Den Haag Centraal

13
Vrijdag 2 mei 2014 > Den Haag Centraal
GESCHIEDENIS<
Rijk Joods verleden achter
gevels Harstenhoekweg
niet alleen op zoek naar nazaten”, gaat
Verbeek verder, “maar ook naar de
niet-Joodse families die een foto hebben van het interieur van de buren, of
op een feestje waren. Mensen weten
niet wat voor goud ze in handen hebben. Er zijn waarschijnlijk honderden
zolders in Nederland gevuld met spullen waarnaar wij op zoek zijn”.
Op het eerste gezicht lijkt de
Harstenhoekweg een straat als alle
andere. Niettemin gaat dit weekeinde, tijdens Open Joodse Huizen,
een speciale website in de lucht over
het rijke verleden dat achter de
gevels schuilgaat. Een Joodse
geschiedenis die representatief is
voor Scheveningen, Den Haag en
misschien zelfs voor Nederland.
Door Jasper Gramsma
D
e website Harstenhoekweg.nl
vloeit voort uit een studie van
hoogleraar sociale geschiedenis Wim Willems en historica Hanneke Verbeek naar het Joodse verleden
van Scheveningen. Van de 171 adressen
in de straat herbergt vrijwel elk pand
een Joods verhaal. Het tweetal, verbonden aan de Campus Den Haag, stuit
tijdens een eerdere studie op een bijzondere vondst op nummer 111. “De
vorige bewoners hebben bij een verbouwing de kelder uitgediept. Naast
puin kwamen zij ontzettend veel documenten tegen van de familie Boutelje, een Joods gezin dat in de oorlog omkwam”, legt Verbeek uit. “Foto’s, agenda’s, spullen van hun bedrijfje, je kunt
het zo gek niet bedenken. Dat fascineerde ons: zomaar een kelder waarin
zo veel over het Joodse leven van toen
werd teruggevonden”. Een nieuw onderzoek was geboren. Willems: “We
vroegen ons af of de Harstenhoekweg
representatief zou zijn voor de hele
Joodse geschiedenis van Scheveningen. En dat valt te beredeneren, want
dit was één van de straten waar het
hoogste aantal Joden is weggevoerd.
Hier komen migratiegeschiedenis,
stadsgeschiedenis en familiegeschiedenis samen”.
Tal van vondsten geven blijk van de
aanwezigheid van het Joodse leven op
de Harstenhoekweg. Ook van de families Hausmann en Barsam, die op 113 en
115 woonden, ontdekte men in de kelder van nummer 111 documenten. De
presentatie die Willems daarover geeft
tijdens de Open Joodse Huizen 2013
brengt een soortgelijk geval aan het
licht: “De bewoner van nummer 151,
Alexander van der Linden, vertelde me
na de lezing dat hij bij zijn verbouwing
ook in de volgestorte kelderruimte was
gekropen. Hij woonde eerder een paar
huizen verder en wist als kind al dat in
die kelders van alles te vinden was. Zodoende vond hij wat kranten en een lepel, maar ook een Hebreeuwse trouwakte en een foto van een Joods echtpaar. De man kwam om in de oorlog, de
vrouw en haar twee dochters overleefden. De laatste twee emigreerden naar
de Verenigde Staten. We zijn een half
jaar bezig geweest om de nabestaanden
Foto die in 2003 werd aangetroffen tussen het puin in de kelder van Harstenhoekweg 111. De vondst afkomstig
van de gezinnen op nummer 111 (Boutelje), nummer 113 (Hausmann) en 115 (Barsam). Van Moses Barsam en
Eliasz Hausmann zijn pasfoto’s bekend, waardoor zeker is dat de man op deze foto geen van beiden is.
Waarschijnlijk betreft dit dus Simon Boutelje en zijn echtgenote Esther Boutelje-van Lier in hun achtertuin,
datum onbekend. > Foto: Collectie Haags Gemeentearchief
terug te vinden en dat is nu gelukt”.
Over die zoektocht en over zijn eigen
Joodse achtergrond vertelt Van der Linden tijdens Open Joodse Huizen. Volgens Willems is het verhaal nog niet
helemaal rond: “Het is een heel trieste
geschiedenis van pijn en onderduiken,
daar praten de achterkleinkinderen
niet makkelijk over. We hebben de familie uitgenodigd om de presentatie
bij te wonen en de trouwfoto terug te
geven. Helaas willen zij dat niet op zo’n
korte termijn. Het zou een droom zijn
geweest die uitkomt”.
Mysterie
Hoe komen al die persoonlijke bezittingen in de kelders terecht? Ook voor
de onderzoekers is dat gissen. “Het
blijft een mysterie”, zegt Verbeek.
“Een bemoeilijkende factor om daarachter te komen is dat de hele straat in
de oorlog geëvacueerd werd vanwege
de Atlantikwall. We weten dat hier
NSB’ers en Duitse officieren zaten. Het
kan zijn dat met het leeghalen van de
huizen alles van waarde is afgevoerd
en de rest in de kelders is verdwenen.
Ook is het mogelijk dat een bominslag
ertoe heeft geleid dat de kelders zijn ingestort. Vooral de manier waarop de papieren werden aangetroffen, duidt
erop dat ze niet door de families zelf zo
zijn neergelegd”.
Behalve de volgestorte kelders herinnert niets aan de huizen op de Harstenhoekweg vandaag de dag nog aan de
vroegere bewoners. De laatste verwijzingen – gaten in de voordeuren waar
ooit bij wijze van Joodse traditie een
stukje Thorarol aan vastzat – verdwijnen al snel na de oorlog. “Het is alsof
het verleden er nooit geweest. Voor
ons is de uitdaging dus des te groter om
dat verleden wel te laten zien”, aldus
Verbeek.
rij, een groenteboer. Er was steeds minder reden om weg te gaan, omdat een
soort Joodse infrastructuur ontstond
die mensen uit het hele land hiernaartoe bracht. In de jaren dertig zie je dan
ook een verschuiving van Oost-Europese naar Hollandse Joden in de wijk”.
Van de 51 Joodse adressen in oorlogstijd hebben er al 25 inhoud gekregen
op de nieuwe website. Door op een
deurtje te klikken in de virtuele straat
komt de bezoeker in het fotoalbum
van de Joodse families terecht en
maakt men kennis met fragmenten
van hun levensverhaal. “Alles wat we
tot nu toe aan beeldmateriaal verzamelden, hebben we erop gezet in de
hoop dat mensen reageren en de site
aanvullen met hun eigen herinneringen”, licht Willems toe. “Op deze interactieve wijze willen we de site steeds
meer uitwerken. Voor ons is het de perfecte tool om informatie te verzamelen en te publiceren. Nu al struikelen
we over de ene wonderbaarlijke vondst
na de andere, dus we hebben er hoge
verwachtingen
zijn
nge van”. “We zij
Diamantairs
Scheveningen, en daarmee de Harstenhoekweg, kent een vroege Joodse gemeenschap die teruggaat tot de tijd
waarin de huizen werden gebouwd.
Verbeek: “Deze wijk is opgeleverd rond
1910-1913, vlak voor de Eerste Wereldoorlog. Nederland participeerde niet,
België wel. Daarom kwamen veel Duitse en Poolse Joden, die tot de vijandige
mogendheid behoorden, vanuit Antwerpen naar Nederland. De vele pensions die hier gevestigd waren, stonden in
de winter leeg, men was van plan om tijdelijk te blijven”. Willems vult aan:
“Veel van deze Joden waren diamantairs die werkten in Amsterdam of Rotterdam. De gunstige belastingwetgeving voor handelaren en slijpers maakte het aantrekkelijk om na de oorlog
terug te keren naar Antwerpen. Toch
heeft een aantal met eigen geld de OostEuropese synagoge op nummer 44 opgezet. Daarover
hebben de
kleinkinderen
van de familie
de
Afschrift van
Lipschütz
contributie
memoires
betaling van
ch
ats ap
geschreven die
voor het lidma
e sociëteit
heel bruikbaar
van de Joods
m. De
Sjewes Achie
zijn voor ons
n deze
verslagen va
onderzoek. Daarze
Joods-religieu
naast kwamen er
ren te
vereniging wa
steeds meer Joodale Joodse
se winkels: een
lezen in de lok
d..
ed
oe
krant Ha’am
bakker, een slagegss
ag
tie Ha
> Foto: Collec
ief
Gemeentearch
Boven en onder: het panorama van de oneven zijde van de Harstenhoekweg dat de basis vormt van de website. > Foto: PR/Frank Jansen
Identiteit
Met dit onderzoek dragen Willems en
Verbeek bij aan de bekendheid van de
Joodse geschiedenis in de stad. “Den
Haag herdenkt zijn Joodse verleden
slecht, dat heeft te maken met het feit
dat er zo weinig Joden zijn teruggekeerd. Langzaamaan begint de belangstelling toe te nemen”, stelt Willems.
“De Joden zijn niet alleen slachtoffers
van de Shoah. De oude mensen die wij
nu spreken, maken ons duidelijk dat
men voor de oorlog veel geïntegreerder leefde met behoud van eigen identiteit. Men leefde meer samen met andere Nederlanders dan we nu kunnen
bedenken. We willen het besef terugbrengen dat het Joodse verleden hoort
bij de Haagse geschiedenis”.
De hoofdlijnen van het boek waarin
deze studie resulteert, hebben Willems en Verbeek al scherp. Maar als
dankzij de website nieuwe ontdekkingen worden gedaan maken ze ruimte.
“Als men nog verdieping kan geven
aan bepaalde aspecten, zoals de middenstand of het verenigingsleven zou
dat natuurlijk fantastisch zijn. Hoe
dan ook blijft de website online in het
Nederlands en Engels. We hopen dat
die in 2020 nog steeds wordt aangevuld voor collectievorming”, besluit
Willems.
Op 3 en 4 mei is Open Joodse Huizen. De
Harstenhoekweg 151 is te bezichtigen op
zondag 4 mei om 11.00 uur en om 13.00
uur (reserveren verplicht). Het boek over
de geschiedenis van Joods Scheveningen
verschijnt begin 2016. Meer informatie:
www.openjoodsehuizen.nl, www.joodsscheveningen.nl en www.harstenhoekweg.nl.

Download Report