Kom vanavond met verhalen… - Nationaal Comité 4 en 5 mei

Nieuwe Prinsengracht 89, 1018 VR Amsterdam
T: 020-7183500, E: [email protected]
Kom vanavond
met verhalen…
(Vrede, Leo Vroman 1915-2014)
Concept toekomstvisie 4 en 5 mei
herdenken, vieren en herinneren
Kom vanavond
met verhalen…
(Vrede, Leo Vroman 1915-2014)
Concept toekomstvisie 4 en 5 mei
herdenken, vieren en herinneren
Inleiding
Het Nationaal Comité 4 en 5 mei geeft met name richting, vorm en inhoud aan
wat de Tweede Wereldoorlog voor ons land heeft betekend. Met de 4e en 5e mei,
met de wijze waarop we herdenken en vieren, geven we betekenis aan onze geschiedenis. De wijze waarop wij dat doen is geen statisch gegeven. Tijd schrijdt
voort, generaties volgen elkaar op, de samenstelling van de bevolking wijzigt, het
denken verandert, symbolen, rituelen en woorden worden anders geladen en begrepen. Die dynamiek erkennen is belangrijk; het voorkomt dat handelingen in automatismen veranderen die juist daardoor hun betekenis verliezen.
Binnen die context rekent het comité het tot zijn taak en opdracht om op dit moment stil te staan bij de toekomst van 4 en 5 mei, van herdenken en vieren, van
herinneren, zoals het comité dat in altijd wisselende samenstelling al de volle
25 jaar van zijn bestaan doet. Het zijn immers belangrijke gemeenschappelijke gebeurtenissen, ze verwoorden aspecten van onze identiteit, tonen de samenleving
die wij willen zijn.
Het comité wil zich laten inspireren. Door zoveel mogelijk mensen die zich betrokken weten en door de organisaties die vanuit hun rol en opdracht betrokken zijn
bij 4 en 5 mei.
In het voorjaar heeft het comité vier verkenningsbijeenkomsten georganiseerd
waarop mensen met uiteenlopende achtergrond, van uiteenlopende leeftijd en met
uiteenlopende opvattingen, zeer betrokken en vol van ideeën, ons inspireerden door
ons te vertellen wat 4 en 5 mei zijn, zouden moeten zijn, in hun ogen. Op die dagen
zelf, maar ook met een echo op andere dagen in het jaar.
In dit najaar spreken we met organisaties van oorlogsgetroffenen en met organisaties die betrokken zijn bij herdenken en vieren op 4 en 5 mei. We stellen ons ook
open voor reacties van anderen uit de samenleving.
Daarna formuleert het Nationaal Comité zijn opvattingen voor de komende tijd
in zijn definitieve vorm en biedt die als advies aan het kabinet aan.
Onze visie is dus niet in beton gegoten, we stellen onze voorlopige opvattingen
nadrukkelijk ter discussie. Wij roepen op tot dialoog, debat en reactie en we
willen luisteren. Deze notitie is daarvoor een aanzet.
Nationaal Comité 4 en 5 mei
3
I
Huidige generaties interesseren zich zeker ook voor het gevecht dat nodig was
Twee minuten is het stil op de Dam in Amsterdam en op ontelbaar andere
om de vrijheid van nu tot stand te brengen. Jongeren stellen vragen over een
plaatsen in ons land. Ieder jaar, om acht uur ’s avonds, op 4 mei.
bezetter die met onzegbaar geweld een infrastructuur van de dood had opge-
De stilte vult zich met verhalen, beelden, herinneringen, pijn, respect, lijden,
bouwd waarin met name Joden, Roma en Sinti allereerst mensonwaardig wer-
hoop. Iedereen die stil is heeft een eigen verhaal, een eigen reden om stil te
den behandeld, vervolgens geïsoleerd, gedeporteerd en uiteindelijk vermoord.
zijn. Voor wat zij of hij zelf heeft ervaren. Voor familie, vrienden, anderen, die
En ze beseffen dat aan vrijheid bevrijding vooraf gaat.
hun leven hebben geofferd, zijn vermoord, hebben geleden. Uit respect voor
Recht doen aan hetgeen is gebeurd vraagt een eerlijke blik, altijd. Onze ge-
de anderen, ook de mensen die we niet zelf kenden. Om stil te staan bij wat
schiedenis bestaat nu eenmaal niet alleen uit witte bladzijden. Zeker, verzets-
‘dat nooit weer’ betekent. Om andere, individuele en hoogst eigen redenen.
strijders hebben hardnekkig tegen de vijand gevochten, velen hebben hun
En in die puur-persoonlijke stilte weten de meesten zich verbonden. Met de-
leven gegeven, maar niet iedereen zat bij het verzet. Velen keken de andere
genen die er niet meer zijn, met mensen dichtbij, de andere mensen op de
kant op, sommigen collaboreerden zonder gêne. Ook toen de terreur van de
Dam, op alle andere plaatsen in het land, of over de grenzen in de actualiteit
nazi’s was verdwenen toont onze geschiedenis zwarte bladzijden: de weinige
van vandaag.
Joodse Nederlanders die uit de vernietigingskampen terugkeerden werden
Al die mensen die samen Nederland zijn, staan stil bij de doden, bij de ver-
over het algemeen kil en met niet al te veel empathie ontvangen, hun huis
schrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, bij degenen die later het offer van
door anderen ingenomen, hun eigendommen ontvreemd.
hun leven brachten. Wij denken aan wat er is gebeurd, wie wij zijn, wie wij wil-
Wij zien weinig kennis van en begrip voor wat onze land- en lotgenoten over-
len zijn. Individueel en als samenleving.
zee in het voormalig Nederlands-Indië is overkomen. In ons collectief geheu-
Wij eren de doden door hen te gedenken. Zo zijn de doden onder de levenden,
gen neemt hun lijden onder de Japanse bezetting nauwelijks een plek in. Ook
ieder jaar weer. Wij mogen hen, en wat er is gebeurd, niet vergeten.
hun terugkeer werd omgeven met kilte en onbegrip, naar hun verhalen werd
met weinig interesse geluisterd, pas later kwam er enige ruimte om gezamen-
* Juist nu, 70 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, groeit de behoefte
lijk te herdenken wat hen was overkomen. Maar ook nu nog voelen de nabestaanden met een Nederlands-Indische achtergrond zich in hun identiteit
aan een zinvolle invulling van 4 zowel als 5 mei nog steeds. Jongere generaties
soms onbegrepen.
lijken in sterkere mate te willen weten wat de oorlog heeft betekend, en reali-
De betrokkenheid van veel inwoners van toenmalig Gebiedsdeel Curaçao
seren zich dat hun groot- en overgrootouders een tijd hebben meegemaakt
(waaronder men Curaçao, Aruba, Bonaire en de bovenwindse eilanden ver-
waarin de vanzelfsprekend lijkende vrijheid van nu niet bestond en het leven
stond) en Suriname – destijds deel van het Koninkrijk – en de bijdragen van
voor velen onveilig was.
sommigen aan de strijd van de geallieerden en daarmee aan de bevrijding,
Hoe de – in eerste instantie militaire – oorlog overal was, een wereldoorlog in
komt nog niet of nauwelijks aan bod.
de letterlijke betekenis van het woord: de wereld omvattend en beheersend.
4
In alle delen van wat toen Nederland was. Op zee. Grenzeloos, ook in zijn
Voor het Nationaal Comité geldt dat deze geschiedenis en deze gebeurtenissen
consequenties.
ook een herkenbare plaats dienen te hebben in het verhaal over oorlog en be-
Hoe de oorlog zijn schaduw al veel eerder vooruit wierp. Hoe een stroom
vrijding, dat wij onze kinderen en kleinkinderen vertellen. Dat iets ‘ver weg’
vluchtelingen op gang kwam, die slechts gedeeltelijk en met moeite toegang
heeft plaatsgevonden mag geen enkele reden zijn de verhalen niet dichtbij te
kreeg. En vervolgens ook bij ons niet de veiligheid vond die zij zocht.
houden en te koesteren.
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
5
I
Huidige generaties interesseren zich zeker ook voor het gevecht dat nodig was
Twee minuten is het stil op de Dam in Amsterdam en op ontelbaar andere
om de vrijheid van nu tot stand te brengen. Jongeren stellen vragen over een
plaatsen in ons land. Ieder jaar, om acht uur ’s avonds, op 4 mei.
bezetter die met onzegbaar geweld een infrastructuur van de dood had opge-
De stilte vult zich met verhalen, beelden, herinneringen, pijn, respect, lijden,
bouwd waarin met name Joden, Roma en Sinti allereerst mensonwaardig wer-
hoop. Iedereen die stil is heeft een eigen verhaal, een eigen reden om stil te
den behandeld, vervolgens geïsoleerd, gedeporteerd en uiteindelijk vermoord.
zijn. Voor wat zij of hij zelf heeft ervaren. Voor familie, vrienden, anderen, die
En ze beseffen dat aan vrijheid bevrijding vooraf gaat.
hun leven hebben geofferd, zijn vermoord, hebben geleden. Uit respect voor
Recht doen aan hetgeen is gebeurd vraagt een eerlijke blik, altijd. Onze ge-
de anderen, ook de mensen die we niet zelf kenden. Om stil te staan bij wat
schiedenis bestaat nu eenmaal niet alleen uit witte bladzijden. Zeker, verzets-
‘dat nooit weer’ betekent. Om andere, individuele en hoogst eigen redenen.
strijders hebben hardnekkig tegen de vijand gevochten, velen hebben hun
En in die puur-persoonlijke stilte weten de meesten zich verbonden. Met de-
leven gegeven, maar niet iedereen zat bij het verzet. Velen keken de andere
genen die er niet meer zijn, met mensen dichtbij, de andere mensen op de
kant op, sommigen collaboreerden zonder gêne. Ook toen de terreur van de
Dam, op alle andere plaatsen in het land, of over de grenzen in de actualiteit
nazi’s was verdwenen toont onze geschiedenis zwarte bladzijden: de weinige
van vandaag.
Joodse Nederlanders die uit de vernietigingskampen terugkeerden werden
Al die mensen die samen Nederland zijn, staan stil bij de doden, bij de ver-
over het algemeen kil en met niet al te veel empathie ontvangen, hun huis
schrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, bij degenen die later het offer van
door anderen ingenomen, hun eigendommen ontvreemd.
hun leven brachten. Wij denken aan wat er is gebeurd, wie wij zijn, wie wij wil-
Wij zien weinig kennis van en begrip voor wat onze land- en lotgenoten over-
len zijn. Individueel en als samenleving.
zee in het voormalig Nederlands-Indië is overkomen. In ons collectief geheu-
Wij eren de doden door hen te gedenken. Zo zijn de doden onder de levenden,
gen neemt hun lijden onder de Japanse bezetting nauwelijks een plek in. Ook
ieder jaar weer. Wij mogen hen, en wat er is gebeurd, niet vergeten.
hun terugkeer werd omgeven met kilte en onbegrip, naar hun verhalen werd
met weinig interesse geluisterd, pas later kwam er enige ruimte om gezamen-
* Juist nu, 70 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, groeit de behoefte
lijk te herdenken wat hen was overkomen. Maar ook nu nog voelen de nabestaanden met een Nederlands-Indische achtergrond zich in hun identiteit
aan een zinvolle invulling van 4 zowel als 5 mei nog steeds. Jongere generaties
soms onbegrepen.
lijken in sterkere mate te willen weten wat de oorlog heeft betekend, en reali-
De betrokkenheid van veel inwoners van toenmalig Gebiedsdeel Curaçao
seren zich dat hun groot- en overgrootouders een tijd hebben meegemaakt
(waaronder men Curaçao, Aruba, Bonaire en de bovenwindse eilanden ver-
waarin de vanzelfsprekend lijkende vrijheid van nu niet bestond en het leven
stond) en Suriname – destijds deel van het Koninkrijk – en de bijdragen van
voor velen onveilig was.
sommigen aan de strijd van de geallieerden en daarmee aan de bevrijding,
Hoe de – in eerste instantie militaire – oorlog overal was, een wereldoorlog in
komt nog niet of nauwelijks aan bod.
de letterlijke betekenis van het woord: de wereld omvattend en beheersend.
4
In alle delen van wat toen Nederland was. Op zee. Grenzeloos, ook in zijn
Voor het Nationaal Comité geldt dat deze geschiedenis en deze gebeurtenissen
consequenties.
ook een herkenbare plaats dienen te hebben in het verhaal over oorlog en be-
Hoe de oorlog zijn schaduw al veel eerder vooruit wierp. Hoe een stroom
vrijding, dat wij onze kinderen en kleinkinderen vertellen. Dat iets ‘ver weg’
vluchtelingen op gang kwam, die slechts gedeeltelijk en met moeite toegang
heeft plaatsgevonden mag geen enkele reden zijn de verhalen niet dichtbij te
kreeg. En vervolgens ook bij ons niet de veiligheid vond die zij zocht.
houden en te koesteren.
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
5
Het is van groot belang te weten dat veel mensen die de oorlog bewust hebben
Wij willen wel veel duidelijker benoemen wat er is gebeurd, over welke gebeur-
meegemaakt, nog steeds onder ons zijn en dat zij de belangrijkste dragers
tenissen wij spreken, want gebeurtenissen kunnen ingrijpend van elkaar ver-
zijn van de verhalen van toen en de vertalingen naar nu. En we moeten on-
schillen.
derkennen dat, naarmate hun aantal kleiner wordt, beeld en geluid over wat
Wij vinden het daarbij zinvol en noodzakelijk de bepalende gebeurtenissen uit
er is gebeurd bewuster en meer systematisch zullen moeten worden gebruikt
de Tweede Wereldoorlog te onderscheiden, omdat juist zij kenmerkend zijn
om het verhaal eerlijk, dat wil zeggen onbevooroordeeld, door te geven.
voor wat er toen gebeurde, en omdat wij op die manier willen bijdragen aan
het opbouwen van een gemeenschappelijk, door ons allen te delen zicht op
* Het comité wil de invulling van 4 en 5 mei verbeteren, verhelderen, verdiepen
en daardoor versterken.
die periode. Geschiedenis kan nooit de optelsom zijn van alleen maar individuele verhalen, hoe belangrijk ook.
Men kan, terugkijkend, zeer verschillend denken over de wijze waarop ons
land bijvoorbeeld met het proces van dekolonisatie in voormalig Nederlands-
In 1961, voordat het Nationaal Comité bestond, is vastgesteld wie wij herden-
Indië is omgegaan, maar dat hoeft het gezamenlijk herdenken van militairen
ken. Het memorandum is ontstaan onder verantwoordelijkheid van het Nati-
die onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse regering zijn uitgezonden
onaal Comité 4 en 5 mei.
en gesneuveld niet in de weg te staan.
Daar is – soms – kritiek op, alsof wij alle gebeurtenissen op één hoop zouden
plaatsen van de gebeurtenissen die hen noodlottig werden. Hetzelfde geldt
We willen het herdenken van de doden duidelijk en helder in het perspectief
willen gooien. Alsof de Nederlandse behoefte tot ‘polderen’ ook het herdenken
voor de Dag van de Bevrijding; we willen vrijheid bewuster plaatsen in de con-
bepaalt en tot verwatering zou leiden.
text van de aanleiding: gebeurtenissen die ons van onze vrijheid beroofden.
De woorden die op 4 mei op de Dam worden uitgesproken, luiden:
Dan is het van groot belang en noodzakelijk die gebeurtenissen te benoemen
“Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij de Nederlandse oorlogsslachtof-
en ze een betekenis toe te kennen. Dit zien wij als een belangrijk uitgangspunt
fers, allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar
voor de beleidsperiode, die nu voor ons ligt.
ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.”
* Alles wat wij nu doen, herdenken en vieren, is terug te leiden tot de Tweede
Het comité ziet geen aanleiding op deze besluitvorming terug te komen.
Wereldoorlog. Dat dienen wij duidelijk te benoemen. Er is sprake van een ge-
Wij zien het als onze opdracht het nationale, dat wil zeggen het gemeenschap-
wapend conflict op wereldomvattende schaal, dat miljoenen doden heeft
pelijke, karakter van de dodenherdenking veilig te stellen, niemand daarvan
gekost. Een totaal verlies van datgene waar een samenleving als de onze voor
buiten te sluiten.
wil staan. Vrijheid, rechtsstaat, gelijkwaardigheid, respect. Er was sprake van
Het is niet juist het ene slachtoffer op een andere wijze te waarderen dan het
een door de nazi’s gecreëerde machine zonder precedent, gericht op het ver-
andere. Zo bezien is er geen hiërarchie in persoonlijk lijden.
nietigen van mensen, op grond van geloof, geaardheid, om wie zij waren, op
een schaal die onvoorstelbaar is. ‘Auschwitz’ dient benoemd te worden, de Holocaust beschreven als een deel van onze gemeenschappelijke geschiedenis.
6
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
7
Het is van groot belang te weten dat veel mensen die de oorlog bewust hebben
Wij willen wel veel duidelijker benoemen wat er is gebeurd, over welke gebeur-
meegemaakt, nog steeds onder ons zijn en dat zij de belangrijkste dragers
tenissen wij spreken, want gebeurtenissen kunnen ingrijpend van elkaar ver-
zijn van de verhalen van toen en de vertalingen naar nu. En we moeten on-
schillen.
derkennen dat, naarmate hun aantal kleiner wordt, beeld en geluid over wat
Wij vinden het daarbij zinvol en noodzakelijk de bepalende gebeurtenissen uit
er is gebeurd bewuster en meer systematisch zullen moeten worden gebruikt
de Tweede Wereldoorlog te onderscheiden, omdat juist zij kenmerkend zijn
om het verhaal eerlijk, dat wil zeggen onbevooroordeeld, door te geven.
voor wat er toen gebeurde, en omdat wij op die manier willen bijdragen aan
het opbouwen van een gemeenschappelijk, door ons allen te delen zicht op
* Het comité wil de invulling van 4 en 5 mei verbeteren, verhelderen, verdiepen
en daardoor versterken.
die periode. Geschiedenis kan nooit de optelsom zijn van alleen maar individuele verhalen, hoe belangrijk ook.
Men kan, terugkijkend, zeer verschillend denken over de wijze waarop ons
land bijvoorbeeld met het proces van dekolonisatie in voormalig Nederlands-
In 1961, voordat het Nationaal Comité bestond, is vastgesteld wie wij herden-
Indië is omgegaan, maar dat hoeft het gezamenlijk herdenken van militairen
ken. Het memorandum is ontstaan onder verantwoordelijkheid van het Nati-
die onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse regering zijn uitgezonden
onaal Comité 4 en 5 mei.
en gesneuveld niet in de weg te staan.
Daar is – soms – kritiek op, alsof wij alle gebeurtenissen op één hoop zouden
plaatsen van de gebeurtenissen die hen noodlottig werden. Hetzelfde geldt
We willen het herdenken van de doden duidelijk en helder in het perspectief
willen gooien. Alsof de Nederlandse behoefte tot ‘polderen’ ook het herdenken
voor de Dag van de Bevrijding; we willen vrijheid bewuster plaatsen in de con-
bepaalt en tot verwatering zou leiden.
text van de aanleiding: gebeurtenissen die ons van onze vrijheid beroofden.
De woorden die op 4 mei op de Dam worden uitgesproken, luiden:
Dan is het van groot belang en noodzakelijk die gebeurtenissen te benoemen
“Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij de Nederlandse oorlogsslachtof-
en ze een betekenis toe te kennen. Dit zien wij als een belangrijk uitgangspunt
fers, allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar
voor de beleidsperiode, die nu voor ons ligt.
ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.”
* Alles wat wij nu doen, herdenken en vieren, is terug te leiden tot de Tweede
Het comité ziet geen aanleiding op deze besluitvorming terug te komen.
Wereldoorlog. Dat dienen wij duidelijk te benoemen. Er is sprake van een ge-
Wij zien het als onze opdracht het nationale, dat wil zeggen het gemeenschap-
wapend conflict op wereldomvattende schaal, dat miljoenen doden heeft
pelijke, karakter van de dodenherdenking veilig te stellen, niemand daarvan
gekost. Een totaal verlies van datgene waar een samenleving als de onze voor
buiten te sluiten.
wil staan. Vrijheid, rechtsstaat, gelijkwaardigheid, respect. Er was sprake van
Het is niet juist het ene slachtoffer op een andere wijze te waarderen dan het
een door de nazi’s gecreëerde machine zonder precedent, gericht op het ver-
andere. Zo bezien is er geen hiërarchie in persoonlijk lijden.
nietigen van mensen, op grond van geloof, geaardheid, om wie zij waren, op
een schaal die onvoorstelbaar is. ‘Auschwitz’ dient benoemd te worden, de Holocaust beschreven als een deel van onze gemeenschappelijke geschiedenis.
6
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
7
Alleen door de slachtoffers, en de gebeurtenissen die hen te gronde richtten, hun
Niet onderschat moet worden hoe een extra dimensie aan de dag wordt toe-
eigen woorden te geven worden zij onderdeel van ons gemeenschappelijk verhaal,
gevoegd via radio, televisie en de sociale media. Bijna het hele land is twee
kunnen wij weten en ons realiseren wat er is gebeurd.
minuten stil; de intensiteit van die stilte is groter dan een aantal jaren geleden.
Het memorandum en de teksten die in De Nieuwe Kerk en op de Dam gelezen
De samenleving zelf vraagt als het ware om een gezamenlijk te beleven mo-
worden, dienen glashelder te zijn. Wij willen dat diegenen die als groep ver-
ment, en geeft dat zelf mede invulling – wij beleven de twee minuten stilte,
volgd werden, Joden, Roma en Sinti, genoemd worden. Wij blijven de inzet
naar de waarneming van het comité, sterker en intenser dan een aantal jaren
van militairen en verzetsstrijders benoemen, vergeten burgerslachtoffers niet,
geleden het geval was.
waar ook in het toenmalige Koninkrijk, de mensen van de Koopvaardij die het
leven lieten. Wij willen aandacht voor gebeurtenissen, hier en overzee, ook die
“Ik ben hier vanavond vanwege mijn moeder die de oorlog in Nederlands-Indië
waarop wij niet trots zijn. En we geven door het noemen van aantallen aan-
heeft meegemaakt. Een trauma, een rode draad door haar leven.”
dacht aan de schaal waarop gebeurtenissen zich hebben voltrokken.
Alleen door te benoemen voorkomen we dat we vergeten.
“We zagen het ieder jaar op televisie en wilden het nu eens meemaken van dichtbij.
“Er is ook een persoonlijke betrokkenheid: mijn vader heeft gevochten als soldaat
* In het gezamenlijk herdenken onderstrepen wij ook het feit dat wij naast elkaar
staan, deelgenoot zijn van een gemeenschappelijke geschiedenis. Reliëf bren-
op de Grebbeberg.”
“Ik vind het belangrijk om hier te zijn omdat mijn generatie steeds minder verhalen
gen in het herdenken helpt ons de aard van die ervaringen aan volgende ge-
te horen krijgt over de Tweede Wereldoorlog. Onze opa’s en oma’s zijn er straks
neraties door te geven.
niet meer, het is belangrijk om dit te blijven doen.”
Wij herdenken – ten overvloede, omdat dit altijd al duidelijk is gesteld en voor
ons vanzelfsprekend – de slachtoffers: degenen die vermoord zijn, die hun
“Ik ben hier vanavond met mijn dochter en vier kleindochters. Mijn opa heeft in
leven hebben gegeven. Niet de daders.
Theresiënstadt gezeten omdat hij bij het verzet zat. Ik wil aan de volgende generatie
En omdat we vanuit de gedachte ‘dit nooit weer’ onze vrijheid koesteren, kun-
meegeven hoe belangrijk het is om in vrijheid te leven.”
nen we beter waarderen dat onze jonge landgenoten ook na de oorlog hun
leven hebben gegeven. De vredesmissies waaraan onze militairen in dienst
(Citaten publiek op de Dam, 4 mei 2014, uitzending NOS)
van de internationale rechtsorde deelnamen en nemen, staan voor die strijd
voor de vrijheid, ook ver over onze grenzen heen. De hier gebrachte offers vragen terecht om respect, herdenking, herinnering.
* Het comité is verantwoordelijk voor de inrichting van de herdenking op de
Dam en dus besteden we meer woorden aan deze dan aan andere herdenkin-
* De bijeenkomst op de Dam en de herdenkingsbijeenkomsten in het land zijn
8
gen op 4 mei. Het comité kan en wil niet voorschrijven hoe andere herdenkingsbijeenkomsten op andere plekken worden ingericht; het is de eigen en
niet in concurrentie met elkaar, maar vullen elkaar aan.
lokale verantwoordelijkheid. Het comité kan meedenken en doet een beroep
Belangrijk is dat de Dam ook gaat worden beleefd als een plek waar iedereen
om in de geest van het bovenstaande te handelen, en de focus op de slacht-
zich thuis voelt, omdat we gezamenlijk de doden herdenken en stil staan bij
offers te richten. Op die wijze komt het gezamenlijk herdenken, op al die plek-
wat er is gebeurd.
ken in het land, het beste tot stand.
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
9
Alleen door de slachtoffers, en de gebeurtenissen die hen te gronde richtten, hun
Niet onderschat moet worden hoe een extra dimensie aan de dag wordt toe-
eigen woorden te geven worden zij onderdeel van ons gemeenschappelijk verhaal,
gevoegd via radio, televisie en de sociale media. Bijna het hele land is twee
kunnen wij weten en ons realiseren wat er is gebeurd.
minuten stil; de intensiteit van die stilte is groter dan een aantal jaren geleden.
Het memorandum en de teksten die in De Nieuwe Kerk en op de Dam gelezen
De samenleving zelf vraagt als het ware om een gezamenlijk te beleven mo-
worden, dienen glashelder te zijn. Wij willen dat diegenen die als groep ver-
ment, en geeft dat zelf mede invulling – wij beleven de twee minuten stilte,
volgd werden, Joden, Roma en Sinti, genoemd worden. Wij blijven de inzet
naar de waarneming van het comité, sterker en intenser dan een aantal jaren
van militairen en verzetsstrijders benoemen, vergeten burgerslachtoffers niet,
geleden het geval was.
waar ook in het toenmalige Koninkrijk, de mensen van de Koopvaardij die het
leven lieten. Wij willen aandacht voor gebeurtenissen, hier en overzee, ook die
“Ik ben hier vanavond vanwege mijn moeder die de oorlog in Nederlands-Indië
waarop wij niet trots zijn. En we geven door het noemen van aantallen aan-
heeft meegemaakt. Een trauma, een rode draad door haar leven.”
dacht aan de schaal waarop gebeurtenissen zich hebben voltrokken.
Alleen door te benoemen voorkomen we dat we vergeten.
“We zagen het ieder jaar op televisie en wilden het nu eens meemaken van dichtbij.
“Er is ook een persoonlijke betrokkenheid: mijn vader heeft gevochten als soldaat
* In het gezamenlijk herdenken onderstrepen wij ook het feit dat wij naast elkaar
staan, deelgenoot zijn van een gemeenschappelijke geschiedenis. Reliëf bren-
op de Grebbeberg.”
“Ik vind het belangrijk om hier te zijn omdat mijn generatie steeds minder verhalen
gen in het herdenken helpt ons de aard van die ervaringen aan volgende ge-
te horen krijgt over de Tweede Wereldoorlog. Onze opa’s en oma’s zijn er straks
neraties door te geven.
niet meer, het is belangrijk om dit te blijven doen.”
Wij herdenken – ten overvloede, omdat dit altijd al duidelijk is gesteld en voor
ons vanzelfsprekend – de slachtoffers: degenen die vermoord zijn, die hun
“Ik ben hier vanavond met mijn dochter en vier kleindochters. Mijn opa heeft in
leven hebben gegeven. Niet de daders.
Theresiënstadt gezeten omdat hij bij het verzet zat. Ik wil aan de volgende generatie
En omdat we vanuit de gedachte ‘dit nooit weer’ onze vrijheid koesteren, kun-
meegeven hoe belangrijk het is om in vrijheid te leven.”
nen we beter waarderen dat onze jonge landgenoten ook na de oorlog hun
leven hebben gegeven. De vredesmissies waaraan onze militairen in dienst
(Citaten publiek op de Dam, 4 mei 2014, uitzending NOS)
van de internationale rechtsorde deelnamen en nemen, staan voor die strijd
voor de vrijheid, ook ver over onze grenzen heen. De hier gebrachte offers vragen terecht om respect, herdenking, herinnering.
* Het comité is verantwoordelijk voor de inrichting van de herdenking op de
Dam en dus besteden we meer woorden aan deze dan aan andere herdenkin-
* De bijeenkomst op de Dam en de herdenkingsbijeenkomsten in het land zijn
8
gen op 4 mei. Het comité kan en wil niet voorschrijven hoe andere herdenkingsbijeenkomsten op andere plekken worden ingericht; het is de eigen en
niet in concurrentie met elkaar, maar vullen elkaar aan.
lokale verantwoordelijkheid. Het comité kan meedenken en doet een beroep
Belangrijk is dat de Dam ook gaat worden beleefd als een plek waar iedereen
om in de geest van het bovenstaande te handelen, en de focus op de slacht-
zich thuis voelt, omdat we gezamenlijk de doden herdenken en stil staan bij
offers te richten. Op die wijze komt het gezamenlijk herdenken, op al die plek-
wat er is gebeurd.
ken in het land, het beste tot stand.
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
9
Het is, als het om de wijze waarop wij herdenken gaat, daarbij niet aan welk
II
comité dan ook, aan burgemeesters of aan anderen, om vergeving en verzoe-
4 mei is de dag, het moment, dat zich kenmerkt door ingetogenheid, verbon-
ning voor te schrijven en in verband te brengen met het indrukwekkende mo-
denheid en respect. Er zijn vaste elementen die de herdenking in De Nieuwe
ment van de herdenking. Vergeving en verzoening zijn in essentie puur
Kerk en op de Dam hun structuur geven; voordracht, kranslegging, gedicht,
persoonlijke afwegingen en – in de ogen van het Nationaal Comité – vooral
toespraak, de schoolkinderen en hun bloemen, daarna de gelegenheid voor
bouwstenen voor het vormgeven van vrijheid. Niet aan de orde op 4 mei, wel
iedereen om bij het monument stil te staan. Er is grote belangstelling, zowel
te beantwoorden op 5 mei en op alle andere dagen van het jaar.
op de Dam als op televisie.
Maar: Op 4 mei herdenken wij de slachtoffers, niet de daders.
Indrukwekkend was het applaus dat over de Dam kwam aanrollen toen Peter
van Uhm op 4 mei 2013 over de noodzaak van een blijvende inzet voor onze
Tijdens de verkenningsbijeenkomsten werd bovendien – terecht – opgemerkt
vrijheid en over zijn persoonlijk verlies sprak. Een illustratie van de kracht van
dat verzoening en vergeving naast het feit dat zij persoonlijk van aard zijn,
het individuele verhaal en onze behoefte aan verbondenheid.
zich in essentie eenmalig manifesteren, en zich niet lenen voor jaarlijkse terugkeer. Zij laten zich, in tegenstelling tot herdenken, niet organiseren. En
Sommigen vinden de gestrenge orde en de dominantie van autoriteiten af-
vastgesteld kan worden dat met het naoorlogse democratische Duitsland de
breuk doen aan het feit dat het een plechtigheid van alle mensen moet zijn.
betrekkingen inmiddels zijn zoals dat tussen goede en verstandige buren past.
Anderen ervaren de hiërarchie in de bijeenkomst en de strakke militaire aanwezigheid juist als een onderstreping van het plechtige karakter.
De precieze vormgeving willen we nader overwegen en later beschrijven, als
we het over de inhoud eens zijn. Wij schetsen nu de belangrijkste uitgangspunten.
Essentieel in deze tijd is de verbondenheid tussen de generaties, maar meer
nog: de noodzaak verhalen van generatie op generatie door te vertellen en zo
in stand te houden. Juist nu, nu er van de generatie die oorlog zelf heeft meegemaakt, waar ook ter wereld, steeds minder mensen zijn die het verhaal zelf
kunnen vertellen.
Het lijkt ons goed deze verbondenheid tussen de generaties juist op 4 mei
centraal te stellen met als belangrijkste invalshoek: ruimte, respect en erkenning voor de mensen die alles zelf hebben meegemaakt.
Met het verlopen van de tijd wordt de betekenis van het benoemen van het
gemeenschappelijke meer van belang. Zo bezien zit er geen spanning tussen
het meer individuele ‘kom vanavond met verhalen’ en de noodzaak de betekenis
van wat is gebeurd gezamenlijk te benoemen en daarmee te expliciteren.
10
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
11
Het is, als het om de wijze waarop wij herdenken gaat, daarbij niet aan welk
II
comité dan ook, aan burgemeesters of aan anderen, om vergeving en verzoe-
4 mei is de dag, het moment, dat zich kenmerkt door ingetogenheid, verbon-
ning voor te schrijven en in verband te brengen met het indrukwekkende mo-
denheid en respect. Er zijn vaste elementen die de herdenking in De Nieuwe
ment van de herdenking. Vergeving en verzoening zijn in essentie puur
Kerk en op de Dam hun structuur geven; voordracht, kranslegging, gedicht,
persoonlijke afwegingen en – in de ogen van het Nationaal Comité – vooral
toespraak, de schoolkinderen en hun bloemen, daarna de gelegenheid voor
bouwstenen voor het vormgeven van vrijheid. Niet aan de orde op 4 mei, wel
iedereen om bij het monument stil te staan. Er is grote belangstelling, zowel
te beantwoorden op 5 mei en op alle andere dagen van het jaar.
op de Dam als op televisie.
Maar: Op 4 mei herdenken wij de slachtoffers, niet de daders.
Indrukwekkend was het applaus dat over de Dam kwam aanrollen toen Peter
van Uhm op 4 mei 2013 over de noodzaak van een blijvende inzet voor onze
Tijdens de verkenningsbijeenkomsten werd bovendien – terecht – opgemerkt
vrijheid en over zijn persoonlijk verlies sprak. Een illustratie van de kracht van
dat verzoening en vergeving naast het feit dat zij persoonlijk van aard zijn,
het individuele verhaal en onze behoefte aan verbondenheid.
zich in essentie eenmalig manifesteren, en zich niet lenen voor jaarlijkse terugkeer. Zij laten zich, in tegenstelling tot herdenken, niet organiseren. En
Sommigen vinden de gestrenge orde en de dominantie van autoriteiten af-
vastgesteld kan worden dat met het naoorlogse democratische Duitsland de
breuk doen aan het feit dat het een plechtigheid van alle mensen moet zijn.
betrekkingen inmiddels zijn zoals dat tussen goede en verstandige buren past.
Anderen ervaren de hiërarchie in de bijeenkomst en de strakke militaire aanwezigheid juist als een onderstreping van het plechtige karakter.
De precieze vormgeving willen we nader overwegen en later beschrijven, als
we het over de inhoud eens zijn. Wij schetsen nu de belangrijkste uitgangspunten.
Essentieel in deze tijd is de verbondenheid tussen de generaties, maar meer
nog: de noodzaak verhalen van generatie op generatie door te vertellen en zo
in stand te houden. Juist nu, nu er van de generatie die oorlog zelf heeft meegemaakt, waar ook ter wereld, steeds minder mensen zijn die het verhaal zelf
kunnen vertellen.
Het lijkt ons goed deze verbondenheid tussen de generaties juist op 4 mei
centraal te stellen met als belangrijkste invalshoek: ruimte, respect en erkenning voor de mensen die alles zelf hebben meegemaakt.
Met het verlopen van de tijd wordt de betekenis van het benoemen van het
gemeenschappelijke meer van belang. Zo bezien zit er geen spanning tussen
het meer individuele ‘kom vanavond met verhalen’ en de noodzaak de betekenis
van wat is gebeurd gezamenlijk te benoemen en daarmee te expliciteren.
10
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
11
Nu hebben gebeurtenissen niet voor iedereen dezelfde betekenis. Voor ten-
III
minste twee groepen geldt dat zij als het ware een oorlog-in-de-oorlog hebben
De volgende dag is het 5 mei en vieren we de bevrijding, overal in het land, op
meegemaakt: de keten van isolement-vervolging-vernietiging die tot de ondergang
grote schaal, met een zekere uitbundigheid. We zijn overgegaan tot de orde
van het merendeel van de Nederlandse Joden leidde en het lot dat onder Japanse
van een nieuwe dag. We staan stil bij het feit dat we vrij zijn van onderdrukking
bezetting de bevolking trof in voormalig Nederlands-Indië.
en bezetting, en vieren het herstel van de rechtsstaat en democratie.
Kunnen de Duitse inval, het bombardement op Rotterdam, bezetting, dwang-
Om 5 mei nader inhoud en betekenis te geven moeten we ons realiseren wát
arbeid, verzet en collaboratie, Hongerwinter, ‘dolle dinsdag’ en bevrijding nog
wij vieren. Wat vrijheid is. Niet los te zien van het besef dat onvrijheid heeft
als min of meer gezamenlijke ervaringen worden gezien, het isolement dat
bestaan, dat er gevochten is om vrijheid te realiseren, dat er offers zijn ge-
deze oorlog-in-de-oorlog voor de betrokkenen en hun nabestaanden met zich
bracht, dat er verzet is gepleegd, dat wij bevrijd moesten worden voordat vrij-
bracht, ook na 1945, verdient onze specifieke aandacht. De behoefte aan ‘her-
heid tot stand kon komen. Dat vrijheid dus ook onderhoud vergt,
denkingen in eigen kring’ is buitengewoon waardevol; het niet te ontkennen
bescherming, realisatie, reflectie. 4 mei moet een licht over 5 mei werpen: niet
gevoel bij veel Joden en mensen uit de Indisch-Nederlandse gemeenschap ‘de
een donkere, benauwende schaduw, maar een betekenisvolle verbinding.
herdenking op de Dam is niet voor ons’ dient tot nadenken te stemmen en
Beter: als wij het onderhouden van de vrijheid met vrijblijvendheid verwarren,
tot verandering te leiden. Wie de nationale dodenherdenking organiseert moet
dan doen wij de 4e mei en alles waar die dag voor staat onrecht.
zich dit gebrek aan identificatie met wat als gemeenschappelijke herdenking
is bedoeld aantrekken. Wij willen dat ‘de Dam’ op 4 mei als een plek voor iedereen wordt ervaren.
* De donkere jaren van de Tweede Wereldoorlog toonden een rauwe werkelijkheid die tegengesteld is aan wie en wat wij nu als land willen zijn.
De rechtsstaat met zijn onafhankelijke rechtspraak bestond niet. Willekeur
kwam in de plaats van individuele vrijheid; geweld en dreiging vervingen veiligheid en respect. Democratische principes werden vernietigd. Mensen werden gediscrimineerd, uiteindelijk ontmenselijkt, in nummers veranderd.
Gelijkwaardigheid veranderde abrupt in ongelijkheid.
‘Dit nooit weer’ was de diepgevoelde overtuiging van degenen die vochten voor
de vrijheid, de mensen die Nederland en de internationale rechtsorde hebben
opgebouwd.
Hoe “dit nooit weer” levend te houden? Zeker op de 5e mei – en hopelijk met
zoveel kracht en overtuiging dat de echo ook op alle andere dagen klinkt.
Een rechtsstaat ontstaat niet vanzelf, het loont de moeite stil te staan bij waarborgen in de wet die de vrijheid van het individu, de rechten en de plichten
van overheid en iedere individuele burger regelen en beschermen; die terreur
en dreiging buiten houden.
12
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
13
Nu hebben gebeurtenissen niet voor iedereen dezelfde betekenis. Voor ten-
III
minste twee groepen geldt dat zij als het ware een oorlog-in-de-oorlog hebben
De volgende dag is het 5 mei en vieren we de bevrijding, overal in het land, op
meegemaakt: de keten van isolement-vervolging-vernietiging die tot de ondergang
grote schaal, met een zekere uitbundigheid. We zijn overgegaan tot de orde
van het merendeel van de Nederlandse Joden leidde en het lot dat onder Japanse
van een nieuwe dag. We staan stil bij het feit dat we vrij zijn van onderdrukking
bezetting de bevolking trof in voormalig Nederlands-Indië.
en bezetting, en vieren het herstel van de rechtsstaat en democratie.
Kunnen de Duitse inval, het bombardement op Rotterdam, bezetting, dwang-
Om 5 mei nader inhoud en betekenis te geven moeten we ons realiseren wát
arbeid, verzet en collaboratie, Hongerwinter, ‘dolle dinsdag’ en bevrijding nog
wij vieren. Wat vrijheid is. Niet los te zien van het besef dat onvrijheid heeft
als min of meer gezamenlijke ervaringen worden gezien, het isolement dat
bestaan, dat er gevochten is om vrijheid te realiseren, dat er offers zijn ge-
deze oorlog-in-de-oorlog voor de betrokkenen en hun nabestaanden met zich
bracht, dat er verzet is gepleegd, dat wij bevrijd moesten worden voordat vrij-
bracht, ook na 1945, verdient onze specifieke aandacht. De behoefte aan ‘her-
heid tot stand kon komen. Dat vrijheid dus ook onderhoud vergt,
denkingen in eigen kring’ is buitengewoon waardevol; het niet te ontkennen
bescherming, realisatie, reflectie. 4 mei moet een licht over 5 mei werpen: niet
gevoel bij veel Joden en mensen uit de Indisch-Nederlandse gemeenschap ‘de
een donkere, benauwende schaduw, maar een betekenisvolle verbinding.
herdenking op de Dam is niet voor ons’ dient tot nadenken te stemmen en
Beter: als wij het onderhouden van de vrijheid met vrijblijvendheid verwarren,
tot verandering te leiden. Wie de nationale dodenherdenking organiseert moet
dan doen wij de 4e mei en alles waar die dag voor staat onrecht.
zich dit gebrek aan identificatie met wat als gemeenschappelijke herdenking
is bedoeld aantrekken. Wij willen dat ‘de Dam’ op 4 mei als een plek voor iedereen wordt ervaren.
* De donkere jaren van de Tweede Wereldoorlog toonden een rauwe werkelijkheid die tegengesteld is aan wie en wat wij nu als land willen zijn.
De rechtsstaat met zijn onafhankelijke rechtspraak bestond niet. Willekeur
kwam in de plaats van individuele vrijheid; geweld en dreiging vervingen veiligheid en respect. Democratische principes werden vernietigd. Mensen werden gediscrimineerd, uiteindelijk ontmenselijkt, in nummers veranderd.
Gelijkwaardigheid veranderde abrupt in ongelijkheid.
‘Dit nooit weer’ was de diepgevoelde overtuiging van degenen die vochten voor
de vrijheid, de mensen die Nederland en de internationale rechtsorde hebben
opgebouwd.
Hoe “dit nooit weer” levend te houden? Zeker op de 5e mei – en hopelijk met
zoveel kracht en overtuiging dat de echo ook op alle andere dagen klinkt.
Een rechtsstaat ontstaat niet vanzelf, het loont de moeite stil te staan bij waarborgen in de wet die de vrijheid van het individu, de rechten en de plichten
van overheid en iedere individuele burger regelen en beschermen; die terreur
en dreiging buiten houden.
12
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
13
Wij zouden ons moeten realiseren dat de vrije samenleving die wij pretenderen
Het vraagt aandacht, zeker nu, voor onrecht, terreur, dood, ontmenselijking,
te zijn geen project is van degenen die ons land destijds opnieuw inrichtten,
onvrijheid die er in de wereld nog bestaat – en hoe sommige van die conflicten
maar een altijd onvoltooid werk dat steeds nieuwe antwoorden, acties en ge-
ook aan onze samenleving knagen.
dragingen vereist.
Wij zouden ons moeten realiseren dat een samenleving die vrij is, alleen kan
“Pas na nog heel veel meer leed, pas na de vijfde mei 1945 brak het besef door dat
bestaan als helder is hoe de vrijheid van de ene burger zich verhoudt tot de
voor vrede een rechtsorde nodig is, Europees en wereldwijd: een besef dat ingaat
vrijheid van de andere. Dat grondrechten nooit absoluut zijn, dat steeds moet
tegen de moeilijk te bedwingen neigingen om met alle middelen voor het eigen be-
worden afgewogen welke constructieve (zelf)beperking er hoort bij het gunnen
lang of het belang van de eigen groep op te komen.’’
Ernst Hirsch Ballin, 5 mei 2013
van ruimte en leven aan een ander.
Wij zouden ons moeten realiseren dat het vormen, in stand houden en onderhouden van vrijheid geen taak is die wij gedelegeerd hebben aan de over-
“Op 5 mei 1945 werd de met kostbare offers herwonnen vrijheid teruggegeven aan
heid – of aan wie dan ook – en dat wij op afroep over onze eigen vrijheid
de bevolking van Nederland. Die vijfde mei was een nieuw begin. Maar we mogen
kunnen beschikken. Wij zijn er uiteindelijk zelf verantwoordelijk voor om onze
de betekenis van de bevrijding niet versmallen tot die ene dag. Natuurlijk, de vijfde
vrije samenleving, onze vrijheid te onderhouden, uit te bouwen, van dynamiek
mei is een markant en symbolisch moment in onze geschiedenis, Maar de bevrij-
te voorzien, te koesteren. Vrijheid is ook geen afgerond begrip. De vrijheids-
ding was ook een opdracht voor de toekomst (…) Vrijheid moeten we leren, oefe-
beleving in de jaren vijftig was anders dan in de jaren zeventig, of negentig, of
nen, verdedigen, ontwikkelen en delen. En dat telkens weer opnieuw. Vrijheid groeit
nu. Het betekent dat ieder individu, iedere generatie, eigen antwoorden en in-
noch gedijt in een context van vrijblijvendheid.”
Wim van de Donk, 5 mei 2008
vulling zoekt, zou moeten zoeken.
Wie wij zijn wordt mede bepaald door de wijze waarop wij ons ten opzichte
van de ander verhouden, in de manier waarop wij de ander – ongeacht af-
“Het perspectief dat na de Tweede Wereldoorlog werd geboden, ‘nooit weer’, is al-
komst, geloof, seksuele geaardheid, geschiedenis, overtuiging – ruimte geven
lang verduisterd. De gewelddadige aantasting van de vrijheid en de grondrechten
om te leven en zich te bewegen. Binnen de grenzen van de Nederlandse
van mensen houdt niet op, maar gaat door.”
Jan Pronk, 5 mei 2007
rechtsorde en in grotere grensoverschrijdende verbanden.
Vrijheid voor jezelf scheppen is, hoe waardevol ook, altijd veel gemakkelijker
dan die vrijheid ook aan een ander te gunnen. Elkaar met rust laten is niet de
essentie van vrijheid. De ander de ruimte onthouden die je voor jezelf opeist
* De samenhang van 4 en 5 mei moet worden versterkt.
Als de zon weer opkomt is de oude dag verdwenen en vangt een nieuwe dag
evenmin.
aan; een heel andere, met muziek en dans.
De internationale dimensie van de vrijheid komt binnenslands niet vanzelf tot
Wij vinden het essentieel dat die verbinding verder vorm krijgt, om de redenen
leven. Dat vraagt permanente aandacht voor het feit dat het ‘dat nooit weer’
hierboven beschreven.
ook over grenzen heen een antwoord heeft gekregen in verdragen en samen-
In alles wat we doen moet, expliciet of impliciet, worden duidelijk gemaakt dat
werkingsverbanden, in de bereidheid van staten beperkingen van de eigen vrij-
deze samenhang bestaat:
heid te aanvaarden om een groter goed tot stand te brengen. Volkenrecht heeft
Bezetting (verzet en collaboratie) > > > Bevrijding > > > Vrijheid.
recht geschapen.
14
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
15
Wij zouden ons moeten realiseren dat de vrije samenleving die wij pretenderen
Het vraagt aandacht, zeker nu, voor onrecht, terreur, dood, ontmenselijking,
te zijn geen project is van degenen die ons land destijds opnieuw inrichtten,
onvrijheid die er in de wereld nog bestaat – en hoe sommige van die conflicten
maar een altijd onvoltooid werk dat steeds nieuwe antwoorden, acties en ge-
ook aan onze samenleving knagen.
dragingen vereist.
Wij zouden ons moeten realiseren dat een samenleving die vrij is, alleen kan
“Pas na nog heel veel meer leed, pas na de vijfde mei 1945 brak het besef door dat
bestaan als helder is hoe de vrijheid van de ene burger zich verhoudt tot de
voor vrede een rechtsorde nodig is, Europees en wereldwijd: een besef dat ingaat
vrijheid van de andere. Dat grondrechten nooit absoluut zijn, dat steeds moet
tegen de moeilijk te bedwingen neigingen om met alle middelen voor het eigen be-
worden afgewogen welke constructieve (zelf)beperking er hoort bij het gunnen
lang of het belang van de eigen groep op te komen.’’
Ernst Hirsch Ballin, 5 mei 2013
van ruimte en leven aan een ander.
Wij zouden ons moeten realiseren dat het vormen, in stand houden en onderhouden van vrijheid geen taak is die wij gedelegeerd hebben aan de over-
“Op 5 mei 1945 werd de met kostbare offers herwonnen vrijheid teruggegeven aan
heid – of aan wie dan ook – en dat wij op afroep over onze eigen vrijheid
de bevolking van Nederland. Die vijfde mei was een nieuw begin. Maar we mogen
kunnen beschikken. Wij zijn er uiteindelijk zelf verantwoordelijk voor om onze
de betekenis van de bevrijding niet versmallen tot die ene dag. Natuurlijk, de vijfde
vrije samenleving, onze vrijheid te onderhouden, uit te bouwen, van dynamiek
mei is een markant en symbolisch moment in onze geschiedenis, Maar de bevrij-
te voorzien, te koesteren. Vrijheid is ook geen afgerond begrip. De vrijheids-
ding was ook een opdracht voor de toekomst (…) Vrijheid moeten we leren, oefe-
beleving in de jaren vijftig was anders dan in de jaren zeventig, of negentig, of
nen, verdedigen, ontwikkelen en delen. En dat telkens weer opnieuw. Vrijheid groeit
nu. Het betekent dat ieder individu, iedere generatie, eigen antwoorden en in-
noch gedijt in een context van vrijblijvendheid.”
Wim van de Donk, 5 mei 2008
vulling zoekt, zou moeten zoeken.
Wie wij zijn wordt mede bepaald door de wijze waarop wij ons ten opzichte
van de ander verhouden, in de manier waarop wij de ander – ongeacht af-
“Het perspectief dat na de Tweede Wereldoorlog werd geboden, ‘nooit weer’, is al-
komst, geloof, seksuele geaardheid, geschiedenis, overtuiging – ruimte geven
lang verduisterd. De gewelddadige aantasting van de vrijheid en de grondrechten
om te leven en zich te bewegen. Binnen de grenzen van de Nederlandse
van mensen houdt niet op, maar gaat door.”
Jan Pronk, 5 mei 2007
rechtsorde en in grotere grensoverschrijdende verbanden.
Vrijheid voor jezelf scheppen is, hoe waardevol ook, altijd veel gemakkelijker
dan die vrijheid ook aan een ander te gunnen. Elkaar met rust laten is niet de
essentie van vrijheid. De ander de ruimte onthouden die je voor jezelf opeist
* De samenhang van 4 en 5 mei moet worden versterkt.
Als de zon weer opkomt is de oude dag verdwenen en vangt een nieuwe dag
evenmin.
aan; een heel andere, met muziek en dans.
De internationale dimensie van de vrijheid komt binnenslands niet vanzelf tot
Wij vinden het essentieel dat die verbinding verder vorm krijgt, om de redenen
leven. Dat vraagt permanente aandacht voor het feit dat het ‘dat nooit weer’
hierboven beschreven.
ook over grenzen heen een antwoord heeft gekregen in verdragen en samen-
In alles wat we doen moet, expliciet of impliciet, worden duidelijk gemaakt dat
werkingsverbanden, in de bereidheid van staten beperkingen van de eigen vrij-
deze samenhang bestaat:
heid te aanvaarden om een groter goed tot stand te brengen. Volkenrecht heeft
Bezetting (verzet en collaboratie) > > > Bevrijding > > > Vrijheid.
recht geschapen.
14
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
15
Dat wil niet zeggen dat wij, of bijvoorbeeld de organisatoren van de Bevrijdingsfestivals en andere bijeenkomsten, dat niet beseffen, en er zelf niet pro-
IV
De ochtendbijeenkomst op 5 mei is een nog niet erg overtuigende, overal ge-
beren vorm aan te geven. Wij vinden echter dat dit nadrukkelijker moet
kende gebeurtenis – overigens afhankelijk van de invulling per provincie. Mede
gebeuren dan nu.
door het ontbreken van landelijke media-aandacht bestaat deze bijeenkomst
Overigens moeten we ons meteen realiseren dat dit geen top-down gebeurte-
eigenlijk alleen voor de genodigden. Dat is te weinig, zeker gezien ook de in-
nis is, dat we de activiteiten op de vijfde mei, de festivals daar onder begrepen,
spirerende kwaliteit van de 5 mei-lezingen die de kern van deze bijeenkomsten
niet in een vastgelegd didactisch stramien moeten zien. Het comité zou
vormen. Deze bijeenkomst zou de essentiële schakel kunnen zijn tussen de
samen met de festivals, lokale comités en andere betrokkenen moeten opere-
herdenking van 4 mei, zijn ingetogenheid en zijn stilte, en de uitbundigheid
ren en in permanente uitwisseling van ideeën, de invulling van het vrijheids-
van de festivals en vele andere activiteiten in het land en – later op de dag –
begrip moeten vormgeven. We kunnen vragen stellen over het hoe, het
het concert op de Amstel.
waarom, maar dienen ons ook te realiseren dat de antwoorden door anderen
Dat komt onvoldoende uit de verf, terwijl hier ruime mogelijkheden liggen.
gegeven worden, en heel gevarieerd kunnen zijn. Dat moet ook, dat is ken-
Van provinciehoofdstad naar provinciehoofdstad trekken is overigens ook een
merkend voor vrijheid.
illustratie van het werkelijk nationale karakter; daaraan zouden we niet willen
tornen.
Wij vinden het belangrijk dat juist de jongere generaties organiseren, vorm-
Om de samenhang tussen 4 en 5 mei te versterken is het wellicht behulpzaam
geven, hun ideeën uitvoeren. Wij faciliteren, dagen uit. En moeten vooral de
als we de lezing in de ochtend de Bevrijdingslezing noemen, voortaan.
waarom-vraag stellen. En soms de hoe-vraag: hoe lang kunnen we de Ambas-
We zullen samen met de provincies ingrijpend moeten verbouwen en samen
sadeurs van de Vrijheid nog laten rondvliegen totdat ze in een cliché zijn ver-
– met name met de NPO of de gezamenlijke regionale omroepen – op zoek
anderd? Misschien nog jaren, misschien moeten we een andere vorm vinden
moeten gaan naar een vorm en inhoud van deze bijeenkomst, die nationale
om de festivals en de vrijheid met elkaar te verbinden. Vooral: laten we ook
belangstelling rechtvaardigt. Het comité zou logischerwijze de inhoud van de
anderen, de andere generaties, de antwoorden laten geven. En laten we daarbij
ochtend sterker moeten helpen beschrijven en helpen vormgeven.
de mogelijkheden van de digitale wereld ruim baan geven, en ons realiseren
dat iedere plek, ieder platform, van elkaar verschillend is en een andere aanpak
De kinderlezing dit jaar in Assen was een vondst. De 12-jarige Hammoude Al-
vergt. Onder de paraplu van het begrip vrijheid, een werkwoord.
Cheikh, in Libanon geboren, maakte daar duidelijk hoe hij wat hij zelf had mee-
Het is goed ons daarbij te realiseren dat er naast de festivals overal vele ini-
gemaakt – angst, oorlog, conflict, hulp door Nederlandse blauwhelmen – kon
tiatieven plaatsvinden waarbij het Nationaal Comité, door best practices te be-
verbinden met de vrijheid die hij hier ervaart.
lichten, stimulerend kan werken. Er valt veel te leren van de originele
Hij legde helder en overtuigend uit (ook een vraag waarvoor wij ons gesteld
initiatieven die lokaal worden bedacht en uitgevoerd, vaak ook door kunst en
zien) dat je niet dezelfde oorlog hoeft te hebben meegemaakt om wel samen
literatuur te laten spreken. Die verbindende rol van het Nationaal Comité vin-
aan dezelfde vrijheid te kunnen werken. Op die manier is ook een link te leggen
den we voor de komende jaren van groot belang.
naar de actualiteit, waar ook ter wereld, bijvoorbeeld naar het waarom van vredesoperaties. Juist de geschiedenis hier maakt duidelijk waarom ook elders
vrijheid in het geding is en dat ons dat raakt. Waarom de internationale rechtsorde ondeelbaar is.
16
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
17
Dat wil niet zeggen dat wij, of bijvoorbeeld de organisatoren van de Bevrijdingsfestivals en andere bijeenkomsten, dat niet beseffen, en er zelf niet pro-
IV
De ochtendbijeenkomst op 5 mei is een nog niet erg overtuigende, overal ge-
beren vorm aan te geven. Wij vinden echter dat dit nadrukkelijker moet
kende gebeurtenis – overigens afhankelijk van de invulling per provincie. Mede
gebeuren dan nu.
door het ontbreken van landelijke media-aandacht bestaat deze bijeenkomst
Overigens moeten we ons meteen realiseren dat dit geen top-down gebeurte-
eigenlijk alleen voor de genodigden. Dat is te weinig, zeker gezien ook de in-
nis is, dat we de activiteiten op de vijfde mei, de festivals daar onder begrepen,
spirerende kwaliteit van de 5 mei-lezingen die de kern van deze bijeenkomsten
niet in een vastgelegd didactisch stramien moeten zien. Het comité zou
vormen. Deze bijeenkomst zou de essentiële schakel kunnen zijn tussen de
samen met de festivals, lokale comités en andere betrokkenen moeten opere-
herdenking van 4 mei, zijn ingetogenheid en zijn stilte, en de uitbundigheid
ren en in permanente uitwisseling van ideeën, de invulling van het vrijheids-
van de festivals en vele andere activiteiten in het land en – later op de dag –
begrip moeten vormgeven. We kunnen vragen stellen over het hoe, het
het concert op de Amstel.
waarom, maar dienen ons ook te realiseren dat de antwoorden door anderen
Dat komt onvoldoende uit de verf, terwijl hier ruime mogelijkheden liggen.
gegeven worden, en heel gevarieerd kunnen zijn. Dat moet ook, dat is ken-
Van provinciehoofdstad naar provinciehoofdstad trekken is overigens ook een
merkend voor vrijheid.
illustratie van het werkelijk nationale karakter; daaraan zouden we niet willen
tornen.
Wij vinden het belangrijk dat juist de jongere generaties organiseren, vorm-
Om de samenhang tussen 4 en 5 mei te versterken is het wellicht behulpzaam
geven, hun ideeën uitvoeren. Wij faciliteren, dagen uit. En moeten vooral de
als we de lezing in de ochtend de Bevrijdingslezing noemen, voortaan.
waarom-vraag stellen. En soms de hoe-vraag: hoe lang kunnen we de Ambas-
We zullen samen met de provincies ingrijpend moeten verbouwen en samen
sadeurs van de Vrijheid nog laten rondvliegen totdat ze in een cliché zijn ver-
– met name met de NPO of de gezamenlijke regionale omroepen – op zoek
anderd? Misschien nog jaren, misschien moeten we een andere vorm vinden
moeten gaan naar een vorm en inhoud van deze bijeenkomst, die nationale
om de festivals en de vrijheid met elkaar te verbinden. Vooral: laten we ook
belangstelling rechtvaardigt. Het comité zou logischerwijze de inhoud van de
anderen, de andere generaties, de antwoorden laten geven. En laten we daarbij
ochtend sterker moeten helpen beschrijven en helpen vormgeven.
de mogelijkheden van de digitale wereld ruim baan geven, en ons realiseren
dat iedere plek, ieder platform, van elkaar verschillend is en een andere aanpak
De kinderlezing dit jaar in Assen was een vondst. De 12-jarige Hammoude Al-
vergt. Onder de paraplu van het begrip vrijheid, een werkwoord.
Cheikh, in Libanon geboren, maakte daar duidelijk hoe hij wat hij zelf had mee-
Het is goed ons daarbij te realiseren dat er naast de festivals overal vele ini-
gemaakt – angst, oorlog, conflict, hulp door Nederlandse blauwhelmen – kon
tiatieven plaatsvinden waarbij het Nationaal Comité, door best practices te be-
verbinden met de vrijheid die hij hier ervaart.
lichten, stimulerend kan werken. Er valt veel te leren van de originele
Hij legde helder en overtuigend uit (ook een vraag waarvoor wij ons gesteld
initiatieven die lokaal worden bedacht en uitgevoerd, vaak ook door kunst en
zien) dat je niet dezelfde oorlog hoeft te hebben meegemaakt om wel samen
literatuur te laten spreken. Die verbindende rol van het Nationaal Comité vin-
aan dezelfde vrijheid te kunnen werken. Op die manier is ook een link te leggen
den we voor de komende jaren van groot belang.
naar de actualiteit, waar ook ter wereld, bijvoorbeeld naar het waarom van vredesoperaties. Juist de geschiedenis hier maakt duidelijk waarom ook elders
vrijheid in het geding is en dat ons dat raakt. Waarom de internationale rechtsorde ondeelbaar is.
16
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
17
V
Wij, comité, maar ongetwijfeld ook de organisatoren van de festivals, vele anWij willen meer samenhang tussen herdenking, de ochtendbijeenkomst, de
deren, vele individuele Nederlanders, beloven op onze beurt onze verantwoor-
festivals en het concert aan de Amstel.
delijkheid te nemen en van 5 mei de echte Dag van de Vrijheid te maken, en
Juist het versterken van de samenhang zorgt ervoor dat de vragen die 4 mei
niet alleen een vrije dag.
oproept nadrukkelijker worden beantwoord op 5 mei.
De afronding van alle activiteiten met het – integraal op tv uitgezonden – con-
Wij zijn er van overtuigd dat we volop steun voor deze opstelling vinden, in
cert op de Amstel biedt meer mogelijkheden de inhoudelijke verbinding met
alle lagen van de samenleving.
de gebeurtenissen die wij deze dagen herdenken en vieren te leggen. Zonder
te vervallen in moraliserende regie is het van belang de inhoudelijke betekenis
van die afronding te versterken.
Wij zien die mogelijkheden wel degelijk. Wij zullen – na het debat over de hier
beschreven uitgangspunten – een aantal voorstellen doen om die samenhang
met symbolen, acties en beelden duidelijker te maken. De fakkel en het vuur
van de vrijheid zijn sterke symbolen die ons daarbij kunnen helpen.
Als we de 5e mei op deze wijze (nog) meer betekenis geven, hem sterker verbinden met de 4e – en ons daarbij bovendien realiseren dat er in de samenleving juist in deze tijd een grote behoefte bestaat aan bepalende momenten
die onze cultuur en identiteit mede belichamen en invullen – dan moet de volgende stap ook gezet worden:
5 mei moet als een bijzondere nationale feestdag ook een vrije dag zijn: de
Dag van de Vrijheid, waaraan iedereen kan deelnemen omdat hij voor de meesten vrij is.
Wij nodigen de samenleving uit Bevrijdingsdag op deze wijze als een vrije, nationale feestdag in het leven te roepen. Wij nodigen de sociale partners uit
hun verantwoordelijkheid te nemen, en daarmee bij te dragen aan de versterking van een gemeenschappelijke identiteit. Het mogelijk te maken dat wij allemaal actief kunnen werken aan de invulling van wat vrijheid is. Wij vragen
de politiek verantwoordelijken duidelijk stelling te nemen.
Wij vragen om de 5e mei niet te devalueren door hem in een onderhandelingsproces als wisselgeld te beschouwen. Wij willen immers niet een nieuwe Koopzondag creëren, maar een dag vol inhoud. Misschien wel de belangrijkste dag
van het jaar – al kunnen wij dat niet voor anderen bepalen.
18
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
19
V
Wij, comité, maar ongetwijfeld ook de organisatoren van de festivals, vele anWij willen meer samenhang tussen herdenking, de ochtendbijeenkomst, de
deren, vele individuele Nederlanders, beloven op onze beurt onze verantwoor-
festivals en het concert aan de Amstel.
delijkheid te nemen en van 5 mei de echte Dag van de Vrijheid te maken, en
Juist het versterken van de samenhang zorgt ervoor dat de vragen die 4 mei
niet alleen een vrije dag.
oproept nadrukkelijker worden beantwoord op 5 mei.
De afronding van alle activiteiten met het – integraal op tv uitgezonden – con-
Wij zijn er van overtuigd dat we volop steun voor deze opstelling vinden, in
cert op de Amstel biedt meer mogelijkheden de inhoudelijke verbinding met
alle lagen van de samenleving.
de gebeurtenissen die wij deze dagen herdenken en vieren te leggen. Zonder
te vervallen in moraliserende regie is het van belang de inhoudelijke betekenis
van die afronding te versterken.
Wij zien die mogelijkheden wel degelijk. Wij zullen – na het debat over de hier
beschreven uitgangspunten – een aantal voorstellen doen om die samenhang
met symbolen, acties en beelden duidelijker te maken. De fakkel en het vuur
van de vrijheid zijn sterke symbolen die ons daarbij kunnen helpen.
Als we de 5e mei op deze wijze (nog) meer betekenis geven, hem sterker verbinden met de 4e – en ons daarbij bovendien realiseren dat er in de samenleving juist in deze tijd een grote behoefte bestaat aan bepalende momenten
die onze cultuur en identiteit mede belichamen en invullen – dan moet de volgende stap ook gezet worden:
5 mei moet als een bijzondere nationale feestdag ook een vrije dag zijn: de
Dag van de Vrijheid, waaraan iedereen kan deelnemen omdat hij voor de meesten vrij is.
Wij nodigen de samenleving uit Bevrijdingsdag op deze wijze als een vrije, nationale feestdag in het leven te roepen. Wij nodigen de sociale partners uit
hun verantwoordelijkheid te nemen, en daarmee bij te dragen aan de versterking van een gemeenschappelijke identiteit. Het mogelijk te maken dat wij allemaal actief kunnen werken aan de invulling van wat vrijheid is. Wij vragen
de politiek verantwoordelijken duidelijk stelling te nemen.
Wij vragen om de 5e mei niet te devalueren door hem in een onderhandelingsproces als wisselgeld te beschouwen. Wij willen immers niet een nieuwe Koopzondag creëren, maar een dag vol inhoud. Misschien wel de belangrijkste dag
van het jaar – al kunnen wij dat niet voor anderen bepalen.
18
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
19
VI
Met de verantwoordelijken in Caribisch Nederland willen we op basis van deze
Het comité concentreert zich op 4 en 5 mei maar die dagen kunnen alleen
eerste verkenning nagaan hoe de toekomst van herdenken en vieren zich in
maar invulling krijgen als er breder wordt gekeken. Er zijn immers veel ge-
dat deel van het Koninkrijk zou moeten ontwikkelen. Het past niet bij de ver-
beurtenissen, die op andere momenten worden herdacht. Vieringen, herden-
houdingen er van uit te gaan dat de vorm en inhoud van de aanpak in Neder-
kingen en monumenten vormen op die wijze als het ware een onverbreekbare
land per definitie maatgevend zou moeten zijn voor andere delen van het
ketting in de tijd.
Koninkrijk. Dat vraagt daar om een eigen afweging.
Wij zien te veel vanzelfsprekendheid, als het om vrijheid gaat zoals wij die daeenkomsten dat we momenten, symbolen, zinnen, gebeurtenissen moeten
* Verhalen vormen de sleutel om niet te vergeten, om levend te houden. De ver-
benadrukken die staan voor wie wij zijn en waar wij vandaan komen. Juist het
halen van de mensen zelf, van de opa van Micha de Winter of van Mischa de
onderwijs is daarbij belangrijk.
Vreede als meisje van zes in een Japans interneringskamp, zoals verteld op
Onder verantwoordelijkheid van het Nationaal Comité is decennia lang veel ma-
de verkenningsbijeenkomsten.
gelijks beleven. Wij ondersteunen de opmerkingen tijdens de verkenningsbij-
teriaal verzameld en voor het onderwijs beschikbaar gekomen. Het verhaal van
De persoonlijke verhalen maken de grote abstracte werkelijkheid, de grote ver-
oorlog en bevrijding moet een eenduidiger plaats in de diverse curricula binnen
halen, de onvoorstelbare gruwelijkheid, zichtbaar, tastbaar, voelbaar, en voor
het onderwijs innemen. Wij willen de verantwoordelijken in onderwijs en politiek
zover mogelijk voorstelbaar.
vragen initiatieven in die richting te nemen en daarbij de feiten en de persoon-
Op het Bevrijdingsfestival in Zwolle, in het Veteranencafé, vertelde een oud-
lijke verhalen als uitgangspunt te nemen, samenhangend reliëf aan te brengen
militair met indrukwekkende snor, in kleermakerszit op de grond, zijn verhaal
in hetgeen binnen het onderwijs wordt overgedragen. We hopen dat de verant-
aan een meisje van een jaar of tien. Daar ging het om, die dag.
woordelijke bewindspersonen hieraan een impuls kunnen geven.
Er zijn meer vormen om verhalen te blijven vertellen. Literatuur en beeldende
De verkenning die door de Stichting Leerplanontwikkeling is uitgevoerd en eigen
kunst kunnen – zoals op de verkenningsbijeenkomsten al naar voren kwam –
onderzoek door het Nationaal Comité kunnen daarvoor belangrijk materiaal aan-
een sterke, eigen rol spelen. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei wil overwegen
dragen.
hoe het opdrachten kan geven, of mede mogelijk kan maken opdat de kracht
van de kunsten gerichter wordt ingezet om niet te vergeten. Dat sluit aan bij
Er zijn vele momenten, het gehele jaar door, waarop mensen hun eigen ge-
inspirerende, al bestaande initiatieven zoals het Theater na de Dam, de Huizen
schiedenis en gebeurtenissen herdenken. Wij zouden die een duidelijke plaats
van Verzet en de Open Joodse Huizen.
moeten geven en erkennen – juist omdat we niemand uitsluiten, geen enkel
verhaal en geen enkele gebeurtenis. De eigen identiteit van deze bijeenkom-
Juist – ook – met alle digitale middelen die er nu zijn, moeten we de verhalen
sten is van groot belang, ze zijn een vorm van erkenning van de gebeurtenis-
vertellen die de doden levend houden, de gebeurtenissen actueel, de bevrijding
sen die worden herdacht en gevierd.
tastbaar.
Het Nationaal Comité ondersteunt op verzoek van het kabinet Holocaust Me-
Voor nieuwe generaties, voor nieuwe Nederlanders, voor iedereen willen we
morial Day (de Auschwitz-herdenking) rond 27 januari, en de Indië-herdenking
dit verhaal toegankelijk maken, door positie te kiezen, reliëf aan te brengen.
op 15 augustus. Deze specifieke herdenkingen blijven van grote betekenis. Het
Hier een eerste poging.
zijn de eigen verhalen, die het gemeenschappelijke verhaal schragen. En op
Nationaal Comité 4 en 5 mei
4 en 5 mei komen alle verhalen samen.
Oktober 2014
20
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
21
VI
Met de verantwoordelijken in Caribisch Nederland willen we op basis van deze
Het comité concentreert zich op 4 en 5 mei maar die dagen kunnen alleen
eerste verkenning nagaan hoe de toekomst van herdenken en vieren zich in
maar invulling krijgen als er breder wordt gekeken. Er zijn immers veel ge-
dat deel van het Koninkrijk zou moeten ontwikkelen. Het past niet bij de ver-
beurtenissen, die op andere momenten worden herdacht. Vieringen, herden-
houdingen er van uit te gaan dat de vorm en inhoud van de aanpak in Neder-
kingen en monumenten vormen op die wijze als het ware een onverbreekbare
land per definitie maatgevend zou moeten zijn voor andere delen van het
ketting in de tijd.
Koninkrijk. Dat vraagt daar om een eigen afweging.
Wij zien te veel vanzelfsprekendheid, als het om vrijheid gaat zoals wij die daeenkomsten dat we momenten, symbolen, zinnen, gebeurtenissen moeten
* Verhalen vormen de sleutel om niet te vergeten, om levend te houden. De ver-
benadrukken die staan voor wie wij zijn en waar wij vandaan komen. Juist het
halen van de mensen zelf, van de opa van Micha de Winter of van Mischa de
onderwijs is daarbij belangrijk.
Vreede als meisje van zes in een Japans interneringskamp, zoals verteld op
Onder verantwoordelijkheid van het Nationaal Comité is decennia lang veel ma-
de verkenningsbijeenkomsten.
gelijks beleven. Wij ondersteunen de opmerkingen tijdens de verkenningsbij-
teriaal verzameld en voor het onderwijs beschikbaar gekomen. Het verhaal van
De persoonlijke verhalen maken de grote abstracte werkelijkheid, de grote ver-
oorlog en bevrijding moet een eenduidiger plaats in de diverse curricula binnen
halen, de onvoorstelbare gruwelijkheid, zichtbaar, tastbaar, voelbaar, en voor
het onderwijs innemen. Wij willen de verantwoordelijken in onderwijs en politiek
zover mogelijk voorstelbaar.
vragen initiatieven in die richting te nemen en daarbij de feiten en de persoon-
Op het Bevrijdingsfestival in Zwolle, in het Veteranencafé, vertelde een oud-
lijke verhalen als uitgangspunt te nemen, samenhangend reliëf aan te brengen
militair met indrukwekkende snor, in kleermakerszit op de grond, zijn verhaal
in hetgeen binnen het onderwijs wordt overgedragen. We hopen dat de verant-
aan een meisje van een jaar of tien. Daar ging het om, die dag.
woordelijke bewindspersonen hieraan een impuls kunnen geven.
Er zijn meer vormen om verhalen te blijven vertellen. Literatuur en beeldende
De verkenning die door de Stichting Leerplanontwikkeling is uitgevoerd en eigen
kunst kunnen – zoals op de verkenningsbijeenkomsten al naar voren kwam –
onderzoek door het Nationaal Comité kunnen daarvoor belangrijk materiaal aan-
een sterke, eigen rol spelen. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei wil overwegen
dragen.
hoe het opdrachten kan geven, of mede mogelijk kan maken opdat de kracht
van de kunsten gerichter wordt ingezet om niet te vergeten. Dat sluit aan bij
Er zijn vele momenten, het gehele jaar door, waarop mensen hun eigen ge-
inspirerende, al bestaande initiatieven zoals het Theater na de Dam, de Huizen
schiedenis en gebeurtenissen herdenken. Wij zouden die een duidelijke plaats
van Verzet en de Open Joodse Huizen.
moeten geven en erkennen – juist omdat we niemand uitsluiten, geen enkel
verhaal en geen enkele gebeurtenis. De eigen identiteit van deze bijeenkom-
Juist – ook – met alle digitale middelen die er nu zijn, moeten we de verhalen
sten is van groot belang, ze zijn een vorm van erkenning van de gebeurtenis-
vertellen die de doden levend houden, de gebeurtenissen actueel, de bevrijding
sen die worden herdacht en gevierd.
tastbaar.
Het Nationaal Comité ondersteunt op verzoek van het kabinet Holocaust Me-
Voor nieuwe generaties, voor nieuwe Nederlanders, voor iedereen willen we
morial Day (de Auschwitz-herdenking) rond 27 januari, en de Indië-herdenking
dit verhaal toegankelijk maken, door positie te kiezen, reliëf aan te brengen.
op 15 augustus. Deze specifieke herdenkingen blijven van grote betekenis. Het
Hier een eerste poging.
zijn de eigen verhalen, die het gemeenschappelijke verhaal schragen. En op
Nationaal Comité 4 en 5 mei
4 en 5 mei komen alle verhalen samen.
Oktober 2014
20
Kom vanavond met verhalen
Nationaal Comité 4 en 5 mei
21
Nieuwe Prinsengracht 89, 1018 VR Amsterdam
T: 020-7183500, E: [email protected]
Kom vanavond
met verhalen…
(Vrede, Leo Vroman 1915-2014)
Concept toekomstvisie 4 en 5 mei
herdenken, vieren en herinneren

Download Report