Werkwinkel 2 Een jaarprogramma maken

‘Naar een missionaire en initiërende vormselpastoraal’ - Werkwinkel
Diocesane vormingsavonden vormselcatechese, oktober 2014
KOMEN TOT EEN INITIËREND JAARPROGRAMMA
Marc Peersman, CCV in het bisdom Gent
1. Catechese in MISSIONAIR perspectief: van onderricht naar initiatie
Pastoraal bij het vormsel. Catechese en gemeenschap, Interdiocesane Commissie voor Catechese (ICC),
Licap, Brussel, 2010.
De sacramenten van de christelijke initiatie bij kinderen en jongeren vandaag. Oriëntaties naar een
missionaire vernieuwing, Interdiocesane commissies voor liturgie en catechese (ICC en ICLZ), Licap,
Brussel, 2013.
- ‘Je wordt niet als christen geboren, je moet het worden’ (Tertullianus, 3e eeuw n.C.)
Vandaag (her)ontdekken we de situatie van de eerste eeuwen, toen het christelijk geloof niet de
moedertaal van de samenleving was.
Geloof kan dan niet (meer) worden doorgegeven als een gezaghebbende erfenis, maar moet
oplichten als een persoonlijk beleefde schat.
Enkel christenen die door hun concrete leven laten zien hoe van Christus zijn hen verlost en
verandert, zullen boeien en interesse wekken.
- “Vormelingen hebben vandaag meer nood aan initiatie in geloof en Kerk dan aan onderricht over
geloof en Kerk”.
“De pastoraal bij het vormsel dient daarop in te spelen: in een verruimd verstaan van catechese als initiatie,
en met een sterke focus op de ontmoeting met de geloofsgemeenschap. Net in die concrete kennismaking
met het leven van gelovigen schuilt de kans dat vormelingen (en hun gezin) ook persoonlijk tot ontmoeting
komen met Jezus, die hun Vriend en Gids wil zijn. Geen enkele geloofsmap kan daarom deze kennismaking
vervangen, al is goed werkmateriaal natuurlijk wel behulpzaam bij deze initiërende kennismaking. Maar de
eerste ‘map’ die de vormelingen wegwijs maakt in geloven is als het ware de kerkgemeenschap zélf die leeft
uit de ontmoeting met Jezus” (Pastoraal bij het vormsel, p. 4).
2. Vormsel en vormselvoorbereiding opnieuw situeren binnen een INITIATIE-context
- het vormsel terugschenken aan de initiatie
we initiëren niet tot het sacrament (als eindpunt of diploma) maar door het sacrament
vormsel is etappe in (levenslang) proces van initiatie (geen eindpunt)
eucharistie is het voltooiende initiatiesacrament: steeds opnieuw leerling van Christus worden
- vormsel is bevestiging (confirmatio) van het doopsel, in één beweging van initiatie
sacrament van plus, meer, vervolg: voltooiing van doopsel en poort naar de eucharistie
‘bezegeling’ van opname in geloof, kerk: ‘ontvang het zegel van de heilige Geest, de gave Gods’
verwijzing naar de Geest van Pinksteren: in vormsel komt Geest helpen om als herschapen
mensen (door de doop) te leven en te getuigen: zending naar wereld
1
- vormsel is versterking van gedoopte
om meer op Christus te gaan lijken
deze betekenis groeit vanaf de 5e eeuw: initiatie wordt minder belangrijk (iedereen is christen)
hier ontstaat idee van vorming: versterken doe je door (eerst) inhoud en kennis te geven
later: catechismus, ‘lering’, pakket inhouden… en vormsel als eindpunt: halen van je diploma
- vandaag: catechese zien als initiatie
levende kerkgemeenschap zelf initieert: zij is de ‘map’
catechese is inwijden in leven van kerk: God leren kennen en Godsvolk leren kennen
vormselviering staat niet los van proces van initiatie
3. Contouren van een INITIËRENDE VORMSELCATECHESE
Pleidooi voor een initiërende catechese (in-leiden)
van, door en in de geloofsgemeenschap (kerkelijke inbedding, belang van een levende gemeenschap)
die een ervaring van geloof beoogt (proeven van geloof),
en dus verbonden is met diaconie en liturgie
en zich beweegt in een gastvrije sfeer (uitnodiging).
- vormelingen en hun gezinnen als catechumenen beschouwen
. doel catechese is (verder) groeien in geloof en thuis komen in gemeenschap van gelovigen
. vormselcatechese als kans om vormelingen en hun families te laten proeven van geloof
“Vormelingen hebben vaak nog niet gekozen voor het geloof, maar kiezen met hun ouders wel
voor het vormsel. Zij worden dus best benaderd als geloofsleerlingen die een catechetisch traject
behoeven van eerste verkondiging en initiatie” (Pastoraal bij het vormsel, p. 17).
- geloof niet vooronderstellen, maar voorstellen: mensen uitnodigen tot het geloof
. missionair perspectief is niet verstrengen, maar juist meer gastvrij worden
“De vraag van ouders en kinderen naar het vormsel, hoe onbeholpen en ambivalent gemotiveerd
ze soms ook is, biedt minstens een kans om het geloof ‘voor te stellen’ en als een persoonlijk
beleefde vriendschap met de Heer te helpen geboren te worden” (Pastoraal bij …, p. 16).
- de ‘map’ van de catechese is het leven van de kerkgemeenschap zelf
. catechese niet ‘los’ van de kerkgemeenschap, maar erop geënt
. onze catechese naar het hart van de gemeenschap brengen
. vormselcatechese als een ‘gidsbeurt’ doorheen het leven van een geloofsgemeenschap
(verkondiging, liturgie, diaconie)
“Catechesemomenten gaan dus best samen met een concrete kennismaking met het leven in de
plaatselijke geloofsgemeenschap, in het bijzonder met haar liturgie en haar daadwerkelijke zorg
voor mensen” (Pastoraal bij…, p. 21).
“De vormelingen moeten niet gewoon de parochie leren kennen en allerlei activiteiten meemaken: net daarin moeten zijn de kans krijgen om zelf te leren bidden, zelf Gods vriendschap in
hun leven te ervaren, zelf aan anderen die vriendschap aan te bieden… De kerkgemeenschap is
de geschikte biotoop voor een persoonlijke ontdekking van het geloof” (Pastoraal bij.., p. 26).
- niet los van de eucharistie op zondag, maar eraan gekoppeld
. zondagseucharistie is kloppend hart van geloofsgemeenschap en biedt catechetische
aanknopingspunten
“In het bijzonder zal men in de aanloop naar het vormsel de kandidaat-vormelingen, hun ouders,
peters en meters, uitnodigen tot regelmatige deelname aan de parochiale zondagseucharistie. De
ervaringen met etappe-vieringen (startvieringen, naamopgave, kruisoplegging, overdracht van
het Evangelie, overdracht van de geloofsbelijdenis…) zijn meestal positief en vragen ondersteuning en verdere bekendmaking. Ze bieden kansen tot een hernieuwd contact van
vormelingen én hun ouders met de plaatselijke geloofsgemeenschap. …
2
De expliciete uitnodiging tot deelname aan de eucharistie kan helpen om het beeld van het
vormsel als ‘eindpunt’ of ‘bekroning ‘ van de kindertijd te doorbreken.
Het is belangrijk om sterker de eucharistie in het licht te stellen als de voltooiing van de
christelijke initiatie en als het voedsel dat christenen nodig hebben om hun verbondenheid met
Christus telkens opnieuw te voeden” (De sacramenten van de christelijke initiatie, p. 39).
- (altijd) voor kinderen én hun gezin
. ook ouders, broers, zussen, grootouders zien en onthalen als ‘geloofsleerlingen’
. gepast uitnodigen samen met de vormeling (realistisch, in vrijheid)
. gelovige (groot)ouders kunnen ‘geloofsvriend’ worden
. ouders zijn niet automatisch hulpcatechist
“Niemand kan of mag de rol van de ouders vervangen in de geloofsopvoeding. Op heel wat
plaatsen worden ook steeds meer ouders in de vormselvoorbereiding betrokken. Dat juichen we
zeker toe, voor zover hun vrijheid daarbij wordt gerespecteerd en geen onrealistische eisen
worden gesteld” (Pastoraal bij…, p. 27).
- door verschillende spelers
. de gemeenschap zelf is gastvrij, verwelkomt en onthaalt: haar geloofsbeleving initieert
. gasten onthalen werkt ook vernieuwend naar de onthalende gemeenschap
. verschillende gelovigen betrekken in catechese: vb. iedere vormeling een geloofsvriend
. band verzorgen met werkgroepen, jongerenpastoraal…
. de catechist zelf is minder geloofsleraar, maar gids/getuige doorheen de geloofsgemeenschap
“De catechisten moeten niet langer elk te werk gaan als de geschoolde trainer die op zijn eentje
een groepje volkomen debutanten leert badmintonnen, afgezonderd van de club. Het zijn precies
catechisten van dat laatste type dat we steeds minder vinden.
Maar wellicht zijn er gemakkelijker mensen te vinden die wat meer aanwezig willen zijn wanneer
de vormelingen iets meemaken uit het leven van de parochie, die de vormelingen
vriendschappelijk en gastvrij willen onthalen en begeleiden. Juist in hun gelovige gastvrijheid
schuilt het eerste getuigenis” (Pastoraal bij…, p. 26).
- samenwerking en afstemming binnen het dekenaat
. één catechese: in samenwerking of als één catecheseteam gelijke opties overeenkomen
. aantal vormselplekken (kerken, aanbod catechese) bepalen
. overal gelijk(w)aardig programma aanbieden
. vermijd ‘shopping’ en concurrentie: laat keuzevrijheid, maar voor gelijkgetrokken trajecten
- realistisch en uitnodigend programma
. niet overladen
. klemtoon op onthaal en ontmoeting
. bied zelf differentiatie en keuzemogelijkheden aan
- onderhoud band met initiatieven van jongerenpastoraal
. ontmoeting met/getuigenis uit Jokri, kinderkoor, misdienaars…
. uitnodigen tot deelname, vb. OD Ontmoetingsdagen, adventsontmoeting…
- onderscheid met ‘catechese op zondag’
. verwarring en onduidelijke vermenging vermijden
. catechese op zondag is niet: parochianen laten aansluiten bij de vormselcatechese op zondag
. catechese op zondag’ is specifiek bedoeld voor geloofsgemeenschap, niet voor vormelingen
indien organiseerbaar, is gericht uitnodigen naar vormelingen mogelijk: naar één
bepaalde ‘catechese op zondag’, of opnemen in ‘keuze-pakket’ vormelingen
3
4. Komen tot een JAARPROGRAMMA
Criteria
- ‘welkom in onze kerkgemeenschap’
. gedurende één pastoraal werkjaar
. deelnemen aan het gelovig leven in de gemeenschap
zie de pastorale kalender
verticaal in de tijd: maand per maand, met feesten, sterke tijden liturgisch jaar…
horizontaal in de activiteit: vieren, verkondigen, dienen, gemeenschap, diocesaan
. catechesemomenten: van ‘lespakket’ naar ‘deelname’ (ontmoeting, meemaken…)
“Het zwaartepunt van de pastoraal en catechese in de voorbereiding op het vormsel zal best niet
alleen liggen bij een ontdekking van de geloofsinhouden. Echte initiatie veronderstelt meer dan
dat. Het is dan ook heel belangrijk dat de vormelingen en hun ouders uitgenodigd worden om
kennis te maken met en deel te nemen aan het kerkelijke leven via plaatselijke en/of diocesane
initiatieven. Het gaat er niet zozeer om aparte of speciale initiatieven te ontwikkelen, maar om
hen uit te nodigen op de bestaande kansen tot catechese, liturgie, sociale inzet en ontmoeting”
(De sacramenten van de christelijke initiatie, p. 38).
“Het is belangrijk dat de vormelingen echt onthaald worden in de activiteiten die ze meemaken.
Er moet geen aparte diaconale opdracht gezocht worden om die door de vormelingen te laten
uitvoeren. Zij kunnen bijv. gewoon meegaan met iemand van Ziekenzorg die op bezoek gaat in
een Woon- en Zorgcentrum. De vormelingen moeten de dragers niet worden van de
dienstbaarheid, noch van de verkondiging of de liturgie” (Pastoraal bij…, p. 36).
- gelinkt aan de eucharistie op zondag
. groeps catechesemomenten voor of na zondags(zaterdagavond)viering
. één zondag (per maand) kiezen vanuit
sterke tijden liturgisch jaar (advent, Kerst, vasten, Pasen…)
inplannen etappeviering: vb. startviering, naamopgave, kruisoplegging, overdracht van
het Evangelie, overdracht van de geloofsbelijdenis…)
“Wij suggereren dus de zondag als hartslag: van het leven van de Kerk, en daarom ook van de
pastoraal bij het vormsel. En daaromheen kan je met veel creativiteit een parcours opstellen. Zo
kan je bvb. komen tot een maandelijkse afspraak bij de zondagsviering, en een andersoortige
activiteit tussendoor. Natuurlijk zijn de vormelingen en hun gezin ook in de andere weken even
welkom en uitgenodigd in de zondagsviering! …
Een liturgie die de vormelingen onthaalt, is de gewone liturgie van anders, waarbij wel een
hartelijke aandacht is voor de vormelingen en hun gezin, bvb. in de keuze en het aanleren van de
liederen. De ‘actieve deelneming’ betekent echter niet dat de vormelingen moeten voorzingen of
heel veel zelf moeten doen, en al helemaal niet dat de viering rond hen zou worden opgebouwd”
(Pastoraal bij…, p. 34 en 36).
- differentiatie inbouwen
. bijeenkomsten voor allen:
één zondag + catechese, per maand
zeker (rondom) de etappevieringen
ev. ook andere vieringen (een doopsel, verzoening…)
. bijeenkomsten uit keuzelijst vb. 3 vrij te kiezen in loop van jaar (cfr. p. 7)
aanbod lokale en diocesane initiatieven (buiten kerkgebouw)
biedt kleinere groepjes én brede inbedding
. vrij
vb. elke zondag naar eucharistie komen
. telkens goed aangeven wie wordt uitgenodigd
zo veel mogelijk de vormeling, plus geloofsvriend en/of gezin
- aandacht voor jaarlijkse voorbereiding en opstart
“Denk ook na over een gastvrije en uitnodigende gelegenheid om in te schrijven, die tegelijk de vrijheid
van de ouders respecteert, én iets laat zien van waarover het vormsel als stap in de initiatie gaat”
(Pastoraal bij…, p. 33-34).
4
Concrete voorbeelden
- zie Pastoraal bij het vormsel, p. 31-38 + middenbijlagen
- zie dekenaat … , september 2014
. vormseltocht als ontmoetings- en inschrijfmoment
. maandelijkse catechese bij zondagsviering (voor allen)
. een aantal andere vieringen (een doopsel in de parochie, verzoeningsviering)
. keuzepakket: ieder kiest drie activiteiten
meedoen aan dienstbare inzet: Vredeseilanden, soep koken tvv Welzijnszorg,
Sterzingen, koffiestop meedoen tvv Broederlijk Delen, met ziekenbezoeker op stap…
Jokri-activiteiten: activiteit meedoen uit de Jokri-kalender
Bavodag
Taizévieringen: aansluiten wanneer ze doorgaan
misdienaarsdienst: eens mee komen misdienaar zijn
gezinsinitiatieven in parochie: catechese op zondag, kerkelijk nieuwjaarsfeest, Vast(en) Zeker
. gelijk vormseltraject op zes vormselplekken (kerken)/één catechistenploeg
- materiaal voor catecheses
. vanuit planning opbouwen (catechese over doop, advent, eucharistie, vormsel, Onze Vader…)
. eerder dan vanuit ‘vast pakket’ of ‘handboek’ dat gevolgd moet worden’
Voorbeeld van een vormselkalender
Maandelijkse viering –met catechetische suggestie- aan te vullen met (keuze uit) bv. diaconale initiatieven, Jokri,
Bavodag, engagement als misdienaar, vormelingenweekend, vormseltocht, bijzonderheden in
geloofsgemeenschap (cfr. catechese op zondag)
1. Startviering
2.
3.
4.
5.
6.
7.
catechese: welkom (!) + catechese over kerk (rondleiding) en
kerkgemeenschap, of over eucharistie
Zondagsviering met overhandiging van vormselkruisje
catechese over kruisteken/godsbeelden: Vader, Zoon, Geest
Zondagsviering met overhandiging van het evangelie
catechese ‘blijde boodschap’ of catechetisch aan de slag met de
zondagslezingen
- meevieren van een doopsel
catechese, mystagogisch… vormelingen stellen vragen bij wat ze
hebben meegemaakt (symbolen, handelingen…)
Zondagsviering in de advent
catechese over de advent
Zondagsviering met overhandiging van geloofsbelijdenis
catechese over ‘geloven’, of via interview en ontmoeting met gelovigen
- verzoeningsviering
catechetisch, bv. ‘Een zoen van God’ (Iny Driessen)
Zondagsviering met overhandiging van het Onze Vader
catechese ‘Onze Vader of breder, catechist getuigt over zijn/haar
gebed
Zondagsviering met naamopgave catechese over het vormsel
- vormselwake
5. Verwerking
- wat heeft je getroffen?
- welke vragen, bedenkingen heb je?
- wat neem je als inzicht mee?
5

Download Report