j
l.ls'8rslag
WINTER 1941-1942
IJsverslag
WINTER 1941-1942
UITGEGEVEN DOOR DE
RIJKSWATERSTAAT
EN BEWERKT DOOR DE
ALGEMENE DIENST
'S-GRAVENHAGE - STAATSDRUKKERlj- EN UITGEVERIJBEDRIJF - 1953
INHOUD
Blz.
Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . .
5
Hoofdstuk 1. Algemeen overzicht van de
winter 1941-1942 . . . . . . . . .
7
§ 1.
§ 2.
§ 3.
Het verloop van de winter .
Overzicht van de ijsbezetting
IJsbreken en schade
Hoofdstuk 2. IJsbezetting op de benedenrivieren en zeearmen . . . . . . . . . .
BIJLAGEN
7
8
9
1
2, 3, 4, 5, 14
12, 13
I
14
IJsbezetting
Hoofdstuk 3. IJsbezetting op de grote rivieren
§ 4.
§ 5.
§ 6.
§ 7.
IJssel . . . . . . . . .
Nederrijn en Lek. . . .
Rijn, Waal en Merweden
Maas en Amer . . . . .
9.
10.
11.
12.
§ 13.
IJssel. . . . . .
Nederrijn en Lek
Rijn en Waal
Maas. .
Overzicht der ijsopstuwingen
Tabellen
waterhoogten
Grafieken
Verhangwaterlijnen
hoogten
Verhogingen
19
19
21
24
27
1
2
3
4
Hoofdstuk 4. Waterstanden op de grote rivieren tijdens de ijsbezetting .
30
§ 8. Algemeen overzicht
30
§
§
§
§
FIGUREN
30
32
32
34
37
5
6
9
10
11
12
7
8
9
5-8
9-12
6-9
5
6
7
8
9
10
11
12
6
7
8
6
7
8
10
10
10--11
10-11
9
10-11
Hoofdstuk 5. Kunstmatige ijsopruiming op de
grote rivieren en benedenrivieren . . . . . 40
§ 14.
§ 15.
§ 16.
§ 17.
Historisch overzicht . . . . . .
Algemeen overzicht van de winter
1941-1942 . . . . . . . . . .
Kunstmatige ijsopruiming op de
grote rivieren . . . . . . . . .
Kunstmatige ijsopruiming op de
benedenrivieren . . . . . . . .
40
42
42
45
Hoofdstuk 6. IJsbezetting langs de kusten van
de Noordzee, op de Dollard, de Waddenzee,
het IJsselmeer en de kanalen . . . . . . 47
§ 18.
§ 19.
§ 20.
§ 21.
IJsbezetting langs de kusten van
de Noordzee .
IJsbezetting op de Waddenzee en
de Dollard
IJsbezetting op het IJsselmeer
IJsbezetting op de kanalen .
12, 13
13
3,4,5
47
49
50
52
2, 14
3
VOORWOORD
Het voorliggend ijsverslag bedoelt te geven een zo volledig mogelijke documentatie van de ijsbezetting, voor zover van belang voor de scheepvaart en de
afvoer van opperwater langs de grote rivieren. Deze documentatie is gegeven in
de vorm van tabellen, grafieken en beschrijvingen. De gegevens zijn voorzien van
toelichtingen, beschouwingen en verklaringen, teneinde deze beter toegankelijk te
maken ten behoeve van scheepvaart, ijsbestrijding en beheer van de openbare
wateren in toekomstige ijswinters.
Het verslag is samengesteld ter directie Algemene Dienst uit de ijsrapporten
en bijdragen van de verschillende betrokken directies van de Rijkswaterstaat.
Door oorlogsomstandigheden en aankleve van dien ontstond belangrijke vertraging in het binnenkomen van de gegevens en in de verwerking daarvan.
HOOFDSTUK I
ALGEMEEN OVERZICHT VAN DE WINTER 1941-1942
§ 1.
HET VERLOOP VAN DE WINTER
De winter was, gerekend naar het aantal dagen ~js op de grote rivieren, ongeveer van dezelfde
hevigheid als die van 1879-1880 en 1890-1891 en behoorde tot de drie zwaarste winters in een
eeuw tijd.
In onderstaand staatje 1) zijn de verschillen opgegeven van de gemiddelde maandelijkse temperaturen in de 5 wintermaanden met de voor elke maand over 49 jaren berekende normale waarden.
Afwijking in graden Celsius ten opzichte van 49-jarige gemiddelden
I
Groningen
November 1941
December 1941
Januari 1942
Februari 1942
Maart 1942
-1.6
2.1
-7.1
-6.0
-2.6
(t;~et~~~d)
I
-1.9
1.4
-7.5
-6.2
-2.5
,
I
I Den Helder
I
Naaldwijk
-
1.9
2.1
-6.3
-5.4
-3.2
I
Vlissingen
-1.0
2.2
-6.1
-5.9
-1.9
Hoorn
-1.0
1.8
-5.4
-5.7
-2.3
-1.8
2.0
-6.5
-6.2
-3.1
De maand November 1941 was nog bijna normaal, de maand December 1941 zelfs boven normaal.
De grootste verschillen vertoonden Januari en Februari 1942. De Januari-maanden 1940 en 1942 waren
de koudste sinds 1850. In 1942 werden als laagste temperaturen gemeten: De Bilt -24.5°, Winterswijk
-27.4°, in het Rijndal -25°, in het Maingebied -32° en in Oost-Europa werd een temperatuur van
_52° gemeten. De maand Februari 1942 behoorde tot de koudste drie Februari-maanden in een eeuw
tijds. De laagst gemeten temperatuur bedroeg -20.2° te Winterswijk.
Figuur 1 geeft een grafische voorstelling van de voornaamste meteorologische gegevens (lucht.
drukking, temperatuur, neerslag, windrichting en windsnelheid) te De Bilt 1).
METEOROLOGISCH OVERZICHT
NAAR
WAARNEMINGEN
DE BILT
TE
i
5
'0
U 700
IS
I
25
1D
'0
j
'~"
Ij
770
1\
HH
760
;
<IJ
IS
ti
~
,
,
,
7S0
~ 740
-'
:!
I
r
,
'ill 'r ffH+
'j\
, ~lttj
I i:!
,
-'
tJ
0
iJ~ -lO
0:
C) _
I
I
f~
B lH
,
I
1'1'
la
I
I
I
SNEEUW:
I
ii!t~1
N
~ 0
;:: z
, l}I
oi< wN
i't
!
iI "
I
:t,
I
'
lts
'
I~
:*-1- ,11_,
Rl
:j.
I,
.y*,**
25
1Jl
1
:.).4::1;
rn '
1
111
,
HilH+H .
t~
l'
**
II~
WIND..
-
'
+H
I
I
***i!l
I
.ft:
I
l
H
'I
.
t
I,
~
,
I
HL
i'
++ ,
S
"
'5
DEC.
1Jl
+11
H· J U o
IS
'0
5
i!
+ :>;\
zs
WNDSN
1'lO
1~i
S
i 942.
10
IS
ZS!
al
JAN.
lOt
T
S
EID
'0
tS
1Jl
z
' t' ,
W
N
5
1
(Ijl· +.
;
N
o
j-
i!
iO
i
,
"
Z
•
H-
fH =HtJl 1mt
I
,
tlf
t zo-
1
,
' ,
I
',..iS
~ 2.0
U
I
,
IQ-
,
I
,
:j
'H-
11
lO
I ,
I
~tl
~:Jt
I
I.
730
~
•
I
740
'
,
+htlt
ril
1'1**1
H**
-
7S0
tH+4 T11H
1
......
'
t
j
I
'
t +r~n
I,
...li
760
I
'
5
<IJ
T
770
I"
!
',
1
h"-lIti'l"l
N~~
~ .""
Ir
I?lt
I
!
1ltj
SNEWW
11\
tTti
I
I
-
7&0
I
1
lO
,q
I
I
I.
I
zs
1D
I:
, i-1+'
1
I
15
10
t
I
I
MAART
S
rf1Thi+
1
11 %
r~ ,~
>
+tt TI
,v
NEERSLAG E
I
*
l'l 1
I:
6
ti
'tn 8
I i i 1I ril Ij iJ!
l'?t
'Ii'
~ Ih·FL
10
,
,Ij
•.1
EMPERATUUR
~mnm+Ht' ·Wi#J
, i IttH:'f
,:th
~il J~wfJni'H!1~(1
bi
, jJ.,
11
I
i
5
'+1N t !::A'
i
I
'~
~~
~o
.
I
!~
30 i
l5
LlJCHTDRUKKI NGffr;
I
,
I
~ 730
en
1ll
ITt1ffirn11l1fh H-ii q:~tj
10
,
FEBR
15
lO
I
i
I
JAN.
-1941 1942
DEC.
,
zs
,
S
F"EBR.
10
'S
to
t5
IS
tD
zs
lO
MAART
figuur 1
1)
Ontleend aan de "Maandelijkse Overziehten", publicatie 94a van het K.N.M.l.
,
7
De maand December was zeer zacht, met in de eerste week veel regen en in de laatste week enige
sneeuwen vorst. Na een korte onderbreking zette de winter op 6 Januari zeer fel in met 13 dagen onafgebroken hevige vorst, zonder neerslag. In de laatste 9 dagen van Januari viel veel sneeuw. Opmerkelijk is de grote temperatuursprong van de koudste dag (27 Januari) op de daaropvolgende dag,
waarop zelfs het daggemiddelde boven nul lag. Ook gedurende de maand Februari was er overwegend
vorst, slechts onderbroken gedurende enige dagen door zachter weer; wederom viel er veel sneeuw.
In Maart duurde de vorst tot de 13de met enige dagen sneeuwval en ijzel, waardoor ernstige verkeersbelemmeringen optraden, vooral in het oosten van het land.
De duur van de winter bedroeg voor De Bilt 78 dagen, waarvan 72 vorstdagen (minimum temperatuur onder 0 0 ) en 43 ijsdagen (maximum temperatuur onder 0 0 ), terwijl op 20 dagen de minimum temperatuur onder _10° kwam (zeer koude dagen).
Onderstaande staatjes geven enige gedetailleerde gegevens van het aantal vorst- en ijsdagen der
5 hoofdstations.
Vorstdagen
(Dagen met minimum temperatuur onder 0°)
Aantal dagen met een minimum temperatuur lager dan
0°
I-
5°
I
November
Groningen.
Den Helder
De Bilt
Vlissingen
Maastricht .
8
6
9
5
7
0°
1- 5° I
0
0
December
6
6
9
4
10
2
0
2
0
0
I-
5°
I
Januari
2
I
2
0
1
26
25
27
23
25
20
18
19
15
20
0
0
5°
Februari
I-
28
25
27
26
27
I
I-
0°
5° I
Maart
21
10
22
10
14
21
16
19
12
11
1_ 50
0°
Totaal
5
4
4
1
0
89
78
91
70
80
50
33
49
26
35
I
IJsdagen
(Dagen met maximum temperatuur onder 0°)
Aantal dagen met een maximum temperatuur lager dan
0°
I-
5°
November
Groningen.
Den Helder
De Bilt
Vlissingen
Maastricht .
§ 2.
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
I
0
1-
0°
5
December
1
0
I
0
2
0
0
0
0
0
I
0
0
1_ 5° I
Januari
23
19
20
15
18
15
13
11
4
4
0
0
I - 5°
Februari
21
17
18
16
17
3
2
2
0
3
I
I-
0°
5°
Maart
3
4
4
1
1
I
0°
1_ 5 °
Totaal
1
1
0
0
0
49
40
43
32
38
19
16
13
4
7
OVERZICHT VAN DE IJSBEZETTING
In figuur 2 is het globale verloop van de winter aangegeven door de kromme van de gemiddelde
temperatuur, welke aan figuur 1 ontleend is. Verder is in figuur 2 aangegeven de duur der ijsbezetting
op de voornaamste wateren.
De belangrijkste vaarwegen waren van half Januari tot half Maart voor alle scheepvaart gestremd. Het langst was het IJsselmeer gestremd, namelijk van 15 Januari tot en met 27 Maart met
72 dagen. Daarna volgen de grote kanalen met 62 dagen, de IJssel met 58 dagen, de Nederrijn en Lek
met 55 dagen en de Rijn, Waal en Merweden met 51 dagen, terwijl, evenals in de winter 1939-1940,
het ijs gedurende de kortste periode vast was op de Maas en Amer (50 dagen).
Een algemeen overzicht van de ijstoestand op alle wateren, waarvan waarnemingen bekend zijn,
geven de figuren 3, 4 en 5.
In figuur 3 zijn vermeld de data van de gehele ijsperiode van het begin van licht drijfijs tot de laatste
dag, waarop ijs werd gezien; dus de gehele periode van drijfijs en vast ijs.
In figuur 4 is aangegeven het aantal dagen, waarop ijs, hetzij drijfijs of vast ijs is voorgekomen
(totaal aantal dagen drijfijs en vast ijs). Daarbij is rekening gehouden met het voorkomen van ijsvrije
dagen in de termijnen, aangegeven in figuur 3. Het totaal aantal dagen van vast ijs is zeer verschillend.
In Zeeland vindt men bijvoorbeeld 45 à 60 dagen vermeld, in Zuid-Holland 60 à 70 dagen en voor IJssel8
JSBEZETTING OP DE VOORNAAMSTE WATEREN
~94f
1942.
I
,
'I'
JANUARI
IS
w
FEBRUARI
Z5
30 I
5
JO
15
.1 I.E~I.lób~Lb~L~t~!~~~l.+U~
.) j i i 11 ! I' I . TE% B,IL!.
i'"
1
I
1
1 ; : •.• '
MAART
Z5
."
~
iT,.·
zo
-+·;···+H+",jf ,~'--4-h;-0+ti-:.H+H+H+i+H-1<0
LLi.LUJLL.LLl.LLl.LLl.LLL.LLLLLL.LJ
30.
R~N
"~G''''
t
v.•
0<> U,
OE. VOR5T
DEC.
figuur 2
meer, Friesland en Groningen 70 à 80 dagen. Het grootste aantal dagen van vast ijs en drijfijs is voorgekomen op het Tjeukemeer (82 dagen), terwijl Marken, Hoorn en Den Oever 81 dagen ijs hadden.
In figuur 5 zijn vermeld de aantallen dagen vast ijs of, voor zover de benedenrivieren en de Zeeuwse
stromen betreft, zwaar drijfijs, waarbij de binnenvaart was gesloten. Het hoogste aantal dagen met
vast ijs had het Tjeukemeer met 77 dagen, terwijl de Gouwzee 75 dagen en Hoorn en Medemblik
74 dagen vast ijs hadden.
§ 3.
IJSBREKEN EN SCHADE
Hoofddoel van het ijsbreken op de grote rivieren is het openhouden van een afvoerweg, zodat het
water, bij het invallen van de dooi, ongehinderd zal kunnen afvloeien. Het meeste effect wordt terzake
bereikt, indien kan worden voorkomen, dat het ijs zich vastzet. Dit vastzetten geschiedt doorgaans
naar het volgende algemene schema:
1. In het begin is er nog geen of slechts weinig drijfijs op de rivieren. Het wordt op natuurlijke
wijze met de stroom afgevoerd.
2. Het IJsselmeer is een der wateren, die het eerste wordt overdekt met drijfijs, voor een groot
gedeelte bestaande uit opdrijvend grondijs.
Het drijfijs dat van de IJssel afkomt vindt een versperring in de Ketelmond. Houdt de vorst aan,
dan is in 3 à 5 dagen de gehele IJssel vast. Bij niet al te strenge vorst zijn Nederrijn en Lek dan nog
open.
3. Bereikt het vaste ijsdek op de IJssel Westervoort, dan wordt alle drijfijs van het Pannerdens
kanaal gedwongen naar de Nederrijn, hoewel een deel van het water de IJssel blijft volgen. Tengevolge daarvan neemt de hoeveelheid drijfijs op de Nederrijn sterk toe. Bij genoegzaam sterke vorst
zet het drijfijs zieh spoedig vast, en wel in één der vele bochten van de Nederrijn en in het kenteringsgebied. Een ongunstig punt is steeds gelegen even boven Vreeswijk, waar bij vloed de stroomsnelheid
tot nul nadert en het drijfijs gemakkelijk tot een gesloten ijsdek aan elkaar vriest. Tussen Vreeswijk
en Krimpen geschiedt dit niet zo licht, omdat de vrij drukke scheepvaart, zo nodig geassisteerd door
ijsbrekers, de Beneden-Lek wel openhoudt.
4. Is het ijs op de Nederrijn vastgeraakt, dan groeit het ijsdek snel tot aan de Pannerdense kop.
Is dit punt bereikt, dan wordt alle drijfijs van de Rijn de Waal opgestuwd, hetgeen tot een aanmerkelijke
verzwaring van de ~jsbezetting leidt.
5. In verscheidene bochten dreigt nu het ijs te bl~jven staan. Geschiedt dit niet, dan is er in het
gebied tussen Kop van 't Land en Gorinchem een grote opeenhoping van drijfijs, omdat, vooral tijdens
vloed, de afvoersnelheid zeer vertraagd wordt. In het kenteringsgebied omstreeks Werkendam staat
het water urenlang stil en daar is de critieke plaats waar dit vele drijfijs aaneenvriest tot een gesloten
ijsdek. Raakt het ijs vast, dan groeit het vaste ijsdek met een snelheid van 15 à 25 km per etmaal in
stroomopwaartse richting zolang er een vorst heerst van 10° C of meer.
9
WINTER OVERZICHT
~942
VAN DE \JSTOESTAND
A
BEGIN EN EINDE DER \JSPERIODE
(DR\JF~S EN VAST~S)
c
o
o
.r
,
;
".......
:.J~5=ETTIHG OP DE KANALEN GEMERKT
•
ZIE , IGUUR
-l4
figuur 3
10
'~."'.'.,""
• j'
WINTER OVERZICHT
~942
VAN DE USTOESTAND
B
,
",
r
TOTAAL AANTAL DAGEN VAN
VASTUS EN DR~JF:JS
i
j
(
a
o
o
• .: •••.-0;.....
,.,,'
r
/'
;)5BE~ETTING OP DE KANALEN GEMERKT •
~IE FIGUUR ~4
/
figuur 4
11
WINTER OVERZICHT
,
~942
I;
VAN DE :J5TOE5TAND
c
AANTAL DAGEN VA5T:J5
SCHE.EPVAART
GESTREMD
Q
o
o
ZIE: F"IGUUR-i4
figuur 5
12
f;//'
Met het ijsbreken nu wordt in de eerste plaats beoogd het vastzetten van het ijs te voorkomen.
Voor de IJssel is dit practisch onmogelijk, omdat een vast ijsdek op het IJsselmeer de vrije afvoer
van drijfijs van de IJssel te enen male uitsluit.
Op de Nederrijn en Lek is dit evenmin goed uitvoerbaar, omdat daarvoor een onevenredig groot
aantal ijsbrekers over een lang riviertraject zou moeten worden ingezet. Van meer belang is het om
te trachten het zetten van het ijs te voorkomen in de Nieuwe Merwede en Boven-Merwede. Dit is de
voornaamste afvoerweg naar zee. Elke dag, dat het eventueel toch nog vastraken kan worden opgeschoven, doet het vaste ijsdek 15 à 25 km korter blijven, hetgeen voor later breken, dan wel in verband
met gevaren bij het loskomen van betekenis is.
In de winter 1941/'42 viel de vorst met grote felheid in, zodat reeds na 5 dagen het IJsselmeer en
de Nederrijn vast waren en 1 dag later de Waal, zodat van het ten uitvoer leggen van een program
tot het drijvende houden van het ijs geen sprake kon zijn.
Naast dit eerste doel, het bevorderen van een veilige afvoer van ijs en water naar zee, werd uiteraard
ook aan de belangen van de scheepvaart aandacht geschonken. Zo was het convooi a (zie figuur 13)
wel in hoofdzaak ten bate van de scheepvaart werkzaam, de convooien b en c in hoofdzaak voor zuiver
Waterstaatsdoeleinden.
Op 15 Januari werd het breken begonnen met de ijsbrekers: Christiaan Brunings, Jan Blanken
Siberië en Duitschland. Al spoedig werd met 15 tot 18 ijsbrekers gewerkt, zoals uit de overzichtstabel
(figuur 13) is te zien.
Het ijs op de Beneden-Merwede zette zich op 16 Januari vast en werd niet gebroken, ollJhe1drjifijs.
komende van de Waal, uit de Np.Q;r:d enJig Kil..w-houden.
Daar de Oude Maas niet open te houden is, weg~ns de belemmering, die de br.uggen ~ij "l3arel!9cre-9ht
e~ij}{enisse v()Qrge ij§afvoer YQ:(l)1en en de WililliglLs«he.eJlvaaItJu)jd>ll..tst~~I).Yaneen
vastijsdek
.ttid.ens de stroolllk.e.nteTII!gp.ÏeLka!lygw.·koJ;llen, werd besloten a.l!~eJ!. d~y'erl:J.inding van Dordrecht
n.!ElLdezee en met It()tterdaIrl ~ia de Noord o'pente houden.
De Nieuwe Maas, Noord en Lek tot Vreeswijk waren vrijwel gedurende de gehele periode bevaarbaar.
Het openhouden van de !9!J~Ytlrde_Elven~J§.y()ri~rel!..WJLllJQ~iliikh~den.Qp,..daar
.bij.zuidenwindeI!yJg~g<l~K.il SOJllJl-Z{Jh~eIYQLgreei.l.ll~t._~W!1.Ji.l'(b;:ijfijs. Het openhouden van de Kil is evenwel
van groot belang, daar de ijsbrekers te allen tijde in staa.tm9!Jten ~ijll.der::~.<w!j,tÜ)wer.velLteD ordrecht
te bereiken.
Het voornaamste doel van het ijsbreken op de grote rivieren kon ten volle worden bereikt. Vijf
dagen voor het inzetten van de dooi werd de bovengrens van het vaste ijsdek bereikt, bij kmI' 831.2,
even boven Rees, en was de gehele rivier open.
Om te voorkomen, dat het ijs bij eventueel vroeger losraken via het Pannerdens kanaal afgevoerd
zou worden, werd voor de mond een 50 m brede strook gespaard bij het breken.
De Lek werd gebroken tot kmI' 918.6 (boven Wijk bij Duurstede).
Op de Waal werden ijsdammen ontmoet bij Zaltbommel, Dreumel en Ewijk en op de Bovenrijn
bij Lobith, terwijl veel hinder ondervonden werd van het zich steefu;._QJ;!!1ieIDLY.lkstJ.<~te_!].ya.nbet ij§.
b~j Werkendam.
Wat de kanalen betreft, kan worden opgemerkt, dat het Noordzeekanaal steeds voor de grote
vaart opengehouden kon worden, in tegenstelling met het Merwedekanaal, dat lange tijd gestremd
is geweest.
Enige schade werd toegebracht aan steenbezettingen en bestortingen van kribben. Enkele bol.
bakens, veel kribbakens gingen verloren. Bij Dieren zonk de gierpont, terwijl te Lathum een ponton
met los- en laadkraan gezonken is. Te Arnhem zonk een woonark.
13
HOOFDSTUK 2
IJSBEZETTING OP DE BENEDENRIVIEREN EN ZEEARMEN
(Voor kunstmatige ijsopruiming zie hoofdstuk 5, § 17)
Nieuwe Maas voor Kralingse Veer
Op 14 Januari vertoonde zich het eerste drijfijs, dat daarna geleidelijk in zwaarte en hoeveelheid
toenam. Van 20 Januari tot en met 19 Februari was de rivier doorlopend geheel met zwaar drijfijs
overdekt. Na 20 Februari nam de ijsgang in omvang af; van I tot en met 4 Maart was er weinig en op
5 Maart geheel geen ijs; nadien kwam er opnieuw nog enig ijs voor, doch op 13 Maart dreef er geen ijs
meer op de rivier.
Het scheepvaartverkeer is van 15 Januari tot 4 Maart vrijwel alleen mogelijk geweest voor krachtige stoom- en motorschepen.
De veerdienst Kralingse Veer-IJsselmonde is van 16 Januari tot 13 Februari gestaakt geweest.
Van 14 Februari tot 4 Maart ondervond het verkeer moeilijkheden, zodat niet op gezette tijden kon
worden gevaren.
Nieuwe Maas voor Rotterdam
Op 14 Januari kwam het eerste drijfijs voor. Het nam in zwaarte en hoeveelheid toe. Van 15 tot
en met 20 Januari was de rivier doorlopend geheel met zwaar drijfijs overdekt. Nadien nam de ijsgang
geleidelijk af en op 16 Februari was er nog maar weinig ijs meer; na deze dag kwam er nog enig ijs van
boven en was de rivier weer geheel overdekt. Vervolgens nam de ijsgang geleidelijk af en op 13 Maart
was de rivier ijsvrij.
Het scheepvaartverkeer is van 15 Januari tot 4 Maart vrijwel alleen mogelijk geweest voor krachtige stoom- en motorschepen.
De veerdiensten zijn van 15 tot 20 Maart gestaakt geweest. Van 21 Januari tot 4 Maart ondervond
het verkeer moeilijkheden, zodat niet op gezette tijden kon worden gevaren.
Nieuwe Maas voor Vlaardingen
Het eerste drijfijs werd 15 Januari waargenomen; het nam geleidelijk in zwaarte en hoeveelheid
toe. Van 25 tot en met 28 Januari nam de ijsgang iets af, doch van 29 Januari tot en met 10 Februari
was de rivier weer geheel overdekt. Na 10 Februari nam het ijs geleidelijk af en 25 Februari was er
weinig ijs meer; na de 25e kwam er opnieuw enig ijs voor en was de rivier weer geheel overdekt. Daarna
nam de ijsgang geleidelijk af tot de rivier 13 Maart ijsvrij was.
Het scheepvaartverkeer is van 15 Januari tot 4 Maart vrijwel alleen mogelijk geweest voor krachtige stoom- en motorschepen.
De veerdienst Vlaardingen-Pernis heeft in het algemeen normaal gefunctionneerd.
Scheur voor Maassluis
Op 15 Januari werd het eerste drijfijs waargenomen. Na een aanvankelijke vermindering van het
drijfijs was de rivier van 22 tot 26 Januari geheel met drijfijs overdekt. Op 27 Januari was er over de
gehele breedte der rivier drijfijs te zien. Nadien nam de ijsgang afwisselend af en toe. Van 14 tot en
met 18 Februari was er weinig drijfijs, terwijl van 19 tot en met 27 Februari veel drijfijs met open
vakken voorkwam. Op 28 Februari was de rivier voor 1/5 overdekt met drijfijs, doch geleidelijk zette
de vermindering voort. Op 7 Maart viel er een toeneming te constateren en op 8 Maart was de gehele
rivier met drijfijs overdekt. Daarna nam de ijsgang af en 13 Maart was er geen ijs meer op de rivier.
De scheepvaart is van 15 Januari tot 4 Maart vrijwel alleen mogelijk geweest voor krachtige
stoom- en motorschepen.
De veerdienst Maassluis-Rozenburg heeft in het algemeen normaal gefunctionneerd.
14
Botlek voor Nieuwesluis
Het eerste drijfijs vertoonde zich op 14 Januari, terwijl beneden Nieuwesluis nog open water was.
De zeilvaart ondervond reeds 15 Januari hinder van het drijfijs en was de volgende dag
onmogelijk.
21 Januari zette het ijs zich over de volle breedte van de rivier vast. Van 24 Januari tot 6 Maart
was het ijs geheel vast en werd gebruik gemaakt van een pad over het ijs.
Op 6 Maart was het ijs vanaf Nieuwesluis bij vloed drijvende, de 10e was de rivier geheel overdekt,
de 13e bevond er zich nog weinig drijfijs, terwijl de rivier op 14 Maart ijsvrij was.
De scheepvaart was tot 20 Januari alleen mogelijk voor krachtige stoom- en motorschepen en
van 21 Januari tot 6 Maart was de scheepvaart geheel gesloten.
De veerdienst Nieuwesluis-Rozenburg is, met een enkele uitzondering, gestremd geweest van
16 Januari tot en met 6 Maart. Na 3 Maart werd de veerdienst door een open geul onderhouden, terwijl
de dienst op 14 Maart weer normaal functionneerde.
Brielse Maas voor Brielle
Het eerste ijs kwam voor op 15 Januari. Het nam in zwaarte en hoeveelheid afwisselend toe en af.
Op 23 Januari zette het ijs zich beneden de haven vast, zodat de 25e Januari de gehele rivier vastgevroren was. Deze toestand hield aan tot 5 Maart. Op deze dag was er beneden de haven open water
en op 6 Maart werd er tot boven de haven gebroken. De 13e Maart werd de Brielse haven opengebroken
en de volgende dag viel er geen drijfijs meer waar te nemen.
Het scheepvaartverkeer is van 15 Januari tot 14 Maart vrijwel doorlopend gesloten geweest.
De veerdienst Brielle-Vlaardingen werd op 17 Januari gestaakt. De veerdienst Rozenburg-Brielle
ondervond tot 17 Februari hinder, zodat niet op gezette tijden kon worden gevaren, terwijl tengevolge
van het stukslaan van een schroef tot 8 Maart de dienst gestaakt werd. Verkeer heeft gedurende deze
periode over het ijs plaats gevonden. Dit werd op 4 Maart verboden; op 8 Maart kon de veerdienst weer
hervat worden.
Oude Maas voor Dordrecht
Op 14 Januar!.~~~!!J:.5?R di~!.i.Yle!.~ak}~~.!.._e..e..r~~_<l~jifijs voor,!?-e..~~e.l]{ge.leidelijk zwaarder werd..
De 15e Januari zette het ijs zich vast en bleef vastzitten, behoudens een opengebroken smalle geul
in het midden der rivier, tot 5 Februari. Op deze dag was de rivier overdekt met zwaar drijfijs, dat
de 6e weer vast geraakte. De rivier bleef daarna vastzitten tot 13 Februari en werd toen gebroken
tot kmr. 978, doch bleef overdekt met zwaar drijfijs. Beneden kmr. 978 bleef de rivier vast. De 14e
Februari zat de rivier weer geheel vast en dit bleef zo tot 28 Februari, behoudens een smalle geul,
welke geregeld werd opengebroken, wanneer erdefecte ijsbrekers naar de sch_e~p!nV:!-ldt~_Dimlre.chL
moesten worden--gebrácht. Op 28 Februari was-4(10 der breedte met zwaar drijfijs bedekt, waarna op
1 Maart het water geheel open was. Tot 13 Maart was de rivier afwisselend blank of overdekt met licht
drijfijs, terwijl op 13 Maart geen ijs meer viel waar te nemen.
De zeilvaart is van 15 Januari tot en met 11 Maart gestremd geweest, de stoomvaart van 16
Januari tot 1 Maart.
De veerdienst Dordrecht-Zwijndrecht was op 14 Januari nog vrij normaal, doch werd 15 Januari
stopgezet en bleef gestremd tot en met 2 Maart. Van 3 tot en met 13 Maart vond een onregelmatige
dienst plaats, terwijl de dienst op 14 Maart weer normaal was.
Oude Maas beneden het Mallegat en de Krabbegeul
Op 14 Januari vertoonde zich het eerste drijfijs op de rivier, dat_~!Qh~_vo.!g~Il<le dag boven de
È!,ug te .Spijkenisse vastzette. Op 16 Januari zat de Oude Maas beneden Oud-Beijerland vast tot aa:tÎ 1\
de brug te Spijkenisse en de 17e zaten de Oude Maas en de Krabbegeul vast van Dordrecht tot aan Ij
genoemde brug. Beneden deze brug was in de rivier afwisselend vast ijs en blank water tot op 20\',
Januari de rivier beneden de brug te Spijkenisse eveneens vast geraakte. De 4e Maart werd de Oude ,.
!f.a[j,s v~Il b~Ilecle!l:~f.ge.pro.\{eI.l,9-elJ.e.~_ar~n 4~Q}l.cl~ l\fa,a,s enKn~Q!>egeu1.ili>J'Tij,- _
_ __ .__.. _. __ .
De zeilvaart is van 14 Januari tot en met 13 Maart gestremd geweest, terwijl de vaart van 19
Januari tot en met 12 Maart geheel was gesloten.
15
Het veer Puttershoek-Grote Lindt was gestremd van 14 Januari tot 15 Maart. Van 19 Januari
tot 10 Maart had de overtocht over het ijs plaats.
De veerdienst Goidschalxoord-Rhoon was 14 en 15 Januari ongeregeld en 16 en 17 Januari gestremd.
Op 18 en 19 Januari had een onregelmatige dienst met de ijsschouwen plaats. De 20e Januari was geen
overtocht mogelijk. Van 21 Januari tot en met 12 Maart ging de overtocht over het ijs; op 14 en 15 Maart
had de dienst ongeregeld met een roeiboot plaats; 16 Maart was de overtocht weer normaal.
Schade. Aan Rijkskribben, strekdammen en belopen werd tot een bedrag van f 8913 ijsschade
toegebracht.
Een particuliere aanlegsteiger langs de linkeroever werd ernstig beschadigd.
Spui en Berengat
De 14e Januari werd het eerste ijs waargenomen. Dit nam geleidelijk toe; de 17e zat het Berengat
vast, terwijl het Spui op vele plaatsen nog open water vertoonde. Geleidelijk nam ook hier het ijs toe
en op 23 Januari zat het Spui eveneens vast. Op 14 Maart was het Berengat nog vast, terwijl het Spui
reeds vele dooigaten vertoonde. De 16e Maart waren het Spui en het Berengat vrijwel ijsvrij. De zeilvaart was van 15 Januari tot en met 16 Maart gestremd, de stoomvaart van 16 Januari tot en met
13 Maart.
De betonning in het Spui en het Berengat is op 13 Januari opgenomen en op 25 Maart
herlegd.
De veerdienst Hekelingen-Nieuw Beijerland vond op 14 en 15 Januari onregelmatig plaats; op
de 16e en 17e was geen overtocht mogelijk. Van 18 Januari tot 15 Maart werd de overtocht over het
ijs gemaakt. Op 15 en 16 Maart was de dienst ongeregeld per ijsschouw en op de 17e weer normaal.
Noord
Op 13 Januari werd het eerste drijfijs waargenomen en spoedig hierop was de rivier overdekt
met drijfijs over de gehele breedte. Op 21 Januari zette het ~js zich vast. Onmiddellijk daarop werd
begonnen de rivier met ijsbreke~s open te br~~en, hetge~~~.!~an~~i ger~~9: k'Y~I!l' Van 22 Januari
af was onderillVloea van het getij en de wind de rivier afwisselend met meer of minder drijfijs bedekt.
Het ijs nam van 9 Maart af sterk in betekenis af. Op 13 Maart was de gehele rivier weder ijsvrij.
Mallegat en Dordtse Kil
l
Op 14 Januari kwam het eerste ijs voor, dat geleidelijk zwaarder werd. Op 16 Januari zette het
ijs zich, met uitzondering van dat in het benedengedeelte der Dordtse Kil, vast. Op 18 Januari zat de
Kil vast. Na deze datum werd in de Kil en het Mallegat herhaaldelijk gebroken, doch het losgemaakte
ijs vroor steeds weer aaneen. Na 18 Februari was het benedengedeelte van de Kil afwisselend met veel
en weinig licht drijfijs overd~É' Het Mallegat was tot 27 Februari overçlekt met vastzittend ii§. Op
28 Februari waren de Dordtse Kil en het Mallegat geheel overdekt met zwaar drijfijs, dat geleidelijk
afnam. Op 12 Maart waren deze stromen weer ijsvrij.
De zeilvaart is van 14 Januari tot en met 11 Maart gestremd geweest. Gedurende deze periode
was de vaart alleen mogelijk met speciaal voor de vaart door ijs gebouwde vaartuigen.
De veerdienst Wieldrecht-'s-Gravendeel vond van 14 Januari tot 8 Februari ongeregeld plaats met
veerpont en sleepboot; op 8 Februari was de vaart gestremd en van 9 Februari tot 13 Maart weer
ongeregeld met veerpont en sleepboot. Op 13 Maart was de dienst weer normaal.
Schade. Aan Rijkskribben en dukdalven is tot een bedrag van f 2765 ijsschade ontstaan.
Een particuliere aanlegponton langs de linkeroever is door ijsgang gezonken. De ponton is door
de eigenaar gelicht.
Hollands Diep
Op het Hollands Diep werd het eerste drijfijs waargenomen op 14 Januari. De volgende dag was
het vaarwater geheel overdekt met zwaar drijfijs. Na 22 Januari zat het ijs aan de noordelijke oever
vast, terwijl overigens de rivier met zwaar drijfijs was overdekt. Op 3 Februari bevond zich ook aan de
zuidelijke oever vastzittend ijs. Deze toestand bleef bestaan tot 13 Maart, waarna de rivier ijsvrij was.
16
De zeilvaart was gestremd van 14 Januari tot en met 13 Maart. Gedurende deze periode was de
vaart alleen mogelijk met speciaal voor de vaart door ijs gebouwde vaartuigen.
De veerdienst Numansdorp-Zijpe, welke normaal éénmaal per dag werd uitgevoerd, kon over
het tijdvak van 26 Januari tot en met 15 Februari slechts om de andere dag worden gevaren.
De veerdienst Numansdorp-Willemstad, welke normaal vijfmaal per dag werd onderhouden,
kon over het tijdvak van 14 tot en met 24 Januari één- tot viermaal per dag worden gevaren. Van
25 Januari tot 16 Februari werd de dienst gestaakt, van 17 tot 28 Februari werd gemiddeld tweemaal per dag gevaren en van 1 tot en met 12 Maart gemiddeld driemaal per dag. Op 17 Maart was
de dienst weer normaal.
Schade. Aan de Rijkswerken onder Willemstad is enige schade ontstaan.
Haringvliet, Vuile Gat en Slijkgat
Het eerste drijfijs werd waargenomen op 15 Januari; het laatste drijfijs werd te Hellevoetsluis
op 23 Maart gezien. Het Haringvliet was gedurende dit tijdvak bedekt met zwaar drijfijs bij eb en met
lichter drijfijs bij vloed.
De zeilvaart was gestremd van 16 Januari tot en met 17 Maart; gedurende deze tijd was de vaart
alleen mogelijk voor krachtige stoom- en motorvaartuigen.
Het Zuiderdiep was overdekt met een vaste ijsbezetting, zodat de haven van Stellendam niet was
te bereiken. De haven van Goedereede, door de ijsbezetting zelf niet bruikbaar, lag meestal aan open
water, waarin zwaar drijfijs zeewaarts trok.
De passagiersdienst Hellevoetsluis-Middelharnis der Rotterdamsche Tramweg Maatschappij heeft
veel hinder van het drijfijs ondervonden ondanks het gebruik van een ijsbreker. Van 16 tot en met
22 Januari werd de dienst met vertraging onderhouden; van 23 Januari tot en met 15 Maart werd
eenmaal per dag heen en weer gevaren, behalve op 30 Januari en van 20 tot en met 23 Februari, op
welke dagen de vaart was gestremd wegens schade aan vaartuigen of wegens slecht zicht. Van 15
Februari af werd de veerdienst door de Duitse Weermacht voor haar belangen gevorderd, waarbij
wel goederen, doch geen passagiers vervoerd werden. Op 20 Februari verloor de veerboot Minister
Ph. v. d. Sleijden de schroef nabij de Hoornse Hoofden, terwijl de ter assistentie begeleidende ijsbreker,
welke de veerboot te Hellevoetsluis binnenbracht, bij het zwaaien in de Tramweghaven aldaar eveneens
zijn schroef verloor.
De sleepdienst van de Rotterdamsche Tramweg Maatscha,ppij is gestaakt geweest van 14 Januari
tot en met 17 Maart.
De veerdienst Den Bommet----Numansdorp was wegens oorlogsomstandigheden niet in dienst.
In het veer Dintelsas-Ooltgensplaat werd een ongeregelde dienst onderhouden met behulp van
een ijsbreker. Van 20 Januari tot 3 Maart was het veer gestremd. Van 3 tot 11 Maart was de dienst
onregelmatig, op 11 Maart weer normaal.
Schade. Aan de steenbestorting op de Oosthavendam en aan het remmingwerk te Middelharnis
werd enige schade veroorzaakt.
Hellegat en Volkerak
Op 15 Januari werd het eerste drijfijs waargenomen. Tot en met 9 Maart kwam afwisselend veel
of weinig zwaar drijfijs voor. Op 10 Maart was al het ijs verdwenen. De zeilvaart was in de periode
van 16 Januari tot en met 9 Maart geheel gestremd, alleen voor krachtige stoom- en motorvaartuigen
was de vaart mogelijk.
De vluchthaven te Dinteloord was van 17 Januari tot 14 Maart dichtgevroren; er overwinterden
1 zeilschip, 2 motorvaartuigen en 7 sleepschepen.
Schade. Aan de steenbezetting en de lichtopstanden van de leidam met kribben in het Hellegat
is ijsschade ontstaan.
Krammer, Grevelingen ·en Brouwershavense Gat
Drijfijs werd waargenomen van 18 Januari tot en met 16 Maart, te Ouddorp van 15 Januari
tot en met 14 Maart. De zeilvaart was in deze periode gestremd, terwijl vaart alleen mogelijk
was voor krachtige stoom· en motorvaartuigen. De haven van Ouddorp bleef enigermate bereik.
baar.
17
Zijpe, Mastgat en Keeten
Drijfijs werd waargenomen van 18 Januari tot en met 16 Maart. Na deze dag waren de stromen
ijsvrij. De zeilvaart was gedurende deze periode gestremd, terwijl vaart alleen mogelijk was voor
krachtige stoom- en motorvaartuigen.
De vluchthaven in de Stoofpolder aan het Zijpe was van 20 Januari tot 8 Maart dichtgevroren;
er overwinterden 4 sleepschepen en 10 motorvaartuigen.
Schade. Door ijsgang werd schade aan de betonglooiing van deze vluchthaven aangebracht.
Oostersehelde en Roompot
Bij Goesse Sas werd het eerste drijfijs waargenomen op 14 Januari, te Colijnsplaat op 18 Januari
en voor de Vlietepolder op 19 Januari.
Op het bovengedeelte van de rivier was de zeilvaart van 15 Januari tot 16 Maart gestremd, terwijl
de scheepvaart alleen mogelijk was voor zeer krachtige stoom- en motorvaartuigen.
Het laatste drijfijs werd te Vlietepolder op 17 Maart, te Colijnsplaat op II Maart gezien.
De provinciale veerdienst over de Oosterschelde geschiedde onregelmatig en moest van 22 Januari
tot 6 Maart worden gestaakt.
Veergat, Zandkreek en Sloe
Op 19 Januari werd het eerste drijfijs waargenomen in het Veergat en in de Zandkreek; de 6e
Februari was de rivier over de gehele breedte met zwaar drijfijs bedekt en dit nam daarna onder invloed van stroom en wind af tot de halve rivierbreedte. Op 9 Maart was er geen drijfijs meer aanwezig.
De veerdienst Veere-Camperland werd slechts op 8 Februari gestaakt; de veerdiensten in de
Zandkreek konden op meerdere dagen niet worden onderhouden. Van 27 Januari tot 13 Februari
geschiedde de verbinding Wolphaartsdijk-Kortgene over het ijs.
In het Sloe was de scheepvaart tussen 22 Januari en 3 Februari gestremd; tot 24 Februari vertoonde zich zwaar, daarna licht drijfijs; dit was 7 Maart verdwenen.
Westerschelde
Licht drijfijs, niet hinderlijk voor de scheepvaart, werd 14 Januari waargenomen bij Bath. Op
19 Januari was hier de zeilvaart en op 20 Januari de stoomvaart gestremd.
Te Waarde werd het eerste drijfijs gezien op 20 Januari en te Borssele op de 21e Januari.
De scheepvaart naar het Kanaal door Zuid-Beveland was 19 Januari niet meer mogelijk.
Nabij Terneuzen was de rivier op 25 Januari alleen nog bevaarbaar voor krachtige stoom- en
motorvaartuigen.
Te Vlissingen werd het eerste drijfijs waargenomen op 23 Januari en te Breskens op 30 Januari.
Van 4 Maart af was de scheepvaart op de rivier weer mogelijk, terwijl er op 14 Maart geen ijs meer
voorkwam.
'
Op 13 Januari was de betonning op de Schelde verwisseld voor de ijsbetonning; 13 Maart was de
rivier tot de Belgische grens en de 27e Maart weer in haar geheel op betrouwbare wijze betond.
De veerdienst Hansweert-Perkpolder is van 22 Januari tot 7 Maart gestaakt geweest.
De veerdiensten Hoedekenskerke-Terneuzen en Vlissingen-Breskens konden in stand worden
gehouden.
Schade. De ijsgang veroorzaakte vrij belangrijke schade aan de Rijkszeeweringen te Vlissingen,
waar in de paalrijen 831 houten en 538 gewapend betonnen palen braken.
18
HOOFDSTUK 3
IJSBEZETTING OP DE GROTE RIVIEREN
In dit hoofdstuk worden uitsluitend beschrijvingen gegeven van de ijsbezetting als zodanig.
Een afzonderlijke behandeling der waterstanden, met de invloed van het ijs daarop, wordt gegeven
in hoofdstuk 4. Verschillende details der ijsbezetting, zoals drijfijs en vast ijs ter plaatse van de peilschalen, het voorkomen van ijsverschuivingen, enz. zijn op de grafische voorstellingen der waterstanden aangegeven.
§ 4.
IJSSEL
Een algemeen overzicht van de ijsbezetting geeft bijlage 1, waarop van dag tot dag is aangegeven,
op welke gedeelten van de rivier vast ijs of drijfijs werd aangetroffen.
De tijdens de ijsbezetting voorgekomen waterstanden zijn opgenomen in bijlage 5 en grafisch
voorgesteld in bijlage 9.
De gehele IJssel raakte met vast ijs bezet in 7 dagen. De gemiddelde snelheid is op omstreeks
18 km per etmaal te stellen. De gehele ijsbezetting duurde van 15 Januari tot en met 13 Maart. Dit
tijdvak omvat 58 dagen.
Het eerste drijfijs op de IJssel werd op 12 Januari bij de Steeg (km 894), Wijhe (km 965) en het
Keteldiep waargenomen.
Op 13 Januari nam het drijfijs sterk toe en was de gehele rivier van de IJsselkop (km 878,600)
tot de Ketelmond (km 1006) over 0,1 tot 0,7 met drijfijs bedekt. In het Kattendiep zette het ijs zich
vast. Te Doesburg werd de schipbrug weggenomen en werden voetgangers met een motorboot overgezet. Te R,heden, Dieren en Wijhe werden de veerponten uit de vaart genomen en voetgangers met
een roeiboot overgezet. De zeilvaart moest worden gestaakt, de stoom. en motorvaart bleef nog mogelijk.
Op 14 Januari zette het ijs zich in het Keteldiep van km 999 tot de Ketelmond vast en was de
rivier overigens voor 0,3-0,7 met drijfijs bedekt. Te Deventer werd de schipbrug weggenomen en
het voetgangersverkeer over een tijdelijk voetpad op de in aanbouw zijnde verkeersbrug geleid. Te
Bronkhorst en Olst werden de veerponten uit de vaart genomen en voetgangers met een roeiboot
overgezet. Te Rheden en Dieren werd het verkeer over de rivier gestaakt.
Op 15 Januari breidde de ijsbezetting zich bovenwaarts uit tot Wijhe (km 965). Boven Wijhe
was de rivier voor 0,3-0,5 met drijfijs bedekt. Te Katerveer werd de veerpont uit de vaart genomen
en het verkeer over de rivier gestaakt.
Op 16 Januari breidde de ijsbezetting zich bovenwaarts uit tot km 953. Boven deze raai was de
rivier voor 0,3-0,6 met drijfijs bedekt.
Op 17 Januari breidde de ijsbezetting zich bovenwaarts uit tot Zutphen (km 928). Boven Zutphen
was de rivier voor 0,3-0,6 met drijfijs bedekt. Te Olst werd een pad voor voetgangers over het ijs
aangelegd.
Op 18 Januari breidde de ijsbezetting zich bovenwaarts uit tot km 920 (beneden de Groene Jager),
doch in de loop van die dag kwam het ijs van km 920 tot 927 (boven Zutphen) weer in beweging.
Boven Zutphen was de rivier voor 0,3-0,6 met drijfijs bedekt.
Op 19 Januari breidde de ijsbezetting zich bovenwaarts uit tot Rheden (km 893). Boven Rheden
was de rivier voor 0,1 met drijfijs bedekt. Tussen km 897 en 899, en km 934 en 936 werden in de ijsbezetting open vakken over de gehele breedte van de rivier aangetroffen. Tussen km 924 en 925 werd
een ijsverschuiving waargenomen. Te Doesburg en Bronkhorst werd het verkeer over de rivier gestaakt.
Te Wijhe en Katerveer werd een pad voor voetgangers over het ijs aangelegd. De scheepvaart, welke
steeds meer hinder van het ijs begon te ondervinden en in de laatste dagen nog slechts sporadisch
plaats had, werd die dag gestaakt. Alle op de rivier aanwezige vaartuigen konden zich tijdig bergen
en wel als volgt:
6 woonarken
Haven te Westervoort.
17 vaartuigen
6
Haven te Rheden. .
"
1 woonark
Haven te Doesburg.
38 vaartuigen
Haven te Zutphen .
9
43
Havens te Deventer.
19
Haven te Olst . . .
Haven te Katerveer .
Havens te Kampen.
Kade te Kampen . .
Bovenmond Ganzendiep
1 vaartuig
3 vaartuigen
12
13
"
1 sleepboot
10 vaartuigen
Voorts lagen langs de rivier buiten het vaarwater tussen de kribben of achter veerdammen de
volgende vaartuigen: te Westervoort 1 woonark; te Rheden 1 veerpont; te Dieren 1 veerpont; te Bronkhorst 1 veerpont en 2 vaartuigen; te Olst 1 veerpont en te Wijhe 1 veerpont.
Op 20 Januari breidde de ijsbezetting zich bovenwaarts uit tot km 880. Boven deze raai was de
rivier voor 0,6 met drijfijs bedekt. Tussen km 924 en 925 en bij km 964,300 werd een ijsverschuiving
waargenomen. Te Doesburg en Dieren werd een pad voor voetgangers over het ijs aangelegd. Te Katerveer werd behalve door voetgangers ook door lichte voertuigen van het aangelegde pad over het ijs
gebruik gemaakt. Op die dag was te Westervoort (Pleij) om 8 uur des voormiddags de waterstand sinds
de vorige dag 74 cm gestegen; in de loop van de dag en de daarop volgende dag bleef de waterstand
stijgen; om 8 uur des voormiddags van 21 Januari was de waterstand sinds de vorige dag 54 cm gestegen en bedroeg toen 9,51 m
N.A.P. (0,33 m boven M.R.).
Op 21 Januari breidde de ijsbezetting zich uit tot km 879. Boven deze raai was de rivier over de
gehele breedte met drijfijs bedekt. Te Bronkhorst werd een pad voor voetgangers over het ijs
aangelegd.
Op 22 Januari was de gehele rivier vast. Te H,heden werd een pad voor voetgangers over het ijs
aangelegd.
Van 23 Januari tot 24 Februari kwam in de toestand van de ijsbezetting weinig verandering.
Op 23 Januari werd nabij de IJsselkop een ijsverschuiving waargenomen en was tussen de IJsselkop
en km 880 een open vak ontstaan. Op 13 Februari ontstond van km 943,300 tot 946 langs de rechteroever een smalle strook open water, welke zich van 13 tot 24 Februari bovenwaarts tot km 941 en
benedenwaarts tot km 947,500 uitbreidde, terwijl de breedte toenam tot ongeveer 25 m. Te Doesburg
werd op 19 Februari het verkeer met een pont dool' een in het ijs gehakte sleuf onderhouden. Te Bronkhorst werd van 13 tot 16 Februari het verkeer over het aangelegde voetpad gestaakt en werden
voetgangers met een roeiboot door een in het ijs gehakte sleuf overgezet. Te Olst en Wijhe werd van
23 Januari af behalve door voetgangers, ook dool' lichte voertuigen van het aangelegde pad
gebruik gemaakt.
Op 24 en 25 Februari kwam in de toestand van de ijsbezetting nagenoeg geen verandering. Van
km 943 tot 946 kwam het ijs gedurende korte tijd in beweging. Te Rheden en Dieren werd op 25 Februari het verkeer over de rivier gestaakt.
Op 26 en 27 Februari breidde de op 13 Februari ontstane strook open water zich bovenwaarts
uit en er werd op 27 Februari een open vak over de gehele breedte van km 936 tot 947,500 aangetroffen.
Bovendien kwamen tussen km 878,600 (IJsselkop) en 880, 900 en 902, 916 en 918, 921 en 925, 927 en
928, 933 en 935 en 936 en 939 open vakken over de gehele breedte in de ijsbezetting voor.
Op 28 Februari kwam in de toestand van de ijsbezetting weinig verandering. Van km 949 tot 950
was langs de rechteroever een strook open water ontstaan.
Tijdens de ijsbezetting werden metingen van de ijsdikten verricht. De grootst gemeten dikten
blank ijs zijn in onderstaande staat samengevat.
+
Km
893
903
908
913
917
923
928
934
939
945
951
957
20
I Dikte
in cm
32
31
24
28
36
32
28
24
25
24
25
26
I
Datum
23
7
24
24
26
27
28
29
23
26
29
12
Januari
Februari
Januari
"
"
"
"
"
"
"
"
Februari
Km
965
972
980
985
991
995
1000
1006
Kattendiep
(bovenmond)
Idem
(benedenmond)
I Dikte
in cm
I
Datum
26
35
36
37
38
39
39
38
12 Februari
20
24
26
4
28
8
"
27 Januari
38
2 Februari
35
2
Op 1 Maart kwam het ijs beneden Dieren (km 911) in beweging en was de rivier van km 912 tot
.951 ijsvr~j. Boven Dieren bleef de toestand van de ijsbezetting onveranderd. De op 28 Februari ontstane
strook open water langs de rechteroever breidde zich uit tot km 953, op 2 Maart tot km 956.
Op 2 Maart kwam het ijs van km 897 tot Dieren (km 911) in beweging en was de rivier van km
897 tot 951 bedekt met drijfijs. Te Dieren werden voetgangers met een roeiboot overgezet. Te Olst
werd het verkeer over het aangelegde voetpad gestaakt.
Op 3 Maart kwam het ijs beneden km 951 in beweging en bleef het ijs beneden km 962 vast. Van
km 927 tot 962 was de rivier voor 0,1 met drijfijs bedekt. Tussen km 977,700 en 978,500 werd langs
de linkeroever een strook open water ter breedte van 15 m aangetroffen, welke zich in de volgende
dagen benedenwaarts uitbreidde.
Op 4 Maart kwam in de toestand van de ijsbezetting nagenoeg geen verandering. Te Deventer
werd de schipbrug gelegd, welke evenwel nog dezelfde dag wegens ijsgang weer moest worden weggenomen. Te Olst werden voetgangers met een roeiboot overgezet.
Op 5 Maart was het ijs tussen de IJsselkop (km 878,600) en de Steeg (km 894) vast; blank water
tot km 912, 0,2 drijfijs tot km 975 en beneden km 975 vast ijs. Te Katerveer werd het verkeer over het
aangelegde voetpad gestaakt.
Op 6 en 7 Maart kwam in de toestand van de ijsbezetting weinig verandering. Tussen km 894 en
975 was de rivier voor 0,1-0,3 met drijfijs bedekt.
Op 8 Maart kwam het ijs van de IJsselkop tot de Steeg (km 894) in beweging en was de rivier voor
0,1-0,8 met drijfijs bedekt. Op het benedengedeelte van de rivier breidde door het afkomende drijfijs
de vaste ijsbezetting zich bovenwaarts tot km 965 uit. Te Doesburg werd de pont uit de vaart genomen
en werden voetgangers met een motorboot overgezet.
Op 9 en 10 Maart kwam in de toestand van de ijsbezetting geen verandering en was de rivier
tussen de IJsselkop en km 965 voor 0,2-0,3 met drijfijs bedekt. Te Rheden werden voetgangers op
9 Maart met een roeiboot overgezet. Te Olst werd op 10 Maart de pont weer in de vaart gebracht.
Op 11 Maart,kwam het ijs beneden km 965 in beweging en bleef het ijs vast tot km 974. Boven
km 974 was de rivier ijsvrij. Te Doesburg en Deventer werden de schipbruggen weer gelegd. Te Bronkhorst werd de pont weer in de vaart gebracht. Te Wijhe werden voetgangers met een roeiboot
overgezet.
Op 12 Maart was het ijs nog vast beneden km 985. Te Rheden, Wijhe en Katerveer werden de
ponten weer in de vaart gebracht. Te Dieren kon dit wegens het zinken van de pont eerst op 17 Maart
geschieden.
Op 13 Maart was het ijs nog vast beneden km 991.
Op 14 Maart was het ijs nog vast beneden km 1000, doch in de loop van de dag kwam het ijs in
beweging. Op die dag was de gehele rivier ijsvrij en was de scheepvaart weer hersteld. Op het bovengedeelte had reeds eerder scheepvaart plaats.
Op 15 Maart was het Kattendiep vrij van vast ijs, terwijl de 16e Maart het laatste drijfijs werd
gezien.
Schade. De aan de Rijkswerken toegebrachte schade bestaat in hoofdzaak uit beschadiging der
steenbezettingen en bestortingen van kribben en strekdammen. Voorts gingen enkele bolbakens en
vele kribbakens verloren.
De aan objecten van derden toegebrachte schade bepaalde zich tot het zinken van de veerpont
te Dieren en van een ponton met los- en laadkraan nabij de steenfabriek "de Bahrsche Pol" te Lathum.
Geen der objecten werd door het ijs medegenomen.
§ 5.
NEDERRIJN EN LEK
Een algemeen overzicht van de ijsbezetting geeft bijlage 2, waarop van dag tot dag is aangegeven,
op welke gedeelten van de rivier vast ijs of drijfijs werd aangetroffen.
De tijdens de ijsbezetting voorgekomen waterstanden zijn opgenomen in bijlage 6 en grafisch
voorgesteld in bijlage 10.
De ijsbezetting kwam tot stand tussen 15 en 21 Januari. Het vaste ijsdek groeide aan met een
snelheid van 15 km per etmaal. In totaal bleef de rivier gesloten van 15 Januari tot 10 Maart, dit is
gedurende 55 dagen.
Het eerste drijfijs op Nederrijn en Lek werd op 12 Januari bij Eek en Wiel en tussen Jaarsveld
en Streefkerk waargenomen.
Op 13 Januari nam het drijfijs sterk toe en was de gehele rivier van Pannerden (km 871) tot
Krimpen aid Lek (km 989) voor 0,1-0,3 met drijfijs bedekt. Te Arnhem werd de schipbrug weggenomen. De zeilvaart moest worden gestaakt, de stoom- en motorvaart bleef nog mogelijk.
21
Op 14 Januari was de gehele rivier voor 0,4 tot de gehele breedte met drijfijs bedekt. Te Pannerden,
Huissen, Driel, Renkum, Lekskensveer, Opheusden, Rhenen, Ingen, Eck en Wiel, Wijk bij Duurstede,
Beusichem, Culemborg, Tienhoven, Schoonhoven en Bergstoep werden de veerponten uit de vaart
genomen. Te Pannerden, Huissen, Driel, Eck en Wiel, Ammerstol, Streefkerk en Lekkerkerk werd
het verkeer gestaakt. Te Arnhem werd het rijverkeer ter plaatse van de schipbrug door een ponton,
gekoppeld aan een sleepboot, onderhouden. Te Arnhem (Arnhemse veer), Renkum, Lekskensveer,
Opheusden, Rhenen, Ingen, Wijk bij Duurstede, Schoonhoven en Bergstoep werden voetgangers met
een motorboot en te Beusichem, Culemborg en Tienhoven met een roeiboot overgezet.
Op 15 Januari was de gehele rivier, met uitzondering van een vak tussen Culemborg en Schoonhoven, waar het ijs zich in de loop van de dag had vastgezet, voor 0,2 tot de gehele breedte met drijfijs
bedekt.
De scheepvaart, welke steeds meer hinder van het ijs begon te ondervinden en in de laatste dagen
nog slechts sporadisch plaats had, werd die dag geheel gestaakt.
Met uitzondering van twee sleepboten en een stoomboot nabij km 949,500, welke op de rivier
hebben moeten verblijven tot het tijdstip, dat de ijsbrekers de vaartuigen vrijmaakten, konden alle
op de rivier aanwezige vaartuigen zich tijdig bergen en wel als volgt:
Haven van Malburgen te Arnhem
Oude haven te Arnhem
132
3
1
2
1
27
6
Haven van de N.V. Arnhemse Stoomsleephelling Mij. te Arnhem
Haven te Renkum
Haventje boven Lekskensveer
Haven te Wageningen . . . .
Haven Steenfabriek Ariëns te Maurik
Voorhaven Inundatiesluis te Wijk bij Duurstede
Haven te Wijk bij Duurstede . . . . . . . .
Voorhaven sluis Amsterdam-Rijnkanaal te Ravenswaaij (gem. Maurik).
Haven te Culemborg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voorhaven Oosteltjke sluis te Vreeswijk
Haven te Vianen . . . . . . . . . .
Voorhaven Koninginnensluis te Vreeswijk
Schipbrughaven te Vreeswijk
Haven te Schoonhoven
Haven te Bergstoep .
Haven te Lekkerkerk
Haven te Groot Ammers .
Haven te Streefkerk . . .
vaartuigen
woonarken
loskraan
bakken
ankeraak
onderdelen
schipbrug
vaartuigen
woonarken
veerpont
vaartuigen
woonarken
aanlegponton
vaartuigen
veerponten
1
18
2
1
47
2
2
27 vaartuigen
20
"
18
3
"
8
20
"
1 veerpont
12 vaartuigen
4
35
"
"
6
"
3
"
1 veerpont
4 vaartuigen
1 veerpont
7 vaartuigen
6
2
Voorts lagen langs de rivier buiten het vaarwater tussen de kribben of achter strekdammen en
veerdammen nog de volgende vaartuigen: te Doornenburg 1 veerpont met bochtaken en 1 aanlegponton; te Huissen 1 veerpont met bochtaken; te Arnhem 1 vaartuig en 2 woonarken; te Driell veer22
pont; te Opheusden 3 vaartuigen en 1 veerpont; te Rhenen 2 vaartuigen en 2 veerponten; te Lienden
2 vaartuigen; te Ingen 3 vaartuigen en 2 veerponten; te Eck en Wiel 10 vaartuigen en
2 veerponten; 2 vaartuigen nabij km 933,550; te Bergambacht 7 vaartuigen; te Streefkerk 1 vaartuig;
te Lekkerkerk 21 vaartuigen; te Nieuw Lekkerland 4 vaartuigen en te Krimpen aid Lek 6 vaartuigen.
Op 16 Januari breidde de ijsbezetting zich benedenwaarts uit tot Schoonhoven (km 971) en bovenwaarts tot Beusichem (km 933). Boven Beusichem was de rivier voor 0,3-0,6 met drijfijs bedekt.
Beneden Schoonhoven was de rivier behoudens een gedeelte tussen km 984 en 985,500, waar het ijs
zich had vastgezet, voor 0,8 met drijfijs bedekt.
Te Renkum, Lekskensveer en Opheusden werd het verkeer over de rivier gestaakt.
Op 17 Januari breidde de ijsbezetting zich bovenwaarts uit tot Eck en Wiel (km 918). Boven Eck
en Wiel was de rivier voor 0,2-0,5 met drijfijs bedekt. Met kunstmatige opruiming van het ijs werd
een aanvang gemaakt, waarmede tot km 950,250 werd gevorderd. Te Wijk bij Duurstede, Beusichem
en Culemborg werd een pad voor voetgangers over het ijs aangelegd.
Op 18 Januari breidde de ijsbezetting zich bovenwaarts uit tot Opheusden (km 906). Boven Opheusden was de rivier voor 0,6 tot de gehele breedte met drijfijs bedekt. Beneden Vreeswijk werd het
zich steeds vastzettende ijs door ijsbrekers drijvende gehouden. Gebroken werd tot km 949,750 (Voorhaven Oostelijke sluis te Vreeswijk). Te Rhenen en Ingen werd het verkeer over de rivier gestaakt.
Te Eck en Wiel werd een pad voor voetgangers over het ijs aangelegd.
Op 19 Januari breidde de ijsbezetting zich uit tot het Heterense veer (km 895,500). Boven dit
veer was de rivier voor 0,1-0,3 met drijfijs bedekt. De ijsbrekers vorderden tot km 949,500 en maakten
de daar in het ijs vastzittende stoomboot en 2 sleepboten vrij. Bovendien werd het ijs op de rivier
beneden Vreeswijk zoveel mogel,jk drijvende gehouden. Te Ingen werd een pad voor voetgangers over
het ijs aangelegd.
Op 20 Januari breidde de ijsbezetting zich uit tot Arnhem (km 880). Boven Arnhem was de rivier
voor 0,7 met drijfijs bedekt. De ijsbrekers hielden het ijs beneden Vreeswijk drijvende. Te Renkum,
Lekskensveer, Opheusden en Rhenen werd een pad voor voetgangers over het ijs aangelegd.
Op 21 Januari was de gehele rivier boven Vreeswijk (km 949,500) vast. Beneden Vreeswijk was
de rivier met drijfijs bedekt, dat door de strenge vorst bij stil water gedurig aaneenvroor. De ijsbrekers
hielden het ijs beneden Vreeswijk zoveel mogelijk drijvende.
Van 22 Januari tot 15 Februari kwam in de toestand van de ijsbezetting weinig verandering.
De ijsbrekers, welke in dit tijdvak 14 dagen hadden gebroken, vorderden tot km 931,500. Beneden deze
raai was de rivier met drijfijs bedekt. Te Pannerden, Huissen en Driel werd op 23 Januari een pad
over het ijs aangelegd, waarvan te Pannerden tot 31 Januari uitsluitend door voetgangers en te Huissen
en Driel tot 31 Januari behalve door voetgangers ook door lichte voertuigen gebruik werd gemaakt.
Te Pannerden, Huissen, Driel, Renkum, Rhenen, Ingen, Eck en Wiel en Culemborg werd het verkeer
over het aangelegde voetpad respectievelijk van 31 Januari tot 5 Februari, van 31 Januari tot 5 Februari, van 31 Januari tot 5 Februari, op 2 Februari, 5 en 6 Februari, 4 en 5 Februari, 4 en 5 Februari
en 13 Februari gestaakt. Te Culemborg werd het voetgangersverkeer van 13 Februari tot 13 Maart
over de spoorwegbrug geleid. Te Pannerden, Huissen en Driel had het verkeer van 5 Februari tot 8
Maart weder over het aangelegde voetpad plaats. Te Lekkerkerk werd het voetveer op 9 Februari
weder in dienst gesteld.
Op 15 Februari vorderden de ijsbrekers tot km 931,500. Te Beusichem werd het verkeer over het
aangelegde voetpad van 15 tot 20 Februari gestaakt.
Op 16 Februari vorderden de ijsbrekers tot Wijk bij Duurstede (km 928). Te Wijk bij Duurstede
werd het verkeer over het aangelegde voetpad gestaakt.
Op 17 en 18 Februari vorderden de ijsbrekers door de lage waterstand slechts 4 km en bereikten
km 924,100. Te Wijk bij Duurstede werden van 17 Februari tot 13 Maart voetgangers met een motorboot overgezet.
Op 19 Februari vorderden de ijsbrekers tot km 923,750. Die dag werd het ijsbreken wegens lage
waterstand gestaakt.
Van 20 Februari tot 6 Maart bleef de toestand van de ijsbezetting vrijwel onveranderd. Te Renkum,
Rhenen, Ingen en Eck en Wiel was het verkeer over het aangelegde voetpad respectievelijk van 1
tot 11 Maart, van 5 tot 12 Maart, van 5 tot 13 Maart en van 5 tot 13 Maart gestaakt. Te Lekskensveer
werden de voetgangers van 1 tot 8 Maart met een motorboot en te Beusichem en te Culemborg onderscheidenlijk van 20 tot 23 Februari en van 20 Februari tot 13 Maart met een roeiboot overgezet. Te
Beusichem werd op 23 Februari de pont weder in de vaart gebracht. Te Ammerstol en Streefkerk
werd het voetveer onderscheidenlijk op 25 Februari en 4 Maart weder in dienst gesteld.
Tijdens de ijsbezetting werden metingen van de ijsdikten verricht. De grootst gemeten dikten
blank ijs zijn in onderstaande staat samengevat.
_ _K_I_n_ _,I__Dikte in cm
870,500
876,825
884,125
910,150
29
29
28
24
915,600
918,500
25
2(1
Datum
Datum
I
7 Februari
9 en 13 Februari
5
24,
2
30
26
en 13
"
26 en 30 Januari en
Februari
Januari en 2 Februari
en 30 .Januari
!l23
!)28
!l33,OOO
(136,000
!l39,600
!)43
;{2
32
22
30
25
30
10
5
22
22
22
22
Februari
"
en 23 .Januari
.Januari
"
en 30 .Januari
Op 6 Maart kwam het ijs te Pannerden in beweging en raakte de rivier ter plaatse ijsvrij.
Op 7 Maart kwam het ijs te Arnhem in beweging en de volgende dag was de rivier boven Arnhem
\jsvrij.
Op 8 Maart kwam het ijs beneden Arnhem in beweging en schoof het ijs bij km 923,750 in elkaar.
Te Pannerden, Huissen, Driel, Lekskensveer en Opheusden werd het verkeer van 8 tot 11 Maart
gestaakt.
Op 9 Maart was de rivier te Lekskensveer (km 900) voor 0,1 met drijfijs bedekt; het stroomafwaarts
in elkaar schuiven van het ijs ging voort tot Opheusden (km 906), waar het ijs die dag ging drijven.
Eveneens op die dag werd weder met ijsbreken begonnen.
Op 10 Maart kwam, mede door het ijsbreken, het boven km !J23,750 vastzittende ijs in beweging
en was de rivier boven Rhenen (km 910) ijsvrij.
Op 11 Maart was het ijs op de gehele rivier drijvende. Op die dag passeerde het laatste drijfijs
Vreeswijk. Te Pannerden, Huissen, Driel, Renkum en Lekskensveer werden de ponten weder in de
vaart gebracht. Te Opheusden werd het verkeer door een pont, gekoppeld aan een motorboot, onderhouden.
Op 12 Maart passeerde het laatste drijfijs Schoonhoven. De schipbrug te Arnhem werd weder
gelegd.
Op 13 Maart was de gehele rivier ijsvrij en de scheepvaart weer hersteld. Op het benedengedeelte,
waar het ijs kunstmatig was opgeruimd, had reeds eerder scheepvaart plaats. Te Wijk b~j Duurstede,
Culemborg en Tienhoven werden de veerponten weder in de vaart gebracht.
Op 14 Maart werden de ponten te Opheusden, Schoonhoven en Bergstoep weder in de vaart
gebracht.
De veerdienst te Krimpen aid Lek heeft gedurende de gehele ijsperiode overdag normaal plaats
gehad.
Schade. De aan Rijkswerken toegebrachte schade bestond in hoofdzaak uit beschadiging van de
steenbezettingen en bestortingen van kribben en strekdammen.
De beschadiging van deze werken heeft zich hoofdzakelijk voorgedaan in het riviergedeelte,
waarin getij beweging wordt waargenomen.
Voorts werden enkele peilschalen en kilometerborden beschadigd, terwijl enige bakentonnen
en bolbakens en meerdere kribbakens verloren gingen.
De aan objecten van derden toegebrachte schade bepaalde zich tot het zinken van een woonark
aan het onderlangs bij Arnhem.
Geen der objecten werd door het ijs medegenomen.
§ 6.
RIJN, WAAL EN MERWEDEN
Een algemeen overzicht van de ijsbezetting geeft bijlage 3, waarop van dag tot dag is aangegeven,
op welke gedeelten van de rivier vast ijs of drijfijs werd aangetroffen.
De tijdens de ijsbezetting voorgekomen waterstanden op Rijn en Waal zijn opgenomen in bijlage 7
en grafisch voorgesteld in bijlage 11.
De beschrijving der ijsbezetting is nader gesplitst in:
a.
b.
Rijn en Waal;
Boven-, Beneden- en Nieuwe Merwede.
a.
Rijn en Waal
Op 12 Januari vertoonde zich op het Duitse gebied overal drijfijs, terwijl de 13e in Nederland op
de gehele rivier drijfijs voorkwam.
24
Op 12 Januari werd begonnen met het wegnemen van boeien en tonnen uit de rivier met behulp
van de bakenboten en van de sleepboten En Avant 11 en Catharina. Op 13 Januari kwamen deze werkzaamheden gereed.
Het pontverkeer te Brakel werd op 14.Januari voor auto's gestremd, terwijl op 19 Januari generlei
verkeer meer mogelijk was.
De gierpont te Tiel werd op 13 Januari weggenomen, terwijl tot 's middags 14 Januari het verkeer
werd overgezet door een stoomboot met aangekoppelde pont. Tot 18 Januari 3.30 uur werd alleen
nog met losse stoomboot overgevaren. Daarna was de overtocht voor alle verkeer gestremd.
De gierpont te Druten werd op 12 Januari uit de vaart genomen, waarna tot 13 Januari overtocht
mogelijk was per motorboot. Daarna was de overtocht voor alle verkeer gestremd.
Het pontverkeer te Nio'megen werd op 14 Januari stopgezet, waarna alle verkeer gestremd was.
De scheepvaart had tot en met 12 Januari een nagenoeg normaal verloop. De dienst van Tiel op
Rotterdam had nog plaats met de passagiersboot Harmonie.
Op 13, 14 en 15 Januari zochten verschillende vaartuigen een veilig heenkomen in de vluchthavens
te Lobith en Tiel, de Nieuwe haven te Nij"megen, de voorhaven van het Maas-Waalkanaal, in het
Maas-Waalkanaal en de haven te Zaltbommel. De laatste schepen passeerden op 15 Januari Lobith
en op 16 Januari Nijmegen, terwijl de laatste motorvrachtboot Koningsveld afvarend de stad Tiel
passeerde en een veilig heenkomen moest zoeken in de haven te Zaltbommel.
De op de rivier aanwezige vaartuigen konden gedurende de ijsperiode alle tijdig worden geborgen
en wel als volgt:
Vluchthaven te Lobith
Nieuwe haven te Nijmegen. .
Voorhaven Maas-Waalkanaal
Maas-Waalkanaal . .
Vluchthaven te Tiel
Haven te Zaltbommel
149 vaartuigen met een gezamenlijke tonnage van 80799 ton
114
97
15
(binnen de sluis)
53
met een gezamenlijke tonnage van 8 730 ton
7
Voorts lagen langs de rivier, buiten het vaarwater, in toegangsgeulen naar steenfabrieken, scheepswerven en dergelijke nog verschillende vaartuigen.
Nadat het drijfijs sinds de aanvang der ijsperiode regelmatig in hoeveelheid en zwaarte was toegenomen, zette het zich op 16 Januari in het benedengedeelte der rivier bij Gorinchem vast. De 17e
werd te Brakel nog enige beweging in het ijsdek waargenomen, doch tegen 20 uur zat het hier ook vast.
18 Januari zette het ijs zich omstreeks 2 uur te Zaltbommel vast, terwijl het ijs te St. Andries reeds
's morgens vroeg vastgeraakt was. De 1ge zette het ijs te Tiel zich om ongeveer 19 uur vast en te Leeuwen om 19.30 uur. Nadat het ijs zich in de nacht van 19 op 20 Januari te Dodewaard had vastgezet,
breidde het zich uit tot Beuningen (10.30 uur), Nijmegen (11.30 uur), Hulhuizen (16.30 uur), Millingen
(21 uur). Op 21 Januari raakte het ijs te Lobith omstreeks 7.30 uur vast, waarna spoedig de rivier over
de gehele lengte tot de Duitse grens bij SP1jk vast zat. De bovengrens van het vaste ijs breidde zich
daarna snel uit tot Ruhrort en daarna nog langzaam tot halverwege Düsseldorf-Keulen. Bovenstrooms
van Keulen is de Rijn nog vast geweest tussen Kaub en Eltville in het tijdvak 24 Januari tot en met
3 Maart, nadat eerst het ijs enige t~jd drijvende was gehouden door middel van ijsbrekers.
Opmerkelijk is het open vak van ruim 10 km benedenstrooms van Ruhrort. Door de aanwezigheid
van warm en verontreinigd afvalwater van de industrie is dit riviervak, op het tijdvak 24 tot en met
30 Januari na, toen het ijsdek vast was, geheel ijsvrij gebleven.
De snelheid, waarmede zich het vaste ijsdek naar boven toe uitbreidde, bedroeg in de eerste 10
dagen gemiddeld 22 km per etmaal. De totale duur der ~jsbezetting met vast ijs bedroeg 50 dagen.
Zodra het ijs zich te Brakel had vastgezet werden op 18 Januari de nodige voorbereidingen getroffen
voor de aanleg van een voetpad over het ijsdek. Op 19 Januari was de overtocht voor voetgangers
mogelijk; ook te Herwijnen, Zuilichem en Haaften werd weldra een pad gebaand over het ijsdek.
Van 21 Januari tot en met 6 Februari was de overtocht te Tiel voor voetgangers zonder bezwaar
mogelijk, terwijl van 25 tot 29 Januari ook enkele bespannen voertuigen op eigen risico op het ijsdek
werden toegelaten.
De voetpaden te Druten, Dodewaard en Ewijk werden na de eerste zware sneeuwval op 24 Januari
niet meer onderhouden en de overtocht had daarna alleen nog op eigen risico plaats.
Ook te Beuningen, Nijmegen, Hulhuizen en Millingen werden paden over de rivier geëffend;
terwijl te Nijmegen, behalve voor voetgangers en rijwielen, ook door voertuigen en paarden de rivier
over het ijsdek werd overgestoken.
Nadat de rivier zich had vastgezet, werd een onderzoek ingesteld naar de toestand der ijsbezetting,
waarbij bleek, dat zich over de gehele lengte van de rivier een geheel aaneengesloten ijsdek had ge25
vormd met een vrij regelmatig oppervlak, uitgezonderd de gedeelten tussen of nabij km 864---865,
866-870, 935,300-936, 936-936,500, 937,350, 939,125-939,375, 949, 950,800, 892-893,500,
919,340-920, waar het oppervlak tengevolge van tussentijdse verschuivingen over het algemeen
een zeer ruw voorkomen had met plaatselijk min of meer sterke ijsophopingen.
Met het onderzoek naar de ijsdikten is op verschillende punten der rivier op 21 Januari een begin
gemaakt. Tengevolge van zware sneeuwval, onbetrouwbaarheid van het ijs (veel kleine wakken),
uitermate gladheid van wegen en gebrek aan vervoermiddelen moesten de metingen na 6 Februari
gestaakt worden.
De dikte van het ijsdek (schotsijs) varieerde van 0,20 tot 0,50 m. Het ondergeschoven ijsdek
varieerde van 0,50 tot 3,10 m, terwijl plaatselijk grotere dikten werden gemeten. Bijvoorbeeld bij km
920, waar 6 m werd gevonden.
Op 3 Februari was men met het ijsbreken gevorderd tot km 921,500 terwijl de 6e de vluchthaven
van Tiel werd bereikt.
Op 12 Februari stuitten de ijsbrekers bij Ewijk op een ijsdam, die slechts moeizaam met behulp
van springstoffen kon worden opgeruimd. Het breken met de boten kon pas op 17 Februari hervat
worden. Van 17 tot en met 27 Februari werd het opengebroken gedeelte van de rivier voor 0,3 gedeelte
der rivierbreedte bedekt met drijfijs, afkomstig van het hogerop gebroken ijs. De bovengrens van het
ijsdek werd op 3 Maart bereikt.
Na de kunstmatige ijsopruiming werd te Brakel voor het eerst op 26 Januari per motorboot
de dienst voor voetgangers en rijwielen onderhouden, terwijl op 6 Maart de overtocht weer nor·
maal was.
Op 7 Februari werd te Tiel voor het eerst overgezet met losse sleepboot voor voetgangers en rijwielen. Hiermede kon worden voortgegaan tot 11 Februari, toen de sleepboot de schroef verspeelde, waarna
de overtocht met de motorboot werd voortgezet. Van 27 Februari tot en met 1 Maart geschiedde de
overtocht weer met de sleepboot, die, na andermaal de schroef te hebben verloren, tot 7 Maart door
de motorboot werd vervangen. Na 7 Maart hernam de veerdienst te Tiel zijn normale loop.
Te Druten werd op 9 Maart voor het eerst overgezet met een motorboot (6 maal daags) voor
voetgangers en rijwielen, terwijl de overtocht tijdens het ijsbreken gestremd is geweest.
Op 28 Februari, 2 en 4 Maart werd te Nijmegen voor het eerst overgezet met een zolderschuit,
gesleept door een sleepboot; op 1, 3, 5 en 6 Maart was de overtocht gestremd. Nadat op 6 Maart de
veerponten uit de Nieuwehaven waren losgebroken, werd op 7 Maart de kleine pont in de vaart gebracht en was de veerdienst op 8 Maart weer zo goed als normaal.
Hervatting der scheepvaart. Op 10 Maart werd de scheepvaartregeling bij de bruggen te Nijmegen
weer ingesteld.
Op 9 Maart passeerden te Tiel reeds enkele afvarende motorboten en op 10 Maart verschillende
opvarende motor- en sleepboten. Ook de in de vluchthaven overwinterende vaartuigen verlieten,
nadat het ijs op 10 en 11 l\{aart was gebroken, de haven, zodat de scheepvaart zijn normale loop begon
te hernemen.
Op 16 Maart werd met behulp van de bakenboten en van de sleepboot Wilmar een begin gemaakt
met het herleggen der bakentonnen, waarmee op 17 Maart gereed werd gekomen.
Schade. De kilometerborden waren uit voorzorg bijtijds weggenomen en ondergebracht bij de
dichtstbijzijnde steenfabrieken en andere daarvoor geschikte punten. Door de ijsgang werden ver·
scheidene bolbaakstengen en -manden beschadigd of gingen verloren.
Van enkele kilometerborden werden de achtergebleven ijzeren stijlen verbogen of ontzet.
Verschillende reeds herlegde bakentonnen, alsmede de op het wrak van de pont te Druten aangebrachte roeiboot gingen op drift, waardoor enige ankers werden verbogen en enkele verloren
gingen.
Aan de Rijksrivierwerken ontstond slechts hier en daar zeer geringe schade.
b.
Boven-, Beneden- en Nieuwe Merwede
Boven-Merwede
Nadat op 12 Januari op het splitsingspunt met de Nieuwe Merwede enig drijfijs was voorgekomen,
was de rivier de 13e voor 0,4 met licht drijfijs bedekt. Reeds de volgende dag nam het ijs sterk toe
en zette zich de 17e vast. Deze toestand bleef ongewijzigd tot 19 Januari, toen het ijs door ijsbrekers
werd gebroken. Op 20 Januari was de rivier voor 0,5 met drijfijs bedekt. De volgende dag zette het ijs
zich weer vast en werd op 24 Januari opnieuw gebroken. Van 25 tot en met 27 Januari was de rivier
voor 0,2 met drijfijs bedekt. De 28e zette het ijs zich opnieuw vast. Na op de 30e te zijn gebroken, was
op 31 Januari de rivier weer voor 0,3 met drijfijs bedekt. Van 1 Februari tot en met 5 Maart was de
rivier min of meer met drijfijs bedekt, terwijl 6 Maart de gehele rivier ijsvrij was.
26
De stoomvaart ondervond op 14 Januari hinder van het drijfijs en was van 15 Januari tot en
met 5 Maart geheel gestremd. De zeilvaart was gestremd van 14 Januari tot en met 6 Maart. De scheepvaart zocht een toevlucht in de havens te Gorinchem, Sleeuw\jk eI). Werkendam.
Door de onbetrouwbaarheid van het ijs konden geen ijsdikten worden gemeten.
Beneden- Merwede
Op 13 Januari was de rivier voor 0,4 met drijfijs bedekt. Reeds de volgende dag nam het ijs sterk
toe en zette zicJ;1 de 16e vast. Nadat de rivier op 7 en 8 Maart werd gebroken, was deze op 9 Maart
voor 0,2 met drijfijs bedekt, dat de volgende dagen sterk in betekenis afnam, zodat op 14 Maart de
rivier ijsvrij was.
De stoomvaart ondervond op 15 Januari hinder van het drijfijs en was gestremd van 16 Januari
tot en met 8 Maart. De zeilvaart was gestremd van 15 Januari tot en met 9 Maart. De scheepvaart
zocht een toevlucht in de havens van Dordrecht.
Het ijs bereikte een dikte van 30 cm.
Nieuwe M erwede
Op 13 Januari was het bovengedeelte over de helft der breedte met licht drijfijs bedekt, terwijl
het benedengedeelte nog ijsvrij was. De volgende dag was de gehele rivier met ijs bedekt. Na afwisselende ijsbezetting zette het ijs zich op 16 Januari te Werkendam vast en werd op 17 en 18 Januari door
ijsbrekers gebroken. 22 Januari werd het ijs weer gebroken na de vorige dag opnieuw bij Werkendam
vastgeraakt te zijn. Nadat het ijs zich de 25e Januari bij Werkendam weer vastzette en de volgende
dag eveneens bij Kop van 't Land, was op 28 Januari de gehele rivier vast, doch raakte de volgende
dag weer los. Hierop volgde een periode van vrij geringe ijsbezetting, waarin de rivier door ijsbrekers
geregeld werd opengehouden. Op 9 Maart was het \js uit de rivier verdwenen.
De vaartuigen vluchtten in de haven van Werkendam.
Schade. Aan steenbezettingen en steenbestortingen werd door ijsgang schade aangericht tot
een bedrag van f 5900.
Particuliere werken leden, voor zover bekend, geen schade.
§ 7.
MAAS EN AMER
Een algemeen overzicht van de ijsbezetting op de Maas geeft bijlage 4, waarop dag voor dag
is aangegeven, op welke gedeelten van de rivier vast ijs of drijfijs werd aangetroffen.
De tijdens de ijsbezetting voorgekomen waterstanden zijn opgenomen in bijlage 8 en grafisch
voorgesteld in bijlage 12.
De beschrijving der \jsbezetting is nader gesplitst in:
a.
b.
c.
Maas en Bergse Maas;
Heusdens kanaal, Afgedamde Maas;
Amer.
a. Maas en Bergse Maas
Terwijl de maand December buitengewoon zacht was, begon de temperatuur in de eerste helft
van Januari te dalen. Op 9 Januari viel de vorst in, waarbij reeds dadelijk nachttemperaturen, lager
dan _10° C voorkwamen. De vorst zette krachtig door, zodat de watertemperatuur snel daalde,
namelijk te Roermond van +3,2° C op 10 Januari tot +0,5° C op 14 Januari. In de figuur op blz. 28
is het dagelijks verloop der temperatuur van het Maaswater aan de Hoofdsluis te Maastricht
uitgezet.
Wegens de strenge vorst en de ongunstige weersverwachting op 14 Januari werden de stuwen
te Linne, Roermond, Belfeld en Sambeek diezelfde dag nog geopend, terwijl de volgende dag de stuw
te Grave geopend werd.
Het eerste drijfijs vertoonde zich reeds op 14 Januari op verschillende plaatsen, terwijl de volgende
dag over de gehele lengte drijfijs werd gemeld. Het ijsdek zette zich het eerste vast in de omgeving
van Heusden, waarna het zich met een snelheid van 17 km per etmaal naar boven toe uitbreidde zonder
veel onregelmatigheden. Wel vormden zich tussen Lith en Grave enige verdikkingen, waarvan er één
voorkwam op ongeveer dezelfde plaats als in 1940, namelijk bij Megen, voorts één b\j Keent (Balgoy)
en nog één tussen Lith en Alphen. Niettegenstaande deze drie verdikkingen was het totale verval van
Grave tot Lith nog niet zo groot als in 1940.
27
5'
-~---t-----I---
4
----
- - - - - f-----
~
~
~-------
....
__..
_~_
..
----_.---.-
~
------- --
..
\
Z
l1J
o
~
._--_."----
,~
f-.../ V
/' 1\V
/
~
V
~
~ hJv
VV\
11
rv
I
o
15
'-0
JAN.
~5
30
5
~o
~s
W
~
FEBR.
5
~Q
MRT.
Temperatuur van het Maaswater aan de Hoofdsluis te Maastricht
Een speciaal kenmerk van het ijsdek was dit jaar het gladde oppervlak. Na enige dooi en sneeuwval
was het dek zelfs zo vlak, dat er b~j voorbeeld tussen Heusden en Hedel veelvuldig in de langsrichting
over het ijs werd gefietst.
Het vaste ijsdek bereikte op 22 Januari WeIl en de volgende dag Belfeld. In de eerste periode
van de winter werd op 24 Januari kmI' 88 (even boven Neer) bereikt.
Op 24 Januari was de vorst in het zuiden afgelopen en de volgende morgen dooide het in Roermond
reeds flink, terwijl het in de omgeving van Nijmegen vrij hard vroor. Tussen Roermond en Nijmegen
werden temperatuurverschillen van 12 à 13° C geconstateerd.
Na deze periode volgde de uiterst strenge vorst in de nacht van 26 op 27 Januari, waarbij van
de verschillende stuwen temperaturen werden gemeld van -23 0 tot -27 0 C.
Ten gevolge van de dooi op 25 Januari brak cen kleine ijsdam bij kmI' 90 door en werd het blank
water tot kmI' 92. Door de strenge vorst van de volgende dagen vormde zich weer veel drijfijs, dat zich
vastzette in de bocht bij Asselt bij kmI' 85,900 en daar een dam vormde, die stand heeft gehouden
totdat het ijs van boven af opruimde.
De bovenste grens van het vaste ijsdek wisselde enige dagen met de iets hogere of lagere temperaturen. Op 9 Februari werd het hoogste punt bereikt, namelijk kmI' 72,300 in de bocht van Linne.
Daarna begon het af te nemen; op 11 Februari, 's middags, was Roermond ijsvrij, de 14e Venlo, de 1ge
lag de grens even beneden Sambeek, de 24e zat er nog een weinig drijfijs vast even boven Grave, doch
op de 25e was ook dat reeds verdwenen.
Op 3 Maart was Lith ijsvrij en op 5 Maart Alem, terwijl op 8 Maart alleen beneden Keizersveer
nog enig drijfijs voorkwam.
De dikte van het vaste ijsdek wisselde van 15 tot 35 cm. Al was het gave ijs zwaar, toch was het,
doordat het minder dicht dan gewoonlijk op elkaar geschoven was, over het algemeen niet mogelijk
de rivier met voertuigen over te steken. Er zijn slechts enkele gevallen van het passeren van auto's
over het ijs gemeld.
Door de lage waterstand te Maasbommel (rond 4 m beneden stuwpeil) viel een groot aantal schepen,
die in de oude Maasarm veilig meenden te kunnen overwinteren, aan de grond.
De 800 schepen (waaronder sleepboten en baggermolens) konden zich tijdig bergen, en wel als
volgt:
150 in de verlengde voorhaven te Maasbracht, 335 in het Maas-Waalkanaal, terwijl de rest toevlucht zocht in de verschillende havens, grinderijen, toeleidingskanalen en oude armen.
De stoomvaart ondervond reeds op 16 Januari hinder van het drijfijs en werd de 17e gestremd.
Deze stremming duurde tot en met 28 Januari, waarna de stoomvaart, zij het in de aanvang onder
moeilijke omstandigheden, weer kon worden hervat.
De zeilvaart was ten gevolge van het ijs gestremd van 14 Januari tot en met 9 Maart.
Gedurende de gehele ijsperiode bleef de waterstand normaal.
Daar het ijs niet voldoende betrouwbaar was, konden geen ijsdikten worden gemeten.
28
SLuw IC' G,'(WO
lIeL eersle juk is losgcmaakL, Twee sc.-huivcn
hcvindcn zich bovcn wsler, éên schuif in hel
wuter
)lcerdere jukken zijn losgell1uokt" Op do juk.
ken en schuiven heeft. zÎeh reeus in bcduitlcru.lo
mate ijs vast.gezet
Xndnt alle jukken los zijII, wonien "ij
UiL het water goll'Okkcn
vollodi~
b.
Afgedamde Maas en Heusdens kanaal
Op II Januari werd voor het eerst drijfijs waargenomen. De rivier was toen over 0,6 met drijfijs
bedekt.
De daarop volgende dagen nam het ijs steeds in betekenis toe en zette zich op 15 Januari vast.
Deze toestand bleef ongewijzigd tot 16 Maart, toen het ijs door ijsbrekers werd gebroken, waardoor
de volgende dagen op de rivier afwisselend meer of minder drijfijs voorkwam, dat aan het getij en de
wind onderhevig was, zodat de rivier plaatselijk soms grotendeels met drijfijs was bedekt, terwijl zich
op andere plaatsen weinig ijs vertoonde.
Op 24 Maart was de rivier ijsvrij.
De stoomvaart ondervond op 13 Januari hinder en werd reeds de 15e geheel gestremd.
Van 15 Januari tot en met 16 Maart W1LS alle scheepvaart gestremd; op 17 Maart werd de scheepvaart, hoewel aanvankelijk onder moeilijke omstandigheden, weer mogelijk.
De zeilvaart was gestremd van 13 Januari tot en met 20 Maart.
Gedurende de gehele ijsperiode bleef de waterstand normaal.
Het ijs bereikte een dikte van 34 cm.
c.
Amer
Op 15 Januari werd het eerste ijs waargenomen. De 1ge zette het zich in het bovengedeelte der
rivier vast en twee dagen later was dit voor de gehele rivier het geval.
Op 6 en 7 Maart werd het ijs door ijsbrekers gebroken, terw~jl de 14e geen ijs meer waargenomen
werd.
De waterstanden waren gedurende de ijsperiode vrij normaal.
IJsdikten werden niet gemeten.
Tijdens de ijsperiode vonden vaartuigen veilige ligplaats in de havens van Lage Zwaluwe en
Drimmelen en in de Donge.
Aan Rijksrivierwerken werd door ijsgang schade toegebracht tot een bedrag van f 2800, terwijl
ook aan een particuliere steiger enige schade toegebracht werd.
Betreffende de veren is het volgende op tc merken:
De veerdienst Gorinchem-Sleeuwijk was gestaakt op 16, 17 en 18 Januari. Van 19 tot en met 21
Januari kon de dienst, zij het zeer onregelmatig, in stand worden gehouden.
Op 22 en 23 Januari is de dienst opnieuw gestaakt.
Van 24 Januari tot en met 5 Maart kon de dienst, zij het zeer onregelmatig, weer worden onderhouden en op 6 Maart was de dienst weer normaal.
Van 15 Januari tot en met 5 Februari kon de veerdienst Dordrecht-Papendrecht met behulp van
een sleepboot zeer onregelmatig worden onderhouden. Van 6 Februari tot en met 7 Maart kon de dienst
vrij regelmatig plaats vinden. Op 8 Maart was de dienst door zwaar drijfijs zeer onregelmatig en van
9 Maart af kon de dienst weer op normale wijze worden hervat.
Van 15 Januari af kon de veerboot over de Nieuwe Merwede bij Kop van 't Land niet geregeld
meer varen. Hulp van een sleepboot was voortdurend nodig. Op 20 Januari moest de veerboot buiten
dienst worden gesteld en vanaf die dag konden per sleepboot slechts voetgangers en wielrijders worden
overgezet. Van 20 Januari af kon de veerboot slechts enkele uren per dag varen, overigens geschiedde
de overtocht per sleepboot. Op 28 Januari was de dienst geheel gestremd en daarna onregelmatig per
veerboot, terwijl op 10 Maart de dienst weer normaal was.
Op II en 12 Februari werd de motorboot van het veer Ridderkerk-Alblasserdam uit de vaart
genomen. Overigens is de dienst vrij regelmatig onderhouden.
29
HOOFDSTUK 4
WATERSTANDEN OP DE GROTE RIVIEREN TIJDENS DE IJSBEZETTING
§ 8.
ALGEMEEN OVERZICHT
Het verloop van de waterstanden op de grote rivieren gedurende de ijsbezetting is grafisch uitgezet in de 4 bijlagen 9, 10, 11 en 12.
Tot goed begrip van de opgetreden verschijnselen is het van belang, om het verloop van de peilschaal te Keulen in het oog te houden. De betreffende grafiek is bovenaan op bijlage 11 geplaatst.
Aangenomen kan worden, dat de waterstanden te Keulen, alwaar slechts drijfijs is voorgekomen, geen
storingen door ijsopstuwing hebben ondervonden.
Bekend mag worden verondersteld, dat het invallen van de vorst gevolgd wordt door daling van
de waterstanden op de grote rivieren, doordat de afvoer van oppervlaktewater volkomen ophoudt.
Omgekeerd heeft iedere temperatuurstijging een vermeerdering van de afvoer ten gevolge. Bij plotseling
invallen van de dooi kunnen flinke hoogwaters optreden. Dat het deze winter niet tot een bijzonder
hoog water is gekomen, ondanks het feit, dat er grote hoeveelheden sneeuw gevallen zijn (randgebergten
van de Rijn 1 m, Rijndal 20 tot 30 cm) komt, doordat het bij het invallen van de dooi aanvankelijk
alleen overdag dooide, zodat het smeltwater langzaam tot afvoer kwam.
Toen op 12 Januari het eerste drijfijs op de Duitse Rijn werd waargenomen, bedroeg de waterstand
te Keulen
3775. Van 12 Januari tot 27 Januari trad een regelmatige daling van de waterstanden op,
waarna ten gevolge van een temperatuurstijging en het loskomen van het ijs op de Moezel een kleine
3700, waarna
stijging optrad. Van 6 Februari tot en met 4 Maart bleef de waterstand om en nabij
een stijging optrad tot 4022 (op 10 Maart). Door daling van de temperaturen in het Midden-Rijngebied
daalde de waterstand tot 3946 (op 13 Maart). Op 14 Maart zette de dooi definitief in over het hele
Rijngebied, waarbij de waterstand te Keulen opliep tot 4388 (21 Maart).
+
+
§ 9.
IJSSEL (Bijlage 9)
Evenals in de winters 1939-'40 en 1940-'41 zette het ijs zich weer het eerst vast op de IJssel,
omdat het drijfijs op het reeds vaste ijs van het IJsselmeer stootte. Nadat op 15 Januari het vaste
ijsdek Kampen bereikte, breidde het zich snel naar boven uit, zodat op 20 Januari Westervoort bereikt
werd. Het vastzetten geschiedde dus met een snelheid van 127 km in 6 dagen, dit is 21 km per etmaal
of 0,9 km per uur.
Gedurende het vastzetten steeg de waterstand aanzienlijk boven het tevoren aanwezige peil.
Over de oorzaken van het oplopen der waterstanden tijdens het vastzetten wordt in § 11 een korte
beschouwing gegeven.
In figuur 6 is een zevental verhanglijnen gegeven op de tijdstippen, die in bijlage 9 door pijlen
aangegeven zijn. Getekend zijn de verhanglijnen van 15, 16, 17,18,19 en 20 Januari. Men ziet hoe de
opstuwing door het zich vastzettende ijs als een soort vertraagde golf naar boven beweegt. De eigenlijke
opstuwing wordt verkregen, indien men de opgetreden waterstanden vergelijkt met de waterstand,
zoals die op het moment van vast worden zou zijn geweest bij afwezigheid van ijs. In figuur 6 zijn de
betreffende waterhoogten door een geblokte lijn verbonden. (Deze lijn is dus geen verhanglijn.) De
werkelijke opstuwingen tijdens vast worden zijn de volgende:
Katerveer
O1st.
Deventer
Zutphen.
De Steeg.
Westervoort
75
120
130
130
120
170
cm
"
"
"
"
"
Wat hierbij als opstuwing is beschouwd, is nog toegelicht voor Zutphen in bijlage 4, waar de
hoogtesprong van 16 op 17 Januari 130 cm bedraagt. Het verloop van de opstuwing gedurende de
gehele periode van ijsbezetting wordt weergegeven in figuur 10.
Na het vast worden begonnen de waterstanden op de gehele IJssel te dalen, welke daling niet aan
het opperwater toegeschreven kan worden. De oorzaak van deze daling zal waarschijnlijk moeten
30
VERHANGL~NEN
T~DENS
HET VASTZETTEN
15
VAN
OP DE :.JSSEL
JAN. TOT
20
VAN
~S
HET
JAN. ~942.
VERKLARING
~o
OPEN
RIVIER
GRENS
~o
ME.T DR:.iF:.iS
VAST:.iS
VAST:.iS
9
:.iSVR:.iE WATERHOOGTE OP
MOMENT VAN ZETTEN
8
7
7
G
G
5
5
4
4
3
2
2
...........
... .....
....
... .....
NAP
MAXIMUM GEMETEN
;Z
-2
"
NAP
~JSDIKTEN
-2
BLANK :.iS}
SCHOL :.iS VAST
-3
-3
I~
0
~
~
(!)
uJ
W
::J
lD
11)
UI
uJ
0
0
w
Q
w
~
~
~
w
c
3
I
870
I
880
I
890
Z
~
I
900
:r
~
I
9io
zW
>
W
0I-
::J
N
I
920
I
I
S40
I
950
ffi
:r
:')
I
I
970
I
980
0
:z:
w
a.
.J
uJ
~
:IC
s:
1:
~
3
960
Z
>
UI
~0
0
930
0
LIJ
lIJ
W
I-
LIJ
Z
-4
~
~
i
990
ti
I
4000
I
"o~o
k.m
figuur 6
31
worden gezocht in het geleidelijk gladder worden van het aanvankelijk aan de onderzijde uiteraard
zeer ruwe ijsdek, waardoor de snelheid van het water groter wordt en dus het profiel kleiner.
In het tijdvak 29 Januari tot 6 Februari trad een kleine verhoging van de waterstanden op, welke
werd veroorzaakt door opperwater, afkomstig uit het Midden-Rijngebied door de hogere temperaturen
aldaar. Van 6 tot en met 17 Februari bleven de waterstanden practisch constant, waarna een langzame
daling optrad, waarschijnlijk door het naderen van de ijsbrekers op de Waal (vergelijk bijlage U).
Op 24 Februari daalden de waterstanden vrij scherp, bijna 1 m. Op dit ogenblik passeerden de
ijsbrekers Pannerden, waardoor de afvoer door de Waal groter werd en die langs het Palmerdells
kanaal en de IJssel dus kleiner werden.
De opruiming van het ijs op het boven- en het benedengedeelte duurde vrij lang. Doordat de ijsbrekers bij Pannerden een strook vast ijs hadden laten zitten, werd het meeste ijs door de Waal afgevoerd en kwam de IJssel, boven- en benedengedeelte, pas tegel~jk met het oplopen van de waterstanden ten gevolge van het smeltwater vrij. Beneden Wijhe deed zich lang de invloed van het vaste
ijs op het IJsselmeer voelen.
§ 10.
NEDERRIJN EN LEK (Bijlage 10)
De ijsbezetting op de Lek begon op 15 Januari op het getij gedeelte tussen Streefkerk en Vreeswijk,
waar de sterke bochten, en wellicht ook enigermate de geringere diepte der rivier hiertoe bijzondere
aanleiding geven. Het ijsdek breidde zich daarna bovenwaarts uit met een snelheid van rond 0,6 km
per uur of 15 km per etmaal, totdat op 21 Januari de gehele rivier vast was.
Gedurende het vastzetten stegen de waterstanden 1,20 à 1,50 m boven het tevoren aanwezige
peil.
De tijdens het vastzetten voorgekomen verhanglijnen zijn uitgezet in figuur 7 op de tijdstippen,
welke op bijlage 10 door pijlen aangegeven zijn. De algemelle lijn van vergelijking vormt de geblokte
lijn, die de waterstanden aangeeft, zoals z~j op het moment van vast worden geweest zouden zijn bij
open water. De opstuwingen bedroegen:
Culemborg . . . .
Wijk bij Duurstede
Grebbe. . . . . .
Pannerden . . . .
150 cm
140
180 "
170
Op een diepte van rond 300 cm was dus de waterstandsverhoging rond 180 cm of 60%.
Na het vastzetten begonnen de waterstanden te dalen, waarna op 20 Januari een kleine verhoging
optrad, veroorzaakt door het vast worden van de IJssel.
Evenals op de IJssel is van 17 Februari af de invloed merkbaar van het opruimen van het ijs op
de Waal, waardoor een langzame daling van de waterstanden optreedt. Ook is de invloed merkbaar
van het passeren der ijsbrekers bij Pannerden op 24 Februari.
Direct nadat er in het getij gebied vast ijs voorkwam, begonnen de ijsbrekers hun werk, waarbij
het gedeelte beneden Vreeswijk gedurende de gehele ijsperiode open gehouden kon worden. Boven
Vreeswijk ondervond men moeilijkheden door de ijsdam bij kmr 924. Door de te geringe waterstand
moest hier het breken op 19 Februari gestaakt worden. Het breken kon weer hervat worden op 9 Maart,
toen de waterstanden door het opkomende hoogwater begonnen te stijgen, zodat op 10 Maart de gehele
rivier open was.
§ 11.
RIJN EN WAAL (Bijlage ll)
De ijsbezetting op de Waal trad in op 16 Januari in het vak kmr 962-950 en breidde zich daarna
snel bovenwaarts uit met een snelheid van rond 0,9 km per uur of 22 km per etmaal. Op 21 Januari
werd Lobith bereikt en op 24 Januari Ruhrort. Daarna trad nog een langzame uitbreiding op tot
halverwege Düsseldorf-Keulen.
Gedurende het vastzetten *) stegen de waterstanden 2~ à 3 m boven het tevoren aanwezige peil.
De opstuwing is steeds het grootst op het ogenblik van vastzetten. In de figuren vindt men aangegeven
de volgende opstuwingen:
te St. Andries
te Nijmegen
te Rees . . .
32
19 Januari
20
"
22
"
5 Februari
290
190
230
430
cm
"
"
"
Hijn
0Pllillll('1l
Hnndijsvol'minl!: Pil dl'ijrij~. ~troomop\\"(lill·t1:i KilJluDcrcck
(in hN middf"n \RIl t1ti I'ivi('r i... dl" t:t'i.-:t"nrÜekcll I.idltblltlr)
kmr ,i,i3
/
20
.lnrlllo.rÎ 1l)"'~
Zelfde foto,
nlf't
daarop
fUlllf!;egf'\'f'1l
VUil
df' dflf,!f'lijl.. :-"",
grell'l.f'1l
het rnlHlijR
/'
-.
\\"eer lo",rnkpn
hij kmr
\"Sil
,ï5~_8
hel ij ..
-HUlldijs\"orinill1! t.'n dl'IJ flJ1:i ... LroamopWtUl.llR
Heltet:k (link!» t.'n J.o:dci (l'\.·(:hts) klllr .').')3
111
VERHANGL~NEN
~5
,,
.-I Lj.
13
,
,
12
~
-14 - 21
VAN
,,
,,
HET :.JS
HET VASTZETTEN VAN
T~DENS
EN LEK
NEDERR~N
OP
1942
JAN.
'}In
13
,
,,
1
~2
VERKLARING
,,
H
,
VAST~S
,
~O
,,
10
OPSTUWING B:.J
,,
HET ZETTEN
,
:.JSVR:.JE WATERHOOGTE
OP MOMENT VAN :ZErTEN
\
9
9
------
\
\
\
\
8
,~;-
"-~<l
,
7
'0
,
8
"
7
.~"
,
\
G
CO
\
,,
5
,
5
\
,
4
4
\
\
\
\
3
"HALFT:.J
3
"
2
2
./
MAXIMUM
NAP
"
...... O·l \.v
~~~~~~~~ }rAS~""
- 1
- 1
- 2
-2
- 3
-3
-4-
-4
UI
a
w
tij
-5
~
-6
w
w
z
~Z
UI
0
~
w
Z
Z
~
I
870
W
J:
Z
ll:
cl)
I
880
Q:
I!)
.J
oe(
I
890
UI
dl
IQ
UI
ll:
UI
~
a 3
Q:
z
W
w
1:
.J
z: w
I
900
w
III
1:
1:
W
ll::
I
940
ll:
0
W
I
S20
-5
~
500
Q:
:J
:J
I!)
Q:
0
ll:
:"l
0
dl
1:
:l
111
)
W
ll:
:'l
.J
:J
)
0
I
I
930
940
figuur 7
a
.J
w
lil
>
J1)
Q:
<t
<t
W
W
Q:
>
•I
I
9.50
960
zW
~
:r
z:
0
0
J:
0
11)
I
970
-6
ll:
~
W
ll:
u-
w
ct
z:
UI
W
Q.
Ii).
~
ll:
I
98.0
1:
I
990
km
33
te
te
te
te
24 Januari 300 cm
430
28
"
5 Februari 430
320
24
Orsoy . . .
U erdingen .
Düsseldorf
Monheim
"
Uit de figuur blijkt duidelijk de algehele verstoring van de normale afvoertoestand. De ijsver.
hogingen geven opstuwingen, die tot 50 km en meer stroomopwaarts merkbaar zijn.
Op het Duitse gebied ontstonden grote verhogingen van de waterstand ten gevolge van opstuwing
door het vaste ijsdek. Zo trad te Emmerik een verhoging op van 2 m, Rees 2,3 m, Orsoy 3 m en Uerdingen zelfs 5,3 m (op 29 Januari). Door een korte dooi omstreeks 29 Januari en de invloed van het
warme industriewater raakte het ijs boven Ruhrort los en zette zich boven Rees opnieuw vast, waardoor
de waterstand te Rees nog 2 m steeg, zodat daar een verhoging optrad van totaal 4,3 m. De waterstanden te Uerdingen en Düsseldorf daalden door deze verschuiving 1 m.
Enkele tijdens het vastzetten voorgekomen verhanglijnen zijn opgenomen in figuur 8, op de tijdstippen, zoals deze in bijlage 11 door pijlen aangegeven zijn. Als algemene lijn van vergelijking is genomen de geblokte lijn, die de natuurlijke waterstand aangeeft op het moment van het vastzetten.
Na het vastzetten begonnen de waterstanden enigszins te dalen, gevolgd door een kleine verhoging
ten gevolge van opperwater.
Spoedig na het eerste ijs werd met breken begonnen. Aanvankelijk maakte men langzaam
vooruitgang, daar enkele keren het reeds gebroken ijs zich in de versmalling bij Werkendam vastzette.
Op 6 Februari werd te Tiel een zware ijsdam ontmoet. Na het opruimen van deze ijsdam daalden
de waterstanden van Tiel tot en met Ew~jk, eerst geleidelijk en later sneller, 2 tot 2,5 m. Boven Ewijk
ondervonden de waterstanden geen invloed van het breken van de dam, daar even boven Ewijk ook
een ijsdam zat.
Na het breken van de ijsdam bij Ewijk op 17 Februari daalden de waterstanden boven Ewijk
geleidelijk rond 2 m. Het doorbreken van de ijsdam te Lobith veroorzaakte een daling van de waterstanden van 1 m.
In tegenstelling tot de IJssel en de Rijn was de Waal reeds voor het invallen van de dooi geheel
open, zodat er een ongehinderde afvoer van het dooiwater plaats vond.
*) In beginsel is het omhoogkomen van het ijsdek toe te schrijven aan de noodzaak van een vergroot
profiel, omdat de afvoer door het ijsdek wordt belemmerd '). Het ijsdek verkleint de hydraulische straal tot
de helft van de waterdiepte. Is h, de diepte vóór het vast worden en h 2 de diepte daarna, dan moet, bij een C
volgens Strickler:
l~
12
~
afvoer = b C V I h, ~. = b C V I h 2 3
3,
waaruit volgt dat: h 2 = 1,32 h"
Wanneer dus het ijsdek dezelfde ruwheid heeft als de bodem, dan is een 30% grotere waterdiepte nodig
om het water af te voeren. In de aanvang kan de ruwheid van het ijsdek echter veel groter zijn, door ineenschuiven en plaatselijke ophopingen van het ijs. Na verloop van enige tijd kan het ijsdek gladder worden, zodat
de waarde van C dan ongetwijfeld kleiner kan worden dan de C van de bodem.
De dikte van het ijsdek moet nog voor 0,9 worden meegeteld voor de hoogte van de waterspiegel. De
waterstandsverhoging zal dus kunnen bedragen in de orde van grootte:
t h, 0,9 d.
m
+
Op de Waal kan h, op ongeveer 4,5 m gesteld worden en d op 0,70-1,00 m (schotsijs + ondergeschoven
ijs). De verhoging der waterstanden zou dienovereenkomstig een grootte hebben van: 2,10-2,40 m, bij een
regelmatig, niet te ruw ijsdek. Zij bedroeg: 2,5 à 3 m, hetgeen dus wel zal moeten worden toegeschreven aan
grotere ruwheid door ineenschuiven en eventueel plaatselijke ijsophopingen.
§ 12.
MAAS (Bijlage 12)
Bijlage 12 geeft het verloop van de waterstanden op de Maas van Roermond tot Mond der Donge
over het tijdvak 10 Januari tot en met 10 Maart, terwijl bijlage 8 de hoogten in cijfers geeft.
Bij het openen van de stuwen op 14 en 15 Januari daalden de waterstanden tot die, behorende
bij de vrije rivier.
Het eerste ijs zette zich vast in het vak van kmr 235-218 en breidde zich daarna met een snelheid
van rond 0,7 km per uur of 17 km per etmaal naar boven uit, zonder dat er zich daarbij onregelmatigheden voordeden. Het vaste ijs bereikte 23 Januari Belfeld, waarna de bovenste grens enige dagen
wisselde met de iets hogere of lagere temperaturen, en bereikte zijn hoogste punt bij kmr 72,3 in de
bocht van Linne.
Enkele tijdens het vastzetten voorgekomen verhanglijnen zijn opgenomen in figuur 9 op de tijdstippen, zoals deze in bijlage 12 door pijlen zijn aangegeven. Als algemene lijn van vergelijking is ge') Zie Ir. P. J. Wemelsfelder "De invloed van het ijs op de waterstanden der grote rivieren", De Ingenieur
1940, no. 7.
34
\.
\
35
33
VERHANGL~NEN
\
\.
\
34
\
\.
\
32
OP
BOVENR~N
EN WAAL
GEDURENDE DE :.JSBEZETTING
\
~5 JAN. -
VAN
\.
\.
24
FEBR. ~942
32
\.
\.
30
\.
\.
\.
30
\.
28
28
27
27
\.
\.
26
26
\
\
25
24
\.
\
25
\
\
24
\.
23
23
22
21
20
20
19
46
12
10
8
8
VERKLARING
7
'"
5
4
~
'-
7
OPEN
RIVIER
GRENS
MET
OR:JF:J5
VAST:J5
6
4
U5vR:.JE WATERHOOGTE. OP
__
-'~=M.,E~T_y~~~I'l
2
!
NAP
-~
-2
-!
-3
.J
w
dl
w
w
~
800
~o
-4
lt
ZO
30
figuur 8
'0
"
35
VERHANGL~NEN
21
T~DENS
OP DE MAAS
HET VASTZETTEN VAN HET
~S
VAN 17 TOT 2.8 JAN, ~942
20
""
18
j8
\
\.
jG
~5
\
\
j4
"
j4
",
j3
13
1211
ja
9
9
8
8
7
7
G
G
5
5
4
4
3
2.
2
NAP
NAP
VERKLARING
- ·1
OPEN
RIVIER
MET
DR~F~JS
-2
2..50 -
-3
-4
-4
:.J5VR:;E WATERHOOGTE OP
,,
,
-s
-6
uJ
::;
o
z
o
..J
uJ
en
en
LL
..J
1È
>::
lil
I:
0:
uJ
uJ
_
-s
,,
\
Z
2.
36
MOME~!.~~~.!!"_EH
\
0
..J
uJ
0
Z
Z
uJ
uJ
U
0:
..J
>
W
..J
..J
uJ
<l
3
120
.30
figuur 9
nomen de geblokte lijn, die de standen verbindt, welke bij ongestoorde afvoer zouden zijn opgetreden
ten tijde van het moment van vast worden.
Gedurende het vastzetten stegen de waterstanden boven het peil van de natuurlijke afvoertoestand:
te Oyen
19 Januari
170 cm
te Ravenstein
20
170
te Mook .
21
105
te Wen
22
90 "
te Belfeld
23
150
"
Bij Roermond trad een verhoging van de waterstand op van 2,50 m, maar deze verhoging viel
juist samen met de vergrote afvoer.
Na het vastzetten daalde de waterstand, evenals op de andere rivieren, op het gedeelte beneden
Mook. Te Ravenstein en Oyen bedroeg de daling ongeveer 1,70 m. Van Gennep tot Neer is een zodanige
daling achterwege gebleven. Wellicht, omdat op dit riviervak het ijsdek uit vlak aangedreven en aan
elkaar vastgevroren stukken bestond, die een, aan de onderzijde, zeer gladde afdekking vormden. In
overeenstemming hiermede is de veel kleinere opstuwing op alle stations tussen Gennep en Neer bij
het vast worden. Bij vergelijking bijvoorbeeld van Ravenstein en Sambeek wordt gevonden:
Ravenstein:
Verhoging bij vast worden .
Geleidelijke daling daarna
20 Januari 170 cm
100 cm
blijvende verhoging.
Sambeek:
Verhoging bij vast worden .
Geleidelijke daling daarna
blijvende verhoging.
70 cm
21 Januari
80 cm
o cm
80 cm
Ten gevolge van de dooi op 26 en 27 Januari was op de gehele Maas een verhoging van de water·
standen merkbaar.
Van I Februari af trad een geleidelijke daling van de waterstanden op, welke niet te verklaren is
door afvoervermindering, daar de waterstand te Grevenbicht practisch geen daling vertoont.
Het verdwijnen van het ijs geschiedde practisch zonder onregelmatigheden.
Door het sluiten van de stuwen ontstond in het stuwpand Lith-Grave op 28 Februari en I en 2
Maart een watertekort, waardoor de standen nogmaals I à 1,50 m lager kwamen.
Gedurende de tijd, dat de stuw te Lith geopend is geweest, had de getij beweging vrij toegang
op de Maas boven Lith. Dit was het geval op 15 en 16 Januari en op I en 2 Maart. Het bleek, dat
de getij beweging zich in ieder geval tot voorbij Lith voortplantte. Van Oyen en Megen staan slechts
de 7 uur standen ter beschikking. Gezien echter de ligging dezer standen, gelijk aan of lager dan de
hoogwaters te Mond der Donge en Lith, mag worden geconcludeerd tot een kleine getij beweging tot
boven Megen toe.
§ 13.
OVERZICHT DER IJSOPSTUWINGEN
Figuur II geeft een grafische voorstelling van de, gedurende de tijd der ijsbezetting veroorzaakte
waterstandsverhogingen op de Boven-Rijn te: Düsseldorf, Ruhrort, Wesel, Emmerik en Lobith,
terwijl figuur 10 de waterstandsverhogingen geeft te: Nijmegen, Tiel, Sint-Andries, Arnhem, Wijk
bij Duurstede, Westervoort en Katerveer.
De verhogingen zijn gevonden door te berekenen, welke waterstanden ten naaste bij zouden zijn
opgetreden bij ijsvrije rivier. Deze standen zijn in het linkerdeel van de figuur door een streeppuntlijn
aangegeven, terwijl de werkelijk opgetreden waterstanden aangegeven zijn door een getrokken lijn.
De afstand tussen deze twee lijnen, aangegeven door een verticale arcering, stelt de eigenlijke verhoging
door het ijs voor. In het rechterdeel van de figuur zijn deze verhogingen nog eens afzonderlijk getekend.
Over het algemeen vertonen de opstuwingen een vrij regelmatig en constant verloop. De grootste
opstuwingen komen te Wesel en Ruhrort voor. Aanvankelijk bedragen deze respectievelijk 3 à 3,50 m,
doch door de verschuiving van omstreeks 30 Januari worden deze vergroot tot respectievelijk 5 à 5,50 m.
Duidelijk is de invloed van het ijsbreken te zien: een langzame daling voor de ijsbrekers passeren
en een scherpe daling op het ogenblik van passeren zelf. Bij Arnhem en Westervoort is er vanaf het
ogenblik, dat de Waal tot Pannerden open is, een geleidelijke daling merkbaar, doordat de Waal dan
meer water tot zich trekt.
37
INVLOED VAN HET ~S OP DE WATERSTANDEN DER BOVENRIVIEREN
WINTER ~942
OPSTUWING DOOR HET :.IS
VERLOOP DER WATERSTANDEN
-'-'-'- VOLGENS BETREKKING5L:JN AFGELEID UIT KEULEN
JAN.
lO
'S
2.0
2S
s
FEBR.
~
G
W
MAART
U
5
~
15
"-
_.
"'-
,-
possev'elt
a
-'
8-
8_
_.
'-
-,
-,
_4
"-
_.
SINT ANDRIES
5-
4_
-'
a: "-
«
"'+ '-
z
-'
ARNHEM
->
8-
,->
3_
"-
"'-
_3
->
-'
_.
>-
KATER VEER
.-
-'
-'
4S
..
15
2D
JAN.
38
2S
5
10
~s
FEBR.
:w
2.S
5
.fO
~s
MAART
figuur 10
2D
Z5
31
JA~
".-
~
5
iD
IS
FEBR.
VAST:JS
2Ll
2S ~
INVLOED VAN HET US OP DE WATERSTANDEN VAN DEN RUN
WINTER ~942
OPSTUWING DOOR HET :.IS
VERLOOP DER WATERSTANDEN
- . - '_0-
BETREKKING5L~N
VOLGENS
JAN.
~5
10
2D
AFGELEID
UIT KEULEN.
FEBR.
5iO~SW2S
MAART
s~o~,.
111
,,-
-'
31_
DÜSSELDORF
-,
"'-
24_
-'
,,\
z.o
'.
"l
Z
~I-
-'
+
H_
-'
21)2,52.85
..0
_4
~5b"<lc<"i J'=""Cn_
t
,,-
3
-,
-'
i52D2S3tSlU
LOBITH
-'
"10
10
15
iiliiiljlillililii
11
W
JAN.
5
2.S-""·"'+-S;--::1O--'---:'5~W!:"'---!O,",-+-""'S;--::"--'---:'~S-
FEBR.
tO
MRT.
MAART
figuur 11
39
HOOFDSTUK 5
KUNSTMATIGE IJSOPRUIMING OP DE GROTE RIVIEREN EN
BENEDENRIVIEREN
§ 14.
HISTORISCH OVERZICHT
Voor zover bekend, is de opruiming van ijs op de grote rivieren door middel van stoomboten
voor het eerst geschied in de winter 1860-1861, bij wijze van proefneming. Nadat de dooi was inge.
vallen werd gedurende negen dagen met één radersleepboot op verschillende benedenrivieren gebroken.
Het resultaat werd gunstig geacht.
In Februari 1871 werd opnieuw een proefneming gedaan met een radersleepboot op de Nieuwe
Merwede, dus op de hoofdafvoerweg. Het resultaat was minder gunstig, deels doordat veel tijd verloren ging door reparaties, deels een gevolg van een minder sterke constructie van de boot. Ook was
de dooi minder ver gevorderd dan in 1861. Men bleef echter overtuigd, dat bij gevorderde dooi gunstige
resultaten bereikt konden worden.
In Januari en Februari 1880 werd, ongeacht het gebruik van een paar kleine schroefboten in de
Koningshaven en op de Nieuwe Maas te Rotterdam, van een viertal stoomboten gebruik gemaakt,
namelijk twee raderboten en twee rammonitors (schroefboten). Gebroken werd op verschillende benedenrivieren bij ver gevorderde dooi. De raderboten bleken beter te voldoen dan de monitors. De
resultaten werden niet ongunstig geacht. IJsopruiming bij vriezend weer werd evenwel geheel onmogelijk geacht.
In Januari en Februari 1881 werd opnieuw met twee raderboten en twee monitors bij gevorderde
dooi op verschillende benedenrivieren gebroken. De monitors voldeden wederom niet en werden nadien
dan ook niet meer gebruikt.
In Januari 1885 werd gedurende een achttal dagen op verschillende benedenrivieren, doch in het
bijzonder op de hoofdafvoerweg, met drie raderboten gewerkt. Van deze drie voldeed de Wodan
(100 pk), die met Rijkssubsidie voor het ijsbreken was ingericht, het beste. Voor het eerst werd bij
vorst met breken begonnen met de bedoeling te trachten het ijs in het Hollands Diep en in de Nieuwe
Merwede drijvende te houden. De conclusie luidde:
"dat, hoewel onder gunstige omstandigheden de Boven- en Nieuwe Merwede open te houden
zijn, waardoor ijsbezetting op de Waal kan worden voorkomen, dit bij enigszins strenge en aanhoudende vorst echter niet mogelijk zou zijn, dan door middel van een veel groter aantal stoomboten met krachtiger vermogen dan waarover in de tegenwoordige omstandigheden beschikt kan
worden. De ondervinding heeft evenwel ook thans wederom geleerd, dat een ijsbezetting in deze
rivier zeer goed door stoomboten opgeruimd kan worden, waarbij dan tevens het verbrijzelen
van het ijs door middel van springladingen (zie verderop) helpen kan, hetgeen bij een openhouden
van een rivier niet uitvoerbaar is."
In de lange en strenge winter 1890-1891 werd met een grotere vloot opgetreden, namelijk: drie
raderboten (waaronder de Wodan) en bovendien zes schroefboten. Begonnen werd enige dagen na
het invallen van de dooi. Het oordeel over de boten, vooral over de Wodan, was gunstig. Raderboten
bleken de beste ijsrammers te zijn. Over de bereikte resultaten oordeelde men niet gunstig, daar er
geen aanwijzingen waren, dat het losraken van het ijs meer bovenwaarts door het breken aan het
benedeneinde beïnvloed werd.
In de winter 1892-1893 werd 'evenals in 1885 reeds tijdens de vorst met het ijsbreken begonnen.
Vijf stoomboten, de Wodan en vier schroefboten werden gebruikt. Getracht werd het ijs op de Nieuwe
Merwede drijvende te houden, hetgeen geheel gelukte. Deels moet dit welslagen toegeschreven worden
aan de gunstige omstandigheden: vrij korte ijsperiode en weinig ijstoevoer naar de Nieuwe Merwede.
Geconcludeerd werd, dat de voor het ijsbreken te gebruiken boten steviger moeten zijn gebouwd dan
gewone sleepboten, daar men anders te veel oponthoud door reparatie heeft.
In 1894-1895 werd wederom gebroken met de Wodan en vier schroefboten, waaronder devoor
Rijksrekening speciaal als ijsbreker gebouwde Achilles (de latere P. Caland), die goed bleek te voldoen.
Evenals in 1884-1885 en 1892-1893 werd begonnen met breken tijdens de vorst. Men bereikte met
de boten kmr 84,900, dit is ongeveer 40 km boven Willemsdorp, welke afstand in hoofdzaak door de
ijsbrekers ijsvrij was gemaakt. Dit resultaat werd bereikt onder gunstige omstandigheden, namelijk
een geringe opperafvoer en een langdurige dooi, waardoor het ijsdek vast bleef zitten en, door de dooi
verzwakt, gemakkelijk kon worden gebroken.
40
In 1916-1917 werd tegen het einde van de vorstperiode begonnen. Het resultaat van 15 dagen
ijsbreken op de hoofdafvoerweg bij niet ongunstige omstandigheden (geleidelijke dooi en weinig afvoer)
was teleurstellend. De ~jsbrekers hadden, toen het ijs op de bovenrivier loskwam, pas kmI' 107 (18 km
boven Willemsdorp) bereikt. Over de gebruikte boten, de Rijksijsbrekers P. Caland en de Chr. Brunings
was men niet ontevreden, hoewel deze te vaak op het ~js vastliepen. Op de afvoer van water en ijs had
men door het breken niet de minste invloed uitgeoefend, aangezien de bovenrivier zieh ontlastte langs
de Beneden-Merwede, toen het boveneinde Van de Nieuwe Merwede nog vast zat. Voor een groot deel
moet het geringe resultaat toegeschreven worden aan het feit, dat slechts de tw~e vermelde boten
gebruikt werden. Niettegenstaande er tijdens vroegere winters betere resultaten waren bereikt, toen
met breken werd begonnen tijdens de vorstperiode, werd onder meer geconcludeerd, dat men zeker
niet met breken behoefde te beginnen, voordat de dooi ingevallen was.
Niettemin werd in 1928-1929 opnieuw met breken begonnen tijdens de vorstperiode, met de
bedoeling, om na het invallen van de dooi de zich op de Boven-Merwede bij kmI' 101 bevindende ijsdam
te kunnen aanvallen. Toen de dooi op 4 Maart inviel, werd bedoelde dam nog dezelfde dag bereikt.
Over de P. Caland werd niet meer beschikt. Als belangrijke aanwinst kon worden geboekt de van
particuliere zijde als ijsbreker gebouwde schroefsleepboot Siberië, die, in voldoende waterdiepte, meer
kon presteren dan de Calando Behalve over de Chr. Brunings en de Siberië werd beschikt over nog zeven
andere schroefboten. Met breken werd begonnen 12 dagen voor het invallen van de dooi. Toen de bovenrivier loskwam, hadden de ijsbrekers kmI' 71 b~j Opijnen bereikt (54 km boven Willemsdorp). Dit
gunstige resultaat was ook zeker bevorderd door de betere toestand, waarin de Nieuwe Merwede verkeerde. Aanbevolen werd onder meer om in het vervolg reeds bij zware ~jsgang op de Nieuwe Merwede
ijsbrekers te werk te stellen en onmiddellijk na het intreden van een ijsbezetting het ijsbreken ter hand
te nemen op de Nieuwe Merwede en de Dordtse Kil; dit laatste water voor het bereikbaar houden
van de reparatiewerven te Dordrecht.
In 1939-1940 werden reeds drie dagen nadat het eerste ijs zich op de hoofdafvoerweg had vertoond, ijsbrekers uitgezonden om allereerst de toegang tot de werven te Dordrecht en de Nieuwe
Merwede open te houden. Toen de hoofdafvoerweg los kwam, hadden de ijsbrekers kmI' 892 (Ewijk)
bereikt, dit is 91 km boven Willemsdorp. Factoren van doorslaande betekenis op het gunstige resultaat
waren zeker het vroegtijdig inzetten van zoveel en zo goed mogelijk materieel.
In 1940-1941 werden de ~jsbrekers te werk gesteld kort nadat zich ijs op de hoofdafvoerweg had
vertoond.
In 1941-1942 werd op de tweede dag, nadat het eerste ijs zich op de hoofdafvoerweg had vertoond,
met het ijsbreken begonnen. De rivier was los, 5 dagen vóór het invallen van de dooi.
De kunstmatige ijsopruiming door middel van springmiddelen is nog ouder dan die met stoomboten.
Nadat in 1771 reeds door een onderluitenant der artillerie aan de Staten van Holland een voorstel
was gedaan tot het opruimen van ijsdammen door mijnen (waaraan echter, naar het schijnt, geen
gevolg is gegeven), werden, voor zover bekend, voor het eerst in 1845 proeven genomen met 2 mijnen,
met buskruitladingen van 50 en 150 kg. Zij toonden de mogel~jkheid aan om door ontploffing van
tonnen met buskruit openingen en scheuren in het ijs te maken.
In Februari 1871 werd na het invallen van de dooi, naast stoomboten gebruik gemaakt van buskruit op de hoofdafvoerweg. Het oordeel over het bereikte resultaat was niet ongunstig, doch over het
aandeel, hetwelk de springmiddelen in het totale resultaat hebben gehad, kon niets positiefs worden
medegedeeld.
In Januari 1880 werd, nadat de dooi voorgoed was ingevallen, met buskruit gewerkt; op sommige
plaatsen met gunstig effect.
In Januari en Februari 1881 werd na het invallen van de dooi naast stoomboten wederom met
springmiddelen gewerkt. Behalve buskruit werd ook lithofracteur gebrui~t, doch dit laatste middel
voldeed minder.
In Januari en :Februari 1891 werd na het invallen van de dooi, behalve van stoomboten op uitgebreide schaal gebruik gemaakt van springmiddelen. Naast buskruit werd nu dynamiet gebruikt, dat
echter minder scheuren deed ontstaan dan buskruit. De hoofdtaak van de springdetachementen bestond
uit het aantasten van ijsopstoppingen, welke door de boten niet konden worden bereikt.
In 1895 werden naast stoomboten ook springmiddelen, meest buskruit, en een enkele keer dynamiet
gebruikt. Over het bereikte resultaat werd in het betreffende verslag niets gemeld.
In 1917 werd zowel dynamiet als buskruit gebruikt, hoofdzakel~jk voor de ijsbrekers uit. Het nut
werd zeer gering geoordeeld. Het was niet waarneembaar, of de ~jsbrekers meer resultaat hadden in
vooraf met springmiddelen bewerkt ijs, dan in niet daarmede bewerkt ~js.
In 1929 werden wederom springmiddelen gebruikt voor de ijsbrekers uit. Hoofdzakelijk werd
trotyl gebezigd. Enkele proeven werden genomen met thermiet, doch zonder positief resultaat. De
41
indruk was, dat het ijsbreken door de boten enigermate vergemakkelijkt werd door het vooraf bewerken
van het ijs met springmiddelen.
In 1940 werd wederom voor de ijsbrekers uit en ook op plaatsen, waar deze niet konden komen,
met trotyl gewerkt. Er ontstonden wel kraters, doch geen scheuren er omheen. Het scheen, dat trotyl
een te brisant springmiddel is.
In 1942 werden wederom trotylmijnen gebruikt om de opruiming van een ijsdam bij Ewijk te
bevorderen. Hoewel de mijnen voldoende diep geplaatst waren en op afstanden van slechts 8 m, was
het resultaat gering.
§ 15.
ALGEMEEN OVERZICHT VAN DE WINTER 1941-1942
De bestrijding van het ijs op de grote rivieren en de benedenrivieren is met nog meer kracht en
in groter omvang ter hand genomen dan vroeger geschiedde. Met het breken werd begonnen op 15
Januari en geëindigd op 17 Maart. Er werd dus gedurende 61 dagen gebroken. Het grootste aantal
ijsbrekers, dat op één dag werkzaam was, bedroeg 19, terwijl in totaal 828 ijsbrekerdagen gemaakt
werden. Gemiddeld waren dus per dag werkzaam: 13,6 ijsbrekers. Ter vergelijking zijn bovengenoemde
cijfers tesamen met die van de winters 1941, 1940 en 1929 uitgezet in onderstaand staatje:
Winter
Aantal breekdagen
Grootste aantal ijsbrekers, per dag werkzaam
Aantal ijsbrekerdagen .
Gemiddeld aantal ijsbrekers, per dag werkzaam
1942
1941
1940
1939
61
19
828
13,6
39
15
285
7,3
53
12
322
6,1
21
9
113
5,4
Hieruit blijkt duidelijk, dat de ijsopruiming in de winter van 1942 die van 1941, 1940 en 1929
belangrijk heeft overtroffen.
Een overzicht van de rivieren, waarop het ijs vast is geweest, en welke gedeelten werden gebroken,
is op het schetskaartje figuur 12 aangegeven.
Een algemeen overzicht van de werkzaamheden van het ijsbreken van dag tot dag geeft figuur 13.
In de linkerkolom zijn de rivieren vermeld, waarop de ijsbrekers van dag tot dag werkzaam waren,
in de rechterkolom, welke ijsbrekers dit waren.
Onderscheid is gemaakt tussen speciaal breekwerk, waarvoor een vette letter is ingevuld, en het
openhouden en voorkomen van eventueel opnieuw vastworden, waarvoor een gewone letter is ingevuld.
De laatste opgave is uiteraard onvolledig, omdat de ijsbrekers van en naar de havens voor overnachten,
voor reparatie en dergelijke een gedeelte van de rivieren passeerden en dus, evenals trouwens de gewone
scheepvaart, het openblijven bevorderden. Speciaal geldt dit voor de Noord en de Dordtse Kil.
Voorts is door middel van arcering aangegeven, of op de dag, waarop niet werd gebroken, het ijs
vast was. Waar een vette letter ingevuld staat, was er uiteraard àf vast ijs, àf zwaar drijfijs.
Het breken geschiedde gedeeltelijk door de Rijkswaterstaat, letters b en c, gedeeltelijk door het
Comité voor IJsbestrijding in samenwerking met de Rijkswaterstaat, letter a. De verdeling van de werkzaamheden is in de figuur door middel van een omlijning aangegeven. Belanghebbenden, verenigd
in het Comité voor IJsbestrijding, hebben echter in tegenstelling tot vorige jaren niet in de kosten
bijgedragen, zodat deze geheel ten laste van het Rijk kwamen.
De Lek werd gebroken tot kmr 918,6 (boven Wijk bij Duurstede). In 1940 werd op de Lek gebroken
tot Culemborg en in 1929 tot Vreeswijk. De Waal met Bovenrijn werd gebroken tot kmr 831,2 (boven
Rees in Duitsland). In 1940 tot kmr 892 en in 1929 tot kmr 928.
De rivier was geheel los 5 dagen vóór het invallen van de dooi. In 1940 was de rivier geheel los
3 dagen na het invallen van de dooi en in 1929 9 dagen na het invallen van de dooi.
IJsdammen werden ontmoet bij Zaltbommel, Dreumel, Ewijk en Lobith, waarbij vooral die bij
Ewijk bij het opruimen grote moeilijkheden veroorzaakte.
§ 16.
KUNSTMATIGE IJSOPRUIMING OP DE GROTE RIVIEREN
Evenals in de winters 1939-1940 en 1940-1941 werd, onmiddellijk nadat zich het eerste vaste
ijs op de Boven- en Nieuwe Merwede vertoonde, met breken begonnen. Het hoofddoel was, als van
ouds, het zo snel mogelijk openbreken van de hoofdafvoerweg voor het ijs (Waal, Boven-Merwede,
42
OVERZICHT
-
~
L-
~942.
~5TOE5TAND
KUN~TMATIQE
-
a,s.oPRUIMINc.
~
_
..
-- ._--
-
~-~-~-~ -----------------~-"-~-"~~,,,.,
figuur 12
Nieuwe Merwede en Hollands Diep) en daarbij de Waal zover mogelijk open te houden, zodat bij invallen van de dooi de meeste zekerheid voor ongehinderde afvoer van het dooiwater wordt verkregen.
Met het ijsbreken werd op 15 Januari begonnen, aanvankelijk met de Rijksijsbrekers: Christiaan
Brunings en Jan Blanken en de ijsbrekers Siberië en Duitschland van de N.V. Nederlandse Stoomsleepdienst, voorheen P. Smit Jr. te Rotterdam.
Zolang deze nog niet op de reeds genoemde hoofdafvoerweg nodig waren, is van hun aanwezigheid
gebruik gemaakt ?m ijste._~~eken op de Dor_~!se ~~1_!J._t'l~ ~;tallegat~n~eJ:>.!1g.e_Mafl,s,_.p it K~s.Qhkdde.
iillietbelàng v-al.l_~_~cht:lepyaart. Evenals vroeger, bleek ook nu de Kil weer een onbetrouwbare
schakel te zijn in de verbinding 'van1:>oI'drëclit -meÇde Waal, daaroir":irid uit zuidelijke rièhtingen
het drijfijs door de vloedstroom in de rivierarm gestuwd wordt. Nadat enkele dagen later nog de in
dienst gestelde ijsbrekers Amstel, IJssel, Zijpe en Belriiirvan ae N.V. Nederlandse Stoomsleepdienst,
voorheen P. Smit Jr., en de Van Hoogendorp van de N.V. Sleepdienst, voorheen J. Roelofs, aangekomen waren, werd met een voorhoede, bestaande uit de ijsbrekers Chr. Brunings, Siberië, IJssel,
Amstel en Duitschland, waarbij later nog de Spitsbergen van P. Smit Jr. gevoegd werd, begonnen de
hoofdafvoerweg te breken. De overige vaartuigen met de Mark en de Vrede van P. Smit Jr. vormden
de achterhoede. De achterhoede had niet alleen tot taak om het vastlopen van het afkomende ijs op
het riviervak beneden Gorinchem te verhinderen, doch werd tevens gebezigd voor het openbreken
van de Amer en het openhouden van de Dordtse Kil. Dit laatste was, evenals in vorige ijsperioden,
noodzakelijk teneinde de reparatiewerf in Dordrecht te kunnen bereiken.
Omtrent het algemeen verloop van het ijsbreken is nog het volgende op te merken:
Na het openbreken van het bovengedeelte der Oude Maas, het Mallegat en de Dordtse Kil stoomde
de voorhoede op om het ijs hoger op de hoofdafvoerweg te breken. Tot Gorinchem, waar de rivier breed .
t1
43
OVERZICHT
VAN DE
~SOPRUIMING
KUNSTMATIGE
DOOR HET R~K OP DE
GROTE RIVIEREN
~SBREKERS
RIVIEREN WAAROP
=
VET
GEWOON
De:
=
VAST:J.5
OF
Z.WAAR
OPENGEHOUOEH
LETTER.e.
A.
KERS
GEBROKE.N
a
c..
'E....
DR~F~~
VASTZETTEN
"*
l!.N
GEVEN AAH 'WELKE
HEBBEM. ~ VA5T'JS.
~SBREKERS
GEBRUIKTE
'WERKZAAM \\lAREN
DE
GEeROKE"!_
OPNIEUW
BENEDEN RIVIEREN
EN DE
LETTERS A. B
EN
KOLOM AAI'i oP WELKE
VOORKOMEH.
CONVOQIE.....
<.J5BRE~PRINGEN VAN M:.JHEM.
GEBROKEH
e
GEVEN IN DE LINKERRIVIEF;>EN DE
:.J5BREKERS
HEBBE.N.
<!l
~
<Jl
<Jl :>:
;;)
~
Q
'" ''"r"
..J
n. ~ '!!
UI
Cl<
<IJ
~
~
~
Q
'"
~
0
0
z:
oe oe UI
Q
z z:
N
UI
UI
:> :>:
....
0:>:
ll.
0:
",Ii
Cl< <Jl
Jl::")
CONVOOI CL
UI
~
'"oe
8
:I:
"
~
UI
III
<Jl
.J
UI
.J
ti)
L
«
UI
<I)
!~ ~~
:z:l z
~'"
5
~~
~ WIj ~
l2 <IJ l- Z~3
W
0
UI
.J~
-'rlii?:I: ~
" >'"
~ -ct: ~
ol)
C
1~~--I--+,~~771-C::-'
z-S------- - - - 1"0'U;---
27
26-----------~-
a-~Q
---
0-
--0:
MAART
-2--·--·
,----
-4--
-.-----.---
-5~-----
-----:;-~--~-
~-----'~---­
j~--_.­
l~-·---
.,"
1'4---iS
~_.
0.
AANTAL
DAGEN
O~N
~51 2 4
--
GEHOUDEH
AANTAL
VAGE.H Z'I1f4t.R
DI:;t~F:.J~
~. 2 13
~
-- _I' -
I
~
1
14
~9 H
"
AANTAL DAGEN DAT ELKE
-'-f-r-+-+---~'\~
4 49 V.4i
I
G 82.2.415 245 2 Z. 6 '4 9 1558
IN TOTAAL 828 ;'SBREKERDAGEN
IN ;:>40
322
,
ER IS GEBROKEN GEDURENDE ~j DAGEN
(IN
~:>40 53 DAGEN)
OF VA.e>T;J$
• GEBROKEN
~
t'
'l
A 1\
lfl \
1
1
1
1
-i
Z
3
45
DRAAD
IN OE. SCHROEF
L.O~5r:.
.5CHRO~
MACHIHESCHADE
SCHROEF VERLOREN
SCHROEF GEBROKEN
.,.,
... 2.
.43
.. 4
.tS
~ROEFA~ GE:BROKEN
~ROEFA5 EN SCHROEF GEBR.
SCHROEF EH ROER GEBR.
GAT ltol DE SCHEEPSWAND
6O~lING EH REELIHG BE5CH.
~ ~~:~~~\~~TI:~a:~::~T
~~ AVER~
8
.ta
.t9
X
9
10
OEFECT
LOS5E.
V5PL.QEG
~5PL.OEG BESCHADIGD
figuur 13
44
;'SBREKER WERKZAAM WAS
5_Z_4_75_~_50_5~i07~7.;'_I.z.Z_3 91,(,373752.53
~~HE:OEFA5
KETEL
VERSCHAHSIHG
IN REPARATIE
NIET GE.WERKT OF IN RE.SERVE
H
,
•
828
is, was het ijs tamelijk gemakkelijk te breken, doch verder stroomopwaarts, bij smaller wordende \ 1
rivier, werd ook het ijsdek zwaarder. Op 21 Januari raakte het ijs bij Gorinchem weer vast en werd de \
voorhoede teruggetrokken om verdere opstapeling van afkomend gebroken ijs en blokkade te voor- i
komen. Veel moeilijkheden werden bij Werkendam on.dervonden, waar het ijs telkens opnieuw vastraakte. Op 22 Januari was de toestand daar zo, dat de voorhoede teruggenomen werd om een geul te i
maken, die de daarop volgende dagen verbreed werd. De 26e Januari was er op het Hollands Diep en de !!
Nieuwe Merwede zwaar drijfijs. Daar door het vele afkomende ijs en de lage temperatuur het einde
hiervan niet in zicht was, werd de hoofdmacht op Moerdijk teruggetrokken. 27 en 28 Januari werd
slechts weinig vordering gemaakt, doordat de geul bij Werkendam opnieuw versmald was en het boven I
Werkendam gebroken ijs over de gehele breedte der rivier vastraakte. Op 29 Januari arriveerde men
bij de bruggen te Zaltbommel. Hier had zich een zware ijsdam tussen de pijlers van de verkeersbrug
gevormd, terwijl bovendien, wegens de geringe diepte, moeilijk gewerkt kon worden. Op 31 Januari
werd eerst de zuidelijke opening gebroken, waardoor het gebroken ijs door deze opening tot afvoer
kon komen, en daarna de andere openingen.
4 Februari werd op kmI' 920 bij Dreumel een zware ~jsdam ontmoet. Het ijs zat over de gehele
breedte der rivier tussen de kribben vast opeengepakt met over een afstand van 600 m een dikte van
1 tot 2 m boven de waterspiegel. ~an de rechterzijde bevond zich een zandrug waarboven nauwelijks
2 m water stond, zodat bij het opruimen van het ijs voorzichtig te werk moest worden gegaan, mede
door de sterke stroom, die in het diepere gedeelte liep.
12 Februari werd op kmI' 893",5 bij Ewijk een ijsdam ontmoet. Door de vele zandruggen was het
opruimen van deze ijsdam zeer moeilijk, temeer daar de waterdiepte maar 1,80 m bedroeg. Bij de
pogingen om de dam op te ruimen liep de Amstel vast op een zandbank en kon niet losgetrokken
worden, zodat de boot verlaten werd. Hij kwam later vanzelf weer los. Op 15 Februari werd getracht
de dam door middel van springladingen op te ruimen. 16 ladingen, elk van 10 kg trotyl, werden aangebracht en gelijktijdig tot ontsteking gebracht. Hoewel de gaten dit keer voldoende diep geboord
waren en de onderlinge afstand der ladingen slechts 8 m bedroeg, was het resultaat gering. Evenals
voorgaande winters is ook nu weer de ervaring opgedaan, dat trotyl een te brisant springmiddel is
voor het opruimen van ijsdammen. Intussen hadden hernieuwde peilingen aangegeven, dat de diepte
toegenomen was, zodat het breken weer kon worden voortgezet. Er werd een geul gebroken langs de
kribben aan de rechteroever, waar het ~js tamelijk dun was. Na moeizaam breekwerk was de ijsdam
tenslotte op 17 Februari opgeruimd.
24 Februari werd de kop van Pannerden bereikt. Aangezien het Pannerdens kanaal ijsvrij was,
werd een strook ter breedte van 50 m tamelijk opgeschoven ijs voor de mond van het Pannerdens
kanaal gespaard, om te voorkomen, dat het van de Bovenrijn afkomende ijs in het Pannerdens
kanaal zou komen.
25 Februari werd op kmI' 863,9 bij Lobith een zware ijsdam ontmoet. Deze strekte zich benedenstrooms vanaf de linkeroever uit tot over de halve breedte van de rivier en werd bovenwaarts breder.
Het ijs reikte op vele plaatsen tot op de bodem. Na veel moeite werd deze dam gebroken.
2 Maart werd het ijs van kmI' 855 af steeds dunner tot op kmI' 851 geen ijs meer werd ontmoet.
Doorgevaren werd tot kmI' 845. De volgende dag werd doorgevaren tot kmI' 831,2, waarbij onderweg
kleine ijsvelden en hier en daar ijsranden werden gebroken.
4 Maart werd doorgevaren tot kmI' 834, waar het laatste drijfijs ontmoet ·werd.
5 Maart werd gevaren tot kmI' 819,3 bij Wezel, waar een zware opgeschoven zoom langs de linker'lever gebroken werd.
Verder stroomopwaarts was er op die dag nog wel veel vast ijs, namelijk tot kmI' 754 (zie bijlage 3).
Dit ijs was toen evenwel reeds tengevolge van de invallende dooi en het even boven nul verkerend
Rijnwater op vele plaatsen open gekomen. Het werd niet van belang geacht de ijsbrekers nog verder
te doen opstomen.
i
§ 17.
KUNSTMATIGE IJSOPRUIMING OP DE BENEDENRIVIEREN
De ijsopruiming op de benedenrivieren werd hoofdzakelijk verzorgd door particulieren, waarbij
de volgorde der werkzaamheden door de Rijkswaterstaat werd aangegeven.
Nadat het ijs zich in de Beneden-Merwede had vastgezet en de ijsafvoer langs di~~t:lLi!!d{)!'icl:ltjQK-_.
van:Qûrckecht en RoHerdam'Yasges.tremd, wer4 beslcjten-de.ver!!.t!!..ding. V~!LDoI'g.recllt met RQt.t!'lf.:da~en de zee in stand te houden over de N()C!J:.<i en.:!e~_~ch~en.de Lelr zo~~r:..~c!ge}ijk:bev.aarbaar~ehouden, ",aarmede dan tevens bereikt werd, dat het ijs op de NederEijnen Lek bij het invallen van de.
dooi ongehinderd afgevoerd kon worden. De verbinding van Dordrecht met de zee open te houden
:-v~f1aeDu(fel\Iaaslsöiidóéûijk wegens aebruggeUbif Harerïarecht -en-Spijkerusse, die ernstige obstakels
45
voor de ijsafvoer vormen. Bovendien is de scheepvaart er zo gering, dat deze het ontstaan van een
vast ijsdek tijdens de stroomkenteringen, bij enige vorst, niet kan voorkomen.
De Nieuwe Maas, de Noord en de Lek tot Vreeswijk zijn door deze methode de gehele ijsperiode
bevaarbaar gebleven.
eDe Dordtse Kil blijft een onberekenbare factor in de ij sbestrij ding, omdat bij wind uitzuideliike
richtingen biLyl9~g _meer jil?-jn de--rivTerrnond_wj>j(l~ge_~1.!\V<h~-dan.erhifeb-.ä:fgéYoerèl- wordr.-Toch
js het op.en blijven van de J(il van belang, daar de op de Waal werkeIlde ijsbrekers te allen tijde voor
_ reparatie Dordrecht moeten kunnen bereiken en ijsbrekers uit andere plaatsen door moeten kunnen
varen, wanneer-ili-9-ILd~.w:aaLjngez.e.LmQe_te.njïo.rde.n..
._
Er werd gebruik gemaakt van de volgende ijsbrekers:
Aantal breekdagen
Noorwegen
Friso
Pampus
Erasmus
Schiedam
Breezand
Schokland
Urk
IJsbreker I
IJsbreker II
N.V. Sleepdienst
"De Rode Ster"
vlh J. Roelofs te
Rotterdam
I
4
49
24
41
52
47
51
50
47
Totaal
366 breekdagen
Over het algemeen verloop van het ijsbreken is het volgende op te merken:
Van_AoJtt:r.da!llllit ':Verdengeregeld tochten ondernomen op de reedsgen()emde ~arwegell.,
waarbij vooral in het begin assistentie verleend moest worden aan vastgeraakte boten.
Aanvankelijk geschiedde dit openhouden zonder veel moeilijkheden, al werden op 24 Januari en
daarna de ijsschotsen steeds groteren dikirer met zwaar, langs de oevers opkruiend ijs. Ook vormden
~icll_~!,ote ij~veIC!~ll.è_~~_lk!=l_ge!:~gel~_werC!~~-R~~rg~en.
Op 2 Februari ontstond een ijsdam bij Vreeswijk. Wegens de geringe diepte benedenstrooms
van deze dam was het voorlopig onmogelijk deze op te ruimen. Dit lukte pas op 8 Februari toen er
weer voldoende diepte was.
Op 13 Februari ontstond een ijsdam bij kmr 936,8, die over 2/3 gedeelte der breedte een dikte
had van 5 m en aan de zuidelijke oever aan de grond reikte. Daar er voldoende diepte was beneden
de dam, kon deze gebroken worden.
Op 18 Februari werd bij kmr 924,4 een ijsdam ontmoet. Door de vele zandbanken en de geringe
diepte beneden de dam moesten de pogingen hem op te ruimen al spoedig gestaakt worden. De volgende
dagen werd de toestand nog slechter, daar er zich nu ook nog losgeraakte stenen van de kribben tussen
het zand bevonden.
Op 10 Maart werd de dam doorbroken en bereikte men Eck en Wiel (kmr 918,6). Daar er zich
bovenstrooms geen ijs meer bevond, werd teruggevarlln om benedenstrooms van de zandbanken het
ijs op te wachten en weer te breken.
46
HOOFDSTUK 6
IJSBEZETTING LANGS DE KUSTEN VAN DE NOORDZEE, OP DE DOLLARD,
DE WADDENZEE, HET IJSSELMEER EN DE KANALEN
Een algemeen overzicht van de ijswaarnemingen geven de figuren 3, 4 en 5. In figuur 3 zijn vermeld de data van de gehele ijsperiode van het begin van licht drijfijs tot de laatste dag, waarop ijs
werd gezien; dus de gehele periode van drijfijs en vast ijs. In figuur 4 is aangegeven het aantal dagen,
waarop ijs, hetzij drijfijs, hetzij vast ijs is voorgekomen (totaal aantal dagen drijfijs en vast ijs). Daarbij
is rekening gehouden met het voorkomen van ijsvrije dagen. In figuur 5 zijn vermeld de aantallen
dagen vast ijs of, voor zover de benedenrivieren en de Zeeuwse stromen betreft, zwaar drijfijs, waarbij
de binnenvaart was gesloten.
Een gedetailleerd overzicht van de beschikbare ijswaarnemingen van dag tot dag geeft bijlage 13.
In de verzamelkolommen rechts van de tabel is het aantal dagen vermeld:
1.
2.
3.
4.
dat
dat
dat
dat
de scheepvaart niet werd belemmerd;
stoom- en motorvaart nog mogelijk was; zeilvaart echter gesloten;
vaart alleen mogelijk was voor krachtige stoom- en motorschepen;
de scheepvaart gesloten was.
De aantallen, vermeld in kolom 4, zijn dezelfde, als aangegeven in figuur 5, die in de kolom: "totaal
aantal dagen" dezelfde, als aangegeven in figuur 4.
Figuur 14 geeft een overzicht van de ijsbezetting op de belangrijkste kanalen en op enige routes
over het IJsselmeer, hoofdzakelijk samengesteld uit de ijsberichten van de Nederlandse IJsinlichtingendienst van de Rijkswaterstaat.
De aantallen dagen met vast ijs of drijfijs, aangegeven in figuur 4, zijn aanmerkelijk groter dan
die in de winter 1939-1940. Men ziet als totale duur globaal:
In de Waddenzee
.
Noordzeekust langs de eilanden . . . . .
Westelijke kust. . . . . . . . . . . . .
Voor de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden
73 dagen
68
30
55
"
Het aantal dagen met vast ijs, aangegeven in figuur 5, overtreft eveneens ver dat van de winter
1939-1940.
§ 18.
IJSBEZETTING LANGS DE KUSTEN VAN DE NOORDZEE
Op Texel heeft de eerste ijslaag van enkele meters breedte zich op 15 Januari aan het strand vastgezet. De breedte hiervan nam tot de 28e regelmatig toe tot 80 m, terwijl de dikte door opspatting
aan de waterrand aanvroor tot 1,50 m. Van 28 Januari af nam de breedte en de dikte der ijsrand langzaam af, tot op 14 Februari geen ijs meer op het strand te zien was.
23 Februari zette zich weer een ijsrand op het strand af, die aangroeide tot een breedte van 14 m
en een dikte van 0,50 m, welke op 19 Maart weer verdwenen was.
Op Vlieland werd op 14 Januari in het Stortemelk het eerste drijfijs waargenomen. Het zette zich
langs de kust vast tot een ijsveld van ongeveer 5 km breedte, dat echter bij aflandige winden voor een
belangrijk deel wegdreef, terwijl zich aan de stranden een ijsdam vormde van 2 tot 4 m hoogte. Het
laatste ijs was op 23 Maart verdwenen.
Langs de noordkust van Ameland ontstond op 15 Januari op het strand en in de zee een ijsrand
van ongeveer 200 m breedte en 1 m dikte. Tengevolge van de stormvloed op 13 Februari schoof de
ijsrand tot op een afstand van 15 m uit de duinvoet het strand op, terwijl de vaste ijsrand een breedte
kreeg van 150 m en een dikte van 2 m. In de zee kwam veel drijfijs voor, dat op 13 Maart verdwenen
was. De dikte van de ijsrand nam nog toe tot ongeveer 3 m, terwijl de ijsrand op 12 April geheel verdwenen was.
Door de oorlogsomstandigheden konden voor Terschelling en Schiermonnikoog geen gedetailleerde
gegevens omtrent de ijstoestand langs de Noordzeekust worden verzameld, zodat te dien aanzien
slechts kan worden verwezen naar het "Overzicht van de IJswaarnemingen langs de kusten van
Noordzee en Waddenzee, op het Noordzeekanaal en de benedenrivieren" (bijlage 13).
47
OVERZICHT VAN DE 'JSTOESTAND OP DE BELANGR'JKSTE KANALEN
EN EN IGE ROUTES OVER HET IJSSELMEER
~942
WINTER
"'"
00
VAARWEG
,6
12 U.
i
GRONINGEN - LEMMER
j8
i !i
,,iI
!
HARLINGEN - LEEUW'ARDEN
G 8 ~ ~ ~ ~ ffi ~ Z2.
2 4
Z2. 24 Zb 28 30
ZO
!
T
I1 i I
i 1i
i
i I I
ITlTTTI
i II
'i'
I'I i I
"
WILLEMSVAART
APELDOORNS
I
FEBRUARI
JANUARI
o
"
i1
,I
I
1 !
1
1
'I
t:
MAART
Zb ~ 2 4
a
i!!!
8 ID ~ U. ~ ~ ~ U M ~ M
6
l' I!! I i! !!! 1111! IIHl
I i I I IIII! ! ! ! I! I ! !
! ! !
i
11
I
1
I
NOORDHOLLANDS KANAAL
I
Ii
!
I
I
111
!
,
i
I
1
NOORDZEEKANAAL
1
AMSTERDAM
I I
-'5 GRAVENHAGE
1
i
AMSTERDAM - GOUDA
I
I
I
I i 11
1 11 i I
!I
1
iI
i,
i
iii
i
!
1
I
I
i
1
I'
I
!
1
iI
I
1
,
!
,
I
I
1
1
I
i !I
j I
i
!11'
1
i,
I
1I I, !I
,
1 1 i
j
I 1
1
1 I
1
rA'DAM-VREESW.
MERWEDE
KAN.
Ii
i
i
I
I :!
Tin I I I ffiî I I
i
I
I
I i
jllllTTTTTT
I1
i
i
'GORINCHEM
1
I1
I
!
KANAAL DOOR ZUID- BEVELAND
i
i
VAN
TERNEUZEN
1i :
I11
I
i
1
I1
1
1
I 1
I
i
,
i
1
'
i '
!
,
i
i;
Ii
I
1
I
11
i
iI
I ,
i
I I
i
I
i
'
I
i i
, iI
I
1
!
EN ZUID-W1LLEMSV.
, I
I
i
!:
:!
I
I
!
!
r
I
I
:
1
!
i
:
! !
I
I
I
1
I'
!
'
I
!
,
'
!
i
!
,
i
1
,
I
I
1
I
1 I
1I
!
I
'
I
1
1
!
i I
I'
II
1 1 I!
!
1
i
!
,i i1
i i
i :
I
,II
I
!
!
1
I
I
I II1
!
I
I
I
,
MAAS - WAALKANAAL
GEKAN. DlEZE
i
!!1
i
I!
i
I
I
1
KANAAL DOOR WALCHEREN
KANAAL
!
1
I1
i
I
1
l'
~
1II
,, !
1
I i
,I,"
I I
'
\T:
i i
1
I
1
......
"'"
i ; I I
I
i DELFTSE SCHIE
I
f
I1I111
'
,
,
I
1I1II
1
1
1
1
i
I
,
i
,
,
I
I
i
i!!! I
1
KANALEN
!
i
I 2
1
I! I
'
i
KANAAL
!
1
1
:
!
1
TWENTHE
1:
!
m
i i
I
1
:
I I i 1I I I ! i
I r ! ! ! i !!
ii
i
I!
III1
!II! I !!i
I!!!! IT.
, i
1
i
!
I
, i
I1
I
II
I
;
II1
I!, I I I :
I
,
1
!
I
11
!:
!!
I'
I
,
I
I
I
I
III,T
KAN. WESSEM-NEDERWEERT
1
.JUI-IANAKANAAL
r:
1i IIIII
j [ .
! I;
'I!
I
I':
i
i
1
II! i : ,; I!! i! i I i I1I I
AMSTERDAM - KAMPEN
AMSTERDAM - LEMMER
i i i
AMSTERDAM - HARLINGEN
ENKHUIZEN
-
I III
STAVOREN
,
1
1
'
II
IIi Ii i i i i
jO
GEHEEL DICHT
j2
j4
j6 18
nnnnnnn
zo
III
!
1
1
i!
!
i
i ,
;i II Ii I
I
i i
I
!
I i
1I
i
I :
1! I : I
i
iI
i
:I ;I
I ,I:
!
'i
!i
I
i
I
i
i
I
I
I'
I
Z2. 24 2G 28 JO
2
4
6
ZWAAR DR:.JF:J5 OF GEBROKEN
8
JO
""&1',
j2
~6
j4
@
jS
~
~
t4
LICHT DRUFU5
~
ZB
2
4
1
b
i I
!
II
IIIIi
8 JO j2 j4 jf, j8 20 22 24
BLANK WATER
~
I
28 30
2
HiJk';lllolorvcerboot Wu{llicl1ZüO
flflll "tcil!,'r "OOI' de kop vun de vocnlnm
l(\
Xl'~
op .\rnch\llrl
duO!' ij"pl'l'l-'illg ollLhooggedrukt
(:f'ziCIl in zuirlelijkc ridllin.\!
Kl'uiond ijs op de buitf'nlll'rm ,'UII de zl..'cdijk
nUl het \\'f1,lcrsl'llll.p Nc~·Bllrcll op AlllOlfll1d
Opnillllen Februari 1942
Aan de hand van bijlage 13 valt nog het volgende op te merken:
Voor Schiermonnikoog ondervonden op 19 Januari en van 22 Januari tot en met 14 Maart stoomen motorschepen van gering vermogen hinder en was de zeilvaart gesloten. Op 20 Januari was de
scheepvaart alleen mogelijk voor krachtige stoom- en motorschepen, terwijl de vaart op 21 Januari
geheel gesloten was.
Ameland was van 24 Januari tot en met 13 Februari en van 24 Februari tot en met 14 Maart
voor alle scheepvaart gesloten. Van 21 tot en met 23 Januari, 17 en 18 Februari en van 21 tot en met
23 Februari was scheepvaart alleen mogelijk voor krachtige stoom- en motorboten.
Voor Vlieland vertoonde zich op 14 Januari het eerste ijs. Van 17 tot en met 22 Januari, 29 Januari,
31 Januari tot en met 4 Februari, 10 tot en met 25 Februari en van 27 Februari tot en met 5 Maart
was scheepvaart alleen mogelijk voor krachtige stoom- en motorschepen; op 9 Februari en 7 Maart
alleen voor speciaal voor de vaart door ijs gebouwde schepen, terwijl de vaart geheel gesloten was van
23 tot en met 28 Januari, van 6 tot en met 8 Februari, op 26 Februari en op 6 Maart.
Na 7 Maart begon het ijs langzamerhand te verminderen; 23 Maart was er geen ijs meer te bespeuren.
In de buitenhaven van IJmuiden was van 17 tot en met 20 Januari, 10 Februari en van 23 tot
en met 28 Februari, 6 en 7 Maart scheepvaart alleen mogelijk voor krachtige stoom- en motorschepen;
van 21 Januari tot en met 9 Februari werd er gevaren door een opengebroken vaargeul.
Op enkele stations was de scheepvaart alleen gesloten voor stoom- en motorschepen met gering
vermogen en voor de zeilvaart, namelijk te:
Kijkduin: van 21 tot en met 28 Januari, 2, 5 en 6 Februari en Hoek van Holland: 6, 8, 9 en 10
Februari.
Op de niet hierboven genoemde stations ondervond alleen de zeilvaart hinder van het ijs of werd
alleen licht drijfijs waargenomen.
Schade. Tengevolge van de ijsgang gingen op Ameland 36 en op Schiermonnikoog 2 strandpalen
verloren.
§ 19.
IJSBEZETTING OP DE WADDENZEE EN DE DOLLARD
Op 12 Januari werd er op de Waddenzee voor Harlingen op enkele plaatsen drijfijs gezien. De
volgende dag was de zee reeds met velden licht drijfijs bedekt, dat zo snel aangroeide, dat de zeilvaart
reeds op 15 Januari was gestremd en de vaart alleen nog voor krachtige stoom- en motorvaartuigen
mogelijk bleef, terwijl op 21 Januari de gehele scheepvaart gesloten was en het ijs zich overal langs de
kust vastzette. Deze toestand hield aan tot 20 Maart, op welke dag ten zuiden van Harlingen nog vast
ijs aan de kust zat, doch ten noorden van Harlingen reeds blank water voorkwam met verspreide velden
drijfijs, waardoor de vaart, aanvankelijk alleen nog voor krachtige stoom- en motorschepen, weer
mogelijk werd. Op 23 Maart kwam het ijs onder invloed van het getij ook ten zuiden van Harlingen
los en verminderde daarna snel, zodat de zee op 26 Maart weer geheel ijsvrij was.
In de omgeving van Kornwerderzand had zich in de ijsperiode een groot ijsveld gevormd, waarin
het ijs plaatselijk tot 4 m hoogte opkruide. Hierdoor was de vaart op Harlingen van 13 Januari tot en
met 11 Maart gestremd.
Te Den Oever is in de buitenhaven een ijsdikte van 35 cm waargenomen. Desondanks is de scheepvaart naar Den Oever, behalve op 8 Maart, voor de scheepvaart steeds mogelijk geweest.
Het eerste ijs werd voor de zuidoostkust van Texel nabij Oude Schild waargenomen op 15 Januari
's morgens, toen het aldaar een strook van 25 m breedte vormde, die in de loop van de dag aangroeide
tot een breedte van gemiddeld 400 m. Het laatste ijs in de Texelstroom werd gezien op 18 Maart.
Ten zuiden van Terschelling en Vlieland werd ijs waargenomen van 14 Januari tot en met 23 Maart.
Gedurende de lange tijd, dat de Waddenzee een vrijwel gesloten ijsdek had, bleven toch de grote
geulen zoals: Schuitengat, Vliestroom en Vliesloot onder inwerking der getijdestromen meestalopen.
De vaarroute van de haven van Vlieland naar de gemeentesteiger was al spoedig onbruikbaar, zodat
de postverbinding van Vlieland van de haven uit onderhouden moest worden.
Te Nieuw-Bildt werd op 13 Januari het eerste ijs gezien, dat zo snel in omvang toenam, dat vrijwel
dezelfde dag nog de scheepvaart was gesloten. Deze toestand duurde tot 23 Maart, toen er weer stoomen motorvaart mogelijk was. Op 25 Maart werd het laatste ijs gezien.
In de Lauwerszee werd het eerste ijs op 11 Januari waargenomen te Oostmahorn; het nam zeer
snel toe, zodat de scheepvaart op 14 Januari reeds geheel gesloten was. Van 18 tot 24 Januari werd
vast ijs waargenomen vanaf de Friese kust tot aan de laagwaterlijn. Dit \jsveld werd steeds breder,
terwijl in de geul zeer zwaar drijfijs werd aangetroffen, dat onder invloed van het getij stond. Op 25
Januari werd in noordelijke richting tot aan de hoek van de Band en in de andere richtingen overal
49
vast ijs aangetroffen. Door de stormvloed van 13 Februari kwam het ijs in het vaarwater van de Band
tot aan Oostmahorn los, terwijl het ijs in de Lauwerszee vast bleef. 27 Februari werd het vaarwater
nagenoeg ijsvrij, doch het vaste ijs groeide weer aan en op 5 Maart was de halve breedte van het vaarwater met vast ijs bezet, terwijl de rest zwaar drijfijs bevatte. Onder invloed van het getij nam het
vaste ijs af, zodat 15 Maart over de gehele breedte drijfijs voorkwam, dat op 25 Maart geheel verdwenen
was. 20 Maart was de scheepvaart weer mogelijk voor krachtige stoom- en motorschepen en 24 Maart
werd practisch geen hinder meer van het ijs ondervonden.
Op de Dollard bij Delfzijl kwam reeds op 11 Januari drijfijs voor, dat zich de 1ge vastzette. Op
13 Februari dreef het losgeraakte ijs oostwaarts, maar lag de 15e weer voor de haven. Nadat het ijs
enige keren heen en weer gedreven was, kon op 11 Maart de haven van Delfzijl opengebroken worden.
De normale scheepvaart naar Texel was met ingang van 17 Januari geheel gestremd, de postboot
heeft in de volgende tijdvakken normaal gevaren: tot en met 16 Januari, 11 tot en met 17 Februari,
1 tot en met 4 Maart, terwijl op 9 Maart de dienst weer gewoon hervat werd.
De dienst Oude Schild-Den Helder werd op 17, 18 en 28 tot en met 30 Januari, 10, 18 tot en met
28 Februari, 5, 7 en 8 Maart één keer per dag heen en terug onderhouden.
De dienst Horntje-Den Helder kon van 20 tot en met 27 Januari, 1 tot en met 4, 7 tot en met
8 Februari met één keer per dag heen en terug worden onderhouden, terwijl op 4, 7 en 8 Februari de
vaste wal slechts met behulp van een sleepboot bereikt kon worden.
De gewone scheepvaart werd na 10 Maart af en toe met motorvaartuigen hervat en was 17 Maart
weer normaal.
De stoombootdiensten van Terschelling en Vlieland naar Harlingen konden tot en met 22 Januari
geregeld worden onderhouden. Daarna werden de moeilijkheden al gauw zo groot, dat de dienst moest
worden gestaakt.
De veerverbinding Nes-Holwerd werd op 13 Januari gestaakt, nadat de vorige dag de motorbarkas Agger, die naar Holwerd voer, wegens mist en ijs niet meer terug kon keren. De Agger overwinterde
aan de steiger te Holwerd en werd door kruiend ijs tijdelijk ongeveer 1 ~ m omhoog gedrukt,
zonder schade te ondervinden. Op 22 Januari kon reeds de eerste tocht van de vaste wal naar Ameland
over het ijs gemaakt worden. Van 26 Februari tot en met 15 Maart heeft het postvervoer per slede
over het ijs plaats gehad. Op 20 Maart kon de veerdienst worden hervat.
De veerdienst Oostmahorn-Schiermonnikoog moest 14 Januari worden gestaakt en werd 20 Maart
weer hervat.
De eerste overtocht van Harlingen naar Nieuwediep door de beurtboten vond plaats op 22 Maart.
Schade. Als gevolg van de stormvloed op 13 Februari werd de Rijksveerboot Waddenzee, welke
aan de steiger te Nes lag, door het kruiende ijs ongeveer 2 momhooggedrukt (zie foto's), waarbij het
stuurboordroer en een blad van de stuurboordschroef werden afgedrukt. Door bij het invallen der
dooiperiode het ijs rondom het schip tijdig los te kappen werd bereikt, dat het vaartuig bij hoogwater
telkens iets dieper zakte, totdat het schip op 18 Maart geheel losgemaakt kon worden.
Van de bebakening van de Pollendam (Harlingen) werden 1 I1aal met lichtopstand en 8 palen
met bolbaken afgebroken.
In de Nieuwe Willemshaven (Harlingen) braken 4 vloeipalen van het remmingwerk der nieuwe
kademuur door de persing van een daarvoor gelegen steenbak.
Onder invloed van de stormvloed op 13 Februari werd door het opgekruide ijs de Rijkspeilschaal,
bestaande uit drie houten palen met geëmailleerde ijzeren schaalverdeling, welke te Nieuw-Bildt op
de zeedijk was geplaatst, vernield, terwijl één der palen geheel verdween.
Te Oostmahorn werd door kruiend ijs het sloepensteigertje van de reddingboot Insulinde, staande
in het dijktalud, grotendeels vernield. Door kruiend ijs werd nog de volgende schade aangericht:
1. In de Ballumerbocht werden 8 hanepoten scheef gedrukt.
2. Aan de steiger te Nes werd de paal van de peilschaal afgedrukt; de op de zuidoosthoek van
de steiger staande remmingpaal werd ernstig beschadigd.
3. Aan de loswal te Buren werd een vloeipaal uitgerukt, die verloren ging.
4. Aan de eerste hoogwatersteiger te Holwerd, aan de westzijde van de veerdam, werden twee
remmingpalen scheef gedrukt, waarna ze getrokken moesten worden.
Aan de bebakening van de Buiten-Aa werd enige schade toegebracht.
§ 20.
IJSBEZETTING OP HET IJSSELMEER
De data van eerste ijs gezien, van het intreden van zwaar drijfijs en vast ijs, alsmede de data,
tot welke deze toestanden aanhielden, zijn verzameld in de volgende staat.
50
Aantal dagen met
Waarnemingsplaats
Kornwerderzand.
Den Oever
Enkhuizen
Hoorn
Amsterdam .
Harderwijk
Keteldiep .
Lemmer
Eerste
ijs
gezien
12 Jan.
12
12 "
11
12
12
13
11
"
"
"
"
"
"
Begin
zwaar
drijfijs
13 Jan.
13
13 "
13 "
13 "
12 "
13 "
14 "
"
Begin
vast
ijs
15 Jan.
17
15 "
14 "
15 "
15 "
16 "
15 "
"
Einde
vast
ijs
22 Mrt.
19
16 "
28 "
23 "
28 "
17 "
27 "
"
Einde
zwaar
drijfijs
25 Mrt.
30
29 "
28 "
23 "
28 "
23 "
28 "
"
Laatste
ijs
gezien
minstens
licht
drijfijs
I April
2
"
31 Mrt.
1 April
I
I
"
"
2ij Mrt.
30
"
",',,""ne
I
zwaar
80
81
79
81
80
80
72
79
drijfijs
72
77
76
75
70
76
70
74
vast
ijs
67
62
61
74
68
73
61
72
Nadat op 10 Januari de vorst inzette, vertoonde zich reeds dezelfde dag drijfijs op het middengedeelte van het IJsselmeer in de buurt van Urk en Lemmer. Op 12 Januari werd reeds vast ijs waargenomen bij Urk, Schokkerhaven en in de vaargeul van het Zwolse Diep naar het IJsselmeer, zodat
zeilvaart niet meer mogelijk was. Op 13 Januari begon zich reeds hier en daar een gesloten ijsdek te
vertonen. Op 12 Januari kwam de laatste boot te Schokkerhaven binnen. Deze slaagde er de volgende
dag niet meer in door het Ramsdiep naar Zwartsluis te varen.
In de nacht van 12 op 13 Januari bleef de Meppel 11 ten Z.W. van Urk in het ijs steken. Het schip
werd de 14e binnengebracht door twee schepen van de Rederij Koppe, die met de veerboot in convooi
van Kampen naar Urk gevaren waren. Daarna lag de scheepvaart op Urk geheel stil.
De ijstoestand op het middengedeelte van het IJsselmeer was van 12 tot 15 Januari zeer veranderlijk, waardoor de scheepvaart vóór Staveren op 15 Januari niet meer belemmerd werd. In de haven
en haveningang was de ijstoestand echter zodanig, dat scheepvaart naar Staveren niet meer mogelijk
was. De vaart op Lemmer werd op 14 Januari gestaakt. 16 Januari nam het ijs vóór Staveren zo toe,
dat alleen nog door krachtige stoom- en motorschepen kon worden gevaren, terwijl op de 17e de gehele
scheepvaart gestremd was.
De Gouwzee was op 12 Januari reeds zover toegevroren, dat scheepvaart niet meer mogelijk was.
De havens van Kornwerderzand en Den Oever zijn nog bevaarbaar gebleven tot 15 Januari.
Waarnemingen van de ijsdikte:
27 Januari nabij Lemmer
.
10 Maart in de Schokkerhaven . . . .
10 Maart in de stroomgeul bij Ramspol
In de omgeving van Kornwerderzand
Binnenhaven te Den Oever. .
Eind Februari in de Gouwzee .
Krabbegat te Enkhuizen . . .
Ten oosten van het Krabbegat
Nabij Urk
.
38
60
50
30
50
50
32
43
70
cm
à 40 cm
cm
"
"
"
Op 26 Januari kwam door de storm het ijs langs de dijk Urk-Lemmer in beweging, zonder echter
op de dijk te schuiven. 28 Februari werd geconstateerd, dat de 3 vaste geleidelichten in de Gouwzee
in oostelijke richting waren scheefgedrukt, doordat het dikke ijsveld op de Gouwzee in beweging was
gekomen.
19 Maart werd de haven van Urk opengebroken, 21 Maart die van Lemmer.
De binnenhaven van Kornwerderzand was 25 Maart bevaarbaar, de buiten- en voorhaven reeds
de 16e Maart.
Te Den Oever was op 20 Maart de vaart in de havens weer mogelijk voor stoomschepen.
Op het IJsselmeer zelf bleef de vaart langer gestremd, vooral in het westelijke gedeelte.
Nadat op 22 Maart het ijs van de dijk tussen Urk en Schokkerhaven afgezet was, zodat een strook
open water aanwezig was, gelukte het de 23e aan een convooi van 7 schepen om van Urk naar Kampen
te varen. Een poging van twee schepen, om de Schokkerhaven binnen te varen, mislukte echter.
De 24e ging de vaart Urk-Kampen aanvankelijk vlot, maar door het omlopen van de wind
naar Z.W. dreef het ijs weer tegen de dijk, waardoor enige schepen Urk niet konden bereiken. Op 27
Maart, toen het ijs weer van de dijk afwoei, was de scheepvaart hier normaal.
Het Ramsdiep werd op 24 Maart door de motorboot Ens opengebroken en was de 25e ijsvrij,
waarna Vollenhove bereikbaar was.
51
Tussen Urk en Lemmer geraakte het ijs op 27 Maart los van de dijk en verplaatste zich door de
krachtige N.O. wind in westelijke richting. De 28e werden de lijndiensten Lemmer-Amsterdam en
terug hervat. De vaart op Enkhuizen was pas op 30 Maart met vertraging mogelijk.
Te Staveren was de 23e de scheepvaart weer mogelijk voor krachtige stoom- en motorschepen.
De 27e was alleen de zeilvaart nog gestremd, terwijl op 28 Maart geen ijs meer werd waargenomen.
Te Kornwerderzand werd het laatste ijs op 27 Maart gezien, dat in westelijke richting dreef.
De eerste schepen naar het zuiden werden de 27e geschut en de volgende dag kwamen de eerste
schepen uit het zuiden aan.
De scheepvaart door de sluizen te Den Oever begon op 30 Maart.
De scheepvaart op het westelijk gedeelte van het IJsselmeer was langer gestremd. Door de N.O.
en oostelijke winden verplaatsten de ijsmassa's zich in westelijke richtingen. Het gevolg hiervan was,
dat de havens aan de Noordhollandse kust eerst een week later voor de scheepvaart te bereiken waren,
namelijk toen het ijs voor het grootste gedeelte weggedooid was. Zo was de Gouwzee op 1 April ijsvrij.
Het eerste schip, een zeilvaartuig van 120 ton, verliet de haven te Hoorn op 31 Maart. Nadat aanvankelijk op 2 April een vissersvaartuig de haven van Medemblik verlaten had, was de scheepvaart tot
6 April weer gestremd, doordat grote hoeveelheden drijfijs voor de havenmond bijeengedreven waren.
De 7e was deze stremming opgeheven.
Een opgave van de data, waarop voorlopig niet meer werd gevaren en de data, waarop de dienst
weer werd hervat door de stoom- en motorboten van de geregelde passagiers- en goederendiensten
op het IJsselmeer, geeft onderstaande staat.
-.----.-.--------
vo~~~~~~' ::::';~~=--II~atum, waaropwerd gevaren
de dienst werd hervat
-------------------'-----Anlsterdam-Lemmer
Enkhuizen-Staveren
Hoorn-Amsterdam.
Marken-Monnikendam
Urk-Enkhuizen
Urk-Kampen . . . .
14 Januari
14
13
13
13
14
28 Maart
30
"
1 April
29 Maart
30
23
Opeenhopingen van zware ijsschotsen kwamen niet voor. Wel hebben zich zware ijsschotsen vastgezet op het buitenbeloop, de kruin en het binnenbeloop van het noordelijk gedeelte der omringkade
van Marken (waar de stapelingen op enkele punten tot 2 m boven de kruin reikten) en op de koppen
der havenhoofden te Medemblik.
Schade. Door de ijsgang werd geen belangrijke schade aan Rijkswerken toegebracht.
§ 21.
IJSBEZETTING OP DE KANALEN
Overzichten van de ijsbezetting op de kanalen vindt men op de volgende figuren en bijlagen:
Fig. 2. IJsbezetting op de voornaamste wateren.
Fig. 3. Begin en einde van de ijsperiode.
Fig. 4. Totaal aantal dagen ijs (drijfijs en vast ijs).
Fig. 5. Aantal dagen vast ijs.
Fig. 14. IJsbezetting op enige belangrijke kanalen.
Vaarweg Harlingen-Groningen-Lemmer
Voor het breken van ijs gedurende de winter 1941-1942 op de vaarwegen Delfzijl-Harlingen,
de haven van Harlingen inbegrepen, alsmede op andere vaarwegen in de provincies Groningen en
Friesland, voor zover die naar het oordeel van de Hoofdingenieur-Directeur van de Rijkswaterstaat
in de directie Groningen en Friesland daarvoor in aanmerking konden komen, werd een contract
gesloten tot het beschikbaar stellen van ijsbrekers. Gebroken werd met 4 motorsleepboten van gemiddeld
135 ipk: Orion, Esma en Fina, voorzien van een ijssteven, en de Eemstroom, voorzien van een losse
ijsbreker.
De ijsbrekers werkten in wat zwaarder ijs twee aan twee, waarbij de ene boot de andere opduwde
en ijs met een dikte van 25 tot 30 cm, in matige tot kalme vaart, nog werd gebroken.
Op 11 Januari ondervond de scheepvaart het eerst hinder, vooral op de trajecten over de Friese
meren. De scheepvaart op het gedeelte Delfzijl-Groningen-Stroobos bleef nog mogelijk tot 15 Januari,
op het Van Starkenborghkanaal echter alleen door een opengebroken vaargeul, terwijl de vaart naar
Lemmer en Staveren reeds de 12e stil lag.
52
Van 15 Januari af was alle scheepvaart op het gedeelte Delfzijl-Stroobos gestremd. Met behulp
van de ijsbrekers werd de vaart van Harlingen naar Leeuwarden met grote moeite voor de beurtschepen
naar Holland opengehouden tot 18 Januari. Daarna werd het ijsbreken stopgezet.
Op 17 Maart werd het ijsbreken hervat; deze dag en de volgende werden de vaarweg van Leeuwarden naar Harlingen en de havens in Harlingen gebroken, terwijl de 1ge de vaarweg LeeuwardenStroobos werd opengemaakt.
Op 18 Maart werd het Eemskanaal van Rijkswege met 2 ijsbrekers gebroken, de 1ge en 20e het
Van Starkenborghkanaal. Op het Eemskanaal werd nog slechts op 20 Maart hinder van het ijs ondervonden, op het Van Starkenborghkanaal bleef zeilvaart nog tot de 25e onmogelijk en tot de 28e gehinderd.
De vaarwegen van Fonejacht naar Staveren en Lemmer werden 21, 22 en 23 Maart gebroken.
De bij het ijsbreken waargenomen ijsdikten waren zeer verschillend, namelijk in de havens van
Harlingen en Staveren, op de meren en in enkele kanaalvakken 25 tot 30 cm, terwijl elders het vaarwater geheel ijsvrij was.
Overige vaarwegen in Groningen en Drenthe
Van Rijkswege werd op 13 Januari het Winschoterdiep tot Hoogezand opengebroken, op 20 en
21 Maart het Reitdiep tot Zoutkamp, 21-23 Maart het Winschoterdiep tot Zuidbroek, de 23e het
Hoendiep tot Vierverlaten, van 24 tot 27 Maart de vaarweg Groningen-Meppel.
Overige vaarwegen in Friesland
De 20e Maart werd van Rijkswege de vaarweg Leeuwarden-Dokkum-Nieuwe Zijlen gebroken,
de 21e de routen Wartena-Eernewoude-Hooidam, Buitenstverlaat-Wijde Ee-Grouw, alsmede
de Houkesloot naar Sneek en de 23e de geul over het Tjeukemeer in oostelijke richting, de Pier Christiaansloot en de geul in zuidelijke richting over de Bergumermeer tot Oostermeer.
Door de, op initiatief van de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Friesland in Februari
1942 ingestelde Provinciale Commissie voor IJsbestrijding is bevorderd, dat door een 12-tal beurtvaartondernemers de secondaire vaarwegen Drachten-Buitensteverlaat, Gorredijk-Nes-Grouw,
Heerenveen-Terhornesluis-Nes, Sneek-Leeuwarden, Workum-Bolsward-Wijddraai onder Sneek
en Franeker-Sneek werden gebroken, hetgeen tegen het einde van Maart is geschied. De kosten
hiervan bedroegen f 925.
Apeldoorns kanaal
Op het Apeldoorns kanaal was de scheepvaart gestremd als volgt:
Ie pand: Dierense sluis-Apeldoornse sluis:
van 11 tot en met 14 Januari, gedeeltelijk;
van 15 Januari tot en met 18 Maart, geheel;
2e pand: Apeldoornse sluis-Koudhoornse sluis:
van 12 Januari tot en met 19 Maart, geheel;
3e pand: Koudhoornse sluis-Vaassense sluis:
van 13 Januari tot en met 20 Maart, geheel;
4e pand: Vaassense sluis-Bonenbergersluis:
van 12 Januari tot en met 22 Maart, geheel;
Se pand: Bonenbergersluis-Hezenbergersluis:
van 12 Januari tot en met 22 Maart, geheel;
6e pand: Hezenbergersluis-IJssel:
van 12 Januari tot en met 16 Maart, geheel.
Het ijs is niet gebroken.
Twenthekanalen
De scheepvaart is gestremd geweest op 12 en 13 Januari en van 17 Januari tot en met 17 Maart.
Het ijs is gebroken door de, van een ijssteven voorziene, ongeveer 150 ipk sterke motorsleepboot
Holland. Deze boot heeft gebroken van 14 tot en met 17 Januari, maar moest op laatstgenoemde datum
het breken staken, omdat het ijs te sterk was geworden voor de capaciteit van de boot.
Na het invallen van de dooi is op 13 Maart opnieuw een begin gemaakt met het breken, doch ook
toen was het ijs voor deze boot nog te zwaar.
53
Ter assistentie verscheen in de loop van 16 Maart de van een ijsploeg voorziene stoomsleepboot
Van Hoogendorp te Eefde. Deze boot heeft gebroken van 16 tot en met 19 Maart, waarbij ook de
Holland op 18 en 19 Maart weer dienst deed.
De kosten, groot f 4000, kwamen voor rekening van het Rijk.
Noordhollands kanaal, verbinding Noordzeekanaal-Haarlem en verbinding NoordzeekanaalNoordhollands kanaal via de Zaan en het Alkmaardermeer
Op 13 Januari begon het ijsdek bezwaren voor de scheepvaart op te leveren; bij de Willemsluizen
was nog niet veel ijs, terwijl het bij Purmerend al 6 cm dik was. Te Alkmaar was het ijsdek vrij aaneengesloten, vaart voor motorschepen was nog mogelijk. Bij Den Helder was op het kanaal nog weinig ijs;
bij Spaarndam was een schip met een ijsploeg gepasseerd, waardoor de scheepvaart op zijkanaal C
en op het Spaarne nog mogelijk was. Op de Zaan hield de geregelde scheepvaart, evenals op het Alkmaardermeer, het lichte ijsdek voldoende open.
14 en 15 Januari werd het ijs op het Noordhollands kanaal gebroken door de Willemina Goedkoop
van de N.V. Rederij v/h Gebr. Goedkoop te Amsterdam en de Neeltje van de N.V. Stoomsleepvaartmaatschappij Anna, eveneens te Amsterdam. In verband met te verwachten langdurige vorst werd
de 16e het ijsbreken gestaakt en stilgelegd tot 4 Maart.
Op 12 Februari zijn, voor rekening van particulieren, de Voor- en Achter-Zaan tot Knollendam
gebroken door de IJsbeer, hetgeen met grote moeite geschiedde, daar de ijsdikte 35 cm bedroeg. De
Neeltje zou hier niets, de Willemina Goedkoop weinig hebben uitgericht.
Op 4 Maart werd weer begonnen het ijs te breken, vanuit Amsterdam, hoofdzakelijk door de
Willemina Goedkoop; de 12e werd Den Helder bereikt.
De IJsbeer heeft op 6 en 7 Maart het zijkanaal C en het Spaarne gebroken.
De 7e werd, eveneens door de IJsbeer, begonnen met breken bij de meelfabriek De Ster te Wormerveer; de Voorzaan en de Zaan waren toen reeds gebroken. Het ijs was hier 45 cm dik; de IJsbeer maakte
een snelheid van ongeveer 500 m/uur.
De 10e Maart moesten het'traject Voorzaan-Zaan-Markervaart-Stierop en het Alkmaardermeer opnieuw worden gebroken.
De Willemina Goedkoop voer op 15 en 16 Maart weer heen en terug van Amsterdam naar Den
Helder, om het kanaal bevaarbaar te houden. De 21e kon de scheepvaart weer als normaal worden
beschouwd; toen passeerden ook de eerste schepen uit Friesland.
De grootste ijsdikte, van 48 cm, werd op 5 Maart aangetroffen nabij Watergang.
Opmerkelijk was, dat de laag gelegen panden van het Noordhollands kanaal in Waterland de
grootste ijsdikte vertoonden, wat een grote invloed op de snelheid van het breken had. Hoewel de waterhoogte tussen Purmerend en Den Helder gelijk is met Schermerboezem, bleek toch, dat ten noorden
van Akersloot en duidelijker nog ten noorden van Alkmaar, het ijs steeds dunner en gemakkelijker
te breken werd. Als oorzaken kunnen worden genoemd:
1. de onbeschutte ligging van het kanaal boven Alkmaar;
2. de iets hogere minimumtemperatuur te Den Helder (directe nabijheid van de zee);
3. het toenemend chloor-gehalte (300 mg/Cl geeft 0,05° vriespuntverlaging).
In onderstaande staat zijn opgenomen de snelheden van de ijsbrekers bij verschillende ijsdikten.
Hierbij dient in het oog te worden gehouden, dat, naarmate de dooi aanhield, de snelheid bij gelijke
ijsdikte groter werd.
IJsbeer
Willemina Goedkoop
Datum
4 Maart 1942
6
1942
"
1942
7
"
[)
1942
"
10
1942
"
11
1942
"
12
1942
"
13
1942
"
16
1942
"
17
1942
"
18
1942
"
54
I.Jsdikte
in cm
42
35
37
40
32
34
32
27
20
31
18
I
Snelheid
in km/uur
ongeveer 0.30
0.50
"
0.58
0.44
0.95
1.10
1.20
1. 70
3.00
2.20
2.90
IJsdikte
in cm
-
40
45
-
I
Snelheid
in km/uur
ongeveer 0.50
0.50
" -
2.50
28
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Noordzeekanaal met zijkanalen
De 14e Januari lag het Buiten-IJ dicht met ijs en was de vaart door de Oranjesluizen gestremd;
de 17e was de ijsvorming in het kanaal van dien aard, dat zeilvaart onmogelijk was en binnenscheepvaart met geringe mechanische kracht hinder ondervond; de zijkanalen waren gestremd, behalve
C en G.
De 18e Januari was het ijs tot een compacte massa gevormd en begonnen de IJsbeer en IJsbreker 11
van de Vereniging voor Algemene Scheepvaartbelangen te Amsterdam met ijsbreken.
De vaart op zijkanaal C werd 18 Januari gestremd, op zijkanaal G en in de Rijksbinnenhavens
de 21e.
Dagelijks werd het Noordzeekanaal gebroken van Amsterdam tot voor de Midden- en Zuidersluis
te IJmuiden; het dooien op 28 en 29 Januari bracht geen verandering in de ijstoestand.
De 30e, bij teruggekeerde vorst, werd begonnen met ijsspuien, waarbij door de sleepboot IJmuiden
hulp werd verleend, om te beletten dat het ijs voor de kleine sluis zou vastraken en opkruien, waartoe
ook het sluispersoneel al het mogelijke deed.
Het ijsspuien kon maar matig geschieden, daar het IJsselmeer op winterpeil was gebracht tIl.
maar weinig hoger stond dan het peil op het kanaal, zodat er weinig toevoer van water was.
Tot 27 Februari bleef de ijstoestand practisch ongewijzigd.
Van 28 Februari tot en met de 4e Maart begon het overdag te dooien, waardoor het mogelijk werd
het ijs na het breken te spuien, zodat op 1 Maart het kanaalgedeelte van de Zuidersluis tot zijkanaal A
vrij was van ijs, terwijl in het overige gedeelte geen verandering was gekomen. De 2e Maart werd
zijkanaal G door de IJsbeer gebroken; 5, 6 en 7 Maart vroor het weer tot 8° C overdag. De 6e werd
zijkanaal C gebroken en het Buitenspaarne tot de spoorbrug te Haarlem, eveneens door de IJsbeer.
Van 8 tot en met 10 Maart dooide het en lag het kanaal vol drijfijs; ijsspuiingen en ijsschuttingen
werden gedaan, waarbij de IJsbeer en de IJmuiden assistentie verleenden.
12 en 13 Maart was er weer vorst van 2° tot 8°. Door het ijsspuien was het kanaal echter van IJmuiden tot Buitenhuizen vrij van ijs; overigens was de vaart voor stoom- en motorschepen weer mogelijk,
ook op zijkanaal G.
Op 14 Maart trad de dooi voor goed in. De 17e was het ijs van Noordzeekanaal en zijkanaal G
practisch verdwenen, de 1ge was vaart voor stoom- en motorschepen weer mogelijk en was de westelijke
Rijksbinnenhaven ijsvrij, de 20e zijkanaal C, de 21e de oostelijke Rijksbinnenhaven en zijkanaal A,
de 23e ook de zijkanalen B, D, F, E en H.
De 28e Maart werden door de Oranjesluizen voor het eerst 4 boten geschut en bleek het ijs op het
Buiten-IJ voldoende weggedooid om er doorheen te komen. De 31e werden aan de Oranjesluizen weer
alle voor de vaart geschikte schepen geschut. Gedurende deze strenge winter is de zeevaart op het
kanaal steeds mogelijk geweest.
De stoompontveerverbindingen te Velsen, Buitenhuizen en bij de Hembrug konden geregeld worden
onderhouden.
In de Buitenhaven werd slechts weinig ijs aangetroffen.
De ijsdikten variëerden van 30 tot 40 cm.
Vaarweg Amsterdam-Rotterdam, via Gouwsluis-Leiden-'s-Gravenhage, met, in aansluiting
daarop, de vaarweg van Gouda naar Gouwsluis
Na het invallen van de vorst is op 15 Januari met het ijsbreken begonnen. Van Rotterdam vertrokken de ijsbrekers Dommel en Friso respectievelijk van de N.V. Nederlandse Sleepbootdienst vjh
P. Smit Jr., en van de N.V. Rederij Gebr. J. en J. Roelofs, beide te Rotterdam, voor de vaarweg
Rotterdam-Amsterdam en de ijsbreker IJsploeg van laatst genoemde rederij voor de vaarweg GoudaGouwsluis. In verband met de weersverwachting is het ijsbreken dezelfde dag tot nader order gestaakt.
Daarna is nog assistentie verleend aan een aantal beurtschippers, die in de westelijke ringvaart van
de Haarlemmermeer vastgevroren zaten, en aan een konvooi, varende van Amsterdam naar Rotterdam.
Op 28 Januari is opnieuw van Rotterdam uit met één ijsbreker begonnen. Die dag werd Delft
bereikt, de volgende dag de spoorbrug te Leidschendam. De dikte van het ijsdek bedroeg hier 40 tot
50 cm, zodat alleen kon worden gebroken door telkens 50 tot 100 m in de opengebroken sleuf terug te
varen en dan met volle kracht op het ijs te lopen, waarbij dan 5 à 10 m gevorderd werd.
30 Januari is een tweede ijsbreker van Rotterdam vertrokken en heeft de reeds gebroken geul
verbreed.
Omdat van de opengebroken geul, ook tussen Rotterdam en 's-Gravenhage, wegens vrees voor
schade aan de vaartuigen geen gebruik werd gemaakt en de opnieuw ingetreden vorst aanhield, is
op de 31e besloten het ijsbreken te staken.
55
Van 16 tot 18 Februari is weer van Rotterdam uit het ijs gebroken; gevorderd werd tot Leidschendam.
Op 3 Maart is voor de laatste maal met ijsbreken begonnen, onmiddellijk met 2 ijsbrekers. 4 Maart
werd 's-Gravenhage bereikt, de 12e Leiden, de 15e Gouwsluis, terwijl op dezelfde dag de ~jsbrekers uit
Amsterdam te Gouwsluis arriveerden. Een der ijsbrekers uit Rotterdam brak op 16 Maart de Gouwe
en vertrok de volgende dag naar Rotterdam, waarheen de andere ijsbreker reeds dezelfde dag was
teruggegaan. Een der ijsbrekers uit Amsterdam begaf zich de 16e via Gouda naar Vianen, om daar te
helpen bij het breken van de vaarweg Vianen-Gorinchem.
In totaal zijn 45 ijsbrekerdagen gemaakt.
De ijsdikten op 3 Maart waren:
Leiden
tussen
tussen
tussen
Leidschendam
tussen
Voorburg
tussen
tussen
Op de Haagvliet tussen
tussen
tussen
Spanjaardsbrug en Wilhelminabrug
Wilhelminabrug en Spoorwegbrug
Spoorwegbrug en Lammebrug . .
Lammebrug en Sluis . . . . . .
Sluis, Leidschendam en Kerkbrug
Kerkbrug en Nieuwe Tolbrug . .
Nieuwe Tolbrug, Rijswijk en Reineveldbrug, Delft.
Reineveldbrug en Tweemolentjesvaart . . .
Tweemolentjesvaart en Rotterdammerpoortbrug . .
37 tot 41 cm
37 tot 46 "
37 tot 40 "
36 tot 47 "
42 tot 47 "
32 tot 40 "
10 tot 22 "
5 tot 10 "
blank water
De afnemende dikte van het ijs is waarschijnlijk toe te schrijven aan de aanwezigheid van industrieën
te Delft.
Keulse Vaart, van Nigtevecht tot de Omval te Amsterdam, en Vecht beneden Weesp tot de sluizen
te Muiden
Na het intreden van de vorstperiode op 9 Januari liep de scheepvaart van de lOe af dadelijk
sterk terug, totdat deze de 17e Januari, tengevolge van het reeds dikke ijsdek, geheel moest worden
gestaakt. Aangezien ijsbreken tijdens vorstperioden op deze weinig gebruikte vaarwegen geen resultaat
van belang zou geven, werd daartoe niet overgegaan.
Na afloop der vorstperiode kon de scheepvaart op de Keulse Vaart op 14 Maart en op de Vecht
beneden Weesp op 17 Maart worden hervat.
Merwedekanaal en Amsterdam-Rijnkanaal
In de namiddag van 9 Januari brak de eigenlijke vorstperiode aan; de vorst nam in strengheid
toe, zodat het kanaal tussen Utrecht en de Lek en tussen het IJ en de Muiderstraatweg al spoedig
met een dikke vaste ijslaag was bedekt, waardoor de scheepvaart, zo niet onmogelijk, dan toch in
sterke mate bemoeilijkt werd. Het scheepvaartverkeer nam snel in omvang af en hield na 17 Januari
geheel op.
Van 10 tot en met 15 Januari was er licht drijfijs, de 16e en 17e zwaar drijfijs of gebroken ijs,
van 18 Januari tot en met 14 Februari vast ijs, van 15 Februari tot en met 3 Maart zwaar drijfijs of
gebroken ijs, van 4 tot en met 7 Maart vast ijs, van 8 tot en met 14 Maart zwaar drijfijs of gebroken ijs
en op 15, 16 en 17 Maart licht drijfijs.
Gemiddeld is het ijsdek 38 cm dik geweest.
Het is gebleken, dat, indien het ijs meer dan ongeveer 35 cm dik is, boten als de Erasmus voor het
breken slechts zijn te gebruiken, wanneer het gebroken ijs wordt afgevoerd. Is dit niet het geval,
dan dienen zwaardere boten, zoals de IJsbeer, te worden gebruikt. Deze boot bleek in staat te zijn
om een ijsdek van 35 tot 40 cm dikte te breken met een snelheid van 1350 m per uur.
Door inlaten van water uit de Lek te Vreeswijk, onder gelijktijdige afvoer van het water op de
Noordzee bij IJmuiden, is zoveel mogelijk gepoogd het ijs naar het Noordzeekanaal af te voeren.
Hierbij was tevens nodig, dat de wind uit een gunstige richting woei en dat het afgesloten IJ te Amsterdam voldoende open vakken vertoonde om het ijs te kunnen opnemen. Mede werd door het spuien
bereikt, dat het vaste ijsdek, tengevolge van de waterstroom daaronder, in dikte afnam. De aanwezigheid van torpedonetten in de buitenhaven te IJmuiden heeft het spuien bemoeilijkt.
De invloed van het warme lozingswater van de centrale van de Pegus te Utrecht was geringer
dan in vorige jaren, hetgeen wordt toegeschreven aan het verruimde kanaal ter plaatse en aan de om56
standigheid, dat het water ten dele op de industriehaven werd geloosd, waaraan het koelwater wordt
onttrokken.
Het breken van het ijs tijdens de vorst is geen aanleiding geweest tot het ontstaan van scheepvaartverkeer van enige betekenis.
Merwedekanaal Vianen-Gorinchem, met zijtak van Schotdeuren langs de Linge naar de Merwede
Door de Rijkshavenmeester te Gorinchem zijn op 12 Januari maatregelen getroffen om in de
vluchthaven aldaar zoveel mogelijk ruimte te maken voor vluchtende schepen. De volgende dag
kwamen er al veel schepen in de haven, omdat zich op de Merwede vrij veel drijfijs begon te vertonen.
Om 6 uur n.m. moest het verder binnenkomen door het plaatsen van een rode vlag op het beneden.
sluishoofd worden verboden. Veel schippers, die werkelijk de buitenhaven als vluchthaven moesten
benutten, werden teleurgesteld, omdat alle ligplaatsen waren ingenomen en wel voor een groot gedeelte
door vaartuigen uit Rotterdam, welke daar een goede ligplaats hadden kunnen vinden, indien het
havengeld geen beletsel was geweest. Een groot aantal van boven komende schepen, welke geen
ligplaats konden vinden, is toen doorgevaren.
De ijsbreker Zeeburg, van de N.V. Gebr. J. en J. Roelofs, arriveerde 14 Januari te Gorinchem en
is de 15e met breken begonnen. Dezelfde dag kwam van de Directie van de 'Vaterstaat bericht, dat
het ijsbreken tot nader order diende te worden gestaakt. Aan vluchtende schepen is toen nog toegestaan
de haven binnen te vallen en gebruik te maken van de voor de toegang tot het kanaal gespaarde ruimte,
ter breedte van 30 m. Ten slotte hebben 128 schepen, met een gezamenlijke inhoud van 68624 ton,
in de vluchthaven ligplaats gevonden.
De Zeeburg is te Gorinchem gebleven, om bij dooi weer tijdig met breken te kunnen beginnen.
Op 7 Februari bedroeg de dikte van het ijs 34 cm.
Op 10 Maart is, na enkele dagen dooi, getracht het kanaal te breken. In 212 uur werd echter slechts
400 m afgelegd, waarna het breken werd gestaakt.
14 Maart zijn uit de vluchthaven voor het eerst twee sleeptreinen vertrokken.
Op de 16e is opnieuw met breken begonnen; de volgende dag is de Friso ter versterking uit Gouda
te Vianen aangekomen en dezelfde dag is het kanaal geheel gebroken. 18 Maart is het ijs door een der
ijsbrekers nog kleiner gebroken en is ook de zijtak van Schotdeuren en de Grote Haven te Gorinchem
gebroken. Donderdag 19 Maart is de laatste ijsbreker naar Rotterdam vertrokken.
De vorige dag was er al een groot aantal sleeptreinen door het kanaal gevaren, hoewel dit nog
met zwaar drijfijs was bedekt.
In totaal is gedurende 6 ijsbrekerdagen gewerkt.
Schade aan kanaalwerken of particuliere eigendommen is niet voorgekomen.
De grootste dikte van het ijs in het kanaal was 47 cm.
Kanaal door Voorne
Het eerste ijs werd waargenomen op 12 Januari. Het kanaal was toen bevaarbaar voor krachtige
stoom· en motorschepen.
Het kanaal lag geheel dicht van 19 Januari tot 17 Maart.
Op 4 Maart werd het kanaal over een lengte van ongeveer 100 meter opengebroken door een
sleepboot, om de te Hellevoetsluis liggende Duitse motorboten vrij te maken. De ijsbreker Christiaan
Brunings van de Rijkswaterstaat heeft op 17 Maart een geul gebroken, waardoor de scheepvaart weer
enigszins mogelijk werd gemaakt.
Het laatste ijs werd waargenomen op 23 Maart.
De grootste ijsdikte was 40,3 cm.
Kanaal door Zuid-Beveland
De scheepvaart op het kanaal was van 17 Januari tot 12 Maart gestremd.
Van 18 tot en met 20 Januari waren ijsbrekers in de havens en op het kanaal werkzaam. Wegens
de doorgaande vorst werd het ijsbreken echter gestaakt.
Op 3 Maart werd het breken in de havens en op het kanaal met 3 sleepboten hervat. De Ile Maart
was er een geul van voldoende breedte voor de scheepvaart opengebroken; op 16 Maart was het kanaal
volkomen ijsvrij.
57
Kanaal door Walcheren
Het eerste ijs werd waargenomen op 14 Januari; van 15 Januari tot 14 Maart was de scheepvaart
gestremd.
Het kanaal werd van 12 tot en met 15 Maart van Rijkswege met 2 sleepboten opengebroken
van Veere tot de grens van Middelburg en Koudekerke.
Op 14 Maart werd door een particuliere sleepboot de stadshaven te Middelburg opengebroken,
de 15e het kanaalgedeelte tot Vlissingen en de 17e de z~jtak naar Arnemuiden. Op 20 Maart was het
kanaal ijsvrij.
Schade. De glooiingen van de kanaalboorden werden beschadigd.
Kanaal van Terneuzen met Zijkanaal naar de Axelse Sassing
Het eerste ijs vertoonde zich in de West- en Middenkanaalarm te Sas van Gent en in de beide
zijkanalen. Op 20 Januari was het hoofdkanaal geheel met zeer zwaar ijs bedekt, zodat scheepvaart
nog slechts met krachtige stoom- en motorvaartuigen mogelijk was.
Op ao Januari was de Westbuitenhaven te Terneuzen geheel met ijs bedekt en alleen bevaarbaar
voor zeer krachtige stoom- of motorvaartuigen; deze toestand duurde tot 27 Februari.
De Oostbuitenhaven is slechts van 6 tot en met 8 Februari geheel met ijs bezet geweest.
Het verschil in de ijsbezetting van deze beide havens is vermoedelijk toe te schrijven aan het
spuien. De Oostkanaalarm is, waarsch~jnlijk eveneens als gevolg van het spuien, eerder ijsvrij geweest
dan de andere kanaalarmen.
Op 16 Februari kon met de Oostsluis worden geschut. Met de Midden- en de Westsluis kon eerst
respectievelijk op 4 en op 16 Maart worden geschut, nadat het ~js in de Midden- en in de Westkanaalarm
met stoomsleepboten was gebroken.
Op het Zijkanaal naar de Axelse Sassing was de zeilvaart op 15 Januari, de stoom- en motorvaart
de 16e gestremd. Eerst op 16 Maart werd de vaart hervat, nadat drie motorschepen voor eigen rekening
het kanaal hadden opengebroken.
Het ijs verminderde daarna zeer snel, zodat op 18 Maart het zijkanaal voor alle vaartuigen bevaarbaar was.
Noordbrabantse kanalen
Een overzicht van de ijsbezetting, de stremming van de scheepvaart en het ijsbreken geeft de
volgende staat.
Scheepvaart
gestremd
IJs gebroken
Vaarwater
Begin
ijsperiode
van
I
l.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Mark
Dintel.
Beneden-Donge
Markkanaal
W ilhelminakanaal:
beneden Tilburg
boven Tilburg
Zuid-Willemsvaart:
boven Boerdonkse veer.
beneden Boerdonkse veer
Havengebied van
's-Hertogenbosch .
Gekanaliseerde Dieze
Kanaal EngelenHenriëttewaard
tot en
met
11 Jan.
11
"
11
"
11
13 Jan.
13 Jan.
15 Jan.
11
11
13
16
"
12
12
12
12
12
"
"
"
"
"
"
"
15 Jan.
-
-
- "
14 Jan.
15
-
"
van
,
I
11 Mrt.
19 Mrt.
16
14
17
18
11
18
19
19
20
19
"
13 Jan.
13 Jan.
13
13
16
"
"
I
Einde
ijsperiode
20 Mrt.
20
"
20
"
20
16
16
"
van
tot en
met
15 Mrt.
15
10 "
17 "
16
16
"
tot en
met
14 Jan.
15
18 "
16 "
15 Jan.
16
-
IJs gebroken
"
"
"
"
"
"
"
16
"
17/18
"
-
17
17
"
"
13/16 "
15
12
14
,.
15
15
"
"
-
"
"
"
"
"
"
"
19
18
16
15
16
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
22
19/20"
19
19
17
"
"
"
"
Op het Markkanaal, de Mark (van het Markkanaal tot Breda) en het Wilhelminakanaal is van
13 tot en met 15 Januari gebroken door de Leiden en van 13 tot en met 16 Januari door de Rijnhaven
Hierna vertrokken beide boten, omdat het ijs te zwaar werd om de vaart te kunnen openhouden.
58
Van II tot en met 19 Maart is op de genoemde vaarwateren gebroken door de Maashaven en de
Rijswijk.
Op het kanaal Engelen-Henriëttewaard, de Dieze en de Zuid-Willemsvaart is van 13 tot en met
16 Januari gebroken door de Harry, tot ook hier door de steeds fellere vorst het breken werd gestaakt.
Nadat de Maas ijsvrij was geworden, werd 7 en 9 Maart opnieuw met breken begonnen. Met een
onderbreking van 10-12 Maart wegens defect aan de ijsploeg van de Harry, werd doorgewerkt tot
de 1ge, waarbij ook het havengebied van 's-Hertogenbosch werd gebroken.
Op de Dieze werd, behalve met een ijsbreker, op het gedeelte tussen Engelen en Crèvecoeur van
5 tot en met 7 Maart nog gewerkt met springmiddelen.
De grootst gemeten ijsdikte bedroeg: op het Wilhelminakanaal ongeveer 45 cm, op de ZuidWillemsvaart ongeveer 50 cm.
Kanaal van Sint-Andries
De vaart was gestremd van 15 Januari tot en met 10 Maart.
Het ijs in de voorhavens en het kanaal werd aan het einde van de vorstperiode door de ijsbreker
Ghristiaan Brunings van de Rijkswaterstaat gebroken.
Schade. Door de werking van het ijs is één schokker lek geworden en daarna gezonken. Later
is de schokker gelicht.
Maas-Waalkanaal
Daar de Stuw te Grave 15 Januari werd geopend, werden de nooddeuren in de sluis te Heumen
die dag gesloten, waardoor tevens de toegang tot het Maas-Waalkanaal was afgesloten. Op 2 Maart
werden deze deuren wederom geopend, zodat de vaart door het kanaal gedurende 45 dagen gesloten
is geweest.
Op 3 en 4 Maart werd het ijs op het kanaal gebroken. Van 5 tot 15 Maart was er nog veel heusijs,
dat hinderlijk was voor de scheepvaart. Op 18 Maart was het kanaal ijsvrij.
De grootste op het kanaal waargenomen ijsdikte bedroeg 33 cm.
Op de Waal is het ijs op 20 Januari te 1l.30 uur vast gaan zitten bij Weurt. Op 18 Februari werd
dit ijs door ijsbrekers opengebroken tot boven de voorhaven van het kanaal te Weurt.
Schade heeft zich niet voorgedaan.
In het Maas-Waalkanaal overwinterden 335 vaartuigen.
Kanaal Wessem-Nederweert en Noordervaart
Op de Noordervaart en het kanaal Wessem-Nederweert boven de sluis van Panheel ondervond
de scheepvaart 12 Januari reeds hinder van het drijfijs. Op het kanaal beneden Panheel werd 14 Januari
om 12 uur het scheepvaartverkeer stopgezet en de volgende dag boven Panheel, terwijl op de Noordervaart scheepvaart vanaf de 13e niet meer mogelijk was. Van 12 tot en met 16 Maart is het ijs op het
kanaal Wessem-Nederweert gebroken door de Lodewikus.
Het einde van de stremming voor deze vaarwegen was respectievelijk 2 Maart (ongeveer 14 uur),
15 Maart (18.30 uur) en 22 Maart.
Julianakanaal
Het schutten met de sluizen te Maasbracht, Roosteren en Born werd 14 Januari gestaakt, omdat
op die dag de stuwen beneden Maasbracht gestreken moesten worden en de vaart op dit riviergedeelte
dus geen voortgang meer kon vinden. Bij de sluizen te Maasbracht en Roosteren werd nog geen hinder
van betekenis door de vorst ondervonden.
Bij Born echter werd reeds op 13 en 14 Januari hinder ondervonden als gevolg van het vastvriezen
van de drijvende bolders, waardoor het schutten zeer werd bemoeilijkt.
Op 15 Januari was het kanaal geheel met ijs bedekt en werd alle scheepvaart gestaakt.
De 30e werd, in verband met dooi en het voornemen om de stuwen van de Maas beneden Maasbracht weer in werking te stellen, begonnen om, uitgaande van Maasbracht, het ijs met 2 ijsbrekers
te breken. Toen op 1 Februari weer vorst inviel, werd het breken niet voortgezet. De ijsbrekers waren
die dag gevorderd tot de sluis te Roosteren.
59
Nadat de eerste dooi op 1 Maart was ingetreden, kon het breken worden hervat. De ijsbrekers
braken die dag het gedeelte Roosteren-Maasbracht en het gedeelte Roosteren-Born en op
2, 3 en 4 Maart het gedeelte Born-Stein en de overlaadhaven te Stein; 5 Maart werden de berghaven en de overlaadhaven te Born opengebroken.
Indien de windrichting en de hoeveelheden ijs bij de sluizen dit toelieten, werd te Maasbracht
en Roosteren zoveel mogelijk ijs afgeschut. Hierbij werd veel hinder ondervonden van het gedurende
de nacht weer aan elkaar gevroren gebroken ijs, waardoor bij de beide sluizen voortdurend een ijsbreker
in bedrijf moest worden gehouden.
Te Born werd geen ijs afgeschut, omdat verwacht werd, dat het ijs in het kanaalgedeelte BornMaastricht reeds zou zijn gesmolten, voordat het ijs van de overige kanaalgedeelten zou zijn afgeschut,
hetgeen inderdaad het geval was.
Op 14 Maart werd de scheepvaart hervat; de 16e was de scheepvaart weer normaal.
Gedurende de dooiperioden werd het water van de Maas, dat een hogere temperatuur had dan
het kanaalwater, doorgespuid, waardoor het ijs op het gedeelte Maastricht-Stein niet behoefde te
worden gebroken.
Kanaal Luik-Maastricht en Zuid-Willemsvaart in Limburg
De scheepvaart is vrijwel gedurende de gehele vorstperiode gestremd geweest.
De voeding van het kanaal Luik-Maastricht functionneerde normaal; te lage waterstanden zijn
niet voorgekomen.
Met de voeding van de Zuid-Willemsvaart bij sluis 19 werden van 21 tot 24 Januari moeilijkheden
ondervonden. De met het voedingswater meedrijvende ijsschollen pakten zich namelijk samen voor
de openingen van de duiker aan de zijde van de Zuid-Willemsvaart, waardoor deze verstopt dreigden
te geraken en de voeding sterk verminderde. Door de Zuid-Willemsvaart te voeden met water uit het
kanaal Luik-Maastricht, werd zoveel mogelijk in het watergebrek voorzien, terwijl met behulp van
een sleepboot het zich vóór de openingen van de duiker samenpakkende ijs werd verwijderd.
Gedurende de verdere duur van de vorstperiode hebben zich deze moeilijkheden niet herhaald.
Op 15 en 16 Januari is de Zuid-Willemsvaart gebroken door de Lodewiku8, een van een Rijksijsploeg voorziene sleepboot met 113 ipk vermogen. In verband met de felle voortdurende vorst
werd daarop het breken gestaakt.
Na het invallen van de dooi is op 9 Maart vanuit Weert benedenwaarts het ijsbreken hervat.
Bovenwaarts Weert, boven sluis 16, was breken niet nodig, daar in de loop van 7 en 8 Maart het ijs
hier belangrijk in dikte was afgenomen en plaatselijk verdwenen was, vermoedelijk door water van
hogere temperatuur uit België. Van Weert af ging het breken vrij vlot, totdat bij sluis 15 zwaar ijs
werd aangetroffen. Wegens het stukslaan van de schroef moest het breken worden gestaakt.
Van 12 tot 19 Maart werd het breken voortgezet. Van 17 tot en met 19 Maart is het Noordbrabantse
gedeelte van de Zuid·Willemsvaart gebroken.
De grootst gemeten ijsdikten op dit kanaal zijn:
Tussen sluizen 13 en 15
Tussen sluizen 15 en 16
Boven sluis 16 . . . .
60
43 cm
34 "
26 "
•
BIJLAGEN
•
•
Bijlagen 1 en 2
~SBEZETTING
OP DE :.JSSEL
WINTER
WESTERVOORT
OE STEEG
DOESBURG
km
I
8&0
JO
JANUARI
zo
4S
-1942.
I
25
30
5
10
~-W-Q--~-;-
890
•
'00
: :
DEVENTE.R
W~HE
KATERVEER
9(,0
j-l-~-
970
: : : •
.. 000
KETELMOHO
"
H+
*
L
~
~
_____n _ _
e~AHK
900
910
:: :::: :-+++++++++H
zo
"r
.'0
rT' .
-HH-HH+++++J ~: : 1IiCLU-l-W-W+-1--1-1
~H+++-H-H-LUtliLL7t
: ,lliÜ-w i 11 I I
W-4-I-+++~+++++-I-I++
9.0
KAMPEN
20 &&0
H-H++++++H-H-H+:1.i
. . .....
T'
'60
1 km
··I:~H+.:
Jffil
i ~ ii
~ :-~~-W-J.+l+H-l-l-l-ll-H-I-l-H-I+l-1
--:--:--:-i++H+H·+++++1-+1
"50
OLST
45
ffifTTr: i"
: : ilh:
ZUTPHEN
la
ts
to
45
::: Uittr
DIEREN
MAART
FEBRUARI
4
-__
~
iS
"0
iI
.0
"
-----:.IS
v.o\~T
MET
'170
"0
.JAN.- 43 MAMT
VA5T:J5
OR~F~5
WATER
AFGEDRe:VEN
~S
'JO
940
95.
i
t
5
{O
NIET 5E.VAARBA.AR VA.H
"0
ill:: .
.l...:.J
,I
.5
••0
.(OOG
J
NtEN VAMKEH
~5VE-R.5CHUIVING
~SBEZETTING
OP
NEDERR~N
EN LEK
WINTER 1942
PANNEROEN
ARNHEM
LEKSKEt-I5VEER
GREBBE
REMMERDEN
E.CK
Ibl
"'IEL.
'W• ." DUUR.TEDE
c:.ULEMBORG
~
km
670
••0
670
880
•••
~ '00
'jO
.w
'00
'ta
tttiiffi1HS+H+H+H
'40
,"0
'60
~VEN
'70
5I'AEEFKERK
'80
•••
.to
~ ~ ~ ~ f .. ;
~++t~H--tH-f-H++t+H..,I-t-IH-f+fiW~t~;";";-';-·_:~·;~-'--"+-"--~++ftt·
'30
VREE5,W'jK
% LEK
km
•'0
~VEL.D
KRIMPEN
l
rR=::PP.':'f:::1F+::=:,*FI=t=H'FA=FAT:oFf:Rf=FF1R=l'=1=t=A=FA=FH~Ff=RR-:F1R=FI=t=H=FR=FR=FRj5
"
;
930
940
:: : ...,O.OOQo ...:;ooo····ttt··························ri-H·:·H;i~U i%Hl1!HlliHi ti j URh±+% iJ i'
"
i! j; ~ ~ Htrtifit!lHhrttthtftitjii-rtt thj-hjr-jjiiTtittt145
I-
tO
!5
30
~
NIET
5
10
BEVAARBAAR
BLANK 'WATER
DR:JF~5
GEBROKEN DOOR ~.$8REKER5
_
V~
~S .
10
2.S
.(5 .JAN. -.«l MAART - ' -
VAST:J5
~
5
~O
-I
o"U.O·O ZWAAR :.15 DR:.JVENDE GEHOUDEN
:JSBREKERS
::
I
i:::
.-5
DOoR
Bijlage 3
~SBEZETT'NG
OP RUN WAAL EN MERWEDEN
WINTER
~g4l
..
c
o·
- s·
.. ~O·
-u·
-2.S·
km"
61NGEN
KAUB
K06U.NZ
QU
I<ÖLM
~_o
"90
700
700
7iQ
7tO
U,9
720
I~~
750
'''Ui
140
?~_9
750
OÜ55t.LDORF
RUHRORT
:'~
'''0
ZZ~
770
760
-f-~
7-M
190
IQ.(!
leta
-r8J,D.
WE5El..
~.Q-
REE:.
~Q.
EMMERIK
esQ.
850
I I . I I I I . I LU
8"0
LOSITH
t-I1JL.HU12EH
N:JMEGEM
_I-L1
87~
L'~9' ._~=-
~'
;_.:
••• "
I
I
I I
I
&&0
810
,+j880
.-1-1
890
OODE""'~D
I
'--~~=-:W--L1--1-+-1
..... ~ . • • _ . . .
~.Q
I
890
OIlUTEH
LEEUW!!H
w....... r.~
TIEL.
OR"......I!J..
HIl!PffCW...... 1I0r....
~T.AHDRI~
IW!I4UM
ZALTBOMMEL
CotoMERE:M
2UILICHEH
HERVJ':JHEN
llR......u..
GORINCHEM
wERKENDAM
_OOOCH<M
I.OEVEH~TmH
i'4NtOlNXVEI.D
PAUl.,O'W~VI!:
KOP
OW'T
L.AND
OEENEPL.AAT
MOERO:JK
960
t.
I
___
HIET
8LANK WATER
••••••••
~ GEBROKEN DOOR :,.tSZ!tREKERS
'*
eEVA.A.RBAAR
OR:.JF:.JS
_
VAN
-teP.JAN.- 7 HAART
VAST~';
__
:.J50PRUIMIHG DOOR 5PRlHGSTOl"'FEH
NIET GEHEEL AANEEHGE&LOTE1'4
00000
DRUVENOE
~Df.K
GEHOUDEN DOOR
:J58REKE~
Bijlage 4
:.JSBEZETTING
OP DE MAAS EN AMER
WINTER -4947a
kmi
o .,-
!~SDEN
S'P1ETER
MAASTRICHT
LSORGHAREN
!LSLOO
la
E
tO
20
50
sa
J,Q
40
....EVENIllCHT
MAESWGK
MAASBRACHT
LINNE
DO
50
iO
60
70
KH. ~UIA
ROERMOND .........
la
70
~
80
30
90
NEER
KESSEL
8ELFELD
R".SLaoI16
·ill,*,*II!lli
100
VENLO
HO
ARCEN
UO
weu.
.50
HO
""
"
'
'
•40
SAM&EEK KN,SLU16
l60
MOOK
l70
GRAVE
~.aw.
RA\I!:N$TEIN
MEGEN
l80
1!lO
O:lEN
IlLÄUWE SUJIS
HEDEL
HEDIKHUIZEN
HEESeEEN
ORONGElEN
CAPELSCHE VEER
J<EIZER,SVEER
MOND OE"OlNGE
LASE
Z....A LUWE
..
..
_:_1-
::: :
lSO
'60
~t!-1t+H+H+H-1H-I-HH
~~m
::;:
IlO
fto
230
'30
'40
IttmttF+~-HH-H
!lIo
LITN
'ta
..
..
~}-:­
mI-
GENNEP
tOO
"_._ -
00
llO
L:
-
~+8i:;Hl
:- :
~il
P/!-11-
• :
..
.
~jJL
Z40
250
lU
~s
20
2S
It
STuWEN
.30
~
5
W
NIET BEVAARBAAR VAN
BLANt< WATER
...........
-
tOa
HO
tSO
tja
- ::::
~ ~. ; :
tiG
,gO
IN
•••••••••••
WERKING
DRUF~S
-
__
i5
20
47 JAN.- 1 MAART
VAST:.JS
c=:=::J
2.5'
~
L~ i
5
------~---I
GEBROKEN
DOOR
:.J5BRE.<ERS
.-
~o
2GG
WATERSTANDEN OP DE IJSSEL TE 8 h IN CM
Datum
+ N.A.P.
Wester- WesterDe Doesvoort
voort
Dieren Zutphen DeSteeg burg
venter
(Pleij) (Brug)
Bijlage 5
Olst
Wijhe
BinnenKater·
Kampen Ketel· Ketelveer
lichten haven
1942
Januari
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
940
921
887
873
845
834
823
817
823
897
951
942
942
935
925
924
915
915
922
944
973
923
903
870
856
831
820
809
802
806
887
946
933
935
925
919
924
914
904
912
932
961
739
737
720
687
662
637
616
618
706
737
711
681
675
675
659
656
644
641
647
668
698
683
667
638
618
592
569
557
571
654
678
671
630
621
614
600
595
582
574
578
596
621
593
577
548
533
507
493
493
532
585
597
587
545
528
517
504
493
480
466
466
487
510
425
414
393
372
358
370
422
440
411
405
405
367
338
325
315
306
297
292
296
310
334
298
290
274
269
265
319
370
348
325
310
315
293
266
253
241
229
223
210
206
213
229
203
197
188
193
213
301
270
256
238
227
230
218
195
185
180
172
165
158
153
155
166
133
131
129
132
167
215
191
177
162
151
155
148
130
122
119
111
106
103
102
103
113
47
48
45
45
118
90
74
61
51
41
45
43
30
23
22
17
15
13
11
15
23
-16
-13
-12
1
15
10
1
4
8
-12
-12
-11
-15
-18
-18
-19
-18
-18
-19
-19
-18
-31
-28
-24
-12
-18
-18
-21
-23
-25
-27
-27
-26
-25
-26
-26
-25
-26
-25
-26
-26
-26
-37
-34
-36
-34
-38
-3!1
-40
-41
-43
-43
-42
-43
-43
-42
-41
-40
-40
-39
-38
-38
-37
982
999
1007
1010
1003
993
978
962
952
947
945
941
946
950
954
957
953
948
941
923
912
896
876
855
792
795
802
817
971
988
995
998
990
980
965
948
940
933
930
926
932
939
945
947
944
936
928
910
898
883
864
844
787
786
794
805
717
736
747
752
748
737
723
707
691
682
679
675
679
688
692
697
693
686
677
663
648
635
613
588
526
513
513
532
643
662
675
678
676
667
656
636
623
623
609
606
606
620
622
627
624
616
606
596
579
568
546
523
475
453
448
466
535
553
567
573
573
568
555
540
527
518
515
513
512
523
527
531
527
521
511
501
487
473
456
435
393
369
364
378
359
378
393
402
406
399
393
377
364
358
354
350
353
357
357
362
361
357
347
342
327
312
294
279
249
216
205
203
251
269
284
292
297
293
286
275
261
251
250
247
245
255
259
264
266
266
260
250
240
227
210
194
176
147
137
132
182
195
206
212
214
208
202
191
178
169
165
162
162
170
176
182
182
184
179
172
164
152
136
122
105
79
72
72
130
142
152
158
161
155
147
136
125
115
112
109
108
111
115
120
121
122
117
111
104
96
82
68
50
35
26
25
23
31
38
43
45
42
39
33
27
21
21
17
17
22
25
27
29
29
26
21
19
15
8
2
6
-15
-19
-22
-17
-16
-15
-14
-14
-13
-14
-14
-16
-18
-18
-20
-21
-18
-18
-18
-17
-17
-19
-21
-22
-23
-25
-27
-31
-34
-35
-37
-24
-23
-22
-22
-21
-22
-23
-24
-26
-28
-27
-28
-28
-27
-26
-27
-27
-28
-30
-30
-31
-32
-33
-35
-37
-39
-40
-42
-42
-45
-46
-48
-50
-49
-48
-47
-48
-47
-46
-45
-45
-44
-43
-44
-44
-46
-47
-46
-47
-47
-47
-46
-46
-46
-45
-47
823
826
854
875
864
898
909
921
975
1045
1073
1068
1045
1032
1071
810
811
838
858
853
884
893
907
957
1027
1058
1053
1033
1017
1052
535
530
554
570
579
620
654
686
775
848
890
895
886
861
892
467
459
467
479
494
521
566
582
689
758
807
818
802
784
810
371
358
382
395
411
436
483
498
597
665
711
725
712
693
716
212
215
229
244
262
273
324
354
423
499
537
552
541
525
540
140
145
148
154
171
173
243
276
315
400
413
419
410
393
397
96
96
104
105
112
120
214
234
260
355
340
327
313
295
295
32 -19
40 -15
8
54 2
65 6
80
70
4
74
4
40
140
185
70
233
108
287
152
257
181
237
153
212
115
203
97
-37
-36
-34
-33
-30
-29
-31
-19
7
10
32
47
54
34
8
-42
-41
-40
-39
-36
-37
-38
-28
-20
-13
2
5
8
-47
-47
-46
-46
-46
-44
-50
-50
-48
-47
-44
-43
-43
Februari
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
Maart
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
WATERSTANDEN OP PANNERDENS KANAAL, NEDERRIJN EN LEK, IN CM T.O.V. N.A.P. (8 h standen en H.W.- en L.W.-dagtij)
Wijk bij Duurstede
Datum
Pannerden
Arnhem ')
Lekskensveer
Grebbe
Ecken
Wiel
Remmerden
975
955
935
920
lJlO
905
898
928
1046
1036
1040
1032
1025
1023
1014
1018
1030
1056
1091
831 X
818x
793x
780x
775x
776 X
812 X
870x
880x
868x
870x
861 X
855x
850x
841 X
841 X
848x
866x
898x
585
581
570
571
591
650
693
660
678
668
667
668
662
662
654
653
658
672
696
506
490
484
488
530
625
634
601
610
603
602
604
598
597
591
589
593
605
629
453
440
427
433
507
592
558
526
532
525
525
527
522
521
514
512
518
528
549
1 Februari
2
"
3
"
4
"
5
"
6
"
7
"
8
"
9
"
10
"
11
"
12
"
13
"
14
"
15
"
16
"
17
"
18
"
19
"
20
"
21
"
22
"
23
"
24
"
25
"
26
"
27
"
28
1103
1120
1127
1130
1122
1113
1101
1086
1077
1070
1067
1063
1064
1073
1079
1084
1082
1075
1069
1048
1035
1018
994
968
892
893
903
922
908x
924x
930x
936x
928x
918x
904x
886x
875 X
869x
865x
860x
866x
872 X
877 X
881 X
876x
869x
860x
844x
830x
815x
794x
773x
724x
712 X
719 X
734 x
711
725
735
739
734
727
715
700
690
681
677
672
673
679
681
683
679
671
663
650
634
623
601
580
536
523
527
541
643
655
661
669
665
658
647
632
621
·613
609
605
604
609
610
611
608
599
589
576
560
548
531
511
470
452
453
467
565
579
589
593
591
584
573
559
548
539
534
531
529
532
533
532
528
516
504
489
473
463
447
428
391
371
373
387
515
529
534
539
542
542
529
516
488
479
475
472
472
473
472
471
469
452
434
416
399
391
377
357
325
302
303
315
1 Maart
2
3 "
4 "
"
5
6 "
7 "
8 "
9 "
10 "
"
11
12 "
13 "
"
14
15 "
930x
935x
948x
985x
964x
985x
966x
999x
1080 x
1150 x
1170 x
1170 x
1146 x
1130 x
1180 x
739x
742x
769x
780x
781 X
816x
848x
878 X
920x
990x
1017 X
1014 X
994x
977 x
1012 X
546
548
570
578
585
610
636
692
736
762
768
768
748
728
754
469
471
489
497
506
523
550
603
647
703
671
677
655
634
655
392
395
412
421
432
447
478
528
582
670
622
618
608
585
605
320
323
339
349
359
371
399
443
492
568
555
562
537
537
544
13 Januari
14
"
15
"
16
"
17
"
18
"
19
"
20
"
21
"
22
"
23
"
24
"
25
"
26
"
27
"
28
"
29
.,"
30
31
"
"
"
I
I
400
379
375
388
482
545
527
490
477
476
472
475
469
467
464
463
464
473
491
H.W.
I
I
I
:
I
!
I
I
1) Voor herleiding tot schipbrug: correctie -12 cm.
* Elk laatste avondgetij is van het daaropvolgende eerste morgengetij door een * gescheiden.
g = gegiste stand.
I
L.W.
8h
299
297
293
338
422
413
401
373
352
360
362
362
362
360
357
353
355
360
373
399
408
410
415
417
416
408
399
385
377
372
368
362
358
339
320
264
272
289
259
241
247
240
221
202
177
177
174x
180x
175 X
187 X
200
208
238
273
294
325
378
432
443
433
411
413
Culemborg
H.W.
I
H.W.
L.W.
I
Vreeswijk
L.W.
Jaarsveld
I
165
*183
185
303
296
290
277
248
240
242
239
240
239
238
*236
233
242
243
249
154
168
225
309
293
*288
280
252
236
242
238
239
237
235
233
232
236
240
252
101
122
157
*127
128
127
119
79
79
80
70
61
96
112
95
154
133
113
* 91
61
56
131
58
17
8
6x
*57
43
48
35
7
2x
73
82
93
77
14
16
82
104
100
* 80
101
104
96
48
58
48
47
31
86
84
47
132
114
93
*75
265
261
270
280
276
268
259
249
232
215
206
195
252
*219
172 X
165x
170x
179
186
171
156
171
167 X
125
105
101
104
112
*
129
118
113
119
135
127
165
204
209
262
291
291
264
*263
272
257
260
*263
271
271
264
256
249
226
212
204
170x
148
143
129x
136
*146
159
169
150
133
144
138
103
80
69
46
51
119
95
117
143
143
131
127
136
130
127
139
149
232
*199
128
112
108
114
114
124
114
125
132
78
75
87
93
100
*
119
105
93
97
115
79
114
158
154
182
199
190
147
192
*187
26
16
67
69
*76
66
58
114
83
38
47
51
91
73
37
38
42
45
*54
43
30
65
68
10
7x
IIx
17 X
- 17 X
100
63
55
69
74
78
*95
133
166
173
224
277
285
265
249
268
7
- IIx
- IOx
lOx
Ix
10
*32
73
70
108
147
153
123
117
136
I
L.W.
H.W.
I
I
-
I
72
74
115
122
105
100
95
106
98
115
121
219
144
*107
92
98
107
98
114
105
104
106
74
72
82
80
94
*
109
96
83
95
102
77
96
143
131
152
157
146
96
159
*150
I
Sehoonhoven
-
64
*51
66
lOOg
103
91
83
80g
98
91
108
110
202
138
110
*88
81
87
85
94
85
90
108
58
59
-
-
-
-
8
30
32
- 35
- 23
- 32
13
30
*30
67
91
95
55
63
80
-
L.W.
H.W.
I
65
90
84
65
*87
95
89
40
55
47
36
19
69
70g
30
122
102
75
104
-
Streefkerk
I
Krim
IJ
aid Lek
Datum
H.W.
1
8
42
- 29
- 11
- 16
- 42
62
9
*-16
2
- 41
26
11
17
38
6
18
- 16
14
28
16
26
9
2
*12
37
lOg
2
18
14
67
47
0
4
2
12
12
2
*5
13
12
10
28
37
35
35
Bijlage 6
60
47
71
85
46
59
80
-101
-100
90
*41
91
56
29
12
11
21
48
47
-
-
-
59
-
73
54
-
-
-
-
-
-
-
-
*-
27
35
43
51
12
38
40
14
20
36
12
41
50
46
44
46
50
60
48
32
44
56
64
71
-
74
80
-
73
-
74
102
80
*73
77
95
62
85
126
115
135
138
120
61
144
150
-
41
68
-
81
67
90
37
26
15
* 7
20
22
30
6
8
-
-
-
-
-
-
71
L.W.
I
H.W.
I
-
55
86
80
65
110
99
*84
36
68
52
45
26
36
130
102
79
105
90
76
89
-118
- 70
- 90
-115
-133x
-126x
-116
-131x
-106
*70
- 51
54
- 10
40
65
- 60g
65
70
*67
101
102
90
85
76
D6
90
109
111
205
140
109
87
*84
88
88
97
89
92
106
60
60
73
82
89
86
-104
-114
- 61
60
70
- 79
71
- 57
*60g
- 30
43
24
5
68
- 79
74
- 80
- 79
74
- 83
66
54
73
*69
73
85
- 87
60
85
79
61
104
*88
82
34
58
50g
35
17
69
71
111
85
98
*81
101
69
90
129
114
131
132
114
56
138
144
L.W.
78
36
137
102
78
110
-115
93
- 93
-135
- 81
-106
-136
-150
-143
-138
-159
-127
-127
80
*-88
26
67
86
82
13 Januari
14
"
15
"
16
"
17
"
18
"
19
"
20
"
21
"
22
"
23
"
24
"
25
"
26
"
27
"
28
"
29
"
30
"
31
-
65
72
*65
99
101
89
83
72
92
86
107
108
203
137
108
85
*83
87
87
96
88
92
100
60
58
72
80
88
-113
-133
-144
- 84
82
- 94
-104
- 97
- 77
60
*- 47
- 58
8
24
- 88
-102
- 95
-105
-106
- 97
-104
- 84
- 73
- 92
86
*85
-104
-106
1 Februari
2
"
3
"
4
"
5
"
6
"
7
"
8
"
9
"
10
"
11
"
12
"
13
"
14
"
15
"
16
"
17
"
18
"
19
"
20
"
21
"
22
"
23
"
24
"
25
"
26
"
27
"
28
-
111
87
100
89
*103
72
87
127
107
121
122
104
46
127
134
- 67
-105
-110
-123
-113
-141
- 90
- 88
73
63
*- 53
- 54
-128
- 76
- 62
1 Maart
2
3 "
"
4
5 "
6 "
7 "
8 "
9 "
10 "
"
11
12 "
13 "
14 "
15 "
51
86
89
-102
90
-1I8x
61
56
45
27
*19
19
81
41
- 30
77
-
"
"
"
WATERSTANDEN EN VERVALLEN VAN 18 JANUARI-20 FEBRUARI TE 8 h OP DE WAAL VAN LOBITH TOT ZALTBOMMEL
Lobith
Datum
kmr
Verval
862.220
Mil·
lingen Verval
kmr
Erlecom
HulVerhuizen Verkmr
val
val
kmr
867.005
870.030
cm
cm +
N.A.P.
cm
cm +
N.A.P.
cm
18 Januari
19
"
20
"
21
"
22
"
23
"
24
"
25
"
26
"
27
"
28
"
29
"
30
"
31
970
962
982
1158
1227
1227
1214
1212
1200
1195
1196
1214
1241
1272
-
-
-
-
lH
57
135
128
125
123
120
121
116
122
120
117
963
1101
1092
1099
1089
1089
1080
1074
1080
1093
1121
1155
11
64
61
64
62
65
59
61
63
61
61
57
914
906
952
1037
1031
1035
1027
1024
1021
1013
1017
1032
1060
1098
30
61
63
63
62
62
63
63
64
67
68
69
922
976
968
972
965
962
958
950
953
965
992
1029
1 Februari
2
"
3
"
4
"
5
"
6
"
7
"
8
"
9
"
10
"
11
"
12
"
13
"
14
"
15
"
16
"
17
"
18
"
19
"
20
1283
1297
1301
1298
1288
1276
1260
1243
1233
1228
1226
1222
1232
1239
1245
1247
1240
1234
1228
119H
113
111
109
106
107
106
108
108
108
107
106
107
107
106
105
103
101
103
104
99
1170
1186
1192
1192
1181
1170
1152
1135
1125
1121
1120
1115
1125
1133
1140
1144
113H
1131
1124
1100
62
59
60
59
58
58
59
59
58
61
64
63
63
63
62
62
63
64
68
74
1108
1127
1132
1133
1123
1112
lOH3
1076
1067
1060
1056
1052
1062
1070
1078
1082
1076
1067
1056
1026
65
65
62
63
63
63
62
63
65
67
65
68
72
72
64
74
75
76
81
87
1043
1062
1070
1070
1060
1049
1031
1013
1002
H93
991
984
990
998
1014
1008
1001
991
975
939
"
"
Normaal verval.
..
-
40
26
-
63
cm +
N.A.P.
-
I893.400
883.955
875.615
em+
N.A.P.
1942
I Ewijk
Nijmegen Ver. I
kmr
val
kmr
cm
cm +
N.A.P.
cm
cm+
N.A.P.
Verval
CIU
eHl
cm +
N.A.P.
cm
Zaltbommel
kmr
914.600
925.800
934.690
I c~ +
cm
N.A.P.
cm +
N.A.P.
Cln
cm +
N.A.P.
79
82
64
21
65
57
58
63
62
59
62
63
66
65
69
76
510
628
678
636
629
624
623
620
616
609
605
612
628
655
10
21
31
25
29
28
28
33
30
31
32
33
35
36
500
607
647
611
600
596
595
587
586
578
573
579
593
619
47
93
178
171
170
171
165
162
171
168
169
171
178
200
453
514
469
440
430
425
430
425
415
410
404
408
415
419
107
165
164
166
178
178
187
189
200
201
210
208
248
266
346
349
305
274
252
247
243
236
215
209
194
200
167
153
81
84
84
86
89
94
103
112
124
165
219
157
101
87
88
88
91
88
87
91
749
766
774
774
760
741
710
678
645
583
507
506
514
525
528
536
537
536
537
520
73
78
82
86
96
107
140
184
206
155
78
78
76
676
688
692
688
664
634
570
494
439
428
429
428
438
448
449
456
454
455
454
441
41
42
48
55
63
81
157
101
60
57
58
56
57
55
59
61
59
61
59
59
635
646
644
633
601
553
413
393
379
371
371
372
381
393
390
395
395
394
395
382
235
293
353
328
301
263
133
118
119
121
117
122
103
98
116
125
131
131
130
127
400
353
291
305
300
290
280
275
260
250
254
250
278
295
274
270
264
263
265
255
212
170
94
99
99
100
103
90
101
98
89
77
66
63
76
76
79
83
85
100
188
183
197
206
201
190
177
185
159
152
165
173
212
232
198
194
185
180
180
155
34
68
73
74
75
77
73
75
74
77
79
7H
650
683
831
763
758
760
761
754
751
744
744
754
776
813
76
34
88
70
71
73
76
75
73
72
73
81
80
80
76
78
82
81
84
89
92
97
107
120
117
129
118
124
138
176
234
H62
982
990
994
982
967
950
929
913
902
894
877
870
881
885
890
877
853
799
705
132
132
132
134
133
132
137
139
144
154
168
214
255
269
269
266
24H
229
175
94
830
850
858
860
849
835
813
790
769
748
726
663
615
612
616
624
628
624
624
611
107
cm +
N.A.P.
kmr
Sint
Ver- Andries Ver. val
kmr
val
Tiel
574
649
743
693
687
687
685
679
678
672
671
677
697
731
95
67
57
145
137
138
12H
131
134
131
135
134
137
137
95
HI0.100
901.330
745
750
888
908
895
898
890
885
885
875
87H
888
H13
950
-
Leeuwen
DodeVerwaard Verkmr
val
val
kmr
Bijlage 7
77
90
77
79
80
83
81
83
79
106
54
145
98
WATERSTANDEN OP DE MAAS IN CM
Visé
7h
M.E.Z.T.
beneden
de stuw
1942
I
I 4374
I
13 Jan.
14
15 "
16 "
17 "
18 "
19 "
20 "
"
21
22 "
23 "
24 "
25 "
26 "
27 "
28 "
29 "
30 "
31 "
"
1 Febr.
2
3 "
4 "
5 "
6 "
7 "
8 "
9 "
10 "
11 "
12 "
13 "
14 "
15 "
16 "
17 "
18 "
1H "
20 "
"
21
22 "
23 "
24 "
25 "
26 "
27 "
28 "
"
1 Mrt.
2
3 "
4 "
5 "
6 "
7 "
8 "
9 "
10 "
11 "
12 "
13 "
14 "
15 "
"
I
4827
4815
4850
4825
4806
4790
4793
4790
4785
4775
4770
4765
4772
4847
4867
4830
4855
4860
4863
4649
4639
4678
4634
4628
4612
4621
4617
4612
4600
4595
4591
4590
4665
4682
4659
4661
4681
4683 I
4863
4854
4837
4814
4815
4805
4807
47n
4787
4794
4793
4812
4805
4825
4828
4813
4804
4790
4794
4787
4785
4784
4784
4782
4779
4776
4778
4789
4682 I
4680
4661
4640
4640
4625
4624
461H
4611
4619
4626
4633
4626
4649
4631
4648
4626
4619
4618
4616
4610
4610
4612
4612
4601
4593
4604
4608
4797
4804
4812
4844
4921
4957
4937
4H62
4960
4982
4987
4982
5011
5020
5038
4624
4628
4637
4665
4725
4770
4759
4778
4775
4795
4802
4796
4823
4835
4852
Maastricht
Sint
Pieter
Eijsden
+ N.A.P.,
4293
4271
4247
4256
4256
4244
4239
4227
4218
4220
I
I
I
4366
4365
4189
4178
4160
4148x
4160x
4154x
4151 x
4141 x
~
.e
rn
I
I 4396
4396
4217
I
4183
4181
4178
4174
4165
4153 X
4153 X
4163 X
4175 X
:
4169
4391
4389
4389
4399
4398
4398
4396
4395
4400 I
4143 X
4141 X
4133x
4136x
4387
4390
4250
4239
4236
4232
4390
4390
4391
4395
4396
4401
4390
4402
4400
4405
4407
4403
I 4412
4424
4445
I
Maasbracht
Roermond
boven ~ beneden ~ beneden
de sluis I1112 de sluis 112 de sluis
Neer
I
4173
4167
4216
4169
4157
4147
4130
4141
4137
4131
4120
4107
4109
4161
4207
4187
4197
4200
4199
3598
3599
3652
3615
3580
3565
3550
3565
3561
3556
3546
3528
3535
3612
3636
3611
3630
3628
3630
4199
4194
41H6
4164
4162
4157
4153
4148
4135
4134
4143 I
4157
4148
4155
4159
4143
4145
4129
4130
4127
4114
4123
4124
4123
4116
4114
4108
4111
3628
3626
3615
3604
3585
357H
3575
3570
3563
3557
3566
3580
3570
3586
3584
3577
3572
3556
3554
3548
3534
3550
3547
3542
3539
3537
3524
3530
3545
3559
3577
3614
3687
3744
3718
3756
3755
3780
3782
3780
3814
3829
3852
4121
4134
4147
4182
4247
4312
4285
4321
4321
4345
4347
4344
4378
4388
4407
I
I
2473
2485
2569
2528
2484
2452
2410
2412
2415
2413
2402
2386
2392
2431
2496
2496
2496
2501
2501
2859
2873
2922
2872
2859
2831
2819
2827
2848
2820
2811
2796
2795
2836
2897
2876
2874
2873
2883
2876
2498
2495
2880
2885
2491
2491
2854
2480
2847
2844
2473
2469
2838
2844
2466
2445
2837
2822
2426
2441
2830
2842
2450
2834
2442
2440
2839
2456
2849
2835
2437
2835 I 2444
2820 I 2414
2821
2412
2408
2816
2800
2389
2812
2404
2813
2401
2811
2396
2390
2809
2807
2389
2375
2799
2800
2379
Belfeld
beneden Venlo
de sluis
Kessel
~
I
Arcen
Well
I
2052
2050
1940
1880
1860
1829
1829
1835
1845
1835
1836
1811
1804
1840
1920
1895
1882
1900
1907
2041
2048
1815
1784
1752
1747
1739
1746
1748
1753
1751
1731
1727
1740
1810
1804
1786
1805
1799
1\
1906 I 1807
1801
18HO
1787
1890
1762
18H5
1765
1860
1765
1840
1760
1840
1758
1827
1743
1828
1733
1830
173H
1840
1744
1850
1755
1858
1750
1832
1786
1825
1775
1870
1756
1840
1745
1831
1745
1830
1740
1826
1737
1818
1733
1820
1742
1825
1820
1736
1727
1816
1731
1816
1705
1800
1730
1816
1678
1689
1615
1590
1495
1476
1462
1445
1445
1435
1428
1423
1425
1472
1619
1753
1678
1660
1633
I
,
1445
1460
1425
1418
1375
1372
1300
1300
1320
1326
1320
1370
1402
1380
1558
1665
1616
1618
1595
1400
1403
1251
1247
1235
1165
1142
1137
1170
1178
1234
1318
1331
1317
1387
1413
1410
1442
1459
1409
1420
1310
1306
1265
1260
1205
1200
1198
1197
1251
1350
1360
1350
1421
1480
1465
1540
1550
I
I
1624
1592
1607
1623
1638
1611)
1586
1585
1633
1613
1525
1487
1477
1475
1517
1511
1476
1453
1453
1447
1437
1430
1453
1435 I
1430
1432
1412
1439
1450
1500
1560
1486
1428
1516
1468
1401
1562
1434
1362
1560
1347
1548 I 1428
1416
1340
1530
1412
1330
1514
13!l1
1292
1470
1380
1278
1452
1274
1350
1445
1301
1340
1459
1332
1298
1395
1258
1300
1354
1251 I 1195
1325
1210
1281
1371
1202
1262
1351
1163
1240
1313
1204
1153
1303
1144
12H5
1190
1183
1138
12HO
1131
1180
12HO
1124
1176
1285
1184
1145
1316
1123
1172
1285
1116
1170
1285
1168
1115
1280
1084 I
1152
1230
1124
1160
1285
1455
1479
1698
1703
1729
1749
1748
1746
1762
1763
1762
1772
1788
1810
1831
1290
1409
1460
1463
1518
1596
1575
1595
1583
1602
1624
1623
1645
1672
16H2
I
~rn
.El
rn
I
I
4315
4283
4284
4275
4275
4264
4245
4254
4268
427H
4271
Linne
Borg- I
I
Greven- Maesharen
Elsloo
eijck
bicht
beneden
de sluis
4127 x I
4129 X
4375
4402
4210
4220
4396
4394
4307
4331
Bijlage 8
WAARGENOMEN TE 6 11 20 (A.T.) EN H.W.- EN L.W.-DAGTIJ
1146
1175
1166
1190
1151
1138
1092
1068
1063
1079
1210
1215
1215
1213
1286
1325
1317
1343
I 1361 I
1121
1142
1118
1135
1100
1083
1055
1022
1007
1015
1117
1125
1128
1127
1199
1240
1235
1261
1283
1086
1105
1064
1053
1019
996
974
965
942
973
1035
1043
1047
1047
1106
1154
1152
1173
1195
1067
1081
980
970
935
917
894
884
863
946
960
972
974
978
1025
1072
1074
1090
1115
1361
1348
131H
1279
1252
1245
1234
1210
1181
1171
1194
1202
1208
1130
1140
1116
1063
1052
1034
1028
1020
1008
1039
1012
1005
1002
975
1010
1284
1264
1240
1199
1170
1162
1146
1120
1086
1077
1100
1107
1122
1098
1101
1068
1015
995
975
96H
958
948
977
955
948
944
921
947
1196
1180
1153
1120
1088
1080
1062
1040
1009
998
1010
1021
1038
1020
1058
101H
957
928
900
890
878
860
880
870
860
857
841
859
1033
1129
1139
1135
1192
1285
1288
1276
1303
1304
1334
1336
1341
1374
1398
1011
1119
1122
1111
1147
1209
1212
1197
1226
1222
1247
1250
1252
1283
1306
I
Sambeek
Boxbeneden Illeer
de sluis I
I
I Gennep
2813
2828
2834
2871
2937
2993
2976
3012
3012
3041
3048
3043
3078
3096
3118
2396
2421
2432
2483
2560
2630
2617
2645
2649
2675
2679
2680
2716
2734
2755
I
1840
1843
1970
2060
2080
2098
2090
2095
2102
2132
2126
2122
2132
2130
2159
1752
1755
1962
2055
2060
2062
2060
2067
2071
2078
2069
2070
2083
2090
2096
I
I
I
I
1050
1140
1163
1155
1233
1337
1340
1330
1355
1357
1387
1389
1399
1430
1446
I
Ravenstein
1942
583
574
570
641
652
638 I
645
646
646
658
704
718
720
739
457
470
460
412
387
378
422
477
540
502
488
491
462
523
507
550
574
576
594
443
454
387
343
321
341
409
461
421
389
364
370
375
376
377
426
459
461
482
13 Jan.
14
15 "
16 "
"
17
18 "
19 "
20 "
"
21
"
22
"
23
"
24
"
25
"
26
"
27
"
28
"
29
30 "
"
31
743
746
718
696
670
655
644
632
606
588
584
598
609
608
612
629
594
581
558
54H
543
527
519
518
496
487
485
728
602
5H7
581
561
536
519
511
498
474
455
450
462
471
477
481
498
477
450
431
420
413
396
388
415
385
340
317
150 g
489
494
475
457
433
415
407
397
375
360
357
372
384
398
396
418
402
375
358
346
340
327
317
333
320
310
270
117
1 Febr.
2
3 "
4 "
5 "
6 "
7 "
8 "
9 "
10 "
"
11
"
12
"
13
14 "
15 "
16 "
"
17
"
18
"
1H
"
20
"
21
"
22
"
23
"
24
"
25
"
26
"
27
"
28
752
738
689
746
750
774
793
777
798
798
808 I
822
820
839
840
180 g
195 g
240
480
48H
559
600
574
603
605
642
648
645
648
671
146
159
190
478
468
508
543
522
547
550
581
589
586
572
596
1 Mrt.
2
3 "
"
4
5 "
6 "
7 "
8 "
9 "
10 "
"
11
"
12
"
13
14 "
"
15
~
rn
I
I
821
811
838
829
812
792
780
769
760
830
827
838
845
848
875
930
950
955
978
813
799
847
823
799
780
769
754
749
824
817
826
831
836
860
915
931
940
963
745
761
771
736
712
697
688
671
690
733
730
740
747
751
775
825
842
850
877
1117
1100
1076
1045
1017
1008
992
970
933
919
932
943
965
948
993
985
913
875
842
828
811
794
803
796
788
782
772
795
984
974
950
924
890
879
867
852
822
805
808
821
834
828
849
861
820
797
760
740
725
682
674
672
661
651
650
717
96H
H60
939
913
880
868
857
845
815
798
800
813
825
820
837
851
815
78H
758
742
714
686
674
683
670
66H
669
733
880
869
845
821
791 I
782 I
769
760
733
720
721
734
748
742
759
767
732
711
680
672
656
625
607
602
590
583
579
730
1020
1108
1113
1096
1120
1155
1157
113H
1169
1168
1180
1183
1184
1210
1238
748
749
710
797
845
966
997
970
1007
1000
1041
1047
1046
1072
10H4
II
I
I
1185
1182
1383
1367
1450
1414
1458
1420
1467
1433
1450
1505
1485
1426
1438
1500
1427
1492
1441
1508
1514
1453
1514
1451
1530 I 1468
1559 I 1494
1515
1576
Grave
beneden
de sluis
Maak
758
745
702
795
833
940
979
956
985
985
1017
1024
1024
1044
1060
750
745
694
770
789
883
910
888
912
926
948
954
954
977
992
747
731
685
610
I
595
I
I
"
"
"
~[]ata Space
l.:::l')
Compleet Archiefmanagement
Tekening in dossier
000833
000833
Document teller
VW000833
Data Space Nederland S.v., Marinus van Meelweg 19,5657 EN, Eindhoven (Airport)
T: +31- (0)40- 293.13.18, F: _+31-(0)40- 368.46.22, E: [email protected]
~[]atEi Space
l.:::I')
Compleet Archiefmanagement
Tekening in dossier
000834
000834
Document teller
VW000834
Data Space Nederland B.V., Marinus van Meelweg 19, 5657 EN, Eindhoven (Airport)
T: +31- (0)40- 293.13.18, F: _+31-(0)40- 368.46.22, E: [email protected]
~[]ata Space
l.:::1')
Compleet Archiefmanagement
Tekening in dossier
000835
000835
Document teller
VW000835
Data Space Nederland SV., Marinus van Meelweg 19,5657 EN, Eindhoven (Airport)
T: +31- (0)40- 293.13.18, F: _+31-(0)40- 368.46.22, E: [email protected]
~[]ata Space
l.::1')
Compleet Archiefmanagement
Tekening in dossier
000836
000836
Document teller
VW000836
Data Space Nederland S.v., Marinus van Meelweg 19,5657 EN, Eindhoven (Airport)
T: +31- (0)40- 293.13.18, F: _+31-(0)40- 368.46.22, E: [email protected]
~[]E1tEl
Space
l.:::I")
Compleet Archiefmanagement
Tekening in dossier
000837
000837
Document teller
VW000837
Data Space Nederland B.v., Marinus van Meelweg 19,5657 EN, Eindhoven (Airport)
T: +31- (0)40- 293.13.18, F: _+31-(0)40- 368.46.22, E: [email protected]

SOLLICITATIEFORMULIER

Ambachtelijke ijsjes bij Lucullus Nieuwe locatie voor Bleu Celeste

Kerstmenu 2014

RESTAURANT DE MANDARIJN

IJs - Aviation Legislation Information

Ambachtelijk ijsroom

Nagerechten - Culinaria Catering

Informatieblad diverse smeltproducten voor sneeuw en of ijs op de

Bei mienchen flyer opening:Layout 1

INSIDE SALES REPRESENTATIVE