Ruhrgebied herrijst uit zijn as en begint aan nieuwe toekomst

08 april 2014 © Het Financieele Dagblad
DUITSLAND HERSTRUCTURERING
Ruhrgebied herrijst uit zijn as
en begint aan nieuwe toekomst
Niet meer smerig,
maar groen,
dynamisch en
vooruitstrevend
Ruhrgebied
Rijn
Dortmund
Bochum
Essen
Ruhr
Duisburg
20 km
Inwoners
Oppervlakte
Bruto regionaal
product
5,14 miljoen
4.435 km²
149 mrd (in €)
Minder industrie, meer diensten
Samenstelling economie Ruhrgebied
1960
2013
Felix Rentzsch
Amsterdam
Wie langs het Feniksmeer in Dortmund
wandelt, kan het zich moeilijk voorstellen: begin deze eeuw stond hier nog een
van de grootste staalfabrieken van Europa.
Nu staan er honderden sjieke witte huizen
langs een meer vol zeilboten. Mensen uit
de wijde omgeving komen hier voor een
dagje uit. Zelfs de makers van Tatort waren zo onder de indruk van de metamorfose dat ze de politieserie tegenwoordig ook
opnemen in deze stad in het Ruhrgebied,
wat tot voor kort ondenkbaar was.
Het Ruhrgebied is veranderd. De transformatie is nog in volle gang en het zal nog
tientallen jaren duren, voordat de wederopstanding is voltooid. Maar de resultaten
zijn onmiskenbaar. Het Feniksmeer is een
van de meest ambitieuze projecten, maar
zeker niet het enige.
Het oude imago van rokende staalfabrieken en smerige mijnbouw kleeft het Ruhrgebied nog aan. De nieuwe werkelijkheid
dringt zeker in Nederland nog maar langzaam door. ‘We zijn ons nog niet erg bewust van de veranderingen en de nieuwe
dynamiek in veel steden van het Ruhrgebied’, zegt Johan Spijksma van de Nederlands-Duitse Handelskamer in Den Haag.
In de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog speelde het Ruhrgebied nog
een dragende rol, maar in de jaren zestig
kreeg het industriegebied te maken met de
wet van de remmende voorsprong. Staalfabrieken en mijnen moesten sluiten; de
werkloosheid steeg tot grote hoogte. Ook
het milieu betaalde een hoge prijs. Het vervuilde water en de vieze lucht vormden een
aanslag op de volksgezondheid.
Al voordat hij bondskanselier werd, realiseerde Willy Brandt zich dat er iets moest
gebeuren. ‘De lucht boven het Ruhrgebied
moet weer blauw worden’, zei hij in 1961.
In ieder geval postuum is zijn wens vervuld:
de grootste stad van het Ruhrgebied, Essen, is verkozen tot een van de groenste steden van Duitsland.
‘We wisten dat we iets moeten doen’,
zegt Rasmus Beck, bestuursvoorzitter van
het economisch stimuleringsbureau van
het Ruhrgebied. ‘In een vroeg stadium hebben we ons afgevraagd hoe we in de toekomst wilden leven.’ In andere Duitse steden was die noodzaak veel minder groot.
Deel van de oplossing was de oprichting van meerdere universiteiten en talloze hogescholen, in een gebied waar
hoger onderwijs tot 1965 vrijwel onbekend
was. Er kwamen onderzoeksinstellingen
en oude fabrieken werd omgebouwd
tot theaters en musea. Met resultaat. In
2010 werd het Ruhrgebied zelfs verkozen
68,7%
Industrie
61,0%
Diensten
36,6%
31,1%
Landbouw
2,4%
0,2%
Mijnbouwsector weggevaagd
Banen in de mijnbouwsector
(x 1000)
398.382
400
300
Mensen vermaken zich in een
zwembad, gelegen voor de
gesloten cokesfabriek Zeche
Zollverein in Essen, de tweede
grootste stad van het Ruhrgebied. FOTO: REUTERS
Johan Spijksma
‘In het Ruhrgebied is
sprake van een heel
nieuwe dynamiek’
Rasmus Beck
‘In een vroeg stadium
vroegen we ons af hoe
we wilden leven’
Uwe Neumann
‘Veel steden denken in
eerste instantie nog
aan hun eigenbelang’
tot Europese Culturele Hoofdstad.
De metamorfose heeft precies op tijd
gestalte gekregen, want in 2018 sluiten
de laatste twee steenkoolmijnen — als de
Duitse overheid de enorme subsidies voor
de mijnbouw staakt. Werkten in de jaren
vijftig nog meer dan 480.000 mensen onder de grond, vorig jaar waren dat er nog
iets minder dan 14.000.
De nieuwe motor van het Ruhrgebied
is de gezondheidseconomie. Meer dan
300.000 mensen zijn betrokken bij het maken van machines en medische instrumenten, bij ouderenzorg en bij medische verzekeraars. De stad Bochum werd uitgeroepen
tot het officiële gezondheidscentrum van
de deelstaat Noordrijn-Westfalen en probeert nu ook landelijk het voortouw te nemen. Daarmee bouwt de stad voort op de
kennis die werd opgedaan in het plaatselijke calamiteitenhospitaal, ooit opgericht
om slachtoffers van ongelukken in staalfabrieken en mijnen op te vangen.
De veranderingen nemen niet weg dat
het grote geld nog altijd in de industrie
wordt verdiend. Energiebedijven RWE en
Evonik hebben hun hoofdkwartier in het
Ruhrgebied, evenals ThyssenKrupp. Hun
productieprocessen zijn wel enorm veel
schoner dan in het verleden.
Hoeveel de gedaanteverwisseling uiteindelijk zal kosten, is moeilijk te berekenen,
maar duur is het zeker. Alleen al de aanleg van het Feniksmeer kost naar schatting € 200 mln. Voor de transformatie van
een brouwerij in Dortmund tot een creatief
centrum is meer dan € 100 mln begroot. In
Oberhausen verrees het op een na groot-
ste winkelcentrum van Europa — de aanleg van het ‘Centro’ in de jaren negentig
kostte twee miljard Duitse mark, inclusief
de aanleg van speciaal openbaar vervoer.
Met geld zijn niet alle problemen op te
lossen. Zo bleek ook in Oberhausen, waar
de eigenlijke binnenstad inmiddels grotendeels verlaten is, juist door het succes
van het Centro. Veel van de 53 gemeenten
in het Ruhrgebied kampen nog steeds met
hoge werkloosheid en zuchten onder een
zware schuldenlast. Soms zijn bijzondere
maatregelen genomen om te bezuinigen:
zo is de watertemperatuur in alle Bochumse zwembaden met één graad verlaagd.
De bestuurlijke slagkracht laat ook wel
eens te wensen over, vooral doordat het
Ruhrgebied geen bestuurlijke eenheid is.
‘Veel steden en gemeenten in het Ruhrgebied denken in eerste instantie vooral aan
hun eigen belang’, zegt Uwe Neumann, regionaal wetenschapper van onderzoeksinstituut RWI.
Niettemin is sprake van een nieuwe
wind, zoals ook blijkt uit de toestroom
van toeristen. Vorig jaar gingen meer
dan 100.000 Nederlanders op vakantie in het Ruhrgebied. Populair zijn onder meer het expositiecentrum in de
gashouder van Oberhausen en de indoorskibaan in Bottrop. Ook Zeche Zollverein
is populair. Deze voormalige steenkolenmijn is uitgeroepen tot werelderfgoed. Op
het terrein zijn nu verschillende musea,
restaurants en een zwembad. In de zomer
kunnen de Nederlandse toeristen fietsen
tussen het groen, in de winter kunnen ze
schaatsen tussen de oude hoogovens.
200
13.795
100
0
1960
2012
Hogere werkloosheid
Ruhrgebied
15%
10%
1990
5%
Duitsland totaal
(tot 1990, West-Duitsland)
0%
1960
2012
Nederlands georiënteerd
7,7% van de ondernemingen in het
Ruhrgebied is buitenlands. Daarvan
is een groot deel Nederlands:
Nederland
Turkije
Zwitserland
GB
VS
China
Oostenrijk
België
Frankrijk
Italië
327
140
121
115
88
74
72
64
57
49
LB | Bron: IHK Ruhrgebiet, Statista, MetropoleRuhr

Download Report