Bekijk het magazine - Delta Lloyd Groep

Delta Lloyd magazine
November 2014
Opinieblad over
de wereld van Delta Lloyd
de midden
klasse
uitgeknepen of opgestuwd?
T HEM A
De middenklasse
EXTRA – Bij verhalen in dit nummer duiken deze symbolen op.
Ze verwijzen naar drie toekomstscenario’s die je kunt ontdekken
in de app Jouw wereld in 2035 (App Store of Google Play)
Over middenklasse
en wc’s
In deze editie staat de middenklasse centraal. De
middenk lasse vormt de basis van een stabiele samen
leving. Als mensen genoeg geld verdienen om perspectief te krijgen op een betere toekomst, of genoeg bezit
hebben om iets te verliezen, leidt dat tot een stabiele(re)
samenleving. In de toekomstscenario’s die Delta Lloyd
dit jaar heeft ontwikkeld, zien we die middenklasse
sterk in beweging. In het westen staat die onder druk,
terwijl die in zich ontwikkelende economieën enorm
groeit. Wat betekent dat voor de stabiliteit en welvaart
in de wereld? Hoe meet je dat en hoe snel gaat dat?
De Singaporees K ishore Mahbubani schrijft in zijn boek
‘De eeuw van Azië’ dat zijn werkelijke doorbraak naar
de middenklasse kwam toen hij thuis de beschikking
kreeg over een wc met stromend water. Het klinkt vrij
basaal, maar geeft een mooie graadmeter. Wie ‘De eeuw
van mijn vader’ van Geert Mak leest, ziet dat voor onze
grootouders in Nederland het niet heel veel anders was.
Toen ik bijna 10 jaar geleden door China reisde, was een
schone Westerse wc een zeldzaamheid, ook op bijvoorbeeld het vliegveld. Op een van de excursies verwees
onze gids de dames naar de ‘wc’ achter een boerderij.
Toen de dames terugkwamen omdat ze geen wc konden
vinden, was de nuchtere reactie: ‘Daar is een maisveld,
dat geeft wat meer privacy.’ A
fgelopen zomer terug in
China waren de meeste wc’s, ook op de luchthavens, om
door een ringetje te halen. En wie doorreist naar Japan
ziet hoe de wc cultuur -met ingebouwde brilverwarming
en bidetstralen- snel verder kan doorevalueren tot een
niveau waar wij in Europa verbaasd van staan. Soms is
een bezoekje aan de wc genoeg om weer geloof in de
toekomst te krijgen.
David Brilleslijper
directeur Corporate Communications
& Investor Relations Delta Lloyd
DE V ER BEEL DING
ESSAY
IN T ERV IEW
Toy Stories
Gabriele Galimberti portretteerde
de middenklasse van morgen met
hun lievelingsspullen. pagina 17
Het verhaal van de middenklasse
Wat maakt de middenklasse onmisbaar? Historicus Jan van Tienen zet
de feiten op een rij. pagina 4
Pakkenproletariaat
Filosoof Klaas Mulder voorspelt
een onzekere toekomst voor de
managerskaste. pagina 34
IN T ERV IEW
ZO VOELT HET
OPINIE
A A N PA K K ER S
‘Wie kan ons
redden?’
Onverwacht
arm
Leven als
Louis XIV
Onze
ruggengraat
Marie-Louise Voors van
Delta Lloyd Foundation en
HvA lector Roeland van
Geuns zien hoop voor
financieel kwetsbare
Nederlanders. pagina 12
Schulden halen ook mensen die het goed gewend
zijn onderuit. ‘Nieuwe
armen’ vertellen openhartig over hun ervaringen.
pagina 24
Het leven van de Zonne
koning is niet meer voor
behouden aan vorsten.
Jeroen Hopster over de
bron van onze ongekende
luxe. pagina 30
Mensen in de middenklasse
zijn vaak onverwoestbare
aanpakkers. Drie Delta
Lloyd medewerkers over
hun overlevingsstrategie.
pagina 38
COR R ESPONDEN T EN
Maartje van Hoek
De Amerikaanse droom vertoont barsten:
bewoners van The Bronx in New York over
hun struggles. pagina 10
Philip DrÖge
Delta Lloyd is het bedrijf achter de merken OHRA,
Delta Lloyd en ABN AMRO Verzekeringen
COLOFON
DL magazine is een uitgave van Delta Lloyd
Hoofdredactie
David Brilleslijper
Karin Kortekaas
(Delta Lloyd)
Concept & realisatie
Proof Reputation |
consultancy, concept &
creation, www.proof.nl
Prepress
Bloem Digital Imaging
Drukwerk
HuigHaverlag
Productiebegeleiding
Jansen&Go
2 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
Redactieadres
[email protected]
Delta Lloyd
Corporate
Communications
FSC logo hierin
plaatsen
Optimisme bij de Aziatische middenklasse: verhalen uit de IKEA in Bangkok
en de bioscoop in Bandung. pagina 28
Liza Jansen
Verandert Londen in een spookstad voor
superrijken? Zorgelijke berichten uit een
klasse-geobsedeerd land. pagina 42
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 3
Noch arm,
noch rijk
middenklasse in cijfers
Verdien je 10 tot 100
dollar per dag, dan hoor
je bij de middenklasse
Bron: OESO
ESSAY
Het verhaal
van de
middenklasse
(en waarom dat verhaal
ons allemaal aangaat)
T E K S T: J A N VA N T I E N E N
BEELD: RICHARD HOOKER
Is het leven straks alleen
mooi voor de superrijken,
of houden deugd en degelijkheid de nieuwe wereld
bij elkaar? Jan van Tienen
zet de feiten op een rij.
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 5
In 2009 bestond de wereldwijde
middenklasse uit 1,8 miljard mensen*
In 2030 zal hun aantal naar verwachting
gegroeid zijn tot 4,9 miljard mensen*
(NB: op een huidige wereldbevolking van
7,2 miljard mensen)
(NB: op een wereldbevolking van tegen die tijd
8 miljard mensen)
Hebt u een eigen huis of een eigen zaak? Rijdt u in een
betaalbare auto die het tussen een Clio en een Saab houdt,
en vindt u dat eigenlijk best prima? Doet u vaak boodschappen bij de Albert Heijn, en schaamt u zich dan licht
als u niet-biologische kip koopt? Gelooft u dat uw kinderen
het beter zullen krijgen dan uzelf? Als het antwoord ja is op
deze vragen, is de kans groot dat u tot de Nederlandse
middenklasse behoort. Tot voor kort was dit reden genoeg
om zorgeloos door het leven te gaan. Maar de zekerheden
waaraan u gewend bent, spreken niet meer vanzelf. In
landen die sterk op het onze lijken krimpt de middenklasse.
Een deel van de Westerse middenklasse gaat op bescheiden
wijze naar de ratsmodee.
De middenklasse ...
Middenklasse, wat wil dat eigenlijk zeggen? Mensen die
tussen de 10 en 100 dollar per dag verdienen, zegt de
OESO. Historicus Francis Fukuyama definieert leden van
de middenklasse als mensen die qua inkomen noch aan de
bovenkant, noch aan de onderkant van de maatschappij
staan, een vervolgopleiding hebben gehad en een huis,
vaste baan of onderneming hebben. Maar de middenklasse
is meer dan alleen de ‘middelste’ laag van de bevolking in
sociaal-economische zin. De Braziliaanse econoom Eduardo
Giannetti da Fonseca identificeert leden van de middenklasse
door hun gedeelde ambities. In zijn definitie behoren die
genen tot de middenklasse die bereid zijn zich opofferingen te
getroosten om een beter leven voor zichzelf te creëren, en
die koste wat het kost een leven vol armoede proberen te
vermijden. Thomas Malthus (1766-1834) schreef dat de
middenklasse over het algemeen de belangrijkste motor is
voor intellectuele en economische vooruitgang. Aristoteles
stelde 2300 jaar geleden al vast dat een samenleving met
een grotere middenklasse gelukkiger en stabieler is dan
een samenleving waarin een grote kloof bestaat tussen de
elite en de lagere klassen.
6 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
... krimpt ...
Wat bedreigt het midden nou het meest? De Franse econoom
Thomas Piketty werd dit jaar wereldberoemd met zijn stelling
dat het een wetmatigheid van het kapitalisme is dat de rente
op kapitaal sneller stijgt dan dat de economie groeit. Hierdoor
worden de rijken te allen tijde rijker ten opzichte van de rest.
Die ongelijkheid treft niet alleen de armen maar, holt ook de
middenklasse uit. In Engeland wordt gesproken van ‘the
squeezed middle’. De ‘High Pay Commission’ heeft daar
gewaarschuwd dat als de huidige trends in loonontwikkelingen niet veranderen, de verschillen in inkomsten terugkeren
naar het niveau van het victoriaanse tijdperk. U weet wel, de
tijd van Dickens, de industriële revolutie en afgrijselijke vormen van kinderarbeid. Ook in Nederland bestaat fikse ongelijkheid. De bovenste 10 procent van de bevolking bezit 61
procent van het vermogen. Bovendien is sinds 2008 het aantal
huishoudens met schulden verdubbeld. Zo erg als in Amerika
is het echter nog niet: John Gray zei in een interview dat werd
gepubliceerd in De Groene Amsterdammer dat het gemiddelde
Amerikaanse huishouden in de middenklasse te allen tijde
drie loonstrookjes verwijderd is van het daklozenbestaan.
... splijt ...
Maar groeiende ongelijkheid draait niet alleen om geld. In
zijn boek Average is over schetst de Amerikaanse econoom
Tyler Cowen een beeld van een mondiaal verdwijnend
‘midden’. Hij schetst een toekomstige wereld waarin inkomen,
werk en opleiding allemaal polariseren. Onderdeel van zijn
betoog is dat jongeren die niet de juiste opleiding hebben
meer dan ooit zullen worden uitgesloten van de gemakken
van de middenklasse. Tegelijkertijd zullen zij die wel een
arbeidsmarktfähige opleiding hebben gekozen nog veel
beter worden betaald dan nu het geval is. Het gevolg van
deze tweedeling is een wereld waarin ‘average’ voorbij is. Dit
slaat volgens Cowen op zowel je werk, je inkomen, je onderwijs, het onderwijs van je kinderen als de persoon met wie je
Krimp hier,
groei daar
In 2020 woont de helft van de
wereldwijde middenklasse in
Brazilië, Rusland, India en China*
* Bron: OESO, Goldman Sachs
een relatie krijgt. Huwelijken, families, bedrijven, landen,
steden en regio’s zullen of deel uitmaken van de mondiale
elite, of het moeten doen met poverder resultaten dan die ze
nu genieten. Deze ongelijkheid is zelfs lichamelijk: volgens
een onderzoek van de Harvard School of Public Health zijn
Amerikanen met een laag inkomen het afgelopen decennium
significant ongezonder gaan eten dan Amerikanen met een
hoog inkomen, die juist gezonder zijn gaan eten.
Wat ongelijkheid in werk betreft: het soort opleidingen dat
volgens Cowen in de toekomst in hoge mate te vermarkten
is, valt in de categorieën ‘werken met computers’ of ‘werken
in marketing’. De belangrijkste vraag is: zijn jouw vaardig
heden een aanvulling op het werk dat intelligente machines
kunnen doen of concurreer je met ze? En ben je in staat in
een aandachtseconomie belangstelling op te wekken voor je
producten? Het antwoord op deze vragen dicteert aan welke
kant van de pool je terechtkomt.
... kraakt ...
Ongelijkheid kweekt onzekerheid. De economische crisis
heeft in ieder geval in Amerika gezorgd voor een afname van
het aantal ‘middle class’-banen. Werkgevers moesten door
de crisis ineens beslissen welke mensen ze echt niet konden
missen, waardoor alleen de goedkoopste en de meest intelligente krachten achterbleven. Doorsneefuncties verdwenen
en het is zeer de vraag of die banen terug zullen komen.
De gegronde vrees is dat veel van het werk dat traditioneel
gezien een bestaan in de middenklasse opleverde, zal worden
overgenomen door robots. Je hoeft tegenwoordig maar naar
een Albert Heijn to go op een treinstation te gaan om te zien
hoe dat werkt: in plaats van zes (al dan niet geforceerd)
glimlachende caissières, staren nu de rode scanogen van zelfafrekenkassa’s je aan. De enige medewerker die je ziet is de
roze koeken aan het bijvullen. Deze automatisering zal zich
nog veel verder doorzetten. Zodra zelfrijdende auto’s op grote
schaal worden ingevoerd, betekent dat onherroepelijk het
einde van menselijke (en daardoor feilbare) vrachtwagen-,
taxi- en andere chauffeurs. Hoeveel miljoen mensen werken
wereldwijd niet in de transportsector? Ook globalisering
maakt slachtoffers. Tyler Cowen spreekt van een naderende
hypermeritocratie, waarin door de extreme connectiviteit
van het internet iedereen met iedereen concurreert. Dat is
goed nieuws voor softwaregenieën uit Bangladesh die een
opdracht van een Nederlandse software-ontwikkelaar kunnen binnenslepen, maar slecht nieuws voor die hbo-student
informatica uit Epe die met een keurige zeven afstudeerde,
maar stiekem liever ‘iets creatiefs’ had gedaan.
Al deze effecten zorgen voor een afname van zekerheden.
Waar vroeger de term ‘comfortabele middenklasse’ bijna
pleonastisch was, is dat in de toekomst waarschijnlijk niet
het geval. Vaste banen lijken te verdwijnen, een eigen huis
zal voor minder mensen een optie worden. Kon een gemid-
Zijn je waarden
bepalender voor je
middenklassestatus
dan je inkomen?
delde student Engels of geschiedenis vroeger nog vrij
gemakkelijk een comfortabel middenklasseleven bereiken,
nu wordt dat waarschijnlijk een stuk lastiger.
... maar is niet zomaar kapot te krijgen
Gelukkig is er niet alleen maar kommer en kwel. In absolute
zin groeit het aandeel van de wereldbevolking dat tot de middenklasse behoort. In 2009 behoorden 1,8 miljard m
ensen tot
de middenklasse en in 2030 zullen dat er 4,9 miljard zijn op
een wereldbevolking van 8 miljard mensen. Die groei zal in
belangrijke mate uit Azië komen. Volgens een OESO-rapport
woont in 2030 66 procent van de mondiale middenklasse in
Azië. In India zal de middenklasse naar v erwachting in 2025
al aanzwellen tot meer dan 500 miljoen mensen. Onderzoek
naar de Indiase middenklasse laat zien dat de groei van deze
groep samengaat met een veranderend waardepatroon. Meer
mensen vonden dat democratie goed was voor de economie,
meer mensen vonden dat het belangrijk was om initiatief te
mogen nemen op hun werk, en meer mensen vonden dat
onafhankelijkheid, hard werken, doorzettingsvermogen en
spaarzaamheid belangrijke waarden waren.
Je gedrag en de waarden die je hebt meegekregen zijn
misschien wel bepalender voor je middenklassestatus dan
je inkomen. De Nederlandse Saab-rijder en de Indiase
netwerkingenieur horen beiden tot een mondiale groep die
dankzij een gedeelde levenshouding zorgt voor stabiliteit en
vooruitgang. Meestal probeert de politiek de groei van deze
groep te stimuleren. De middenklasse is zo bezien een van
de taaiste krachten uit de moderne geschiedenis.
Alle o
ngelijkheid en onzekerheid ten spijt, kan deze klasse
waarschijnlijk wel tegen een stootje. ◆
Journalist Jan van Tienen is historicus en oud-hoofd
redacteur van de Nederlandse editie van Vice Magazine.
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 7
3x
zien
MIDDENKLASSE
IN BEELD
KEEPING UP APPEARANCES
BBC 1990-1995
Huisvrouw Hyacinth Bucket
beklimt de sociale ladder in
de ultieme middenklasset v-serie.
AMERICAN BEAUTY
Sam Mendes 1999
Broeierige klassieker over
het bestaan in de Amerikaanse buitenwijken.
INEQUALITY FOR ALL
Robert Reich 2013
Succesdocumentaire over
de escalerende ongelijkheid
in de Verenigde Staten.
7 x spelen met status
Middenklasse en status, ze horen bij elkaar sinds de middenklasse de
adel begon te imiteren. Maar het is lastig royaaltje spelen als je de dupe
bent van de crisis. Gelukkig is downsizen reuze hip tegenwoordig.
Dankzij deze handleiding leef je groots maar bescheiden. Zoals het heurt.
T EK S T: M EI K E H U B ER I L LU S T R AT I E S: L A T I G RE
HOE HANDIG!
EN NOG
EDELMOEDIG
OOK. ZOALS
HET HEURT
TEGEN-
WEURDIG
Downsize
het vehikel
Downsize de
domicilie
Bevrijd u
van bezit
Fatsoeneer uw
kinderen
Eet oer
Verenigt u
Voor de draad
ermee
Het milieu is hartstikke in,
dus een kleine auto is
u itstekend te verdedigen.
Het is de belangrijkste
trend in autoland. Dus doe
zo’n kek MINI Coopertje
of zo’n spiffy Fiatje 500.
Of, nog meer aanzien:
een elektrisch vehikel.
Een BMW’tje i3 als dat er
nog af kan, of anders is de
Nissan LEAF ook heus een
prima keuze. Het gaat tenslotte om het statement dat
u maakt – u denkt tenminste aan het milieu, dat zouden verdorie meer mensen
moeten doen.
Verhuis desnoods naar uw
pied-à-terre. ‘De micro
woning is een mondiale
En vraag daar keiharde
euro’s voor. Bezitten is uit,
delen is in. Veel spullen
hebben is al lang niet meer
cool, het gaat erom dat
u toegang hebt tot veel
spullen. Delen, dat is dus
de nieuwe rage. Mooi dat
dat mes aan twee kanten
snijdt, u doet voor goed
geld uw boeltje van de hand
om vervolgens lekker billig
(en gezellig) andermans
leuke spullies te lenen.
Komt dat even goed uit!
Heel gek: kinderen zijn niet
gemaakt om met een iPad
of gameconsole op de bank
te zitten. Zodra u punt 3
‘Bevrijd u van bezit’ volbrengt, gaat als vanzelf dit
punt in werking. Jawel, het
kind komt van de bank af.
In eerste instantie wellicht
in ontstemde of zelfs paniekerige toestand, maar even
later zal het doen waarvoor
het ooit bedoeld was:
spelen. Goed om dan bij het
begin te beginnen, met
bijvoorbeeld oud-Hollandsche spelletjes. Zaklopen,
koekhappen en spijker
poepen - scheelt u meteen
een bom duiten op de verjaardagspartijtjes. Vriendjes en vriendinnetjes zullen
uitgelaten hun ouders aan
de jas trekken, dat zij dat
óók willen! Ouders van
vriendjes en vriendinnetjes
zullen u bewonderen om
zulk een krasse opvoeding
en vernieuwende insteek
van een kinderfeestje. Dat
is nog eens wat anders!
Terug naar de bron, dáár
maakt u pas goede sier mee.
Wellness, zen, fairtraide,
lokaal, légumes oubliés –
welbeschouwd komt alles
samen op uw bord. Het fijne
is: stoppelknol, aardpeer of
raapsteel – het kost allemaal
geen drol. En al helemaal
niet als u het, o vreedzaamheid, geheel volgens de
laatste trend zelf verbouwt
in uw tuin, of zie punt 2
‘Downsize de domicilie’,
in uw urban garden. En ach,
foie gras, kreeft, grote
lappen vlees…. Het was al
not done. Het nieuwe eten;
eigenlijk is het gewoon
noblesse oblige. Dus.
Gedeelde smart is halve
smart. Geloof ons, u bent
heus niet de enige. Bezoek
cafés die aansluiten bij uw
natuurlijke habitat, zoals
bijvoorbeeld de Harbour
Club of George W.P.A./Café
George in Amsterdam of
Maxime in Den Haag en
wie weet komt u nog een
vrind van vroeger tegen, of
zelfs een lotgenoot. Sluit u
aan bij goede doelen, leesclubs of huis-tuin-enkamermuziekclubs. Of wat
te denken van clubs van
weleer, u weet wel, Tesselschade-Arbeid Adelt bijvoorbeeld - heus de
theemutsenknutseltijd wel
voorbij. Maar beter: organiseer een benefietavond.
Dat mes snijdt werkelijk
aan alle kanten: u maakt
mooie sier, ánderen doneren, u helpt mensen in
diepe nood en die diepe
nood biedt een uitstekende
relativering van uw eigen
nood. En me dunkt, goede
doelen genoeg.
Óók een keuze. Ja, we
noemen het maar even.
Natuurlijk, het is gênant.
Maar de schijn ophouden
en dan door de mand vallen is nog veel gênanter.
Dus wees open over de situatie. Echter! Zonder al te
8 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
trend’, viel onlangs nog
in NRC te lezen. De kosmo
poliet, de wereldburger,
de ubiquist is graag lekker flexibel en mobiel.
Zo’n logge grote villa is
ook eigenlijk alleen maar
onhandig. Neem liever
zo’n trendy stedelijke
miniloft. Gezellig hoor,
trammetje, grachtje,
terrasje… Goh, wat had
u dat gemist de laatste
jaren, nietwaar?
veel van de details prijs te
geven. Mensen zullen over
u praten, daar ontkomt u
niet aan. Maar de toon is
een stuk respectvoller als
er niet gespeculeerd hoeft
te worden of er nog wel
geld is voor de benzine in
die jeep die op de oprit
staat. Roddel en achterklap, u smoort ze in de
kiem door open te zijn.
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 9
42,2%
50,3%
NEW
YORK
HIPSTERS IN THE BRONX? – Heel voorzichtig zijn in het
z uiden van The Bronx de eerste tekenen te zien van wat in
Amerika 'gentrification' wordt genoemd. Het zuidelijke deel
van de arme, zwarte wijk trekt rond de k ruising van 149th
street en Broadway veel jonge (veelal) blanke kunstenaars aan
die zich in de wijk vestigen. Maar ook jonge gezinnen vestigen
zich voorzichtigjes aan in The Bronx: de wijk wordt volgens
veel New Yorkers steeds meer de wijk van vroeger: een veilige
plek voor hard werkende middenklasse Amerikanen.
CORRESPONDENT
Home of
the brave
Correspondent Maartje van
Hoek ontdekt de Onverenigde
Staten, waar de 400 rijksten
samen evenveel verdienen als
de 150 miljoen armsten.
E
The Hub, ook wel het ‘Times Square van The Bronx’ genoemd,
vormt het hart van de South Bronx.
en kort metroritje vanaf Manhattan,
het stadsdeel waar de meeste miljardairs van New York wonen, brengt
New Yorkers op Fordham Road: een
plek in The Bronx waar op de hoek van
de straat kip aan het spit wordt gebraden terwijl
reaggatonmuziek uit de speakers klinkt. Aan een
kraampje op de kruising met Webster Avenue
verkoopt een jonge zwarte
man petjes in neonkleuren
met ‘YOLO’ erop (staat voor:
you only live once). Twintig
dollar, vraagt hij aan twee
verdwaalde toeristen. Maar
voor tien dollar doet hij ze
ook weg.
Thuishulp
Webster Avenue is een van
de belangrijke verkeersaders van The Bronx, een
wijk waar begin vorige eeuw
in volle vaart honderd
duizenden appartementen
werden gebouwd voor de
opkomende Amerikaanse
middenklasse. In de jaren
zestig verdwenen de bewoners massaal naar de buiten-
10 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
52%
In 1970 behoorde 50,3% van de
Amerikanen tot de middenklasse.
In 2010 was dit geslonken tot 42,2%
In Brazilië behoort een groter deel
van de bevolking tot de middenklasse
dan in de Verenigde Staten: 52%
Bron: Alan Krueger, Princeton University
Bron: OESO 2012
wijken van New York, waar het groener is en de
scholen beter zijn. The Bronx werd steeds armer.
Inmiddels is het werkloosheidscijfer 2 keer zo
hoog als in de rest van het land. Bijna 12 procent
van de inwoners van The Bronx zit zonder werk,
tegenover 6,2 procent in de rest van de Verenigde
Staten. In de wijk is de middenklasse zo goed als
verdwenen.
Anthony Waring zit in de wachtkamer van Workforce1, een stichting in New York met een kantoor
aan Fordham Road, die werkzoekenden ondersteunt. Workforce1 heeft vandaag een vacature
voor een thuishulp op het prikbord hangen.
Er zijn meer dan 150 sollicitanten op afgekomen.
‘Thuishulp’, zegt de 27-jarige Afro-Amerikaan,
‘ik krijg het er niet echt warm van. Maar ik moet
voor mijn gezin zorgen. Mijn vrouw brengt nu het
geld binnen.’ Met haar werk als schoonmaakster
in een grote kantoorflat op Manhattan verdient
ze 25.000 dollar per jaar (18.800 euro). Dat is net
genoeg om de familie Waring als ‘lagere middenklasse’ in te schalen: een salaris tussen de 25.000
en 100.000 dollar per jaar wordt in Amerika
gezien als een middenklassesalaris. Maar in werkelijkheid leeft het gezin in armoede. Na aftrek
van de huur van 1200 dollar per maand houdt
Waring nog maar zo’n 800 dollar per maand over
om van te leven.
De Amerikaanse president Barack Obama blijft
om de zoveel maanden herhalen dat de Amerikaanse middenklasse weer het cement van de
samenleving moet worden. Sinds 2009 zijn
A merikanen met hogere inkomens (100.000 dollar per jaar of meer) langzaam uit de recessie aan
het komen. Voor Amerikanen in de middenklasse
geldt dat niet. ‘Ik beschouw het als mijn hoogste
prioriteit om die trend te keren’, zei Obama vorig
jaar tijdens een belangrijke toespraak. Het gat
tussen arm en rijk wordt nog altijd groter in de
Verenigde Staten.’Een gezin dat leeft van een
minimuminkomen leeft onder de armoedegrens.
Dat is fout’, zei Obama in zijn jaarlijkse State of
the Union-toespraak. Inmiddels wordt de inkomensongelijkheid nog altijd groter, berichtte
The New York Times onlangs. Volgens de krant
verdienen arme Europeanen ‘veel meer’ dan
arme Amerikanen.
Van de kinderen die de laatste jaren in Amerika
worden geboren onder de armoedegrens, klimt
42 procent nooit meer boven die grens uit rich-
ting de middenklasse. Een schrikbarend getal,
vindt Robert Reich, voormalig minister van
arbeid onder president Bill Clinton.
Geen geld voor de Yankees
De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter
door het verdwijnen van de Amerikaanse middenklasse: de 400 rijkste Amerikanen verdienen
samen evenveel als de 150 miljoen armste.
‘Amerikanen die het goed hebben, verdienen
meer geld dan ze kunnen uitgeven’, zegt Reich in
de documentaire Inequality for all. ‘Dat is slecht
voor de economie.’
MAARTJE
VAN HOEK
is freelance-
correspondent in New
York en schrijft onder
meer voor de Volkskrant, De Standaard,
Quote en Opzij.
‘In The Bronx is
de middenklasse
verdwenen’
Danerys (2) is zo’n kind dat werd geboren in een
gezin dat in armoede leeft. Haar moeder Luisa
Billa (26) werkt al tien jaar bij McDonald’s op de
kruising van 181st Street en Broadway in The
Bronx. Ze mag van haar werkgever niet meer dan
29 uur werken, omdat McDonalds haar bij een
voltijds aanstelling ziekte- en vakantiedagen zou
moeten uitbetalen. Ze krijgt elke vrijdag een cheque van 225 dollar mee naar huis. Haar ouders
waren een typisch middenklasse-echtpaar. Maar
Billa raakte op haar zeventiende zwanger van
haar eerste kind en verbrak de familieband.
‘Ik ben een single mom, ik moet van dit geld mijn
kinderen te eten geven en zorgen dat ik zelf ook
nog een leven heb.’ Billa woont vlak bij het imposante Yankees-stadion in The Bronx, maar een
kaartje voor een wedstrijd kan ze niet betalen.
Elke dag haalt ze haar kleuterdochter op van de
crèche en als die in bed ligt, droomt Luisa op de
bank, met haar iPod op, van een betere toekomst.
‘Ik ben nog zo jong, ik kan er nog wat van maken.’
Ze wilde dolgraag in september beginnen met een
opleiding boekhouden en had zich ingeschreven
voor een community college. Maar een telefoontje van de toelatingscommissie bleef uit. Volgend
jaar gaat Billa zich weer inschrijven. Haar Amerikaanse droom gaat ze verwezenlijken. Maar hoe,
dat weet ze nog niet. ◆
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 11
MARIE-LOUISE VOORS is manager van
Delta Lloyd Foundation. Delta Lloyd Foundation
helpt kwetsbare groepen financieel zelfredzaam
te worden. Onder de kwetsbaren bevinden zich
steeds vaker gewone Nederlanders.
INTERVIEW
Wie kan ons
redden?
T EK S T: B R I T T S T U B E F O T O G R A F I E: B R A M B U D EL
ROELAND VAN GEUNS is
lector Armoede en Participatie aan
de Hogeschool van Amsterdam.
Zijn onderzoek wordt mede
mogelijk gemaakt door Delta Lloyd
Foundation.
We horen bij de Top 5 van
E uropese landen met de kleinste
verschillen tussen arm en rijk*
Mensen die uit de middenklasse
vallen, worden de nieuwe minima
genoemd Bron: Branchevereniging voor
midd
klassen
e
Bron: ministerie van Sociale Zaken
schuldhulpverlening NVVK
ie u
Steeds meer Nederlanders komen in de
financiële problemen. Kunnen de overheid, het
bedrijfsleven en de burgers het tij samen keren?
We vroegen het lector Armoede en Participatie
aan de Hogeschool van Amsterdam, Roeland
van Geuns, en Marie-Louise Voors, manager
van Delta Lloyd Foundation, die zich richt
op financieel kwetsbare groepen.
Denken jullie ook dat de middenklasse op den duur
verdwijnt?
RvG ‘Conclusies over de toekomst zijn altijd riskant.
Als ik deze week in de krant lees dat mbo-banen zullen
verdwijnen, neem ik dat meteen met een korrel zout.
We hebben domweg geen idee hoe de economische structuur er over tien, twintig jaar uitziet. Misschien dat er
dan nieuwe, andere mbo-banen zijn gekomen. En als de
conjunctuur aantrekt, zullen er ook weer meer banen zijn
voor de middenklasse. Dus verdwijnen, dat is een erg
zwart scenario. Wat mij wel zorgen baart, is de groeiende
ongelijkheid tussen arm en rijk.’
MLV ‘Ja, dat heb ik ook. Armoede is ontwrichtend voor
de maatschappij. En als de middenklasse krimpt, betekent
dat een grotere onderklasse.’
RvG ‘Ons belasting- en socialezekerheidsstelsel zijn
gebaseerd op inkomen en btw. Op het moment dat het
aantal middeninkomens daalt, komt er per definitie minder geld in het laatje. Compenseren we dat dan door nog
verder te bezuinigen? De Franse econoom Piketty zegt niet
voor niets: hef meer belasting op vermogen en erfenis. Het
grappige is dat er zelfs VVD’ers zijn die wel heil zien in de
belasting op vermogen. Omdat ook zij niet willen dat ons
sociale stelsel helemaal wordt afgebroken. Maar kom niet
aan hun erfenissen, dan gaan ze steigeren.’
Vraagt de middenklasse al op grote schaal schuldhulp aan?
MLV ‘Tot nu toe zien we nog niet dat de middeninkomens zich op grote schaal melden. Maar het houdt ons als
14 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
verzekeraar uiteraard bezig, omdat we weten dat wanneer
iemand zijn baan kwijtraakt of door een scheiding met een
enorme restschuld op de woning achterblijft, er vrij snel
problemen ontstaan. De gevolgen zijn al zichtbaar. Werknemers krijgen steeds vaker loonbeslag. Dat is voor een
werkgever veel administratief gedoe. En voor de prestaties
van de werknemer is het ondermijnend, de zorgen over
schulden.’
RvG ‘Hoe het echt zit met schulden bij de middenklasse
is moeilijk te peilen. Er zit een periode van twee tot vijf
jaar tussen het ontwikkelen van schulden en aan de noodzakelijke bel trekken. In 2011 explodeerde de werkloosheid. Dat verklaart misschien dat er nu nog maar een heel
beperkte groei is in de vraag naar schuldhulpverlening, in
Amsterdam is die zelfs niet gegroeid. Dat kan veranderen
wanneer heel veel mensen het water nu pas tot de lippen
staat. Moeilijk te voorspellen.’
Waarom wachten mensen zo lang met hulp vragen?
MLV ‘Uit schaamte. Ze proberen heel lang het ene gat
met het andere te dichten. Bovendien zitten mensen vaak
in een carrousel van problemen, na een scheiding, bij
voorbeeld. Of een ontslag. Gelukkig gaan hulpverlenende
instanties meer samenwerken, want ook al leer je iemand
beter met geld om te gaan, als die persoon niet gestimuleerd
wordt een baan te zoeken, of in een depressie zit, dan
schiet het niet op.’
RvG ‘Het beter voorbereiden van mensen op de feitelijke
schuldhulpsanering gebeurt nu meer, maar helaas nog
n
* Bron: OESO en CBS 2014
33.000 tot 66.000 euro
geldt in Nederland als
een middeninkomen
we mini m
a
In Europa stijgt de inkomens
ongelijkheid, maar in Nederland
is deze klein en stabiel*
marie-louise voors
‘Gelukkig gaan hulp
verlenende instanties
meer samenwerken’
te weinig, terwijl daar juist de kans zit om het slagen van
dergelijke saneringen uiteindelijk te vergroten. Want
waarom geeft iemand nog steeds geld uit aan Nikes voor
de kinderen terwijl er nog vele mensen geld van hem krijgen? Of waarom blijft iemand in die benzineslurpende,
te grote bak rijden? Uit schaamte, uit angst zichtbaar te
zakken op de sociale ladder. Alleen door mensen inzicht
te geven in hun eigen gedrag kun je echt iets veranderen.’
Kan de samenleving niet ingrijpen, voordat de schulden
de pan uit rijzen?
MLV ‘Daar zijn we nu bij Delta Lloyd ook mee bezig. Als
bedrijf kun je bijvoorbeeld kijken hoe je het betaalgedrag
van klanten zo kunt beïnvloeden dat ze hun rekeningen op
tijd kunnen betalen. Wie weet helpt het als mensen die het
ene gat met het andere dichten, wekelijks kunnen betalen,
zodat ze wat betere schuifruimte hebben.’
RvG ‘Grote zorgverzekeraars bieden al de mogelijkheid
tot gespreid betalen van het eigen risico. En als je een
kleine groep mensen, waarvan je weet dat ze echt niet veel
te besteden hebben, standaard oplegt gespreid te betalen,
zorg je ervoor dat ze geen onnodig geld uitgeven aan
incassobureaus. Je moet mensen stimuleren zo min mogelijk geld te verkwisten. Toen we allemaal mochten kiezen
voor een nieuwe zorgverzekeraar, bleef zo’n tachtig procent bij de oude leverancier. Terwijl wisselen jaarlijks een
paar honderd euro kan schelen. En waarom mag iemand
op z’n achttiende op z’n eerste rekening al automatisch
rood staan? Rood staan betekent vele tientallen euro’s per
jaar rente. Dat soort keuzes beïnvloeden, daarin kan de
overheid een rol spelen.’
De overheid moet meer doen aan financiële voorlichting?
MLV ‘Het ingrijpen in een maximale hypotheek is heel
goed geweest. Jonge mensen uit de middenklasse kochten
met geld dat ze eigenlijk niet hadden een huis op de top
van de markt. Dat is vragen om problemen. Nu zou de
overheid nog moeten bemoeilijken om in gemeenschap
van goederen te trouwen. Als je in Duitsland in gemeenschap van goederen wilt trouwen, moet je dat apart regelen, huwelijkse voorwaarden zijn de norm. Omdat de
overheid daar vindt dat iemand ook tijdens een huwelijk
zelfredzaam moet blijven.’
RvG ‘De overheid biedt hulp, maar heeft zichzelf in
Nederland ook de rol toegedicht van keiharde schuldeiser
waaraan je als individu amper nog kunt ontsnappen. Als
de overheid 1000 euro belastinggeld van jouw rekening
kan afschrijven, zonder dat mensen zich realiseren dat dat
kan, heeft dat vergaande gevolgen. Een bedrijf als Bol.com
hoeft dat niet in zijn hoofd te halen, dan komt het in
problemen.’
Hebben onze middeninkomens andere problemen dan
die in omringende landen?
RvG ‘In failliete landen als Griekenland en Spanje heeft
een groot deel van de middenklasse de armoedegrens al
bereikt, daar zijn wij nog ver vandaan, in Duitsland zie je juist
dat de middeninkomens het veel makkelijker hebben dan bij
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 15
Sinds 1985 groeit in Nederland de
inkomenskloof tussen de rijkste 10%
en armste 10% van de bevolking*
De rijkste 10% van de
Nederlandse bevolking bezit
61% van het vermogen*
* Bron: WRR-rapport ‘Hoe ongelijk is Nederland’ 2014
roeland van geuns
‘Waarom mag een acht
tienjarige al rood staan?
Dat kost hem honderden
euro’s per jaar’
DE VERBEELDING
DIT IS VAN MIJ
BEELD: GABRIELE GALIMBERTI
ons. De belastingdruk is lager en de inkomens zijn hoger.
Maar de onderste twintig, dertig procent heeft het weer
moeilijker, want er is geen gegarandeerd minimuminkomen.’
Is de Nederlandse middenklasse te veel verwend?
RvG ‘We leven in een debt driven systeem, kopen op
afbetaling is zo algemeen geaccepteerd dat het bijna niet
te combineren is met een sterk gedaald inkomen. Veertig
procent van de Nederlandse huishoudens heeft daarbij
een te kleine buffer om een of twee forse tegenslagen op
te vangen.’
MLV ‘Er was genoeg, dus we hoefden geen buffer op te
bouwen, dachten we. En we zijn te veel gewend geraakt
aan het sociale vangnet. En dan leven we ook nog met het
gevoel dat we eisen kunnen stellen. Een deel van de vrouwen wil wel werken, maar het liefst tussen negen en drie,
dicht bij de school en niet op vrijdag. Die eisen werken niet
in tijden van een krappe arbeidsmarkt.’
RvG ‘Mensen hebben nog steeds het beeld dat de
arbeidsmarkt bestaat uit vaste banen van minimaal 32 uur,
voor de rest van hun leven. In hun wenssector en bij
voorkeur in hun wensberoep. Dat is achterhaald.’
Ik zag van de week een wanhopige post van een vijftigplusser op Facebook. Ze had altijd een goede baan gehad,
maar raakte die kwijt door de crisis. Sindsdien solliciteert
ze zich helemaal suf, maar niemand nodigt haar uit.
RvG ‘Leeftijdsdiscriminatie bestaat. Maar er zijn wel
16 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
mogelijkheden. Het meest praktische is je netwerk verbreden
met mensen die niet one handshake, maar two of zelfs
three handshakes away zijn.’
MLV ‘Dat klopt, mensen uit je inner circle zitten vaak
óók in een sector waar klappen zijn gevallen. Terwijl
banen en werk sectoronafhankelijk zijn geworden.
Misschien kan ze met haar talenten in een heel andere
sector terecht, maar is ze zich daar niet van bewust.’
Kan de werknemer zich snel genoeg aanpassen aan
de technologische ontwikkelingen? Hele industrieën
worden weggevaagd, best beangstigend.
MLV ‘Angst is nooit goed, we zitten in een transitiefase,
dat wil zeggen dat de banen en sectoren van de toekomst
voor een deel nog niet zichtbaar zijn.’
RvG ‘Wie zou in 1990 de komst van de iPhone hebben
voorspeld? De snelle verandering heeft ook economische
voordelen: dankzij internet kunnen we nu overal mobiel
werken. En over tien jaar stap je in een auto die je niet zelf
hoeft te besturen, kun je werken tot je op je bestemming
bent. Ik denk dat je niet bang moet zijn, maar je voortdurend bewust van de veranderingen en de kans daarop in te
springen. We zijn allemaal individuen, met kansen. Er zijn
maar weinig groepen die permanent langs de kant van de
arbeidsmarkt staan. Voor die groepen moet er een
beschaafd en permanent vangnet zijn. Voor de anderen
geldt dat zij de kansen moeten kunnen grijpen, en soms is
daar wel steun bij nodig.’ ◆
Ralf
Riga, Letland
T E K S T: E B E L E W Y B E N G A
Cun Zi Yi
Chongqing, China
Ryan
Johannesburg, Zuid-Afrika
Ontmoet de middenklasse van morgen in de
fotoserie ‘Toy Stories’. De Italiaanse fotograaf
en journalist Gabriele Galimberti (1977) reisde
drie jaar rond de wereld om kinderen met hun
lievelingsspeelgoed te portretteren. ‘Ik leerde
meer over de ouders dan over de kinderen’,
zegt Galimberti. ‘Met speelgoed geven ze hun
dromen en ambities door’. De gehele fotoserie
is begin dit jaar verschenen in het gelijknamige
boek ‘Toy Stories’.
www.gabrielegalimberti.com
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 17
Jaqueline
Manilla, Filipijnen
Lucas
Sydney, Australië
Arafa & Aisha
Bububu, Zanzibar
Pavel
Kiev, Oekraïne
Tyra
Stockholm, Zweden
Li Yi Chen
Shenyang, China
Halveert de Europese
middenklasse? Open de
‘Jouw wereld in 2035’-app
ZO VOE LT H ET
Toen
was ik
opeens
arm
T EK S T: J A N VA N T I EN EN B EEL D: M A R N I X G O O S S EN S
Armoede: steeds vaker
raken ook mensen uit de
middenklasse erin verzeild.
Journalist Jan van Tienen
werkt als vrijwilliger voor
de Regenboog Groep, die
mensen met schulden begeleidt. Drie ‘nieuwe armen’
vertelden hem hun verhaal.
Z
odra je problematische armoede kent (dus als je
een schuld hebt die je redelijkerwijs niet binnen
drie jaar kunt aflossen), ben je meestal aangewezen op hulp van anderen. Familie en vrienden springen soms bij, maar vaak is het nog
fijner als er iemand van buitenaf komt. Jan van Tienen sloot
zich daarom als vrijwilliger aan bij Vonk, een maatjesproject van de Amsterdamse Regenboog Groep. De Regenboog
koppelt mensen met problematische schulden aan vrij
willigers die hen ondersteunen bij het terugwinnen van
hun ‘normale’ leven. Ook mensen die het goed gewend zijn,
gaan soms door schulden onderuit. Deze drie getuigenissen
laten zien wat zij doorstaan.
Joost (32) ‘Het ergste
waren die gierende
schaamte en de enorme
stress door die schulden’
‘Ik heb de kunstacademie gedaan en heb daarna jarenlang succesvol als freelance art director gewerkt. Ik
schepte veel eer in mijn werk, en heb van huis uit altijd
meegekregen dat je hard moet werken. Ik ging vijf keer
per jaar op vakantie. Zes jaar geleden begon het iets op te
drogen met opdrachten, en bovendien was ik nooit goed
geweest in het papierwerk. Geleidelijk aan bouwde ik
schulden op, een paar bij de Belastingdienst, en daar
kwamen sluipenderwijs wat andere bij. Ik dacht steeds:
dat los ik volgend jaar wel op, maar dat gebeurde niet.
Toen kreeg ik een dip, en daarna merkte ik dat ik muurvast zat met mijn schulden. De twee ergste dingen
waren de gierende schaamte en de enorme stress die
het opleverde. Ik kwam in een monsterlijke depressie
terecht. Daar kwam ik pas uit toen ik met hulp van een
maatschappelijk werker en een maatje van de Regenboog
mijn schuldensituatie zo wist te stabiliseren dat ik in de
schuldsanering kon. Het gekke is dat ik de materiële
weelde die ik voorheen had, totaal niet mis. De grootste
verandering die ik heb doorgemaakt is dat ik nu in vaste
dienst ben getreden bij een reclamebureau. Ik werk dus
niet meer voor mezelf. Maar daardoor kan ik nu tenminste
in alle rust mijn schulden aflossen. Over een jaar ben ik
daar, als het goed is, vanaf. Maar het ergste leed is gelukkig nu al voorbij: die enorme stress door die schulden.’
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 25
Nederlandse huishoudens hebben
een kwart meer te besteden dan
30 jaar geleden
Bron: CBS ‘Welvaart in Nederland’ 2012
Nataz (43) ‘Mijn sloep
van 7000 euro werd weg
gesleept omdat ik geen
400 euro kon betalen’
‘Ik verloor zeven jaar geleden mijn partner, en kreeg
daarna een psychische tik. Verdwaasd stemde ik toe om
de begrafeniskosten van tienduizend euro zelf te betalen. Dat was het begin van de ellende. Mijn partner en
ik hadden een riante woning in een frisse buurt in
Amsterdam met twee auto’s voor de deur. Na zijn over
lijden begonnen de schulden zich op te stapelen. Ik was
opgeleid als hulpverlener, maar kon dat werk al gauw
niet meer doen doordat ik zelf psychisch en lichamelijk
in de problemen kwam. Al snel wilde ik verhuizen – het
huis deed me te veel aan mijn overleden partner denken.
Ik leerde een nieuwe man kennen, maar ook hij overleed
na korte tijd. Hij liet me een boot na. Toen had ik alleen
nog mijn twee zoons en een hond, maar amper hulp. Het
vreemdste aan schulden opbouwen is dat je de controle
kwijt bent voor je er erg in hebt, maar ook dat je veel harder door kleine dingen wordt getroffen als je al in de shit
zit. Neem onze boot. Daar moesten we liggeld voor betalen. Dat kon ik op een gegeven moment niet meer. Het
gevolg was dat er een rekening van vierhonderd euro
openstond. Na een tijdje heeft de havendienst de boot
weggesleept en geveild, om die rekening van te betalen.
Maar die sloep was makkelijk zevenduizend euro waard.
Nadat ik in de schulden was gekomen ben ik zestig kilo
aangekomen door jarenlang prednisongebruik. Zo heb
ik hartklachten gekregen. Nu kan ik dus ook niet meer
werken. En mijn vrienden hebben het net zo druk als ik
vroeger, dus die zie ik amper. Ik snap het, maar ik vind
het jammer. Mijn grootste hoop voor de toekomst is dat
mijn maagoperatie slaagt en dat ik daarna weer langzaamaan kan gaan werken.’
26 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
1 972
201 2
De namen en enkele andere personalia
van Deborah en Joost zijn op verzoek
van de geïnterviewden gefingeerd.
Deborah (65) ‘We leefden
op stand, in een prachtig
huis even buiten Amsterdam’
‘Kijk, het gaat weer regenen, en de zon schijnt door de
regen heen. Prachtig! Ik gaf vroeger les op een universiteit
in België, waar ik mijn man ontmoette. Hij was zeer
bemiddeld. We leefden op stand, in een prachtig huis,
net buiten Amsterdam. Op een gegeven moment ging ik
echter op zoek naar zingeving in het leven. Hij ging in
eerste instantie mee op mijn spirituele ontdekkingstocht,
maar gaandeweg verloren we de interesse voor elkaar.
Dat kwam ook doordat we toen veel van ons geld kwijtraakten. Ik heb daarna jarenlang in verschillende
communes verbleven. Toen ik een paar jaar terug ziek
werd, kon ik niet meer werken. Gelukkig kon ik toen een
bescheiden huurhuisje in Amsterdam krijgen, en had ik
recht op een uitkering, maar zo breed als daarvoor had ik
het niet. Door mijn ziekte, een reumatische aandoening,
kon ik niet meer werken, en bovendien slokte die ziekte
het grootste gedeelte van mijn tijd en inkomsten op. Zo
kwam ik langzamerhand in de schuld terecht. Al heb ik als
een vorstin geleefd, voor mij geeft gewaarwording van de
dingen om je heen het leven zin. De natuur, het opmerken
van de dingen, het samenzijn met mensen. Ik ga veel naar
de film, lees veel, en heb een favoriete band: Zapp 4.
Die jongens hebben zo’n verbluffende energie. Laatst ben ik
naar de film The Fault in Our Stars geweest. Wat een schitterende film. Maar ook al heb ik het redelijk goed en ken ik de
zin van het leven: weinig geld hebben blijft een last.’
66%
Wonen de winnaars van de
globalisering in Azië? Open de
‘Jouw wereld in 2035’-app
In 2030 zal 66% van
de middenklasse
afkomstig zijn uit Azië
Bron: OESO
CORRESPONDENT
BANGKOK
BANDUNG
Shoppen
als nieuwe
levensstijl
Correspondent Philip Dröge
ging naar IKEA in Bangkok en
ontdekte de favoriete films in
Bandung: denk Jennifer Aniston
als huisvrouw.
D
De populariteit
van IKEA is een
symbool van de
groeiende
middenklasse in
Zuidoost-Azië.
‘Dan wordt Bandung
een soort Amsterdam
in de zomer’
28 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
e jonge Thaise vrouw komt de slaapkamer ingelopen. Haar vriend volgt
een paar seconden later. Het is duidelijk hun eerste keer. Wat onwennig gaan ze op het bed zitten en
kijken elkaar een beetje giechelig aan. Ze weten
niet zo goed wat ze nu moeten doen. Hij voelt met
zijn platte hand wat aan de deken. Zij kijkt mij
verlegen aan. Gelukkig komt er net op dat moment
een pukkelige jongeman binnen, met een donkerblauw polyester hemdje. Als ze dit bed willen,
zo legt hij uit, moeten ze naar het magazijn om het
op te halen en het zelf thuis in elkaar zetten.
IKEA staat er in gele letters achter op zijn veel te
grote outfit.
Economen schrijven er ingewikkelde en taaie
stukken over: de opkomst van de middenklasse in
Azië. Nergens groeit deze groep zo onstuimig als
in het gebied tussen India en de Filipijnen. Volgens
bepaalde definities hebben sommige Aziatische
landen sinds 2007 relatief zelfs een grotere middenklasse dan Nederland. Maar een bezoek aan
IKEA in Bangkok leert je meer dan al die epistels
en statistieken bij elkaar. De Thaise hoofdstad
ademt ondanks de recente politieke problemen
een grote mate van optimisme. Nergens zie je dat
beter dan op een plek waar mensen investeren in
nieuwe meubels. Wat opvalt, is dat de klanten
bijna zonder uitzondering jong zijn. Het stel dat
het bed wil kopen is nog geen dertig. Zij werkt op
de reserveringsafdeling van een hotelketen, hij
voor een verzekeringsbedrijf. Ze gaan binnenkort
trouwen, vertellen ze.
Maar anders dan hun ouders gaan zij na hun
huwelijk niet bij familie inwonen. Die zitten in
een verre provincie, terwijl de twee verloofden
in Bangkok willen zijn. Nou ja, Bangkok, in een
buitenwijk vanwaar het een reis van meer dan een
uur is naar het centrum. Ze zijn daarmee onderdeel van een trend. Volgens onderzoek, gepubliceerd in een Azië-special van de Journal of Urban
Affairs (mei 2014), is de trek naar de stad nergens
zo sterk als in Groot-Indochina. De twee hebben
een eigen appartementje gevonden en willen dat
mooi inrichten. Hun meubels bestellen ze niet
meer bij de timmerman, zoals de vorige generatie
nog deed, maar bij het Zweedse woonwarenhuis.
Het wordt modelletje Birkeland. Spreek dat maar
eens uit als Thai.
De uitverkiezing van Joko Widodo afgelopen voorjaar heeft Indonesië nieuw elan gegeven.
Nieuwe generatie politici
In de jaren negentig was er sprake van ‘Aziatische
tijgers’, een groep landen waaronder Thailand,
Maleisië en Indonesië, die extreme economische
groei lieten zien. Het westen verplaatste in die
jaren veel productie naar Azië. Er volgde rond
de eeuwwisseling een net zo heftige correctie,
voornamelijk omdat de politieke systemen niet
meegroeiden met de economie. Corruptie tierde
welig en veel van de nieuwe verdiensten werden
verprutst aan prestigeprojecten, steekpenningen
en inefficiënt beleid. Maar de afgelopen tien jaar
hebben dezelfde landen revanche genomen. Een
vernieuwingsgezinde groep politici is doorgedrongen tot de top. Nog steeds zijn veel Aziatische
landen geen toonbeelden van democratie, maar
de trend is gunstig.
Het beste voorbeeld daarvan is de nieuwe president van Indonesië, Joko Widodo. Zijn uitverkiezing, afgelopen voorjaar, heeft Indonesië nieuw
elan gegeven. En het gaat al zo goed met de middenklasse in de voormalige Nederlandse kolonie.
Wie daar een voorbeeld van wil zien, moet in het
weekend maar eens naar Bandung gaan. Tussen
vrijdagmiddag en zondagavond transformeert
de relatief rustige stad op Java tot een soort
Amsterdam in de zomer. Duizenden mensen uit
het s tedelijke gebied rond Jakarta rijden de 150
kilometer naar het 5 graden koelere Bandung voor
weekenden vol vertier. Vooral westerse keten
hotels als die van Ibis en Novotel puilen in die
dagen uit. In de meeste gevallen staan deze hotels
pal naast grote winkelcentra, waar je geheel airconditioned kunt shoppen tot je erbij neervalt.
De nieuwe Aziatische middenklasse is daarbij dol
op grote, westerse namen. Ze drinken koffie bij
Starbucks en halen hun kleding bij Gap. Boodschappen worden gedaan bij Carrefour of Giant.
Uiteraard bevatten de betere winkelcentra een
bioscoop, waar de laatste Amerikaanse films
worden vertoond. Welke rolprenten het meest
aanslaan? Komedies waarin Amerikaanse
middenklassefamilies doldwaze avonturen beleven (denk Jennifer Aniston als huisvrouw).
Wie goed kijkt, ziet dat het publiek er hetzelfde
uitziet als de sterren op het witte doek. Chino’s en
T-shirts hebben sarongs, chang kbeng en baju
Melayu vervangen. Na afloop eten ze hamburgers
en drinken ze milkshakes, net als de Amerikanen
in de film. Met dezelfde gevolgen, overigens.
In geen werelddeel stijgt het aantal mensen met
overgewicht zo hard als in Zuidoost-Azië. De helft
van de Maleisiërs is al te zwaar. Thailand gaat
dezelfde kant op, terwijl de stedelijke jeugd in
Indonesië er ook wat van kan. Al 12 procent van
de kinderen op Java is te dik.
Niemand zei dat het makkelijk zou zijn om tot de
middenklasse te behoren. ◆
PHILIP
DRÖGE
is journalist, uitgever
en oprichter van Faqt,
een multimediaal initiatief voor wetenschcapsjournalistiek met
onder meer de nieuwssite faqt.nl en een serie
thematische boeken.
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 29
Blijft technologie ons
leven verbeteren? Open de
‘Jouw wereld in 2035’-app
OPINIE
Leven
als
Lodewijk
XIV
of
hoe onze welvaart blijft
toenemen dankzij de groei van
ons collectieve brein.
T E K S T: J E R O E N H O P S T E R
BEELD: ANNEKE HYMMEN
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 31
5x
horen
MIDDENKLASSE IN MUZIEK
Door popjournalist Menno Pot
A WELL RESPECTED MAN
The Kinks (1965)
Over de zelfingenomenheid van
de Engelse middenklasse: “He’s oh
so good and he’s oh so fine/ He’s a
well respected man about town.”
LES BOURGEOIS
Jacques Brel (1962)
Jacques Brel, de respectabele chansonnier,
schopt de bourgeoisie tegen de schenen:
“Les bourgeois c’est comme les cochons”.
De middenklasse? Het zijn varkens.
heen laten transporteren – zelfs zonder 498 bedienden
in ons kielzog. Een Toyota Prius rijdt bovendien een stuk
comfortabeler dan het paard van de Zonnekoning.
Mislukte broodrooster
G
evulde kalkoen en diepzeeoesters als
hors-d’oeuvre. Daarna kastanjesoep met
Italiaanse truffels, wilde zalm, kaas, fruit en
ten slotte – een van Lodewijks eigenaardig
heden – een hardgekookt ei. Voor de maal
tijden aan het hof van Lodewijk XIV (1638-1715) werden
kosten nog moeite gespaard: naar verluidt werkten 498
importeurs, koks en bedienden mee aan de bereiding van
le grand couvert, het koninklijk diner. Bij autopsie van de
Zonnekoning constateerden artsen dat zijn maag driemaal de omvang had van die van een doorsneeburger.
Jaloersmakende extravagantie? Lodewijk XIV was het
boegbeeld van de vroegmoderne one percent: hij kon er
een levensstijl op nahouden die voor geen ander bereikbaar was. Maar tegenwoordig is zijn koninklijke buffet
niet meer zo uniek: vergelijkbare gangen worden dagelijks
in volle restaurants geserveerd. Oosterse specerijen,
verse groenten en avondmaaltijden uit verre oorden zijn
eerder regel dan uitzondering in modale huishoudens.
De moderne westerse bevolking – en een uitdijende kring
daaromheen – leidt massaal een leven als Lodewijk XIV,
schrijft de Britse wetenschapsjournalist Matt Ridley in zijn
boek The Rational Optimist (2010). Exotische vruchten?
De supermarktschappen puilen ervan uit. Nieuwe kleren?
Minder dan één procent die zich dat nooit veroorlooft. Wij
hebben onze eigen kapper en dokter en kunnen ons overal
32 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
Waar hebben wij die onvoorstelbare welvaart aan te
danken? Volgens Ridley is ruilhandel de motor van de
menselijke vooruitgang. Ruilhandel maakt arbeidsdeling
mogelijk, werkt perfectionering in de hand en leidt tot
enorme technologische vooruitgang. Wie deel uitmaakt
van een handelende gemeenschap hoeft niet langer zelfvoorzienend te zijn. Integendeel: wij leveren doorgaans
slechts een enkel product – sesamzaad, pensioenhulp,
tijdschriftartikelen – terwijl we er vele consumeren.
In zekere zin staat aan ieder van ons een veelvoud van 498
bedienden ter beschikking: in een wereldwijd netwerk van
product- en dienstverlening profiteren wij van de arbeid van
duizenden anderen. Die op hun beurt weer van duizenden
anderen profiteren, waardoor ieder zijn eigen Zonnekoningleven kan leiden.
Wat als dat handelsnetwerk ophield te bestaan? In 2009
poogde de ontwerper Thomas Thwaites om op eigen
kracht een broodrooster te maken. Zijn oefening in zelfvoorzienendheid faalde jammerlijk: het kostte Thwaites
maanden om de juiste materialen te winnen, met een
inferieur product als resultaat. Thwaites wilde met zijn
‘toaster project’ waarschuwen voor de extreme afhankelijkheid die het gevolg is van onze moderne productiewijze. Maar het experiment leent zich ook voor een
optimistische lezing: Thwaites’ mislukte broodrooster
vormt tastbaar bewijs voor het succes van de ruileconomie.
Dommere landen?
Ridley’s visie op de evolutie van onze welvaart sluit aan bij
een populair concept uit de moderne wetenschap en filo-
In zekere zin staat aan ieder
van ons een veelvoud van 498
bedienden ter beschikking
ONDER ONS
Boudewijn de Groot (1967)
Uithaal van Boudewijn de Groot naar het
‘klootjesvolk’ “met zijn eigen televisie en
zijn eigen borreltent, in zijn eigen kleine
stadje waar hij alle mensen kent.”
SUBURBIA
Pet Shop Boys (1986)
Een keurige buurt met alleen maar ons
soort mensen. Veilig, maar ook een
“suburban hell, in the distance a police
car to break the suburban spell.”
sofie: collectieve intelligentie. Om de moderne mens te
begrijpen volstaat het niet om de aandacht te vestigen op
het individu; mensen functioneren als radertjes in een
groter netwerk. Vergelijk het met een kolonie van sociale
insecten: de ene mier werpt zich op als werker, een
tweede als verkenner en een derde als soldaat. Op individueel niveau lijkt zo’n specialisme onhandig – heeft een
generalist geen grotere overlevingskansen? Maar als we
de mierenkolonie als een genetisch ‘superorganisme’
Een Toyota Prius rijdt een
stuk comfortabeler dan het
paard van de Zonnekoning
beschouwen, dan blijkt de arbeidsverdeling juist een
slimme evolutionaire aanpassing.
Grote getallen maken het verschil: hoe omvangrijker
de global market is, des te groter is het potentieel voor
arbeidsdeling en specialisatie. De geschiedenis wijst dan
ook uit dat het gemeenschappen die hun contact met de
buitenwereld verliezen doorgaans slecht vergaat.
Tasmanië raakte ongeveer 8000 jaar geleden afgescheiden van het Australische vasteland; in de millennia die
volgden verloor de eilandbevolking veel van haar
technische vernuft. Nachtelijke satellietfoto’s bewijzen
het gebrek aan ontwikkeling van Noord-Korea in ver
gelijking met helder oplichtende buurlanden. Als een
bevolking raakt afgesloten van het netwerk, slinkt het
potentieel voor collectieve intelligentie.
En de toekomst? Hoewel de omvang van ons globale brein
niet meer zo sterk toeneemt – de snelheid waarmee de
wereldbevolking groeit daalt – komen er steeds meer
onderlinge verbindingen. Net zoals in een echt brein zijn
die verbindingen cruciaal: zij zorgen ervoor dat informatie zich snel en efficiënt kan verspreiden. We zouden het
internet kunnen zien als onze gedeelde ‘neocortex’: een
nieuwe en overkoepelende verbindingsstructuur, die ons
in staat stelt producten, diensten en kennis in een oog-
THE SUBURBS
Arcade Fire (2010)
Magistraal album over een jeugd in een
nette buitenwijk. De toon is liefdevol:
“If I could have it back, all the time that
we wasted, oh I’d only waste it again.”
wenk uit te wisselen. Zolang het internet blijft uitdijen, is het
toppunt van onze collectieve intelligentie nog niet in zicht.
300 dagen licht
Terug naar Versailles, waar Lodewijk XIV tijdens het
nuttigen van zijn avondmaal werd bijgeschenen door
96 kandelaars. Een dure onderneming? Toen wel: voor de
18e-eeuwse werker stond 1 arbeidsuur gelijk aan grofweg
10 minuten leeslicht. Tegenwoordig levert een uur werken
ons 300 dagen licht op – en besparen wij ons tevens de
moeite om 96 kandelaars aan het branden te krijgen.
Dat is nou welvaart, zegt Ridley: de toename van de
hoeveelheid goederen of diensten die je met dezelfde
hoeveelheid werk kunt verdienen. De groei van welvaart
loopt als rode draad door de menselijke geschiedenis en
zolang ons collectieve brein zich verder blijft vertakken,
is het aannemelijk dat dat patroon voortduurt. De
moderne middenklasse mag zich gelukkig prijzen:
die steekt de Zonnekoning naar de kroon. ◆
Jeroen Hopster is freelance journalist, essayist, promovendus filosofie en auteur van het boek Boedhisme
voor denkers (2014).
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 33
Welke industrieën gaan
verdwijnen? Open de
‘Jouw wereld in 2035’-app
INTERVIEW
Op naar
de schorten
economie
T E K S T: M E I K E H U B E R
BEELD: PHILIP TOLEDANO
Hoogopgeleid? Reken op een
smalle beurs. Dat voorspelt filosoof,
organisatieadviseur, docent aan de
Hogeschool van Utrecht, maar bovenal
dwarsdenker Klaas Mulder in zijn boek
Pakkenproletariaat. Een gesprek.
3x
lezen
MIDDENKLASSE
IN LITERATUUR
THE LEXUS AND THE OLIVE
TREE
Thomas Friedman 1999
Baanbrekend boek over de
gevolgen van globalisering.
REVOLUTIONARY ROAD
Richard Yates 1961
Amerikaans echtpaar worstelt met conformisme in
verontrustende roman.
THE SELFISH CAPITALIST:
ORIGINS OF AFFLUENZA
Oliver James 2008
Waarom zijn veel
westerlingen rijk en
ongelukkig tegelijk?
Emigreren onze hoogopgeleiden
naar landen met groei? Open de
‘Jouw wereld in 2035’-app
‘Chirurg, schoenmaker,
timmerman of kok;
wie dicht bij klanten werkt,
heeft weinig te vrezen’
De economie trekt toch weer aan? ‘Ik denk niet dat
het oude economische model weer helemaal terugkomt.
Als we spreken over een opleving, bedoelen we vaak dat
consumenten weer geld durven lenen. De naoorlogse
generatie klopt zich op de borst voor vijftig jaar economische groei. Maar die groei is – nog afgezien van alle
kleinere dips – niet vol te houden, want die was gebaseerd
op uitputting van grondstoffen en een berg geleend geld.
Zoals het bijna jaarlijks terugkerende begrotingstekort en
de hoge hypotheken.’
Hoe erg is dat? De tijd van vaste contracten is
voorbij, daar komt maatwerk en allerlei ander
goeds voor terug ‘Het heeft een aantal ingrijpende
gevolgen. Het werk dat straks over is, wordt verdeeld in
een relatief kleine groep van mensen die goed kunnen
netwerken. Wie toevallig niet zo goed is in dat spelletje,
valt buiten de boot – ongeacht kwaliteiten. Verder moeten
werknemers, veelal zzp’ers, concessies doen in hun prijs.
Ik zie nu al hoogopgeleide zzp’ers die hun diensten
aanbieden voor 18 euro per uur.’
En nu zitten hun kinderen met de gebakken
peren? ‘De crisis wordt voor velen nu pas echt voelbaar.
Mensen werden op een gegeven moment werkloos en
kregen nog een tijdje WW. Maar dat houdt een keer op en
nu komen ze in de bijstand, met alle ingrijpende gevolgen
van dien. De overheid roept dat de economie in 2016 weer
gaat groeien. Alsof dat een afspraak is die je zomaar kunt
maken. En zelfs als de economie gaat groeien, er komen
niet meer banen. Sterker: er komen minder banen. Het
wordt nooit meer zoals de afgelopen decennia.’
Als uw voorspelling uitkomt, wat doet dat met de
studiewens van jongeren? ‘Het is nu al zo dat veel
jongeren studeren omdat ze anders de bijstand ingaan.
Maar doe je dat ook als je er een enorme lening voor moet
afsluiten? Nee. Dan toch maar die bijstand. Sowieso denk
je wel drie keer na om zo’n grote lening af te sluiten als je
hem met 18 euro per uur moet afbetalen. Een hypotheek
kun je ook vergeten als je geen vaste aanstelling hebt.’
Zo is het altijd gegaan, waarom nu dan niet? ‘Er
is een aantal structurele veranderingen gaande. Los van
het feit dat steeds meer van het slimme werk in andere
landen wordt gedaan, dankzij internet en alle innovaties
op het gebied van communicatie, worden werknemers
vervangen door computers. Ook hoogopgeleide werk
nemers. Vroeger was er een professional nodig voor zaken
die we nu zelf kunnen met behulp van een app. Ik kan
mijn buurjongetje prima bijles Duits geven met een ‘wie
lerne ich Deutsch-app’.’
Er verdwijnen sectoren, maar er komen ook
nieuwe bij ‘Automatisering en innovatie gaan per
definitie ten koste van werkgelegenheid op lange
termijn. Het is gericht op het vereenvoudigen van
werkprocessen, het besparen op loonkosten en dus op
arbeidsuren. Dat werkt ook flexibilisering in de hand,
een andere bedreiging van de arbeidsmarkt. Doordat er
steeds meer tijdelijke aanstellingen komen, wordt de
concurrentie harder.’
36 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
Wat levert dan wel iets op? ‘Export bijvoorbeeld. Dan
komt er buitenlands geld, geld dat er eerder nog niet was, in
ons laatje. Dat willen we! Oud Hollandsch Handelen.
Nederland heeft van oudsher goede papieren om favoriete
handelspartner te worden. Ook in maatschappelijke zin.
Fatsoenlijke salarissen, ook voor de mensen in Bangladesh.
Andere succesverhalen zullen zijn: zij die een echt vak
leren – wat ik noem de ‘schorteneconomie’. Dat zijn
mensen die werken in beroepen die slecht te automatiseren zijn en lastig uit te besteden aan andere landen omdat
ze maatwerk vragen en contact met de klant. Van chirurg
tot schoenmaker, timmerman of kok; wie dicht bij
klanten werkt, heeft weinig te vrezen van outsourcing.’
mensen die willen werken in de schorteneconomie, is het
een slimme keus om op tijd te gaan ‘sprokkelen’: werk
ervaring opdoen, een netwerk opbouwen, een cursus
volgen, een vrijwilligersproject opzetten, et cetera. Liefst in
het buitenland. Een goede stoffeerder zal niet zo gauw zijn
baan verliezen aan een computer, een werkloze historicus
of een concurrent uit Vietnam. Dus kan je beter stoffeerder
worden dan bijvoorbeeld webdesigner. Het zal de komende
jaren makkelijker worden om alsnog een certificaat te halen
voor kennis en ervaring die je baas belangrijk vindt. Geloof
het of niet, maar voor minstens een derde van de Neder-
Is het een oplossing om simpelweg minder
mensen hoog op te leiden? Of het de enige oplossing
is weet ik niet, maar je kunt je afvragen of ‘zoveel mogelijk
mensen met een diploma’ de oplossing is. Overschotten
aan hoogopgeleiden hebben vervelende gevolgen, zoals
hoge scholingskosten, tariefdalingen voor werkenden en
verdringing van laaggeschoolden. Voor mensen die al vrij
jong weten dat ze niet gemaakt zijn voor de schoolbanken,
‘Voor minstens een derde van
de Nederlandse banen zou je
in drie maanden alles kunnen
leren om te starten’
landse banen zou je in drie maanden alles kunnen leren wat
je bij de start nodig hebt. Dan is het misschien zonde van
tijd en geld als je er vier jaar voor op school - en dus ‘buiten
de samenleving’ - hebt gezeten. Terwijl de helft van de
Nederlandse miljonairs bestaat uit ‘sprokkelaars’. Veel
werkgevers hebben veel liever iemand die de dingen kan
dan weet. En dat ‘weten’ kan je tegenwoordig ook zonder
school regelen, door veel te lezen en te surfen.
En onze studiebollen dan? Let wel, ik zou niemand
willen ontmoedigen om te studeren. En ook als je ouders
weinig geld hebben moet het kunnen. Wetenschappers,
medici, specialisten… er zijn zoveel functies waarvoor
een studie onontbeerlijk is. Maar ik zie nu – als docent –
dat heel veel jongeren eigenlijk studeren omdat ze denken
dat dat moet. Maar zo zou het niet moeten zijn. Een studie
is geen noodzakelijk kwaad. Wat mij betreft moet je dan
ook alleen gaan studeren als je er heel veel zin in hebt.
En anders is er vaak een slimmere route naar welvaart
en gelukkigheid. ◆
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 37
Het leven kan
zwaar zijn
Volg #middleclassproblems op
Twitter voor de nodige relativering
De regen doet me denken aan
die keer dat ik in Cambodja in
een orkaan terechtkwam.
#middleclassproblems
Wacht ik al een week tot een
avocado rijp is, is ie ineens overrijp.
#middleclassproblems
Onze
ruggengraat
M’n zoon vraagt me of ‘lego’ ook
een stille T heeft, net als ‘merlot.’
Hij is 4. #middleclassproblems
‘Ik wilde niet notuleren,
ik wilde méédoen’
A A N PA K K E R S
T E K S T: J O O S T B I J L S M A
BEELD: MIEKE MEESEN
Mensen in de middenklasse mogen onder
druk staan, ze geven zich niet zomaar gewonnen.
Drie Delta Lloyd-medewerkers over
hun overlevingsstrategie.
38 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
Mijn schoonmaakster
gaat terug naar Polen.
#middleclassproblems
Rianne Hartman-Aalvanger (30), verzekeringsb eheerder
‘I
k ben ruim een jaar na de middelbare school
getrouwd en besloot daarna werken en leren te
combineren. Ik volgde een opleiding tot secretaresse en belandde bij mijn huidige werkgever.
Al snel kwam ik erachter dat ik niet wilde notuleren,
maar meedoen aan vergaderingen. Gelukkig kreeg ik een
contract aangeboden en kon ik in de verzekeringen gaan
werken. Daarna ben ik blijven leren, eerst verzekeringsopleidingen, nu hbo. Zo vergroot ik mijn kansen. Ik moet nog
veertig jaar werken en nu al worden tussenfuncties schaarser. Het is óf laag óf hoog, tegenwoordig. De tijd van “Iedereen een lange vaste baan” is voorbij. Je moet flexibel zijn.
Dat ben ik ook wel. Alleen maar dagelijkse routineklussen
doen vind ik saai. Juist de veranderprojecten geven kleur.
Je ziet dat jonge mensen, waartoe ik mezelf reken, hiervoor
meer openstaan dan eerdere generaties. Werk is belangrijk,
maar het is niet alles. Door het overlijden van een kindje
van mijn broer leerde ik wat voor mij echt telt: geloof,
gemeenschap en familie. Een modern probleem vind ik dat
families minder hecht worden. Hetzelfde geldt voor ouderen, die vereenzamen doordat ze weinig netwerk hebben.
Het is mooi als vrijwilligers een beetje in dat gat springen.
Hoe dankbaar dat is, bleek tijdens de “doedag” die we
namens Delta Lloyd Foundation organiseerden. Een cursus
bloemschikken werd bijzonder gewaardeerd door revali
derende ouderen. Ik vind het belangrijk dat de toegang tot
de zorg laagdrempelig blijft. Je ziet die wel steeds duurder
worden. Dat het economisch wat slechter gaat, zie ik verder
niet zo als een bedreiging. We kunnen best met wat minder
toe en crises brengen mensen bij elkaar. Je ziet heel veel
spontane, solidaire acties van mensen: kerstpakketten
voor arme gezinnen, gehaakte inktvissen voor couveuse
kinderen. Of ik me zorgen maak over de toekomst van mijn
kinderen? Niet zo. Ik heb ze jong gekregen. We waren
onbevangen. Daardoor zijn ze op een “go with the flow”manier opgegroeid. We wilden ook geen troetelkinderen
van wie heel veel wordt verwacht. Een beetje ambitie mag,
maar je moet daar niet in doorslaan. Er is meer op de
wereld dan presteren. Je moet tijd overhouden voor anderen dan jezelf. Ik voed mijn kinderen op om vriendelijke,
sociale wezens te worden. Ik maak me geen zorgen over de
toegang tot het onderwijs. Je hoort mensen soms klagen
over leningen en elitescholen. Maar het mag best wat kosten. Als je zelf moet investeren, besef je pas welke waarde
zo’n opleiding heeft. En moet je eerst een andere baan aanvaarden om je studie af te betalen? Dan denk ik: so be it!’
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 39
Ik slaap nooit lekker in een hotel.
#middleclassproblems
Hoogste afdaling dicht vandaag
vanwege harde wind. Verdorie.
#skiën #middleclassproblems
Jee, zo’n iPhone is veel
te helder ‘s nachts
#middleclassproblems
Nou is die winterjas waar ik m’n
zinnen op heb gezet OVERAL uitverkocht. #middleclassproblems
‘Als ik mijn baan
zou verliezen,
zou ik alles
aanpakken’
‘Als je ziet wat
er loskomt met
een beetje post
sorteren!’
Stephany With (31), projectcoördinator beleggingsverzekeringen
‘M
ake-up maken was vroeger mijn droom. Mijn
toenmalige juffrouw Veldema raadde me
daarom aan om scheikunde te gaan studeren. Dat advies heb ik opgevolgd. Na een
paar jaar moest ik om financiële redenen stoppen: een fulltimestudie was te duur. Jammer, want ik deed onderzoek naar
antibiotica en borstkanker. Superinteressant. En ik wilde werk
doen waarmee ik mensen kan helpen. Gelukkig kon dat ook in
de financiële sector, door mensen te adviseren over hun financiële situatie. In mijn huidige functie doe ik dat niet meer
rechtstreeks. Wel geef ik nog advies als vrijwilliger, bijvoorbeeld aan bezoekers van evenementen van Women Inc. Dit
is een organisatie die zich sterk maakt voor de financiële
bewustwording van vrouwen in Nederland. Ook help ik via
Delta Lloyd Foundation vrouwen die in de schulden zitten. Als
je ziet wat er loskomt met een beetje post sorteren! Het doet je
beseffen hoe goed je het hebt. En het maakt je nederig en
dankbaar. De toenemende kloof tussen rijk en arm gaat me
aan het hart. Niet ver van mijn voordeur in Rotterdam zie ik
een voedselbank die het een stuk drukker heeft gekregen. We
moeten mensen die minder te makken hebben, beter beschermen. Bezuinigingen treffen hen onevenredig hard. Toeslagen,
huursubsidies en andere voorzieningen; het wordt allemaal
40 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
minder. Je komt snel in de knel. Ook mensen die het goed voor
elkaar lijken te hebben, krijgen het zwaarder. In de groep met
buitenlandse roots zie ik dat meer mensen genoegen moeten
nemen met een lager betaalde baan of bijna niet aan de bak
komen. Maatschappelijke veranderingen hebben weinig vat
op mij. Als ze morgen de hypotheekrenteaftrek afschaffen,
ga ik niet liggen piekeren. Als de hel bij wijze van spreken losbarst, heb ik vertrouwen dankzij mijn geloof. Ik wil daarnaar
leven. Dat betekent dat ik liefde wil hebben voor andere
mensen. Waar ik niet blij van word, is het afnemende respect
voor afwijkende opvattingen. Je mag van mij best vinden dat
Zwarte Piet moet blijven. Maar roep niet zomaar: “Ga terug
naar je eigen land”, tegen mensen die vinden dat hij moet verdwijnen. Een beetje respect, a.u.b. Je openstellen voor andere
opvattingen en anderen in hun waarde laten, siert mensen.
Ik denk dat het goed zou zijn als mensen wat vaker ook aardig
zijn voor anderen buiten hun directe familie en goede vrienden. Ze zouden wat minder gierig met liefde moeten zijn.
Wat mijn overlevingsstrategie is voor een onzekere toekomst?
Naast mijn fulltime baan heb ik een eigen bedrijfje. Ik verkoop
via netwerkmarketing koffie en thee met de paddenstoel
reishi, geneeskrachtig volgens de Oosterse geneeskunde.
Lukt het me toch nog om mensen gezonder te maken.’
Twee verschillende bikini’s aangehad, dus niet egaal bruin.
#middleclassproblems
Bernard Jansen (56), opleider/coach schadeverzekeringen
‘W
e leven in een tijd van grote veranderingen. De opkomst van internet vind ik een
zegening. Het geeft je heel veel vrijheid
om dingen zelf op je eigen manier te
regelen en te ontdekken. Wie had vijftien jaar geleden
kunnen denken dat je naar Eindhoven zou rijden om vervolgens tegen inlevering van een geprint A4’tje voor 19 euro
naar Londen te vliegen? Terwijl Google je vertelt wat je kunt
gaan zien en waar je kunt logeren. Internet is mooi maar
leidt wel af. Vroeger hoefde je alleen je televisie uit te zetten, nu moet je ook je computer, je tablet en je smartphone
uitschakelen. Social media hebben gevolgen voor de
omgangsvormen. In mijn werk als coach merk ik dat jonge
mensen meer moeite krijgen om face to face te communiceren. Tijdens de lunchpauze staren ze op hun smartphones.
Dat vind ik jammer. Want het is goed om persoonlijk contact
te hebben en ook met mensen te communiceren die je niet
“volgen”. Dat verruimt je horizon. Een verandering waar
ik me zorgen om maak, is dat de tolerantie afneemt. Als
homoseksueel merk ik dat het minder geaccepteerd is dan
vroeger. Wat maakt het uit wat een ander precies in zijn bed
doet? Het gaat er toch om wat je deelt met elkaar? We worden steeds beter in verschillen benadrukken, maar steeds
minder goed in benoemen wat ons bindt. Ook economisch
verandert het snel. Vroeger kon je tot 5,5 keer je inkomen
lenen en dan ook nog een auto erbij kopen. Dat liep de spuigaten uit. Nu zijn de eisen voor hypotheken strenger. Op
zich is dat verstandig. Maar het is voor jongeren een hard
gelag. Zij krijgen moeilijker een vaste baan, terwijl banken
bij hypotheekverstrekking die nog wel als voorwaarde stellen. Het is voor deze generatie afwachten of ze het wel beter
hebben dan eerdere. Ik denk dat het heel belangrijk is dat
kinderen financieel besef wordt bijgebracht. Als v rijwilliger
voor Delta Lloyd heb ik op een basisschool lesgegeven over
geld. Ik was verbijsterd over hoe weinig k
inderen sparen.
En degene die het wel doen, weten niet hoeveel er op de
bank staat. Aan de andere kant zie ik wel dat het materiële
lang niet meer bij iedere jongere bovenaan staat. Ik ben een
strijdbaar type. Als ik mijn baan zou verliezen, zou ik niet
bij de pakken gaan neerzitten. Ik wil onder de mensen
blijven: achter een kassa of vrijwilligerswerk, het maakt
mij niet uit. Contact met anderen maakt mij beter.’
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 41
De laatste 30 jaar kromp de middenklasse ook
in ontwikkelde landen als Canada, Frankrijk,
Denemarken en Oostenrijk
Nemen burgers over wat de
overheid laat liggen?
Open de ‘Jouw wereld in 2035’-app
Bron: OESO
LONDEN
CORRESPONDENT
The
squeezed
middle
Correspondent Liza Jansen
dwaalde door booming Londen
en treurig Middlesbrough, op
zoek naar de cling-on-klasse.
BLOEI BUITEN HET CENTRUM – “Het nieuwe Shoreditch”.
Zo wordt de Londense buurt Peckham, ongeveer een half uur
van het centrum, genoemd. Het is de nieuwe broedplaats voor
jonge creatievelingen die de Londense binnenstad uitgeprijsd
zijn. Hier zijn nog wel kamers te huur voor minder dan 600 euro
per maand, staan cocktails voor minder dan vijf euro op de
kaart, en staan nieuwbouwflats niet op iedere hoek van de
straat in de steigers. Hier floreren mannen met baarden en
vrouwen met pony’s weer, terwijl ze nippen aan hun flat
white-koffies in koffietenten naast Afro-Caribische kappers,
waar reggae uit de speakers schalt.
‘De gemiddelde Brit
moet nu 22 jaar
sparen voor een aanbetaling op een huis’
42 DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014
J
ames Jewell (35) is teleurgesteld. De
Londense bankier zette de afgelopen
jaren consciëntieus maandelijks geld
opzij om op een gegeven moment een
huis te kopen. Inmiddels heeft hij een
fors bedrag gespaard, maar lang niet genoeg voor
de aanbetaling van een tweekamerappartement
in een degelijke Londense buurt, niet al te ver van
zijn werk.
Ondanks zijn universitaire opleiding, diverse certificaten die hij in de avonduren haalde en vaste
baan is hij de Londense huizenmarkt uit geprijsd.
Vermogende buitenlanders hebben de laatste
jaren en masse vastgoed gekocht in de hoofdstad.
Oligarchen en oliesjeiks willen een ‘pronkhuis’
waar ze een paar keer per jaar kunnen vertoeven.
Tussen juni 2011 en 2013 werd bijna 70 procent
van de nieuwe appartementen op toplocaties verkocht aan buitenlanders, ontdekte vastgoedonderzoeksbureau Knight Frank. Een oververhitte
Londense vastgoedmarkt met uit de pan rijzende
huizenprijzen is het gevolg.
De cijfers liegen er niet om: het afgelopen jaar
steeg de gemiddelde prijs van onroerend goed in
de Britse hoofdstad met zo’n 25,8 procent, aldus
hypotheekbank Nationwide. Woningen in de 10
duurste wijken van Londen zijn inmiddels evenveel waard als de hele vastgoedmarkt in Wales,
Schotland en Noord-Ierland bij elkaar. En in meer
dan 10.000 straten in Groot-Brittannië is de
gemiddelde prijs voor een huis hoger dan 1,2 miljoen euro. Jewell heeft de hoop op een woning in
een centrale Londense wijk dan ook opgegeven.
In 1993 was het kopen van een appartement in
hartje Londen voor de Britse middenklasse met
een jaarinkomen van 50.000 euro nog een reële
optie. Anno 2014 niet meer. Daarom bezichtigt
Jewell nu huizen in verder weg gelegen wijken
zoals Barnet, bijna een uur reizen van het centrum. Het aantal mensen dat al jaren huurt in
Londen is momenteel hoger dan ooit. 20- tot
45-jarigen worden al ‘generation rent’ genoemd,
de huurgeneratie. Een aanbetaling voor een huis
bij elkaar sparen kost de gemiddelde Brit 22 jaar.
Eind jaren 90 duurde dit nog 3 jaar, zei oppositieleider Ed Miliband onlangs.
De groeiende ongelijkheid baart Miliband zorgen. Daarom introduceerde hij in 2010 de term
‘the squeezed middle’. De uitgeknepen middenklasse, oftewel hardwerkende Britten met een
gemiddeld inkomen, die worstelen om zaken als
kinderopvang, vakanties of onderwijs te kunnen
bekostigen. Zij zijn het hardst getroffen door de
financiële crisis. Volgens cijfers van het Britse
nationale bureau voor de statistiek (ONS) is het
nominale salaris van het gemiddelde Britse gezin
tussen 2007 en 2012 zo’n 6,4 procent gedaald.
Naar de kapper gaan, een fles wijn opentrekken
of een avond naar de bioscoop gaan is eerder uitzondering geworden dan regel. En nu de gemiddelde aanbetaling voor een woning rond de
40.000 euro ligt, investeren steeds meer ouders
een deel van hun pensioen in de eerste woning
van hun kind, aldus hypotheekverstrekker Halifax. Je kinderen geen kans geven om te klimmen
op de vastgoedladder – de befaamde, typisch
Britse property ladder – is immers geen optie.
De Financial Times heeft de leden van deze nieuwe
middenklasse ook wel de cling-ons genoemd,
omdat ze zich met zoveel moeite vastklampen aan
een bepaalde levensstandaard.
zo’n 138.000 inwoners. Zodra je er het station
uitkomt, is het voelbaar. Hier geen volle trottoirs,
rijen bij restaurants en ‘verkocht’-stickers op
huizen zoals in Londen, maar leegstaande pubs,
vervallen panden en taxichauffeurs die uren
wachten op klanten. In de hoofdstraat vliegen
de ‘leegverkoop’-stickers je om de oren en bijna
iedere week gaat er wel een winkel failliet.
Hoe schril is dan het contrast met Londen, dat zich
de afgelopen jaren verder heeft ontpopt tot veilige
haven voor buitenlandse investeerders. Al dwalend
door de stad zie je het overal om je heen.
Hijskranen torenen boven de horizon uit, appartementengebouwen worden al verkocht vóór ze op
de markt komen en winkelstraten worden bevolkt
door vermogende buitenlanders. Volgens onderzoek van denktank Centre for Cities zijn in de
hoofdstad sinds 2010 tien keer zoveel banen in de
private sector gecreëerd als in andere Britse steden.
De toegenomen kloof tussen rijk en arm en de
financiële worstelingen van de squeezed middle
gaan niet alleen ten koste van de ‘uitgeknepen’
Britten. De verschillen kosten de Britse economie
ook geld: jaarlijks zo’n 49 miljard euro. Meer
armoede gaat immers gepaard met zaken als een
slechtere gezondheid en meer misdaad.
Volgens Miliband vormen de voortdurende financiële kopzorgen van het gemiddelde Britse gezin
‘de grootste crisis van onze generatie’. De middenklasse weer versterken is dan ook een van de
speerpunten in zijn campagnes voor de verkiezingen van 2015. Wellicht dat hij Jewell, van huis uit
een trouwe Tory, verleidt om voor het eerst op
Labour te stemmen. ◆
LIZA
JANSEN
werkte tot juli 2013 als
correspondent in Londen voor De Standaard
en Het Parool. Eerder
werkte ze als verslaggever bij de Verenigde
Naties in New York.
Uitzicht over Londen
vanaf een dakterras
in Peckham.
Schril contrast
De crisis van de squeezed middle/cling-ons heeft de
afgelopen jaren met name de kloof tussen Noorden Zuid-Engeland verder aangescherpt. Het historisch Labour-stemmende, armere noorden is hard
getroffen door de bezuinigingsmaatregelen van
de conservatieve regering. Door dalende sociale
voorzieningen en hogere belastingen is de
armoede in het noorden toegenomen. In het noordelijke Middlesbrough, bijvoorbeeld, een stad van
DELTA L LOY D M AGA ZI N E , NOV E M BER 2014 43
Wat staat ons te
wachten tot 2035?
Download de app via de
App Store of Google Play:
Jouw wereld in 2035

Download Report