bestaat het bestuursmodel uit de Algemene Ledenvergadering en het Bestuur.
Het Dagelijks Bestuur bestaat uit twee leden. Het Algemeen bestuur wordt gevormd door de leden
van het Dagelijks Bestuur en uit tien leden afkomstig uit de leden van de vereniging.
Bestuur (met ingang van 1 april 2013)
* € 1.000
mw. R. den besten (voorzitter en Dagelijks bestuur – in dienst per 01-04-2013)
130
mw. S. Walvisch
187
dhr. A. Helder
4
dhr. A. van Hoepen
4
dhr. I. Verheggen
4
dhr. J. Rijk
4
dhr. P. Freij
3
dhr. W. Schut
4
dhr. W. Ludeke
3
mw. C. Servaes (afgetreden per 01-06-2013)
1
dhr. W. Hendricks (met ingang van 01-07-2013)
3
mw. J. van Zomeren (met ingang van 01-12-2013)
1
Directeur dhr. Levie
121
JA AR V ER SL AG 2013
57 B
Jaarrekening
B8 – Toelichting geconsolideerde staat van baten en lasten (vervolg)
Personeelsbestand
Gedurende het boekjaar 2013 bedroeg het gemiddeld aantal werknemers 46,0
– omgerekend naar volledige mensjaren (41,2 FTE). In 2012 waren dit gemiddeld
41,5 werknemers – omgerekend naar volledige mensjaren (35,0 FTE).
Deze waren allen werkzaam binnen Nederland.
58 JA AR V ER SL AG 2013
Jaarrekening
B
B8 – Toelichting geconsolideerde staat van baten en lasten (vervolg)
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
2012
* € 1.000
Afschrijvingen
Technische zaken
5
12
9
Meubilair
18
40
38
ICT
55
70
56
Totaal afschrijvingen
78
122
103
370
367
355
Huisvestingslasten
Huur kantoren
28
25
26
Overige huisvestingslasten
7
2
12
Totaal huisvestingskosten
405
394
393
0
0
0
Schoonmaakkosten
Overige instellingslasten
Administratie - en beheerslasten
Administratie en beheer
Accountantskosten
54
43
62
300
438
164
Advieskosten (inhuur spec.expertise)
217
130
374
Totaal
571
611
600
ICT
194
170
107
4
30
48
Verenigings/vergaderkosten
Overige
Kosten werving en selectie
Honoriaria, representatiekosten en relatiegeschenken
Kantinekosten
5
5
3
11
24
23
0
0
0
Contributies/abonnementen
46
40
21
Verzekeringen, bankkosten en heffingen
-12
6
6
Portikosten/drukwerk
37
56
73
Huishoudelijke kosten
Website en overige communicatieuitingen
4
25
38
Overige Communicatiekosten (geen internet en telefonie)
70
127
27
Kantoorkosten
19
16
0
Vervoerskosten
205
235
188
0
0
0
Kosten voorziening dubieuze debiteuren
Overige en onvoorziene uitgaven
Totaal
Totaal overige materiele lasten
1
104
22
391
668
449
1.156
1.449
1.156
JA AR V ER SL AG 2013
59 B
Jaarrekening
B8 – Toelichting geconsolideerde staat van baten en lasten (vervolg)
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
2012
* € 1.000
Lasten OCW-trajecten
Projectlasten OCW-trajecten
4.287
Realisatie
2013
* € 1.000
0
Begroting
2013
* € 1.000
5.673
Realisatie
2012
* € 1.000
Financiële baten en lasten
Financiële baten
Rentebaten
91
80
107
0
0
0
91
80
107
Financiële lasten
Rentelasten
Totaal financiële baten en lasten
60 JA AR V ER SL AG 2013
B
Enkelvoudige
Jaarrekening
Vereniging PO-Raad
JA AR V ER SL AG 2013
61 C
Enkelvoudige Jaarrekening Vereniging PO-Raad
Enkelvoudige balans per 31 december 2013
De balans over 2013 is opgesteld inclusief verwerking voorstel resultaatbestemming.
december 2013
* € 1.000
december 2012
* € 1.000
Vaste Activa
Materiële vaste activa
144
126
Vorderingen
2.329
2.286
Liquide middelen
3.588
3.776
Totaal activa
6.061
6.188
Algemene reserve
2.529
2.260
Bestemmingsreserve
1.300
950
Kortlopende schulden
2.232
2.978
Totaal passiva
6.061
6.188
Vlottende activa
Eigen Vermogen
62 JA AR V ER SL AG 2013
Enkelvoudige Jaarrekening Vereniging PO-Raad
C
Enkelvoudige staat van baten en lasten 2013
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
2012
* € 1.000
Baten
Contributie
5.163
5.140
5.204
-
-
-
222
30
333
5.385
5.170
5.538
3.205
3.205
3.156
78
122
98
405
394
393
Overige materiële lasten
1.135
1.449
1.144
Totaal lasten
4.823
5.170
4.791
562
0
747
57
80
63
619
80
810
Project baten OCW trajecten
Overige baten
Subsidies
Totaal baten
Lasten
Personele lasten
Afschrijvingen
Huisvestingslasten
Saldo baten en lasten
Financiële baten en lasten
Nettoresultaat
JA AR V ER SL AG 2013
63 C
Enkelvoudige Jaarrekening Vereniging PO-Raad
Enkelvoudige kasstroomoverzicht 2013
2013
* € 1.000
2013
* € 1.000
2012
* € 1.000
2012
* € 1.000
Kasstroom uit operationele activiteiten
Saldo baten en lasten
562
747
78
98
-43
2.149
– Kortlopende schulden
-746
-2.037
Kasstroom uit bedrijfsoperaties
-149
957
57
63
Aanpassingen voor:
– afschrijvingen
Veranderingen in vlottende middelen:
– Vorderingen
Aanpassingen voor:
– Ontvangen interest
Kasstroom uit investeringsactiviteiten
Investeringen in materiële vaste activa
-96
Kasstroom uit financieringsactiviteiten
Mutaties liquide middelen
Beginstand liquide middelen
Mutaties liquide middelen
Eindstand liquide middelen
64 JA AR V ER SL AG 2013
-54
-96
-54
0
0
-188
966
3.776
2.810
-188
966
3.588
3.776
C
Enkelvoudige Jaarrekening Vereniging PO-Raad
Toelichting enkelvoudige balans
Activa
31 december 2013
* € 1.000
31 december 2012
* € 1.000
Technische zaken
13
18
Inventaris
26
43
ICT
104
65
Totaal
144
126
1. Materiële vaste activa
Technische zaken
Inventaris
Automatisering
Totaal
Mutaties
investeringen
0
2
94
96
afschrijvingen
-5
-18
-55
-78
Totaal
-5
-17
39
18
56
196
296
547
-42
-169
-191
-403
13
26
104
144
Boekwaarde
Aanschaffingswaarde
Cumulatieve afschrijvingen
Totaal
Afschrijvingspercentages
%
Technische zaken
5,00-20,00
Inventaris
20
ICT
20,00-33,33
2. Vorderingen
Debiteuren
667
132
1.113
1.828
549
326
2.329
2.286
Stand per 1 januari
1
13
Onttrekking / Vrijval / Dotatie
-1
-12
Stand per 31 december
0
1
3.588
3.776
Rekening courant Stichting PO-Projecten
Overige vord. en overlopende activa
Totaal vorderingen
Voorziening wegens oninbaarheid
3. Liquide middelen
Bankrekeningen
JA AR V ER SL AG 2013
65 C
Enkelvoudige Jaarrekening Vereniging PO-Raad
Toelichting enkelvoudige balans (vervolg)
Passiva
Saldo
1 januari 2013
* € 1.000
Resultaat
Overige mutaties
Saldo
31 december 2013
* € 1.000
4. Eigen vermogen
Algemene reserve
2.260
619
-350
2.529
Bestemmingsreserve 'Acties en
activiteiten'
200
0
0
200
Bestemmingsreserve Herhuisvesting
500
0
0
500
Bestemmingsreserve Aanpassingen ICT
250
0
0
250
0
0
350
350
Eigen vermogen
3.210
619
0
3.829
Totaal vermogen
3.210
619
0
3.829
Bestemmingsreserve Impl. Strat.
Beleidsagenda
Dit is het vermogen van de vereniging PO-Raad. Het geconsolideerde eigen vermogen is een optelling van het
eigen vermogen van de vereniging PO-Raad en de stichting PO-Projecten. Consolidatie geschiedt op basis van
bestuurlijke eenheid, niet op grond van kapitaalbelangen.
31 december 2013
* € 1.000
31 december 2012
* € 1.000
352
259
1
202
Verplichtingen vakantiegeld
111
96
Overige kortlopende schulden
113
0
Overlopende passiva
428
478
Overige subisidies OCW / geoormerkt doorlopend (zie bijlage)
1.228
1.944
Totaal
2.232
2.978
5. Kortlopende schulden
Crediteuren
Belastingen en premies sociale verzekeringen
66 JA AR V ER SL AG 2013
Enkelvoudige Jaarrekening Vereniging PO-Raad
C
Toelichting enkelvoudige staat van baten en lasten 2013
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
2012
* € 1.000
Overige baten
Contributie leden
5.163
5.140
5.204
Project baten OCW trajecten
0
0
0
Vrijval egalisatie
0
0
0
222
30
333
5.385
5.170
5.538
2.796
3.412
2.435
Sociale lasten
346
0
283
Pensioenlasten
457
0
355
Overige personele lasten
-394
-207
82
Totale personele lasten
3.205
3.205
3.156
346
0
283
457
0
355
Vergoedingen, toelagen en vakantieverplichtingen
0
0
-7
Arbodienst
6
0
8
497
203
567
51
84
49
0
0
85
Overige personele lasten
-948
-494
-619
Totaal overige personele lasten
-394
-207
83
Overige baten
Lasten
Personele lasten
Lonen en salarissen
De salariskosten betreffen de totale werkgeverslasten.
Sociale lasten
Sociale lasten
Pensioenlasten
Pensioenpremies
Overige personele lasten
Detacheringskosten
Scholing
Research en development
JA AR V ER SL AG 2013
67 C
Enkelvoudige Jaarrekening Vereniging PO-Raad
Toelichting enkelvoudige staat van baten en lasten 2013 (vervolg)
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
2012
* € 1.000
Afschrijvingen
Technische zaken
5
12
9
Inventaris
18
40
38
ICT
55
70
51
Totaal afschrijvingen
78
122
98
370
367
355
Huisvestingslasten
Huur kantoren
28
25
26
Overige huisvestingslasten
7
2
12
Totaal huisvestingskosten
405
394
393
0
0
0
Schoonmaakkosten
Overige instellingslasten
Administratie - en beheerslasten
Administratie en beheer
Accountantskosten
54
43
54
300
438
164
197
130
371
551
611
589
194
170
107
Kosten werving en selectie
4
30
48
Honoriaria, representatiekosten,relatiegeschenken
5
5
3
Verenigings/vergaderkosten
Jaarcongres
Advieskosten (inhuur spec.expertise)
ICT
Overige
Kantinekosten
11
24
23
Contributies/abonnementen
46
40
21
Verzekeringen, bankkosten en heffingen
-12
6
6
Portikosten/drukwerk
37
56
73
Website en overige communicatieuitingen
4
25
38
Overige Communicatiekosten
70
127
0
Kantoorkosten
19
16
27
206
235
188
0
104
20
390
668
448
1.135
1.449
1.144
Vervoerskosten
Overige en onvoorziene uitgaven
Totaal
Totaal overige materiele lasten
68 JA AR V ER SL AG 2013
Enkelvoudige Jaarrekening Vereniging PO-Raad
C
Toelichting enkelvoudige staat van baten en lasten 2013 (vervolg)
Realisatie
2013
* € 1.000
Begroting
2013
* € 1.000
Realisatie
2012
* € 1.000
Financiële baten en lasten
Financiële baten
Rentebaten
57
80
63
0
0
0
57
80
63
Financiële lasten
Rentelasten
Totaal financiële baten en lasten
JA AR V ER SL AG 2013
69 C
Overige gegevens
C1 – Controleverklaring van de onafhankelijke accountant
Aan: het bestuur van Vereniging PO-Raad
Verklaring betreffende de jaarrekening
Wij hebben de in dit rapport opgenomen jaarrekening 2013 van Vereniging PO-Raad te
Utrecht gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde en enkelvoudige
balans per 31 december 2013 en de geconsolideerde en enkelvoudige staat van baten
en lasten over 2013 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de
gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.
Verantwoordelijkheid van het bestuur
Het bestuur van de vereniging is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening
die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven in overeenstemming met
de in Nederland geldende Richtlijn voor de Jaarverslaggeving 640 Organisaties zonder
winststreven en de Beleidsregels toepassing Wet normering bezoldiging topfunctionarissen
publieke en semipublieke sector (WNT), alsmede voor het opstellen van het jaarverslag
in overeenstemming met de in Nederland geldende Jaarverslaggeving 640 Organisaties
zonder winststreven.
Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die voldoet
aan de WNT-eisen van financiële rechtmatigheid, zoals opgenomen in het Controleprotocol
WNT van de Beleidsregels toepassing WNT.
Het bestuur is voorts verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het
noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening en de naleving van de WNT-eisen
van financiële rechtmatigheid mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang
als gevolg van fraude of fouten.
Verantwoordelijkheid van de accountant
Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van
onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands
recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden en de Beleidsregels toepassing WNT,
inclusief het Controleprotocol WNT. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende
ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een
redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van
materieel belang bevat.
Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controleinformatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde
werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming,
met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van
materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten.
Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing
in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het
getrouwe beeld daarvan alsmede voor de naleving van de WNT-eisen van financiële
rechtmatigheid, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in
de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot
uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de entiteit. Een
controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen
70 JA AR V ER SL AG 2013
Overige gegevens
C
voor financiële verslaggeving en de gebruikte WNT-eisen van financiële rechtmatigheid en
van de redelijkheid van de door het bestuur van de entiteit gemaakte schattingen, alsmede
een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.
Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is
om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden.
Oordeel betreffende de jaarrekening
Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling
van het vermogen van Vereniging PO-Raad per 31 december 2013 en van het resultaat
over 2013 in overeenstemming met de in Nederland geldende Richtlijn voor de
Jaarverslaggeving 640 Organisaties zonder winststreven en de Beleidsregels toepassing Wet
normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT).
Voorts zijn wij van oordeel dat de jaarrekening in alle van materieel belang zijnde aspecten
voldoet aan de WNT-eisen van financiële rechtmatigheid, zoals opgenomen in het
Controleprotocol WNT van de Beleidsregels toepassing WNT.
Utrecht, 5 juni 2014
BDO Audit & Assurance B.V.
namens deze,
w.g. R.W.A. Eradus RA
C2 – Voorstel bestemming van het exploitatieresultaat
Conform de statuten staat het resultaat van de vereniging PO-Raad ter beschikking van de
algemene ledenvergadering.
Het geconsolideerde resultaat voor de PO-Raad over 2013 bedraagt € 647 duizend.
Het resultaat voor de vereniging PO-Raad over 2012 bedraagt € 619 duizend. Het bestuur stelt
voor om € 350 duizend toe te voegen aan een nieuwe bestemmingsreserve Implementatie
Strategische Beleidsagenda.
Het bestuur stelt vervolgens voor om het restant van het resultaat van de vereniging over
2013 , € 297 duizend toe te voegen aan de algemene reserve.
Het bestuur heeft vastgesteld dat van het positieve resultaat van de stichting PO-Projecten,
€ 28 duizend toegevoegd wordt aan de algemene reserve van de stichting PO-Projecten.
Vooruitlopend op de vaststelling door de algemene ledenvergadering is dit voorstel al in
de jaarrekening verwerkt.
JA AR V ER SL AG 2013
71 C
Overige gegevens
bedrag
* € 1.000
Geconsolideerde Algemene reserve
Eindstand 2012
2.800
Onttrekking ten ehoeve van bestemmingsreserve
500
Toevoeging uit exploitatieresultaat 2013
647
Eindstand 2013
2.947
Bestemmingsreserves
Beginstand 2013 – Bestemmingsreserves Acties en activiteiten
200
Beginstand 2013 – Bestemmingsreserves Herhuisvesting
500
Beginstand 2013 – Bestemmingsreserves Aanpassingen ICT
250
Beginstand 2013 – Bestemmingsreserves Afbouw
Beginstand 2013
Toevoeging 2013 – Bestemmingsreserves Acties en activiteiten
0
Toevoeging 2013 – Bestemmingsreserves Herhuisvesting
0
Toevoeging 2013 – Bestemmingsreserves Aanpassingen ICT
0
Toevoeging 2013 – Bestemmingsreserves Implementatie Strategisch Beleid
Toevoeging 2013 – Bestemmingsreserves Afbouw
JA AR V ER SL AG 2013
350
0
Totaal mutaties 2013
350
Eindstand 2013 – Bestemmingsreserves Acties en activiteiten
200
Eindstand 2013 – Bestemmingsreserves Herhuisvesting
500
Eindstand 2013 – Bestemmingsreserves Aanpassingen ICT
250
Eindstand 2013 – Bestemmingsreserves Onverwachte Personele Lasten
250
Eindstand 2013 – Bestemmingsreserves Implementatie Strategisch Beleid
350
Eindstand 2013 – Bestemmingsreserves Afbouw
150
Eindstand 2013
72 150
1.100
1.450
Overige gegevens
C
C3 – Gebeurtenissen na balansdatum
In januari is het contract voor het nieuwe pand aan de Aidadreef in Utrecht getekend.
De PO-Raad is hoofdhuurder en zal onderhuurcontracten tekenen met de VO-raad en stichting
Schoolinfo.
Het contract gaat in op 1 augustus 2014 en heeft een looptijd van 5 jaar.
Het is mogelijk om na 3 jaar een deel van de huur op te zeggen.
De kale jaarhuur, zonder servicekosten en zonder huurkorting, bedraagt € 345 duizend per jaar.
Rekeninghoudend met de onderhuurcontracten heeft het contract geen materiële invloed op
de koers van de PO-Raad.
JA AR V ER SL AG 2013
73 C
74 JA AR V ER SL AG 2013
C
Bijlage
JA AR V ER SL AG 2013
75 C
Uitputtingsoverzicht subsidieprojecten
Projectenoverzicht 2013
Nummer
Projectnaam
547238
verhogen leeropbr.sbo
547239
Mutaties
inkomsten
Mutaties
uitgaven
Saldo per
31.12.2013
222
2.293
2.292
1
uitbreiding taal-rekentrj.
-
4.523
4.523
-
492839
taal-lees-reken sbo/vso
-
3.529
3.529
-
492854
versterken ogw
-
1.702
1.702
-
531178
verst.aanp.taal en rekentr.
-
850
850
-
526493
zwakke en zeer zwakke sch.
-
986
986
-
547215
passend onderwijs
13
3.073
3.060
13
525736
scholen voor morgen 2009
-
11.621
11.621
-
481002
verst/best/en schoolleiding
-
200
200
-
502164
alle scholen in beweging
2
2.145
2.143
2
557789
cito
6
297
292
6
555304
goed bestuur
-43
242
285
-43
555308
communcatie ref.niveaus
7
309
302
7
2010
lunteren 2010
-
334
334
-
2011
lunteren 2011
4
290
286
4
404927
taalpilots o.a. 1e j
196
4.207
4.011
196
4049272
taalpilots o.a.2e j
37
4.022
3.985
37
4049273
taalpilots o.a.3e j
-232
3.809
4.041
-232
547227
opbr.gericht leiderschap
395
6.317
6.317
-
45181
verbindend leren
-
472
472
-
45184
imago vmbo
-
137
137
-
50381
verbindend leren
-
425
425
-
57008
slotconferentie verb.leren
-
60
60
-
607
51.843
51.853
-9
Tussentelling
568250
scholen voor morgen 2010
-
12.295
12.295
-
587923
BRON
-
254
254
-
587924
benchmark PO
-
110
110
-
204018
inv.info hh.ned.onderwijs
-
149
149
-
sloa 2010
-
1.069
1.069
-
588781
info overdracht po - vo
-
93
93
-
596893
goed worden, goed blijven
6
779
773
6
91025
ouderpart/taalontw.
-
216
216
-
604836
conferentie 08.11.10
-
137
137
-
607190
passend onderwijs
-724
3.777
3.543
234
607191
steunpunt ref.niveau's
-
48
48
-
615794
deskundigheidsprofielen
-
50
50
-
620937
vervolg goed bestuur
-
345
382
-38
620934
begeleiding projecten
-
300
300
-
630767
interim goed worden, goed blijven
-1
206
207
-1
70110
76 Saldo per
31.12.2012
JA AR V ER SL AG 2013
C
Uitputtingsoverzicht subsidieprojecten
Projectenoverzicht 2013 (vervolg)
Nummer
Projectnaam
655201
schoolcoach PO Cariisch Nederland
655221
Saldo per
31.12.2012
Mutaties
inkomsten
Mutaties
uitgaven
Saldo per
31.12.2013
-89
625
625
-
eerst kiezen, dan delen
59
1.003
1.250
-247
656625
scholven voor morgen 2011
13
1.546
1.533
13
83841
vrijval sloa
41
186
201
-15
1.343
2.692
2.517
175
113
303
290
13
-
23
23
-
13
31
31
-
376
1.014
1.042
-28
658145
goed worden, goed blijven 2.0
92711
ouderpart/taalontw.
91544
voorbereiding praktijkgericht onderzoek
685223
steunpunt referentieniveaus
693675
Passend onderwijs
721224
Sturen op onderwijskwaliteit
53
218
312
-94
721719
Schoolcoach PO Caribisch NL
49
645
667
-22
733747
In Balans
7
345
361
-16
102377
Nieuwe structuur onderwijsonderzoek
48
57
37
20
34406
School als gemeenschap
9
9
8
1
778921
Sturen op OnderwijsKwaliteit 2.0
-
154
45
109
778957
Passend Onderwijs 2013
-
1.376
860
516
786922
Goed worden goed blijven 2 interim
-
725
202
523
786923
Ontwikkelingsperspectief
-
85
18
67
Tussentelling
1.316
30.865
29.648
1.216
Totaal opgenomen in Stichting PO-Projecten
1.923
82.708
81.501
1.206
20
-
-
20
1.943
82.708
81.501
1.226
Vooruitontv.subs.Goed Bestuur (492855)
Opgenomen in Vereniging PO-Raad
Totaal Overige Subsidie
JA AR V ER SL AG 2013
77 C
Colofon
Dit is een uitgave van de PO-Raad
Tekstedactie
Annemieke Kooper
Interviews
Joëlle Poortvliet
Vormgeving
Thoben Offset Nijmegen
Fotografie
Rob Nelisse, Hedel
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar gemaakt
azonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de PO-Raad.
© PO-Raad, juni 2014
Postbus 85246
3508 AE Utrecht
T (030) 31 00 933
E [email protected]
www.poraad.nl

Nieuwsbrief PO-Raad nr. 37 april 2014

Speech Rinda den Besten, ALV, donderdag 5 juni 2014 - PO-raad

NRC_20140828_1_010_article3 (1)

PO Raad

Nieuwsbrief PO-Raad nr. 26 januari 2014

Bevlogen Besturen om de leerling - PO-raad

Nieuwsbrief PO-Raad nr. 53 september 2014

brief - PO-raad

Nieuwsbrief PO-Raad nr. 57 oktober 2014

2e Kwartaal 2014 - Cuban Aid Foundation