Zonder behandeling liever dood, deel 2

#"%$!
religie & filosofie deVerdieping
DINSDAG 28 JANUARI 2014
Falende behandeling geïnterneerden in België
De Belgische gevangenissen zijn overvol en de
behandeling van geïnterneerden schiet ernstig tekort. Het Europese Hof voor de Rechten
van de Mens heeft België al meerdere malen
veroordeeld voor haar falende gevangeniswe-
zen, maar tot dusver is de situatie nauwelijks
verbeterd. Veel veroordeelden met een psychische stoornis zitten niet in een psychiatrische instelling, maar in de gevangenis waar ze
nauwelijks therapie krijgen. Bij Van den Blee-
ken is dat ook het geval: na een half
jaar in een psychiatrisch ziekenhuis
kwam hij terecht in de gevangenis van
Turnhout, waar één psychiater meer
dan 200 delinquenten behandelt.
7
U zeggen voor
de vorm
Ger Groot
e Ikea-vestiging dicht bij mijn
Belgische huis is ofﬁcieel tweetalig Nederlands-Frans. Dat
brengt subtiele verschillen met
zich mee. Franstalige klanten
worden aangesproken met ‘vous’, Nederlandstalige met ‘jij’. Op dat diepgewortelde
cultuurverschil is het Zweedse gelijkheidsdenken vooralsnog stukgelopen.
Wat vormelijkheid betreft zijn er weinig beschavingen die aan Frankrijk kunnen tippen,
zelfs de Engelse niet. Terwijl de Britten het
expliciete onderscheid tussen ‘jij’ en ‘u’ niet
eens kennen, verslaan de Fransen hen ook
nog eens in het handen-schudden. Nooit heb
ik zo vaak iemand een hand gegeven als toen
ik college liep in Parijs. Elke student deed het
met elke andere, en ook daarbij bleek het ‘tu’
lang niet altijd gebruikelijk.
Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir, het
iconische ‘vrije’ liefdespaar, hebben elkaar
hun leven lang gevouvoyeerd. Dat was in de
hogere maatschappelijke kringen gebruikelijk, zo bracht Le nouvel Observateur ooit in
herinnering. De ereprijs ging in dat opzicht
naar de toenmalige president Giscard d’Estaing, die volgens het weekblad zelfs zijn
jachthonden vouvoyeerde.
Als dat inmiddels veranderd is, mag JeanJacques Rousseau tevreden zijn. Ruim
tweeëneenhalve eeuw geleden bond hij de
strijd aan met de gekunsteldheid van de toenmalige cultuur. Niet alleen in omgangsvormen, maar ook in kleding en zelfs tuinaanleg
leek Frankrijk steevast te willen onderstrepen dat de mens iets anders is dan ‘natuur’.
Alles moest zo artiﬁcieel mogelijk.
Rousseau heeft het pleit overtuigend gewonnen, al had zelfs hij het achteloze ‘jij’
van vandaag waarschijnlijk moeilijk uit de
strot gekregen. Ook de opstandelingen van
1789 wilden van eretitels niets meer weten,
noemden iedereen ‘burger’, maar spraken
hem nog wel aan met ‘u’. Lang heeft dat niet
geduurd. Revolutionairen van allerlei slag beginnen sindsdien steevast met onderling het
‘u’ te elimineren – om dat vervolgens veelal
met elkáár te doen.
‘Je’ geldt als natuurlijk. Het drukt de oorspronkelijke gelijkheid uit tussen mensen in
het paradijs. Vandaar misschien de informaliteit van Ikea, dat een ‘kinderparadijs’ heeft
en een volwassenenparadijs wil zíjn – maar
uitgerekend bij de nazaten van Rousseau bot
vangt. Vorige week verscheen in de Volkskrant
een oproep tot eerherstel van het ‘u’ in het
Nederlands. Ik heb het stuk enigszins beschroomd gelezen. Ik behoor tot de generatie
die het vouvoyeren vrijwel geheel heeft afgeschaft. Ook mij komt ‘jij’ makkelijker over de
lippen dan ‘u’.
Toch moet ik de schrijvers van het stuk gelijk geven. Niet in hun argumentatie: dat wij
in het dagelijks leven opnieuw de hiërarchie
moeten durven benoemen die daarin hoort te
bestaan. Belangrijker vind ik de kunstmatigheid van het ‘u’. Die brengt afstand en vorm
in de omgang waarin een té natuurlijke directheid wordt gesmoord. Mensen worden
daar misschien niet béter door, maar hun
slechtheid wordt erdoor wel enigszins omﬂoersd. Dat lijkt me in de huidige openbare
omgang al heel wat.
De reacties waren voorspelbaar. Gezag moet
je verdienen, óntzag moet voortkomen uit
het innerlijk – zo klonk het. Dat lijkt me een
misverstand. Wie een draaglijke samenleving
alleen wil bouwen op innerlijke deugd, kan
wachten tot hij een ons weegt. De vorm waarin wij ons uitdrukken beschaaft ons, minstens zozeer als het omgekeerde. Dus wend ik
mij nog maar eens tot Sartre en de Beauvoir,
en misschien zelfs tot Rousseau, die zó’n grove samenleving als de onze nu ook weer niet
bedoeld had. Ik zal mijn leven beteren en oefenen op ‘u’ – om te beginnen bij mijn jachthonden.
D
Het FPC 2landen in Utrecht is een van de klinieken waar in Nederland tbs’ers worden behandeld. FOTO VALERIE KUYPERS, ANP
een patstelling. Ik vraag me af of België hem
medische zorg mag onthouden. Als hij kanker
zou hebben moet hij toch ook naar het ziekenhuis, in het kader van reguliere zorg? Ik vind
het erg wonderlijk dat dit in een westers land
als België gebeurt.”
Volgens Theo Boer moeten de Belgen in deze
zaak zelf oplossen. “Het is een affront voor de
Belgische overheid als deze man wordt overgeplaatst. De grote vraag is: waarom kan er aan
zijn leven geen hoop gegeven worden? De vrijheidsberoving is erg genoeg.”
Bilateraaltje
Toch is er wel een oplossing denkbaar, stelt
Wiene van Hattum. Ze is docent strafrecht aan
de Rijksuniversiteit Groningen en voorzitter
van Forum Levenslang, een stichting die zich
inzet voor levenslang veroordeelden. Volgens
haar zou er een ‘bilateraaltje’ gesloten kunnen
worden tussen Nederland en België, een verdrag waarin speciale afspraken worden gemaakt. Van den Bleeken komt dan naar een Nederlandse inrichting. Maar ze keurt overplaatsing alleen goed als België daar een fors bedrag
tegenover wil stellen.
“De Pompestichting (de kliniek waar Van den
Bleeken naartoe wil, red.) is een dure voorziening. Maar op die manier laat België in ieder
geval zien dat het bereid is om te investeren in
deze gevangene.” De andere optie, euthanasie,
is volgens Van Hattum onaanvaardbaar. “Dan
kun je net zo goed de doodstraf invoeren.”
Toch is de kans op overplaatsing volgens de
universitair docent minimaal. “Nederland
heeft geen verantwoordelijkheid in deze kwestie. Wij gaan hier toch ook geen Chinese doodstraf ten uitvoer leggen? Ik vind het heel vriendelijk dat een Nederlandse kliniek deze man
op wil nemen (zie kader, red.), maar die beslissing is niet aan de behandelaars.”
Nederlandse tbs
Het Proces
Hoewel de beslissing bij de rechter ligt, heeft de tbs-kliniek van de
Pompestichting in het Brabantse
plaatsje Zeeland laten weten dat
Frank van den Bleeken welkom is
op hun longstay-afdeling. Peter
Braun is psycholoog en clustermanager van de kliniek. “Ik heb Frank
opgezocht in de gevangenis in
Turnhout nadat ik door de psychiater van zijn inrichting was benaderd. Wij zijn bereid en in staat om
deze man op te vangen. Sterker
nog: we hebben in Nederland een
capaciteitsoverschot en gaan binnenkort twee tbs-klinieken sluiten.
België zou makkelijk een van die
klinieken kunnen huren, maar dat
is blijkbaar gezichtsverlies. Het is
heel schrijnend hoe deze knoop
langzamerhand wordt aangetrokken – ik ben bang dat het uiteindelijk toch uitdraait op euthanasie.”
Op weg naar zijn werk rijdt Braun
iedere dag langs het bordje ‘Turnhout’, de plaats waar Frank vastzit.
“Telkens denk ik: daar zit iemand
te wachten op zijn dood. Het is te
zot voor woorden. De afstand tussen Turnhout en de Nederlandse
grens is kleiner dan die van mij
naar mijn werk.”
De zaak Van den Bleeken doet psycholoog Braun denken aan een
omgekeerde versie van ‘Het Proces’. In dit beroemde verhaal van
Franz Kafka wordt de hoofdpersoon na een slepend proces om
onduidelijke redenen ter dood veroordeeld. In dit geval is het een
schuldige die om euthanasie
vraagt, maar zijn verzoek blijft tot
dusver een roep in de woestijn.
Frank Van den Bleeken wacht intussen al drie jaar op een beslissing. Zijn proces wordt dinsdag 4
februari voortgezet voor het Brusselse Hof van beroep. Maar volgens Laurent Sempot, woordvoerder van justitie in Vlaanderen, is
het eind nog niet in zicht. “Een
concrete uitspraak is mogelijk,
maar lijkt mij, gezien het dossier,
vrij onwaarschijnlijk.”
Theo Boer vindt het belangrijk dat
over deze kwestie ook in Nederland discussie ontstaat. “We hebben hier vergelijkbare gevallen.
Mensen die in een verpleeghuis
zitten en ondraaglijk lijden omdat
de situatie niet goed is. Soms
wordt dan toch besloten hun verzoek tot euthanasie in te willigen.
Maar een samenleving die in dit
soort gevallen euthanasie geeft
aan burgers, blijft in gebreke.”

Download Report