Veiligheid en kwaliteit bij RvT niet geborgd

De raad van toezicht zit niet zelf aan de knoppen, maar wordt wel geacht nauwgezet het oog te hebben op het dashboard in de cockpit.
door
UITKOMSTEN ONDERZOEK NAAR FUNCTIONEREN RVT
Veiligheid en kwaliteit
bij RvT niet geborgd
Hebben raden van toezicht van zorginstellingen voldoende zicht op de kwaliteit en de veiligheid? Zijn
zij in control? En hoe zeker kunnen de samenleving en de externe stakeholders van de instelling daarvan
Eva Lammers
zijn? Deze en andere vragen stonden centraal in een enquête die de Raad voor de Volksgezondheid en
Zorg (RVZ) in 20l.3 door ons liet uitvoeren . Deze enquête was een van de onderzoeken waarop de RVZ
zijn advies Garanties voor kwaliteit van zorg baseerde, dat afgelopen december verscheen.
D
e enquête werd uitgevoerd in
de zomer van 2013. Een steekproef
van 350 zorginstellingen, goed
gespreid over alle categorieën van
care en cure, ontving een vragenlijst
Board Room ~~
26 1
voor de voorzitter van de raad van
toezicht. 150 instellingen retourneerden de vragenlijst, een respons
van 45%. De vragenlijst bevatte
items over waarden, informatieposi-
tie, relatie raad van toezicht en raad
van bestuur, stakeholders, besluitvorming en leervermogen. Voor
deze aanpak is bewust gekozen. In
de afgelopen vijftien jaar is een
~
0
<
t"r1
~
aantal onderzoeken gedaan naar het
functioneren van raden van toezicht.
Daarin ging het over de procedurele
en formele aspecten van het intern
toezicht: bijvoorbeeld samenstelling, vergaderorde en agendering
(zie Blokdijk en Goodijk, 2011, voor
een overzicht). Weinig aandacht
kreeg tot nu toe het functioneren
van raden van toezicht op immaterieel terrein: waardegedrevenheid, informatievoorziening, relatie met
stakeholders, kwaliteit en veiligheid,
kenniswaarborging en onafhankelijkheid. Om die reden en omdat het
advies van de RVZ de relatie tussen
gavernanee en kwaliteit als focus
heeft, kozen wij voor een enquête
met deze inhoud.
In dit artikel concentreren wij ons
op de relatie tussen intern toezicht
en kwaliteit en veiligheid. Wat leert
de enquête ons hierover? Hieronder
een samenvatting van onze bevindingen. Op www.rvz.net staat een
uitgebreide verantwoording van de
onderzoeksresultaten.
Kwaliteit en veiligheid
De gangbare opvatting over de
besturing van zorginstellingen is dat
de raad van bestuur verantwoordelijk is voor kwaliteit en veiligheid.
Kwaliteit en veiligheid ziet men dan
als een operationele taak, zoals ICT,
vastgoed of HR-beleid. En dat is de
verantwoordelijkheid van de bestuurder. In deze kijk op besturing
en gavernanee heeft de raad van
toezicht een reactief-controlerende
rol. Hij ziet er op toe dat de raad van
bestuur een borgingssysteem in
stand houdt en hem daarover informeert.
Metaniveau
De informatie is afkomstig van kwaliteitssystemen die voornamelijk
procesindicatoren bevatten van een
abstract niveau. Het resultaat is dat
de besturing van zorginstellingen en
dus ook het intern toezicht grotendeels zijn gebaseerd op secundaire
informatie op metaniveau, informatie over systemen en processen.
Informatie over de resultaten van de
zorg of over de effecten op gezondheid en participatie is schaars. En
juist die informatie willen externe
stakeholders vandaag de dag
hebben.
Externe krachten
I
Zo is de situatie in de meeste zorginstellingen. De laatste jaren zien wij
hierin verandering optreden. Die is
het gevolg van externe krachten, van
het optreden van externe stakeholders, maar ook van de media. Steeds
vaker stellen die bij incidenten de
vraag: 'Waar was de raad van toezicht?' Een vraag die, zo blijkt uit de
onderzoeksrapporten, rechtstreeks
uit de samenleving komt. De commotie over de incidenten in het
Ruwaard van Puttenziekenhuis en
Medisch Spectrum Twente illustreren dit. De Inspectie voor de
Gezondheidszorg (IGZ) publiceerde
in 2011 haar toezichtkader Bestuurlijke verantwoordelijkheid voor kwaliteit en veiligheid, met aandachtspunten voor de raad van toezicht.
Inmiddels zien wij dat in de praktijk
van het extern toezicht de raad van
toezicht steeds nadrukkelijker op
die verantwoordelijkheid wordt aangesproken. En hoewel veel raden
van toezicht de communicatie met
de IGZ een taak van de raad van
bestuur vinden, neemt de IGZ zelf
daar geen genoegen meer mee: zij
wil rechtstreeks contact met de interne toezichthouders. De teneur is
dat het intern toezicht zich proactiever en preventiever moet
opstellen en niet moet wachten op
incidenten.
~
zorg, de maatschappelijke opvattingen over de relatie tussen intern
toezicht en kwaliteit verschuiven.
Externe stakeholders, zoals IGZ,
zorgverzekeraar of -kantoor, lokale
samenleving en minister, spreken
ook de raad van toezicht aan op
kwaliteit, of die dat nu leuk vindt of
niet. De buitenwereld stelt deze raad
medeverantwoordelijk voor kwaliteit en veiligheid. Men neemt blijkbaar geen genoegen meer met de
theoretische rolverdeling tussen
raad van toezicht en raad van
bestuur in het two-tiersysteem.
z
(j
t"r1
Externe stakeholders spreken
ook de raad van toezicht
aan op kwaliteit
Interessante bijkomstigheid is dat
die buitenwereld, anders dan de
binnenwereld, vooral geïnteresseerd
is in resultaten van de zorg. De
media spelen hierin ook een rol.
Naarmate de opvattingen over intern
toezicht en kwaliteit verschuiven,
MANAGEMENT SUMMARY
_ PieterVos en Eva Lammers voerden een enquête uit voor de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg naar het functioneren van raden
van toezicht.
_ Daarin kregen immateriële aspecten de aandacht: waardegedrevenheid, informatievoorziening, relatie met stakeholders, kwaliteit en
veiligheid, kenniswaarborging en onafhankelijkheid.
_ Centraal in dit artikel staan de uitkomsten van
de vraag of raden van toezicht voldoende zicht
hebben op de kwaliteit en veiligheid, zoals de
samenleving steeds vaker vraagt.
_ Hoe raden van toezicht deze rol actiever kun-
Opvattingen verschuiven
nen gaan spelen, wordt beschreven in een
Zo zien wij, vijftien jaar na de introductie van het two-tiersysteem in de
aantal actiepunten.
nummer 1 I januari 2014 I www.boardroomzorg.nl
l 27
duiken ook steeds vaker de aspecten
op die beslissend zijn voor het in
control zijn op dat terrein. Dat zijn
bijvoorbeeld een onafhankelijke informatiepositie, kennis en ervaring,
waarde gedrevenheid en een oriëntatie op het publiek belang. Wat
leverde de enquête op dit punt op?
Onafhankelijke raad
Deze beslissende aspecten zijn voorgelegd aan de respondenten. Om het
two-tier-systeem tot zijn recht te
laten komen, is een onafhankelijke
en preventief geïnformeerde raad
van toezicht vereist. Ook moet men
in dat systeem een expliciete visie op
interne toezicht hebben. De resultaten van de enquête schetsen een
ander beeld.
Bij een aanzienlijk deel van de
ondervraagden kan er nog niet
worden gesproken van een onafhan kelijke informatiepositie. Zo maken
de raden van toezicht weinig gebruik
van externe informatiebronnen.
Slechts een minderheid ziet IGZ,
bank, zorgverzekeraar of gemeente
als belangrijke gesprekspartner.
Alleen de (digitale) media en de
accountant zijn externe informatiebronnen die regelmatig worden
aangeboord.
De raad van bestuur is de belangrijkste informatiebron, vooral in de
care. Dit wijst op een reactieve opstelling. En hoewel men aangeeft
ook gebruik te maken van informatiebronnen naast de raad van bestuur, zijn deze voornamelijk intern
van aard, bijvoorbeeld een MT. Dit
gebrek aan communicatie met
externe stakeholders (vooral in de
care) is opvallend, omdat de raad
van toezicht hier juist waarde kan
toevoegen. Die raad is immers, als
het goed is, een afspiegeling van de
externe stakeholders van de instelling en van de maatschappelijke
vraag in het bijzonder.
Onzeker over inzicht
Om de kennis van de leden te kunnen waarborgen, maakt men vooral
gebruik van werkbezoeken, een
gesprek met de medewerkers,
gesprekken met de cliëntenraad en
een praktiserend zorgprofessional
als lid van de raad van toezicht. In
decure is er vrijwel altijd een Commissie kwaliteit en veiligheid. Een
jaarplan voor scholing met een
verplichtend karakter, gepresenteerd
als norm door de Commissie
Behoorlijk Bestuur, is geen populaire manier van kenniswaarborging.
Men prefereert de niet-verplichte
variant.
Een meerderheid van de ondervraagden geeft aan inzicht te hebben
in de kwaliteit en veiligheid. Helaas
blijkt het voor een aanzienlijk deel
van hen lastig om dit te concretiseren. Vooral in de cure zien wij een
opvallend aantal raden van toezicht
dat onzeker is over dit inzicht.
ACTIEPUNTEN VOOR DE RAAD VAN TOEZICHT
- Communiceer actief en zelfstandig, op basis van een eigen visie, met de interne, maar ook met de externe
stakeholders van de instelling. Bespreek bijvoorbeeld jaarlijks het kwaliteitsbeleid en de risico's op dat terrein
met de IGZ. Agendeer die risico's ook regelmatig. En ga na of de raad in control is. Neem een van de raad van
bestuur onafhankelijke informatiepositie in en boor zelf de bronnen aan die tot het noodzakelijk inzicht in de
geleverde kwaliteit kunnen leiden. Doe dit uiteraard altijd vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor
de besturing van de instelling en een open houding.
- Bevorder dat de instelling een eigen visie op kwaliteit en veiligheid formuleert en stimuleer, indien nodig, dat
men een eigen kwaliteitssysteem ontwikkelt. Baseer hierop de kern van het intern toezicht en de definitie van
het toezichtobject Zie er op toe dat dit eigen kwaliteitssysteem gebaseerd is op de resultaten van de zorg in
termen van gezondheid en participatie.
- Ga actief in gesprek met de cliënten en de zorgprofessionals van de instelling. Let vooral ook op cultuuraspecten
en op soft signals. Stel je daarvoor open door betrokkenheid en kennis te laten zien. Zorg ervoor dat in de raad
tenminste een praktiserend zorgprofessional zit. Leg werkbezoeken af aan binnen de instelling. Wees attent en
present voor de interne stakeholders. Toets het eigen inzicht in de kwaliteit aan dat van de stakeholders. Een
Commissie kwaliteit en veiligheid is een noodzakelijkheid.
- Hanteer als raad een stevig en verplichtend opleidingsbeleid op het terrein van kwaliteit en veiligheid. Geef
hierin ook het aspect 'maatschappelijke opbrengsten van de zorg' een plaats. Ga regelmatig in gesprek over kwaliteit en veiligheid en het intern toezicht daarop (intervisie en collegiale toetsing) met collega-raden in de regio.
- Gebruik de zelfevaluatie om deze actiepunten systematisch te checken, wees hierin kritisch en betrek de
stakeholders bij de evaluatie. Leg over al deze zaken op transparante wijze verantwoording af.
BoardRoom Z
0
R
G
Gj
0
<
t'li
~
~
Het lijkt erop dat jaarlijkse evaluawaarde die als relatief belangrijk af te leiden (zie kader). Wij zijn ons
ties hier wel aandacht aan besteden.
wordt gezien. Andere belangrijke I ervan bewust dat dit een verzwaring
~
De trend van het instellen van een waarden zijn toegankelijkheid, kwabetekent van de taak van de raad van
t'li
kwaliteitscommissie en een focus op I liteit en de positie van de patiënt. De
toezicht en dat het een profiel vereist
risicomanagement waren vaak geverhouding tussen de publieke bedat niet altijd aanwezig zal zijn in de
raden van toezicht. Maar de verannoemde veranderingen ten gevolge langen en instellingsbelangen is ook
van evaluaties. Toch waren de meesvaak onderwerp van expliciete I deringen in de samenleving en in de
besluitvorming, vooral in de care.
te veranderingen als gevolg van een
Over het algemeen vindt men de
evaluatie van procedurele aard. In
instelling als het object van toezicht
de care vinden minder formele
Een gedeelde interne visie op
belangrijker dan gezondheid en parevaluaties plaats en deze hebben ook
minder veranderingen tot gevolg.
ticipatie van burgers. Dit geldt in de
kwaliteit en veiligheid is vereist
cure meer dan in de care. Dit wijst
Intern kwaliteitssysteem
op een klassieke aanbod-oriëntatie.
De raden van toezicht vinden hun
Als toezichthouder geeft men bij een
gedwongen keuze wel de voorkeur
toegevoegde waarde ten opzicht van
zorg maken het, denken wij, noodaan kwaliteit en veiligheid boven de
zakelijk om deze weg in te slaan.
de raad van bestuur duidelijk, vooral
continuïteit van de instelling. Ook Alleen op die manier overleeft het
in de cure. Echter, het blijkt ook hier
two-tier-systeem de ingrijpende
dit geldt vooral in de cure.
lastig om concrete voorbeelden te
transities in de zorgsector.
geven. De onderscheidende functie
(visieontwikkeling, strategiebepaActiepunten
Pieter Vos is voormalig secretaris
ling, externe communicatie en
Hoe bereiken wij dat raden van
stakeholdermanagement) komt in toezicht de hun door de samen - van de Raad voor de Volksgezondleving toebedeelde rol op het vlak heid en Zorg, bestuurder, adviseur
deze voorbeelden niet naar voren,
wel de werkgeversfunctie. Ook is van kwaliteit en veiligheid actief en toezichthouder in de zorg. Eva
gaan spelen? Welke waarborgen
het opvallend dat een forse meerLammers heeft een arbeidspsychologisch advies- en onderzoeksderheid de raad van bestuur als zouden er op dit punt moeten zijn
bureau dat ook ondersteuning
voor de interne en de externe stakeverantwoordelijke voor kwaliteit en
veiligheid ziet. Opmerkelijk, omdat holders van de instelling? Uit onze
biedt bij (wetenschappelijk) onderde buitenwereld de raad van toezicht enquête zijn een aantal actiepunten
zoek.
medeverantwoordelijk vindt.
Om als een waardegedreven raad
van toezicht te functioneren is een
gedeelde interne visie van de raad
Referenties
op kwaliteit en veiligheid vereist.
- Blokdijk, T.M.M. en R. Goodijk, Zorgtoezicht in ontwikkeling: naar een
Deze is bij een meerderheid niet
betere balans tussen controle en strategisch partnerschap? Den Haag:
expliciet geformuleerd aanwezig,
vooral niet in de care. Dat zal het in
Nationaal Register, 2011.
- IGZ, Toezichtkader Bestuurlijke verantwoordelijkheid voor kwaliteit en
de praktijk lastig maken om als zelfstandig en onafhankelijk team een
veiligheid. Utrecht: IGZ, 2011.
gezamenlijk doel te verwezenlijken.
- RVZ, Garanties voor kwaliteit van zorg. Den Haag: RVZ, 2013.
Een intern kwaliteitssysteem kan
een visie op kwaliteit en veiligheid
en het toezicht erop ondersteunen.
Toch baseren raden van toezicht
zich meestal op een landelijk kwaliteitssysteem. In de meeste gevallen
volgt de raad van toezicht hier de
keuze van de raad van bestuur.
De financiële positie van de instelling is de enige instellingsgerichte
z
J
nummer l
I januari 20141 www.boardroomzorg.nl
l 29

Download Report