Untitled

Dementie, probleemgedrag en de
mantelzorger
LOAG Gedragsstoornissen en psychiatrie bij dementie
Utrecht, 16 april
A. Kunneman, gz-psycholoog
Introductie
• GZ-psycholoog
• Werkzaam op de GAAZ / poli geriatrie / Centrum voor Geheugenproblematiek
van het Jeroen Bosch Ziekenhuis
• Deskundigheidsgebied: diagnostiek, indicatiestelling, behandeling en overige
taken (waaronder ook deskundigheidsbevordering betreffende
probleemgedrag)
[email protected]
Wat is mantelzorg?
• Mantelzorg is: zorg die wordt gegeven aan een hulpbehoevende door iemand
uit diens directe omgeving.
• Vrijwillig, onbetaald
• Zorg die meer is dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is
Mantelzorgers in Nederland
Aantal mensen met dementie:
2012: 250.000
2050: ruim 500.000
Aantal mantelzorgers van mensen met dementie in 2012: 300.000;
20 uur/wk, gedurende gemiddeld 5 jaar. (Dementiemonitor Mantelzorg,
2012)
Richtlijnen en standaarden
Veel verschillende:
• Richtlijn probleemgedrag (Verenso, 2008)
• Diagnostiek en medicamenteuze behandeling van dementie (CBO, 2005)
• Handreiking psychologische hulpverlening bij gedragsproblemen bij dementie
(NIP, sectie Psychologen in de Ouderenzorg, 2009)
• Zorgstandaard Dementie (Alzheimer Nederland & Vilans, 2013)
8 kernelementen voor het omgaan met onbegrepen gedrag (Vilans en Trimbosinstituut i.o.v. Inspectie voor de Gezondheidszorg, 2014)
8 kernelementen voor het omgaan
met onbegrepen gedrag
•
•
•
•
•
1) tijdig signaleren; ingrijpen voor escalatie
2) analyse van oorzaken, lichamelijk, psychisch, sociaal
3) multidisciplinair: verzorgende, arts, psycholoog, verpleegkundige
4) de oorzaak aanpakken en niet het gedrag zelf
5) eerst psychosociale interventies. Psychofarmaca alleen als die niet werken
(met uitzondering van lichamelijke oorzaak, delier, psychose)
• 6) psychofarmaca volgens de richtlijn toepassen tenzij er belangrijke redenen
zijn om ervan af te wijken
• 7) familie en mantelzorg & cliënt betrekken bij analyse en aanpak!
• 8) evalueren; extra aandacht voor staken van behandeling met psychofarmaca
• Bron: rapport te downloaden vanaf 14-4 op websites van IGZ, het Trimbosinstituut, Vilans en StudieArena
Waarom aandacht voor de
mantelzorger?
Gedragsproblemen vinden plaats in interactie met sociale omgeving: Invloed op
kwaliteit van leven van patiënt en zijn/haar naasten
Aandacht voor verschillende rollen van de mantelzorger:
- Mantelzorger als medebehandelaar
• Bij preventieve interventies zoals stemmingsmanagement en
persoonsgerichte zorg
• Bij aanpak van probleemgedrag
- Mantelzorger als cliënt
Cyclische processen! Steeds opnieuw doorlopen / evalueren
Zorgbelasting van mantelzorgers voor
mensen met dementie
Top 3 van meest genoemde problemen van mantelzorg (NIVEL, LDP 2006 en
2008):
1.
2.
3.
Omgaan met gedrags- en stemmingsproblemen van de naaste met dementie
Overbelasting
Opzien tegen opname van de naaste met dementie
Invloed van gedragsproblemen op
de mantelzorger
Onderzoek Marjolein de Vugt, 2004:
• 3 subsyndromen: hyperactiviteit (60%), stemming/apathie (80%), psychose
(37%); angst (39%) wordt gezien als los symptoom
• Welke meest belastend voor mantelzorger? Waarom? Hangt dit samen met
type dementie?
• Chronische stress, kwetsbaar voor lichamelijke problemen
• Emotionele belasting bij mantelzorger risicofactor voor eerdere opname
patiënt (gedragsproblemen op zich geen voorspeller)
Invloed van mantelzorger op het
ontstaan van gedragsproblemen bij
dementie
Mantelzorgers verschillen in hun management strategieën:
• 3 strategieën:
- verzorgend,
- ondersteunend,
- niet-adaptief
• Meest kwetsbare patiënt -verzorger koppels:
Negatieve interactie bij niet-adaptieve zorgstrategie, gevoelens van
verminderde competentie en hoge mate van hyperactiviteit bij patiënt
Zorgdiagnostiek
- Zicht krijgen op patiëntkenmerken: cognitie, zelfredzaamheid en
probleemgedrag,
- Zicht krijgen op kenmerken van de mantelzorger: subjectief
ervaren zorgbelasting en de factoren die hiermee samenhangen
•
•
•
•
is er sociale steun,
zijn er psychische problemen (depressief, angstig, piekeren?)
hoe is het met de gezondheid (beperkingen?)
coping-strategie van de mantelzorger (problem focussed, emotion
focussed)
• Wat weet mantelzorger van de dementie / wat zijn de gedachten hierover
• kwaliteit van de relatie voordat de ziekte zich manifesteerde
• zicht krijgen op de interactie tussen patiënt en mantelzorger en tussen
patiënt en professionele zorgverlener
Zorgdiagnostiek, hoe?
- dossieronderzoek, inventarisatie van geboden zorg en reeds ingezette
hulpverlening
- observatie
- anamnese en hetero-anamnese met mantelzorger (open vragen; vergt
vertrouwen, tijd)
- huisbezoek
- gestandaardiseerde meetinstrumenten: vastleggen van zorgbehoefte en
mate van belasting; meten van beperkingen
Voorbeelden:
• Stemmingsvragenlijsten: Geriatric Depression Scale (GDS), Cornell Scale
for Depression in Dementia (CSDD)
• Onderzoeken van neuropsychiatrische symptomen van dementie:
Neuropsychiatric Inventory (NPI)
• Schaal Ervaren Druk door Informele Zorg (EDIZ; Pot et al., 1995)
Interventies gericht op
mantelzorgers
• Psycho-educatie: uitleg van het ziektebeeld, het beloop, de complicaties,
omgangsadviezen, mogelijkheden van hulpverlening
• Case management
• Overname ADL-zorg
• Ondersteuning bij huishoudelijke activiteiten
• Ondersteuningsgroepen van lotgenoten / Sociale steun groepen
• Versterken van sociaal netwerk
• Gedragstherapeutische interventies, psychotherapie en/of medicatie bij
psychiatrische aandoeningen van zowel mantelzorger als patiënt en bij
gedragsproblemen van de patiënt (aanleren van adequate management
strategieën bij mantelzorger)
• Respijt in zorg door
dagbehandeling/dagverzorging/dagopvang/nachtopvang/tijdelijke opname
• Permanente opname in verzorgingshuis of verpleeghuis
casuistiek
Casus 1 en 2 bezien vanuit:
• 8 kernelementen voor omgaan met onbegrepen gedrag
• Hoe mantelzorger betrekken bij onbegrepen gedrag?
- mantelzorger als medebehandelaar
- en als cliënt
De sociale kaart in je regio
• Alzheimertelefoon, mantelzorglijn, Steunpunt Mantelzorg, trainingen en
studiedagen voor mantelzorgers, dementieconsulent, Alzheimer Café,
ontmoetingscentra voor thuiswonende dementerenden en hun mantelzorgers,
counseling (in NL nog vrij onbekend).
• Respijtzorg (logeerhuis/zorghotel; zorg op afroep, begeleide vakanties, te gast
op een psychogeriatrische afdeling)
• Ketenvorming in de dementiezorg: een van de hoofddoelen is bieden van
integrale zorg
Literatuur & websites
• Handreiking psychologische hulpverlening bij gedragsproblemen bij dementie (NIP,
sectie Psychologen in de Ouderenzorg, 2009)
• Richtlijn Diagnostiek en Medicamenteuze Behandeling van dementie (CBO, 2005).
• Zorgstandaard Dementie (Alzheimer Nederland & Vilans, 2013)
• Richtlijn probleemgedrag (Verenso, 2008)
• Boer, de, A. & Klerk, de, M. (2013). Informele zorg in Nederland. Een
literatuurstudie naar mantelzorg en vrijwilligerswerk in de zorg. Den Haag: Sociaal
en Cultureel Planbureau.
• Vugt, M. de (2004). Behavioural problems in dementia. Caregiver issues.
Maastricht: Neuropsych Pubishers
• TK (2009/2010). Mantelzorg. Naast en met elkaar; Beleidsbrief over de relatie
tussen informele en formele zorg. Tweede Kamer, vergaderjaar 2009/2010, 30 169,
nr. 20.
• Peeters, J. Werkman, W., & Francke, A. (2012). Dementiemonitor Mantelzorg.
Problemen, zorgbehoeften, zorggebruik en oordelen van mantelzorgers (2012).
Utrecht: Nivel
• Expertisecentrum Informele Zorg
• Expertisecentrum mantelzorg
• www.informelezorg.info
• www.movisie.nl

Download Report