Het Kompas - Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid

Het
Vooruitvinderskompas
Jorn Bruining
Tom de Haas
Voor leiders van
maatschappelijke
innovatie
1
Hoofdstuk 3
Het
Vooruitvinderskompas
Het Vooruitvinderskompas | 3 | Het Vooruitvinderskompas
25
26
Hoe brengen we de nieuwe waarden in
de praktijk? Hoe vertalen we de nieuwe
waarden door in onze manier van
samenwerken, werken en organiseren?
Het Vooruitvinderskompas helpt hierin
koers te bepalen.
3.1 Introductie van het kompas
Voor de vooruitvinders, de mensen die de oproep aangaan om hun stad,
coöperatie, team, maatschappelijke onderneming of eigen bedrijf te ontwikkelen op de nieuwe waarden; voor die mensen hebben we een kompas
ontwikkeld. Het kompas biedt ijkpunten voor maatschappelijke innovatie,
het biedt bakens waarop de koers bepaald kan worden.
Met de nieuwe waarden als kern onderscheiden we vier bakens waarop kan
worden genavigeerd. Het gaat om:
• Persoonlijk leiderschap: op welke wijze kan jij een bijdrage leveren aan
het realiseren van de verandering? Wat is jouw oproep?
• Business modelling: op welke wijze vertalen we de maatschappelijke
ontwikkeling in een nieuw businessmodel voor onze dienstverlening?
• Teams en teamsamenwerking: op welke wijze kunnen teams een bijdrage leveren aan het realiseren van de verandering? Wat hebben teams
nodig om die bijdrage energiek en ongehinderd te kunnen leveren?
• Netwerken/ coöperaties: met welke partners realiseren wij samen de
vernieuwing die we voorstaan? Wie doet dat en hoe doen we dat met
elkaar?
Het Vooruitvinderskompas | 3 | Het Vooruitvinderskompas
27
g
i
leiderschap
& de held
om
ev
ng
netwerken &
coöperaties
nieuwe
waarden
canvas
teams
Het Vooruitvinderskompas
Van elk element beschrijven we wat ons te doen staat op dat vlak, welke
dynamiek daar in zit en de hulpmiddelen die we daarbij hebben. Ook bieden
we voorbeelden die we al om ons heen zien ter inspiratie. De stille helden
die al bezig zijn op allerlei terrein. We proberen abstracte ontwikkelingen
met concrete voorbeelden te verbinden.
28
3.2 De samenstellende elementen kort toegelicht
3.2.1 De nieuwe waarden
De nieuwe waarden die we in hoofdstuk 2 hebben beschreven vormen de
kern, het innerlijk, de essentie van het kompas. Ze vormen de bron waaruit
de andere elementen in het kompas worden gevoed. De nieuwe waarden
beïnvloeden de ontwikkelrichting van de andere elementen: ze beïnvloeden
de wijze waarop zij vorm en inhoud krijgen. Zo wordt de invulling van persoonlijk leiderschap beïnvloed door de waarde ‘doe het samen zelf’, de vorming van vrijwillige collectieven. De kwaliteit van leiderschap wordt in deze
dynamiek bepaald door de bijdrage die vanuit leiderschap wordt geleverd
aan het tot stand komen en verder ontwikkelen van het collectief bij het
realiseren van nieuwe gewenste aanpakken en resultaten.
3.2.2 De maatschappij/ omgeving
Veranderingen in waarden van waaruit wij leven en in de randvoorwaarden
waarin wij leven manifesteren zich in de maatschappij. De samenleving. Dat
is de plek waar oude waarden verslijten en nieuwe waarden opkomen. De
overgang van oude naar nieuwe waarden, van oude naar nieuwe economische systemen brengen spanningen met zich mee. Crisis, ook in economische zin. In een periode van grote verandering is er sprake van sanering,
onzekerheid, angst. Tegelijkertijd komen nieuwe ontwikkelingen op gang
en is er sprake van grote creativiteit. Deze dynamiek in de alledaagse realiteit oefent ook invloed uit op de waarden in het kompas, en op de manier
waarop deze waarden in de praktijk vorm krijgen. De spanningen in de samenleving kunnen positieve en negatieve krachten oproepen. We hebben
er voor gekozen om de nieuwe waarden een centrale plek te geven in het
kompas. Dit vanuit de overtuiging dat het consequent werken vanuit deze
nieuwe waarden handvatten biedt om bij te dragen aan de ontwikkeling
van positieve krachten in een samenleving die sterk in verandering is. Hier
ligt een directe koppeling naar de waarde van persoonlijk leiderschap.
Het Vooruitvinderskompas | 3 | Het Vooruitvinderskompas
29
3.2.3 Persoonlijk leiderschap
Een leider is iemand die een hoger doel nastreeft dan zijn eigen belang.
Iemand die bereid is om op pad te gaan, en daarbij persoonlijk risico te nemen, om een doel te dienen dat van waarde is voor andere mensen, voor
alles wat leeft, voor de aarde als geheel. Daarmee is persoonlijk leiderschap de eerste baken om op te navigeren: op welke wijze kan jij een bijdrage leveren aan het realiseren van de verandering? Wat is jouw oproep?
Hoe kan jij op basis van de nieuwe waarden iets nieuws en waardevols creëren? Wat vraagt dat aan persoonlijk leiderschap?
Persoonlijk leiderschap is overal in de samenleving. Het begint in het dagelijks leven. De schooljongens die iemand redden uit het water, de 80-jarige
pater die iedere morgen heel vroeg op de fiets brood bezorgt bij mensen die
het niet kunnen kopen. De directeur van een zorginstelling die medewerkers zeggenschap en verantwoordelijkheid geeft over hun dagelijks werk.
De professional uit de GGZ die voor eigen rekening en risico een ontmoetingsplaats opent voor mensen met een beperking waar zij zelf bepalen wat
zij doen. En samen verantwoordelijkheid nemen voor de sfeer en onderlinge
verhoudingen.
Onze inspiratiebron op het gebied van persoonlijk leiderschap is het archetype van de held. Uit een groot onderzoek, dat Joseph Campbell deed in de
jaren ’30 van de vorige eeuw, kwam naar voren dat in alle grote spirituele
tradities en in mythes en sprookjes het archetype van de held een centrale
plek heeft. Dit archetype is veruit de oudste metafoor van leiderschap die
wij kennen. Karakteristieke elementen van dit archetype zijn: de bereidheid
een hoger doel te dienen dan eigen belang, de moed hebben om een nog
onbekende weg te gaan en daar ook zelf door gevormd te worden. Hij of zij
werkt betrokken vanuit intentie, vanuit een helder voornemen. En beschikt
over focus en volharding. Hij of zij is bereid om langere tijd af te zien van
luxe en comfort als dat nodig is de beoogde verbetering te realiseren. En
neemt risico als dat het realiseren van het doel dichterbij brengt.
Joseph Campbell heeft de weg die de held gaat samengevat in een grafisch
model. In deze publicatie bieden wij onze verwerking van het model van
Campbell aan als onderdeel van het Voortuivinderskompas. Wij spreken
30
over het avontuur van de held. Onderwerpen die in dit hoofdstuk aan de
orde komen zijn:
• Persoonlijk leiderschap en het archetype van de held
• Het avontuur van de held: het patroon, de cyclus
• Een leidraad voor het werken met het avontuur van de held
3.2.4 Canvas Business modelling
In deze publicatie staat de vraag centraal hoe leiders maatschappelijke
innovatie kunnen realiseren. Of, met andere woorden, hoe zij vorm en inhoud helpen geven aan nieuwe waarden in de samenleving. Voor private en
publieke organisaties betekent dit in de praktijk dat zij moeten nagaan of
zij nog een waardevolle bijdrage leveren aan hun klanten, aan de samenleving. Als de waarden ingrijpend veranderen ligt het voor de hand dat ook de
eisen aan producten en diensten veranderen. Concrete voorbeelden: hoe
beïnvloedt duurzaamheid als waarde de productieprocessen en grondstoffen die worden gebruikt? En: hoe wordt de waarde van zelfredzaamheid en
eigen kracht in de werkwijze van welzijnswerkers doorvertaald?
Het vertalen van nieuwe waarden naar de waarde propositie en de kerncompetenties van een private of maatschappelijke onderneming is een
spannend proces. De nieuwe waarden winnen geleidelijk aan invloed.
Tegelijkertijd zijn veel bestaande systemen en transacties tussen ondernemingen gebaseerd op oude waarden. Er is een hulpmiddel nodig om nieuwe
waarden te vertalen naar een andere manier van ondernemen. Dat geldt
voor het omvormen van bestaande ondernemingen naar een aanpak gebaseerd op nieuwe waarden, gericht op het realiseren van nieuwe waarde.
Een dergelijk hulpmiddel kan ook van pas komen bij het richten en inrichten
van nieuwe ondernemingen. Privaat, publiek of collectief.
Om deze nieuwe waarden naar de praktijk te vertalen in een nieuw businessmodel is een hulpmiddel nodig. Voor dat doel introduceren wij Canvas
Business modelling. Een aanpak die tot stand is gekomen langs de weg van
open source ontwikkeling. Door kennis en ervaring te delen is in korte tijd
een breed beproefd en doorleefd hulpmiddel ontstaan voor het concretiseren van een strategie in een businessmodel. Canvas Business modelling
Het Vooruitvinderskompas | 3 | Het Vooruitvinderskompas
31
heeft zo’n beeldende kracht en samenhang dat het zich uitstekend laat
vertalen in een ondernemingsplan. De helden achter het Canvas avontuur
zijn Alexander Osterwalder en Yves Pigneur.
In het hoofdstuk over Canvas Business modelling bieden we:
• Het Canvas model voor business modelling
• Een korte toelichting en verwijzing naar verdere bronnen
• Korte voorbeelden van toepassingen/ uitkomsten van Canvas
• Een korte handreiking voor het werken met Canvas
3.2.5 Teams en teamontwikkeling
In moderne organisaties vormen teams de kleinste organisatorische eenheid. Binnen teams worden steeds meer vraagstukken onderling, en in
samenspraak met klanten opgelost. De dagelijkse invloed van management
neemt af. In veel organisaties neemt het volume van managementfuncties
ook af. Concepten als zelfsturing en zelfverantwoordelijkheid van teams
zijn de spiegel van het toenemend accent op eigen kracht en zelfregie door
burgers. Het is Yin-Yang; onverbrekelijk met elkaar verbonden. Meer eigen
verantwoordelijkheid van burgers vraagt om meer regelruimte en flexibiliteit van professionals. Tegelijkertijd neemt tussen professionals onderling
het belang van het samen onderhouden van gedeelde waarden toe. Meer
regelruimte individueel vraagt op het niveau van de groep om elkaar expliciet aanspreken op en samen onderhouden van de waarden en normen van
waaruit professionals werken.
Het productief maken van teams, met een toenemende eigen verantwoordelijkheid, is één van de succesfactoren van moderne manieren van organiseren. Ook aan dit onderwerp besteden we een apart hoofdstuk. Hierin
komen de onderstaande thema’s aan de orde:
• De belangrijkste rol en bijdrage van teams in organisaties
• Succesfactoren bij het inzetten en samenstellen van teams
• Aanpakken bij het ontwikkelen en onderhouden van teams
• Methodieken die daarbij benut kunnen worden
• Een aantal korte voorbeelden / succesfactoren
32
3.2.6 Netwerken & coöperatieven
Nieuwe ondernemingen kennen geen strakke hiërarchie, met uitgebreide
functiegebouwen en zwaar opgetuigde structuren. Het zijn steeds vaker
los-vaste netwerken van zelfstandige ondernemingen of organisaties. Het
aanpakken van complexe vraagstukken noodzaakt tot het werken in een
multidisciplinair team. Sommige bestaande organisaties ontwikkelen zich
tot een uitzendbureau van professionals met een specialisme. De uitvoering vindt plaats in tijdelijke organisaties, teams, joint ventures, die weer
ontbonden (kunnen) worden als de klus geklaard is.
Ook de kleinschaligheid doet weer zijn intrede. Lokale coöperatieven streven naar producten en diensten dicht bij huis. De zorgcoöperatie in kleine
dorpen streven naar autonomie omdat grote zorgaanbieders niet mee
schakelen. Lokale energie coöperatieven willen als dorp zelfvoorzienend
worden, duurzaam energie produceren en onafhankelijk worden van de
grote energieproducenten. Regionale voedsel coöperatieven zetten in op
gezonde voeding, in eigen omgeving gekweekt, zonder inzet van chemicaliën. Bijvoorbeeld door de inzet van lieveheersbeestjes als alternatief voor
bestrijdingsmiddelen om luis te bestrijden. Ze maken nauwelijks transportkosten en bieden een aanbod dat met de seizoenen mee veranderd.
Bouwers van internetplatforms bieden burgers en bedrijven met specifieke
vragen toegang tot een netwerk van aanbieders. Deze aanbieders worden
door de beheerder van het platform op kwaliteit gescreend en zo nodig van
het platform geweerd. Tegen lage kosten wordt een hoge toegevoegde
waarde bereikt: een betrouwbare vakman of leverancier; ook al heb je hem
of haar zelf niet gezien.
In het hoofdstuk over netwerken gaan we in op:
• De waarde van netwerken
• Leiderschap in netwerken
• De betekenis van netwerken voor het business model
Het Vooruitvinderskompas | 3 | Het Vooruitvinderskompas
33
3.3 Afsluiting
Onze samenleving staat aan de vooravond van ingrijpende veranderingen.
De grootste sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. We hebben alle
krachten en kwaliteiten nodig om met elkaar een nieuw perspectief te
banen. Dat lukt als we er in slagen nieuwe wegen te bewandelen. Het bestaande om te vormen in het nieuwe.
Dat gaat niet zonder slag of stoot. Wel is het zaak de spanning of de schade niet groter te maken dan strikt noodzakelijk. Onze inzet is om een bijdrage te leveren aan alle mensen, privé of als professional en ondernemer, die
mee willen bouwen aan de toekomst van onze samenleving. In Nederland
en Europa. Sommige vragen raken letterlijk de hele wereld. Onze bijdrage
bestaat uit het ontwikkelen en verder uitwerken van het kompas voor vooruitvinders. Vanuit de overtuiging dat een goede koersbepaling helpt om
samen de weg te vinden in de nog niet gekende werkelijkheid.
Vooruitvinders helpen de wereld van het potentieel succesvol te bereizen.
Dat is onze missie met deze publicatie.
34
Verder lezen
Hoofdstuk 1 De maatschappij is in beweging
• Sun-Tzu (2012) De kunst van het oorlogvoeren. Kosmos Uitgevers.
• Jan Rotmans (2005) Maatschappelijke innovatie; tussen droom en werkelijkheid staat
complexiteit. Oratie.
• Jan Rotmans: In het oog van de orkaan; Nederland in transitie (2012)
• Herman Wijffels en Martijn Lampert (2012) Netwerksamenleving biedt route uit crisis.
Motivaction/ Utrecht Sustainability Institute
• Albert-Jan Kruiter, Eelco Blokker, Harry Kruiter (2013) De IPW doctrine. Pleidooi voor
een waardegedreven publieke zaak.
• www.publiekewaarden.nl (Instituut voor Publieke Waarden): met behulp van
actieonderzoek ontwerpt, test en implementeert IPW nieuwe oplossingen voor
publieke problemen.
Hoofdstuk 2 Waarden van de nieuwe tijd
• Manfred en Victor van Doorn (2011) This is the And. De toekomst voor beginners.
Uitgeverij Double Healix
• Tijdschrift Slow Management (2007-tot nu) (www.slowmanagement.nl). Stilstaan bij
organiseren. Slow Management bepleit hernieuwde aandacht voor kwaliteit, diepgang,
vertrouwen en authenticiteit.
• http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1327014 (uitzending van Tegenlicht
over de arbeidsmarkt van de toekomst, vanuit het idee dat de traditionele
arbeidsverdeling aan het eind van zijn looptijd is)
Links bij doe het samen zelf
• www.kiss-oost.nl/article_589.shtml (artikel van kennisinstituut stedelijke
samenleving over energiecoöperatie)
• www.peerby.com (spullen lenen van mensen uit je buurt)
• www.mijnbuurtje.nl (mensen helpen meer samen te doen in de buurt)
• www.durftevragen.nl (stel je vraag en mensen gaan elkaar helpen)
• www.onepercentclub.com (de wereld zelf verbeteren dmv crowdfunding en
crowdsourcing)
• www.huisvanovervloed.nl (inclusief een inspiratieboek met verwijzingen naar allerlei
initiatieven op dit gebied)
• www.makersendoeners.net (voorbeeld van burgerinitiatief in Rotterdam)
• http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1322180 (uitzending van Tegenlicht
over de falende macht van de markt en de initiatieven die de burger zelf ontwikkelt)
Links bij duurzaamheid
• www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3518344/2013/09/30/
Droogverven-blijkt-goud-waard.dhtml)
• www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3517010/2013/09/27/
Ja-natuurlijk.dhtml (biohacking)
• www.happynews.nl/2011/08/08/duits-dorp-is-volledig-zelfvoorzienend
Over de auteurs
Jorn Bruining en Tom de Haas zijn samen initiatiefnemer van het
Avontuur van de held. Zie www.avontuurvandeheld.nl.
Vanuit dit platform bieden we ondersteuning, begeleiding, opleiding
en intervisie aan nieuwe helden die het avontuur aangaan. Daarnaast
hebben we allebei onze eigen advies en/of trainingspraktijk. Zie voor
verdere informatie:
www.tomdehaas-consultancy.nl
www.burojorn.nl
Kevin de Haas werkte als trainee mee aan deze publicatie. En
oriënteert zich op het zelfstandig ondernemerschap.
Colofon
auteurs: Jorn Bruining, Tom de Haas
ontwerp: Kaftwerk
foto’s: Shutterstock
Het Vooruitvinderskompas is een uitgave
van het Avontuur van de held.
www.avontuurvandeheld.nl
© Juni 2014
Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden
gekopieërd of gereproduceerd,zonder uitdrukkelijke
toestemming van de auteurs. Alle rechten voorbehouden.
36
38

Download Report