Depressie en Angst bij patiënten met somatische aandoeningen in de thuiszorg Gabriël Roodbol MScN MANP, Verpleegkundig specialist GGZ Neuropsychiatrie RadboudUMC, Nijmegen Hoofddocent MANP HAN Master ANP Nijmegen © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Wie doet wat bij comorbide problemen in de thuiszorg (1ste lijn) ? Psychiatrische problemen Behandeling eerste lijnszorg: Basiszorg GGZ Psycholoog/ SPVer Huisarts Somatische problemen © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Verpleegkundige zorg René Descartes 1596 - 1650 maakte onderscheid tussen : Lichaam (res extensa) Ziel en Geest (res cognitans) Oftewel ; Dualistisch mensbeeld Met als gevolg….. © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Samenhang tussen ‘psyche en soma’ Toevallige samenhang (Posttraumatische stressstoornis en Diabetes) Psych en som stoornis hebben bepaalde criteria gemeenschappelijk (Moeheid bij depressie en Nierfunctievervangende behandeling) Psych stoornis veroorzaakt somatische stoornis (Anorexia Nervosa) Somatische stoornis veroorzaakt psych stoornis (hartfalen en depressie/ angststoornis) © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Casus Dhr. A. 67 jaar, sinds 10 jaar Parkinson, heeft medicatie gekregen met ernstige bijwerkingen (dwangmatig gokken). De neuroloog bouwt de medicatie af en dhr A. wordt zeer passief en somber. De Parkinson verergert… Hierdoor verwaarloost hij zichzelf, onderneemt geen activiteiten meer en raakt geïsoleerd, hij is niks waard want hij kan niks meer dan trillen (schaamte), wordt bang van andere mensen en gaat hen vermijden…Zegt alle contacten af… Jij komt omdat hij is gevallen… ondersteuning zelfverzorging, medicatie toedienen. Hoe hangt een met ander samen?? © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Verhouding tussen gezondheidsproblemen en de gevolgen voor het dagelijkse leven Parkinson Aandoening/ ziekte verminderde zelfzorg en initiatiefname Functie/ Stoornis Activiteiten/ Beperking Participatie/ p-probleem isolement Motorische en nonmotorische stoornissen Omgevingsfactoren Persoonlijke factoren Persoonlijkheid Flatgebouw ICF WHO,2002 © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Psychiatrische aandoeningen Angststoornissen Stemmingsstoornissen Somatoforme stoornissen Zijn een psychiatrische aandoening als deze klachten het functioneren belemmeren of ernstig lijden veroorzaken © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] basisvragen ter detectie van psychiatrische problemen: pluis of niet-pluis?? Enkele problemen die mensen kunnen meemaken; – – – – – Angst of paniek, vooral in speciale situaties? Neerslachtig of depressief? Juist het tegenovergestelde; te opgewekt, uitgelaten, geprikkeld zonder goede reden? Problemen in verband houden met alkohol of andere middelen? Maakt u dingen mee die moeilijk te verklaren zijn en door anderen niet herkend worden? (WHO 1999) © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Angststoornissen (Medisch –psychiatrisch DSM-IV): Paniekstoornis (aanvalsgewijs optreden van angst) Gegeneraliseerde angststoornis (buitensporige angst en bezorgdheid gedurende 6 mnd) Fobie (agora = vermijding, sociaal, specifiek) Obsessief-compulsieve stoornis (dwanggedachten en –handelingen) ASS & PTSS (trauma en herbelevingen met dysfunctioneren) Angststoornis door somatische aandoening Angststoornis door een middel © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Anamnesevragen Angst Voelt u zich zorgelijk, angstig of paniekerig? Heeft u angstaanvallen? Heeft u allerlei lichamelijke klachten als u een angstaanval heeft? Treedt de angst op in bepaalde situaties? Probeert u die te vermijden? Bent u wel eens paniekerig? Heeft u aanvallen van heftige angst en heeft u dan lichamelijke klachten? © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] somatische aandoeningen die angst veroorzaken: Cardio-vasculair anemie, aritmie, hartfalen, coronair lijden, systeem mitralisklepprolaps, hypovolemie Respiratoir systeem astma, COPD, hyperventilatie, hypoxie, carcinoom, pneumonie, pneumotorax, longembolie Endocrien systeem bijnierdisfunctie, hypoglycemie, hyperparatheroïdie, feochromocytoom, hypofyseaandoeningen, premenstrueel syndroom, schildklierstoornissen Zenuwstelsel cerebraal vaatlijden, encefalopathie, Huntington, MS, myasthenia gravis, hersentumor, parkinson, polyneuritis, postcontusioneel syndroom, postencefalytis, epileptie, vestibulaire disfunctie Metaboolendocrien systeem acidose, hyperthermie, hypocalciëmie, hypofosfatemie, acute intermitterende porfyrie, vit B12 deficiëntie Belangrijke psychoactieve stoffen met angst als gevolg/ bijwerking Middelenmisbruik en afhankelijkheid Toxicologisch Onttrekking v.e. middel Alcohol, amfetaminen, cafeïne, cannabis, cocaïne, hallucinogenen, inhalantia, fenylcyclidine Kooldioxyde, koolmonoxide, gasolie, zware metalen, insecticiden, verven Benzodiazepinen, clonidine, antidepressiva, alcohol, cocaïne, nicotine, opioïden © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Angst zit tussen de oren Cognitief model angststoornissen Negatieve wereld/ anderen assumpties Negatieve assumpties over zichzelf Positieve assumpties over zich zorgen maken Negatieve assumpties over zich zorgen maken Trigger Overschatting van gevaar Onderschatting van eigen competenties Zich zorgen maken als coping Angst © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Meta piekeren (zorgen over zorgen) Over angst: • Mensen met angstklachten terughoudend in het etaleren van hun klachten • Met name in huisartsenpraktijk lastig op het spoor te komen • Vaak presentatie met andere, lichamelijke klachten • Vraagt om “moeite doen” door hulpverlener Bron: MDR Angststoornissen, 3e herziene versie, Utrecht, 2013 • Bijna 1,1 miljoen personen (bevolkingsonderzoek) • Mannen 77 per 1000, vrouwen 124 per 1000 • Onder ouderen belangrijkste psychische stoornis Bron:Nemesis-2, de Graaf e.a. 2013 © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Verpleegkundige diagnosen mbt angst Vrees (00148) (bron bekend) Angst (00146) (bron onbekend) Doodsangst (00147) (context palliatieve zorg) Ineffectieve coping (00069)(angst in etiologie) Defensieve coping (00071)(angst in etiologie) Ineffectieve ontkenning (00072)(angst in etiologie) Posttraumatisch syndroom (00141) (zie DSMIV) © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Verpleegkundig redeneren bij dhr A: Probleem (P) Beïnvloedende factoren (E) Klachten [S] Bio-Psycho-SociaalOmgeving Angst Vicieuze cirkel met lichamelijke sensaties/ klachten Beschrijving van lichamelijke klachten en wijze op veranderde kijk op het functioneren van het lichaam Neiging tot ‘catastrofaal’ denken Piekergedrag, kan er niet van loskomen Verhoogde gevoeligheid voor veranderingen in het lichaam Zoeken van afleiding/ vermijding Verhoging van stress door schaamte… Tekort aan sociale ondersteuning Depressie (criteria DSM-IV) Gedurende ten minste twee weken: Depressieve stemming (subjectief of uit hetero-anamnese) of Verlies van interesse of plezier Plus vier van de volgende: duidelijke gewichtsvermindering zonder dat dieet gehouden wordt of gewichtstoename (> 5 procent van het lichaamsgewicht in één maand), of bijna elke dag afgenomen of toegenomen eetlust. insomnia of hypersomnia, bijna elke dag psychomotorische agitatie of remming (waarneembaar door anderen, en niet alleen maar een subjectief gevoel van rusteloosheid of vertraagdheid), bijna elke dag moeheid of verlies van energie, bijna elke dag gevoelens (die waanachtig kunnen zijn) van waardeloosheid of buitensporige of onterechte schuldgevoelens (niet alleen maar zelfverwijten of schuldgevoel over het ziek zijn), bijna elke dag verminderd vermogen tot nadenken of concentratie of besluiteloosheid (ofwel subjectief vermeld ofwel geobserveerd door anderen), bijna elke dag terugkerende gedachten aan de dood (niet alleen de vrees dood te gaan), terugkerende suïcidegedachten zonder dat er specifieke plannen gemaakt zijn, of een suïcidepoging of een specifiek plan om suïcide te plegen Verklaringsmodellen – Biologische factoren – Psychologische factoren – Sociale factoren – Omgevingsfactoren Biologische factoren bij ontstaan depressie Dopamine, Serotonine, Noradrenaline Endocriene verklaring / werking hypothalamus (HPA-as). Infecties (hepatits, HIV, Lues, Influenza, Toxoplasmose) Carcinoom (pancreas) Medicatie: Benzo’s, analgetica, anticholinergica, antihypertensiva, corticosteroïden Alkohol, nicotine-onttrekking, zware metalen Psychologische aspecten: Cognitieve model 1 De depressieve patiënt ziet gebeurtenissen als onbeheersbaar waarbij de oorzaak bij het individu zelf ligt, vrij onveranderlijk is en op vele fronten invloed heeft. Beck: Foutieve interpretaties van gebeurtenissen en een negatieve kijk op zichzelf de wereld en de toekomst; in schema: Psychologische factoren: cognitief model 2 © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Anamnesevragen depressie Voelt u zich somber, terneergeslagen? Zijn deze gevoelens de hele dag hetzelfde? 2 weken lang? Heeft u minder belangstelling voor bijna alle activiteiten, kunt u nog plezier hebben? Denkt u wel eens dat u beter af bent als u dood zou zijn? Denkt u er over uzelf iets aan te doen? Kunt u zich goed concentreren? Hoe gaat het slapen?/ gevoel van energievitaliteit? Hoe is de eetlust? Hoe is de behoefte aan seks? © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Somatoforme stoornissen Somatisatiestoornis Ongedifferentieerde somatoforme stoornis Conversiestoornis Pijnstoornis Hypochondrie Stoornis in de lichaamsbeleving Somatoforme stoornis NAO Mechanismen waardoor lichamelijke klachten en verschijnselen kunnen ontstaan: 1. Pathofysiologische uitingen van onderliggende lichamelijke aandoening 2. Verscherpte waarneming van normale fysiologische veranderingen 3. Psycho-fysiologische spannings-equivalenten 4. Psychotische belevingen/waarnemingen (hallucinaties) 5. Veinzen 6. Zelfinductie: * automutilatie * auto-intoxicatie * non-compliance * auto-infectie etc. 7. Somatisatie Somatisatie 1. De neiging tot het ervaren en communiceren van lichamelijke klachten en ongemakken, die niet verklaard worden door pathologische bevindingen 2. Het blijven toeschrijven van deze klachten en ongemakken aan een lichamelijke ziekte, ondanks negatieve bevindingen bij lichamelijk onderzoek 3. En het zoeken van somato-medische hulp voor de klachten Verondersteld wordt veelal dat deze neiging zich manifesteert in reactie op psychosociale stress, veroorzaakt door life-events. (Lipowski, 1988) Somatoforme stoornissen Lichamelijke klacht Gedachten Fysiologische arousal aandacht Gedragingen Angst Pijnstoornis Pijn Lijden en beperkingen Psychische factor lijkt aanwijsbaar Wordt niet voorgewend of zelf veroorzaakt Geen depressie, angst of psychotische stoornis. Behandeling pijnstoornis invaliditeit/beperking Letsel belasting herstel Vermijding pijnervaring confrontatie catastroferen geen vrees vrees voor pijn/letsel Wat betekent dit voor de verpleegkundige interventies? Richten zich eveneens op biologische (somatische) Psychologische (wat patiënt voelt, denkt, doet en wilt), Sociale (communicatieve en rollen), factoren. …waarbij je de beoogde resultaten binnen de context van jouw zorg houdt! Copingprocesmodel Stress Beïnvloedende factoren +/- : •Biologisch •Psychologisch •Sociaal •Omstandigheden •Spiritueel Inschatting Beoordeling Copinggedrag Gevolg (Roodbol & Rutgers, 2011) Interventies Stressor Stress Beleving veranderen Versterken Beïnvloedende factoren: •Biologisch •Psychologisch •Sociaal •Omstandigheden Inschatting Toetsen op correctheid Diagnose + gedrag trainen Copinggedrag Evalueren Gevolg (Roodbol & Rutgers, 2005) Workshop Angst en depressie bij somatische problemen Gabriël Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Begeleiding van psychiatrische stoornissen bij somatisch lijden Omgaan met de ‘ziekte’ zelf (psychisch èn lichamelijk) Omgaan met de persoonlijke betekenis Omgaan met sociale gevolgen Omgaan met materiële gevolgen © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Stress Is uit te leggen als de draaglast Is van biologische, psychologische, sociale situationele aard Stress is alleen stress als het als zodanig wordt ervaren/ waargenomen (vergelijk pijn) Lichaam reageert met een biologische reactie (HPA-as/ adrenaline) Kan acuut of chronisch zijn (gevaarlijk!) © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Stressoren: Ziektegerelateerde opgaven (Pool e.a., 2000) Lichaamssignalen herkennen Pijnregulatie Ritme tussen rust en activiteit herzien Leefregels en therapieën inpassen in dagelijks leven De weg vinden in medisch circuit © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Stressoren: Persoonlijke opgaven Invulling geven aan ADL en HDL Omgaan met verliezen Omgaan met onzekerheid Omgaan met gevoel van schuld en schaamte Persoonlijke betekenisgeving herzien Hoop en gevoel van eigenwaarde behouden Omgaan met een andere beleving van tijd en ruimte © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Stressoren: Sociale opgaven 39 Onbegrip pareren Zelfstandigheid behouden ondanks zorgafhankelijkheid Handhaven in werksituatie Wederkerigheid in relaties onderhouden Seksualiteit herzien Omgaan met zorgcontacten Contact onderhouden en alleen leren zijn Mogelijkheden en zingeving in leven hervinden Zinvolle dagbesteding hervinden Stressoren: Materiële opgaven Zorg(voorziening) organiseren Hulpmiddelen of aanpassingen regelen Vervoer regelen Inkomensderving compenseren © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Copingprocesmodel Stress Beïnvloedende factoren +/- : •Biologisch •Psychologisch •Sociaal •Omstandigheden •Spiritueel Inschatting Beoordeling Copinggedrag Gevolg © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] (Roodbol & Rutgers, 2011) Copingprocesmodel Dhr A. (Parkinson) Beven Beïnvloedende factoren +/- : •Cognitie slecht •Ben niets waard •Afhankelijk •Onbegrip •Eenzaamheid Kan niets Onterecht Niks doen Helpt © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] (Roodbol & Rutgers, 2011) Opdracht Bedenk voor jezelf iets in je leven dat spanning oproept/ of op zou kunnen roepen, Bespreek met je buurvrouw/man aan de hand van het coping-stress model hoe je hier mee om gaat Probeer alle vragen in het model te beantwoorden © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Copingprocesmodel Stress Beïnvloedende factoren +/- : •Biologisch •Psychologisch •Sociaal •Omstandigheden •Spiritueel Inschatting Beoordeling Copinggedrag Gevolg © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] (Roodbol & Rutgers, 2011) En dan nu de verwarring……… Coping is in principe gericht op controle over het probleem…. ….Controle is het probleem, niet de oplossing Acceptance and Commitment Therapy (ACT) is een derde generatie gedragstherapie: Accepteer wat je zelf niet kunt controleren en verbind je ertoe die actie te ondernemen die je leven verbetert. Creëer een rijk en zinvol leven en ga effectief om met de pijn en stress die erbij horen Enkele uitgangspunten van ACT 1. Stop met vechten en aanvaard de symptomen zoals ze zijn 2. Heb aandacht voor al uw ervaringen, inclusief de symptomen 3. Bedenk dat gedachten over symptomen niet meer dan woorden zijn 4. Onderneem acties in de richting van uw levenswaarden ACT: de Hexaflex: © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Aanvaard de symptomen zoals ze zijn: The unwelcome party guest Heb aandacht voor alle ervaringen Gedachten zijn niet meer dan woorden © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] © G. Roodbol MScN MANP Verpleegkundig specialist GGZ [email protected] Onderneem acties in de richting van je levenswaarden Ik wil een liefdevolle partner zijn Ik wil een vriend zijn Ik wil genieten van de natuur Ik wil mijn lichaam zo goed mogelijk houden Ik wil een spiritueel leven leiden Take home: Ga ervan uit dat iedereen altijd stress betekenis geeft en daarmee probeert om te gaan… Dat die ‘oplossing’ werkbaar kan zijn, Dat ‘accepteren’ ook mogelijk is maar vereist dat je stopt met vechten, en de klachten laat bestaan… Realiseer daarvoor dat gedachten slechts woorden zijn en je kunt laten gaan…. Geef aandacht aan je ‘waarden’… Leestip
© Copyright 2024 ExpyDoc
