15-06-2014 - Parkstraatgemeente

ZONDAG 15 JUNI 2014, TRINITATIS
Parkstraatgemeente Arnhem
Voorganger: mevr. S.Z. de Wit, Arnhem
(We zingen uit het nieuwe liedboek, tenzij anders aangegeven.)
Horen en verstaan
 Inleiding op de lezingen
Vandaag is het Trinitatis, het Hoogfeest van de Heilige Drie-eenheid of Drievuldigheidszondag.
Het is de kerkelijke naam voor de zondag na Pinksteren.
In het stuk dat we gaan lezen in Exodus belanden we middenin het verhaal dat Mozes de eerste
twee stenen tafelen met de tien geboden, de symbolen van het verbond met God, stukgeslagen
heeft uit woede, omdat het joodse volk het gouden stierkalf aanbeden had en niet het
vertrouwen in hun Bevrijder had getoond. Waarna op gezag van de Heer 3.000 joden als
vergelding vermoord werden.
In de prachtige episode daarna vraagt Mozes aan God om het onhandelbare volk te vergeven.
Mozes fungeert hier als een liefdevolle ouder die God milder probeert te stemmen. En dat lukt,
want God toont zich barmhartig en draagt Mozes op om nog één keer de berg op te klimmen
en twee nieuwe stenen tafelen met zich mee te nemen.
In Mattheüs lezen we daarna de afscheidswoorden van Jezus aan de discipelen; hij zendt ze uit
met de woorden dat ze zijn woorden, zijn boodschap, zijn regels moeten uitdragen in de naam
van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest: Trinitatis.
 Eerste lezing: Exodus 34: 4-9
 Tweede lezing: Mattheüs 28: 16-20
 Uitleg en overdenking
Ik heb al bijna 35 jaar een Duits schoonzusje, en toen ik in 1980 in de stad Groningen met haar
de straat wilde oversteken en zij braaf bleef wachten tot het licht groen was, moest ik daar een
beetje spottend om lachen. Dat deed je toch niet, stoppen voor het rode stoplicht. Die regel
volgde je gewoon niet op. Dat was natuurlijk helemaal niet aardig en vooral arrogant van mij.
Regels zijn belangrijk voor en in een samenleving. Vooral voor een groep joden, die als een
zootje ongeregeld hals over kop het land Egypte ontvlucht waren, en nu een zwervend bestaan
leidden, wat ze niet gewend waren, en waarbij ze geen idee hadden hoe en wanneer ze zich
ergens konden vestigen. Mozes was heel belangrijk: hij was hun leider, hun vader, degene die
opkwam voor hen, hij was de bemiddelaar tussen hen en God. Ik kan me zo voorstellen dat hij
een soort Mandela voor hen was.
Doordat hij zo lang wegbleef, op die berg, bij God, kregen ze een losgeslagen gevoel; ze waren
in de steek gelaten. Want mensen als Mozes zijn zo belangrijk, zij zijn als een Robin van Persie
voor de voetbalaanhangers; zij zijn als het cement tussen de stenen.
De stenen waarmee Mozes dan voor de tweede keer terugkeert, met de tien geboden, de tien
eerste regels, erop. Regels die ervoor moeten zorgen dat deze joodse mensen zich gaan
verbinden met elkaar en zich verantwoordelijk gaan voelen, voor elkaar en met elkaar.
1
De tien geboden die, samen met het verbondsboek en de andere regels die verderop in Exodus
staan, de veruiterlijking vormen van het Verbond tussen God en Zijn volk. En die bijdragen tot
hoe-te-leven-in-vrijheid en, in de toekomst, een gelukkig verblijf in het beloofde land.
Want, hoe dan ook, leven in vrijheid kan alleen met regels. Dat is een les die we wel kennen.
Toch schrik ik van de zinnen die we gelezen hebben in Exodus 34:
God vergeeft zonde en misdaad, maar laat niet alles ongestraft en laat voor de schuld van de
ouders de kinderen en kleinkinderen boeten, en ook het derde en vierde geslacht.
Niet alleen de ouders, de daders, maar ook de kinderen en kleinkinderen, tot in het 3 e en 4e
geslacht… worden beboet. Is dit straf, of wraak? En wat is het verschil daartussen?
De idee dat wraak een ongepaste emotie is, is dat iets van onze tijd, iets van ons land, onze
cultuur? Wat is wraak nu eigenlijk precies?
Wraak wordt meestal gezien als een oeroude menselijke reactie op aangedaan onrecht. Wraak is
geen sanctie die onrecht of leed weer goed maakt. Oorspronkelijk werd het "oog om oog, tand
om tand"-beginsel letterlijk toegepast: wie onrecht was aangedaan mocht dit zelf vergelden, en
wel met precies hetzelfde onrecht. Bloedwraak, eerwraak, groepswraak: het is van alle tijden.
In veel samenlevingen heeft de overheid echter het ‘geweldsmonopolie’ overgenomen, en mag
alleen de overheid strafmaatregelen of dwang toepassen, om de eindeloze spiraal van wraak en
wederwraak te voorkomen.
De wraak van de Heer is hier hetzelfde als de straf van de Heer, en kan alleen maar in dit
verband gezien worden. Het was een passende reactie, voor die tijd.
Maar kon God de daders van het kwade dan niet vergeven?
God noemt zichzelf een barmhartige god. Hij zegt letterlijk in Exodus 33: 19: Ik schenk genade
aan wie ik genade wil schenken en ik ben barmhartig voor wie ik barmhartig wil zijn.
Wat is barmhartigheid precies?
Barmhartigheid is het tonen van erbarmen, van medelijden met mensen die het moeilijk
hebben. Barmhartig zijn zij die zich ontfermen over hun medemensen, die in woord en daad
hulp en ondersteuning bieden aan degenen die daaraan behoefte hebben.
God is wel degelijk barmhartig, Hij blijft zich ontfermen over het slavenvolk dat Hij uit Egypte
heeft gered. En, Hij komt menselijk over. Dat is fijn, want dan kunnen we zijn strijd herkennen. Er
is hem iets aangedaan. Hij straft en vergeeft. En dan gaan ze verder, het volk en hun God,
zonder rancune. Een nieuwe bladzijde. Met spelregels nu. En strafregels.
Mozes ging naar God op de berg.
De leerlingen gingen naar Jezus op de berg.
God leerde de joden om hem na te volgen.
Jezus leerde de discipelen om hem na te volgen.
Jezus leerde ons navolgers, om onszelf te manifesteren als genadig en barmhartig, als geduldig,
groot in vriendelijkheid, vriendschappelijk en trouw.
Geschapen naar Gods beeld betekent dat, dat we monumenten zullen oprichten voor bewezen
vriendschap en trouw, ook al geloven wij dat ook zonder monumenten elke daad van liefde ook
na duizend generaties nog altijd voortduurt.
En dat betekent dat we vergevensgezind zullen zijn.
2
En dat betekent zeker ook dat we de schuldige niet voor onschuldig zullen houden, maar het
onrecht aan zullen klagen.
Geschapen naar Gods beeld betekent tenslotte, zo horen we met Mozes, dat we geroepen zijn
om het eigen kwaad en het kwaad van de voorouders aan het licht te brengen zodat de
voortwoekering stopt.
Het gaat om een mens die weet dat hij veel kan en mag, die in de lijn van de tien geboden zorgt
voor een goede samenleving, voor zichzelf, en de komende generaties. Maar die ook weet heeft
van eigen verantwoordelijkheid. En dus van schuld.
Maar, waarom hebben mensen neiging om aan regels te tornen, regels die zo verstandig lijken?
Is dat kinderlijk gedrag, of een symptoom van iets dat dieper ligt?
De Engelse schilder en dichter William Blake, die leefde van 1757 tot 1827 wist het antwoord
daarop wel. Zijn werk werd sterk beïnvloed door zijn aversie tegen het rationalisme, dat in die
tijd als hoogste norm werd gezien, en waar de rede als hoogste leidraad in het menselijk
bestaan werd geacht. Hij spreekt dan ook zijn afkeuring uit over de tien geboden. Die hij te
dogmatisch en niet te verwezenlijken acht. Hij had een weerzin tegen bindende regels.
Een van zijn beroemdste werken is The marriage of heaven and hell. Daarin toonde hij aan dat
men pas een waarachtig mens kan worden door, als een holist avant la lettre, een verzoening
van tegenstellingen zoals goed en kwaad, donker en licht, hemel en hel te bewerkstelligen. De
hel zag hij als de verblijfplaats van het onbewuste en het instinctieve: de plek waar de mens zijn
energieën volgt. Blake probeerde in zijn werk duidelijk te maken dat het sublieme, het goddelijke, het goede zich juist kan manifesteren in de vrijheid van de menselijke verbeelding. En niet
in conformisme en traditionalisme en rationalisme. Goddelijke openbaringen en inspiratie
behoorden volgens hem niet tot het exclusieve domein van religieuze instituties, maar tot dat
van het hoogst persoonlijke geestesleven van elk individu.
Blake voerde zijn strijd, in zijn tijd op zijn manier, tegen te bindende regels en onderdrukking.
De manier waarop hij dat echter ingevuld heeft, met die hartstocht en geïnspireerdheid! Die is
nog steeds voelbaar als je zijn prachtige gravures ziet en zijn teksten leest! Gelukkig dat er ook
zulke mensen zijn.
Het is heel goed dat er regels zijn. Maar het is ook heel goed als er mensen zijn die mythes en
regels-om-de-regels doorprikken.
Zoals Blake dat deed.
Zoals Jezus dat deed. Met zijn verhalen en vergelijkingen, met zijn levenswandel, het pad dat hij
volgde, in de naam van de Vader, en de Zoon en de Heilige Geest
En Jezus zegt als hij de leerlingen uitzendt:
Houd dit voor ogen:
ga zo op weg, leef zoals het goed is,
Ik ben met jullie, alle dagen, tot de voltooiing.
Amen.
3

Download Report