Trefwoorden Natuur Mensheid Maatschappij Zingeving MVO Auteur Richard Kok Mierenhoop en wij Door de toenemende technologische ontwikkelingen en de omvang van de wereldbevolking, is de mens een natuurkracht op zich geworden. Dat vraagt om een andere houding. Hoe kunnen wij als mens en als mensheid onze werkelijke potentie waarmaken en werkelijk onze verantwoordelijkheid nemen? Dit artikel geeft een doorkijk in onze maatschappij om haar met andere ogen te zien en om stappen te zetten naar een duurzame samenleving. De oom van Spiderman zei het al: ‘Remember, with great power comes great responsibility’. SIGMA Nummer 4, september 2014 18 www.sigmaonline.nl SIGMA Nummer 4, september 2014 MVO Hoogadaptieve systemen, zoals de natuur en de maatschappij, doorlopen een adaptieve cyclus. Een dergelijke cyclus omspant twee uitersten: verandering en diversiteit aan de ene kant, en groei en stabiliteit aan de andere kant. De cyclus is zowel op vernieuwing als op behoud gericht. Hoogadaptieve, complexe systemen hebben een drietal karaktereigenschappen gemeen: ten eerste is het vermogen om problemen op te lossen en keuzen te maken niet op een enkele plek gelokaliseerd of in een enkel element, maar verspreid over alle elementen van het systeem. Deze elementen zijn in een los netwerk met elkaar verbonden. Dit zorgt ervoor dat informatie uitgewisseld kan worden over wat werkt en wat niet. Ten tweede zijn de afzonderlijke elementen van het systeem buitengewoon divers. Tot slot zijn de systemen voldoende geordend om van hun successen en mislukkingen te leren, en voldoende instabiel om onverwachte innovaties voort te brengen. Systemen die over deze drie eigenschappen beschikken, hebben een probleemoplossingsstrategie die breed inzetbaar is. Hierdoor wordt voortdurend tot experimenteren aangezet en past het systeem zich continu aan aan de veranderende omgeving, en verandert deze de omgeving ook. Als je op deze manier in het leven staat als mens en als organisatie, kun je een antwoord (response) geven op uitdagingen en draag je daarmee verantwoordelijkheid (responsibility). Mier en hoop De wijze waarop mieren leven en zich organiseren in kolonies is erg interessant en leerzaam. We kunnen onszelf en onze maatschappij er aan spiegelen. Mieren zijn sociale insecten die in groepen leven van verschillende omvang, variërend van enkele mieren tot miljoenen exemplaren. Mieren zijn een van de succesvolste diergroepen, ze komen praktisch overal ter wereld voor. Waar mieren voorkomen, zijn ze de dominante levensvorm op de bodem. Een kolonie bestaat uit één (of enkele) koningin(nen), werksters en soms jonge mannetjes en maagdelijke koninginnen. De grootste groep wordt gevormd door de werksters. Zij verdelen onderling de werktaken. Een kolonie mieren kan behalve als een verzameling individuen ook worden beschouwd als een ‘superorganisme’ dat een aantal gedragingen vertoont die niet kunnen worden voorspeld door naar de gedragingen van de individuele mieren te kijken. Het lijkt dan haast alsof ze op een intelligente manier worden ‘aangestuurd’. Of er is sprake van een soort hoger bewustzijn van de kolonie, die niet verklaard kan worden uit het bewustzijn van de losse mieren zelf. Naast deze intelligentie is nog een ander interessant feit van belang: de manier waarop de verkenners te werk gaan. Verkenners zijn oude werksters die voedsel zoeken voor het nest (en naar verwachting niet lang meer te leven hebben). Deze groep verkenners kan weer in twee subgroepen onder- SIGMA Nummer 4, september 2014 In minder dan 50 woorden − In dit artikel worden technologische, maatschappelijke en economische ontwikkelingen geschetst die desastreuze gevolgen hebben voor de natuur. − We kunnen leren van mierenkolonies, van de wijze waarop zij samenwerken en zich aanpassen als systeem. − Voor individuen, organisaties en lokale gemeenschappen worden handvatten aangereikt om stabiliteit en veerkracht te vergroten. verdeeld worden: 99% volgt een ‘standaard’ route en blijft min of meer bij elkaar, de overige 1% gaat zelfstandig op onderzoek uit. Deze 1% van de mieren vindt vaak voedsel op plekken die de andere 99% over het hoofd ziet. In die zin is de 1% van de mieren van wezenlijk belang voor het voortbestaan van de kolonie. Wij Wat is het belang van het bovenstaande? Hoe helpt dit om onszelf en de huidige tijd beter te begrijpen? Om de juiste vervolgstappen te zetten naar een duurzame samenleving? Al enkele duizenden jaren lang heeft de mens een grote invloed op de natuurlijke omgeving, bijvoorbeeld door de landbouw. Deze invloed is spectaculair toegenomen met het aanbreken van de Industriële Revolutie – geologen noemen het huidige tijdperk (informeel) al het ‘antropoceen’. Vanaf die tijd is het snel gegaan, onder andere door de technisch wetenschappelijke ontwikkeling en de bevolkingsgroei. Beide ontwikkelingen stimuleerden elkaar en zorgden voor een vliegwielwerking in omvang van de mensheid, menselijke ontwikkeling en hiërarchische maatschappijvorming. Maatschappelijk gezien hebben we enorme sprongen kunnen maken door mensen, organisaties en de natuur geïsoleerd en hiërarchisch te bekijken – door fragmentatie in het denken toe te staan en te bevorderen. Dit denken heeft vervolgens een gefragmenteerde manier van leven voortgebracht. De gevolgen zijn overal om ons heen zichtbaar: de plastic soep die we weer zelf op ons bord krijgen; genetisch gemanipuleerde organismen die steeds meer bestrijdingsmiddelen nodig hebben; piraterij voor de kust van Somalië; de overspannen maatschappij waarin we leven, een maatschappij voortgestuwd door platte economische groei. Op economisch gebied is grote ‘vooruitgang’ geboekt door ervan uit te gaan dat de natuur een onuitputtelijke bron is, een kapitaalvorm waar altijd voldoende van is en zal zijn. De ‘lege wereld’ (empty world) waar economische activiteiten tot in het oneindige kunnen doorgroeien. Kapitaal (productiegoederen en geld) was eens de beperkende factor om welvarende staten te realiseren. Halverwege de jaren ’70 van de vorige eeuw zijn we als mensheid echter een drempel overgegaan. Vanaf dat moment zijn we meer gaan produceren en vervuilen dan www.sigmaonline.nl SIGMA Nummer 4, september 2014 19 MVO de natuur kon aanvullen, verwerken en schoonmaken. Dit moment wordt gemarkeerd door Earth Overshoot Day. Elk jaar valt deze dag weer een paar dagen eerder dan het jaar ervoor. In 2014 viel deze dag half augustus. De rest van het jaar leven we dus op de ecologische spaarrekening van de aarde. Op dit moment hebben we 1,5 keer de aarde nodig om in onze (economische) behoeften te voldoen. Van een empty world zijn we nu al circa veertig jaar aanbeland in een full world. Een samenleving waar de economie tot een wereldwijde veiling is geworden (Global Footprint Network, 2011). De natuur is als hoogadaptief systeem sinds mensenheugenis – en al lang daarvoor – uitermate onderling verbonden geweest. Daar is nu de menselijke samenleving, met haar wereldwijd verbonden economie, als hoogadaptief systeem bijgekomen. De kredietcrisis, die begonnen is op de huizenmarkt in de VS, illustreert dit. Door deze diepe verbondenheid in de natuur en de samenleving én tussen natuur en samenleving is het niet meer verstandig om lineair, in fragmenten te denken. ‘I am more complete if I am aware’ Om een duurzame wereld mogelijk te maken is deze tijd echt voorbij. Er is een andere manier van kijken en leven noodzakelijk. Robert J. Burrowes omschrijft het holistisch bestaan in zijn blog van 23 mei 2014 als volgt: and that it is this intelligence – which is somehow supposed to have superseded something more ‘primitive’ and ‘instinctive’ – that makes us ‘superior’. I believe it is the fact that humans have the potential to be integrated – making optimal use of millions of years of evolutionary pressures in so many respects (and which produced colour bifocal vision, for example) – that defines our true potential. I also believe that we are well short of reaching this potential so far, with the exception of the rare individual. In brief, it is clear to me that I am more complete if I am ‘aware’ of and utilise all aspects of my being in an integrated way. If I am fully aware, then I learn quickly and easily or insight simply ‘drops’ on my being when I need it. There is no ‘work’, such as ‘thinking hard’, involved at all. Unfortunately, human socialisation works against the evelopment of awareness by suppressing the development of vital mental functions.’ In een tijd waarin de natuur en haar samenhang – haar integriteit – vernietigd wordt in het voordeel van korte termijn economische groei, is het voor een mens uitermate moeilijk om bewust te zijn in de zin zoals Burrowes beschrijft. De druk op mensen om mee te doen aan een economie die voor zichzelf gemaakt lijkt te zijn en ons nodig heeft om te blijven voortbestaan is levensgroot; de mens als radertje in een immense machinerie. Het lijkt er soms op dat mensen die werk hebben voor twee personen werken, terwijl er iemand anders aan de zijlijn staat. Mensen die ook best willen en kunnen bijdragen aan een zinvolle maatschappij, maar die De huidige crises zijn een uitnodiging om een simpeler, veerkrachtiger en meer geïntegreerd leven te leiden. ‘The human organism, at birth, is capable of becoming an integrated whole. And it is only by becoming an integrated whole that it can function optimally. What does this mean? In order to function optimally, the human organism requires that all mental functions – feelings, thoughts, memory, conscience, sensory perception (sight, sound, touch, smell, taste), truth register, intuition… – must be developed and readily involved, without interference, in our life. If this happens, then all of these individual functions will play an integrated role in determining our behaviour in any given circumstance. Under these conditions, the behaviour that would be generated should not be described as ‘intelligent’ or as ‘emotionally’ or ‘sensorily’ driven: such behaviour should be described as ‘aware’ because it is based on a synthesis of all of the feedback our various mental functions can give us and the judgments that arise, in an integrated way, from this feedback. If we prioritise one function as more important, if we suppress our awareness of one or more functions (for any reason), then we disable a part of our holistic functioning to our detriment. Many modern humans like to think that we are ‘intelligent’ SIGMA Nummer 4, september 2014 20 hiervoor niet financieel beloond (kunnen) worden. We hebben te veel nadruk op platte groei gelegd om voor ‘stabiliteit’ en welvaart te zorgen, een groei die in veel gevallen ten koste is gegaan van de natuurlijke wereld. En hierdoor is de basis voor menselijke welvaart ondermijnd. Deze ondermijning neemt grotere vormen aan en gaat steeds sneller. Daarnaast heeft de inrichting van de maatschappij niet (altijd) bijgedragen aan het waarmaken van de menselijke potentie. Hoe nu verder? Het is glashelder dat we moeten veranderen willen we nog op deze bijzondere planeet als mensheid willen blijven wonen. Om de volgende sprong te kunnen maken in de menselijke evolutie is een revolutie nodig in denken en doen. Deze revolutie bestaat eruit om het denken zelf te begrijpen. De paradox is dat om te kunnen springen, datgene te begrijpen en omarmen wat de sprong tegenhoudt. Het denken houdt immers niet van het onbekende en doet er alles aan om bij het bekende te blijven. De huidige crises zijn een uitnodiging om een simpeler, veerkrachtiger en meer www.sigmaonline.nl SIGMA Nummer 4, september 2014 MVO geïntegreerd leven te (gaan) leiden; vrij van onverantwoord hoge financiële schulden. Het is tijd voor een gezonder leven. Hieronder zijn enkele hoopvolle ontwikkelingen en mogelijkheden om te experimenteren beschreven voor individuen, organisaties en lokale gemeenschappen. Hierdoor wordt stabiliteit en veerkracht binnen een mensenleven, een organisatie en daarmee de maatschappij als geheel gebracht. Individuen Mensen zullen hoogadaptieve systemen, zoals die in de natuur en de maatschappij te vinden zijn, moeten begrijpen en hier intelligent mee leren (samen)leven. Dit is een van de medewerkers om van hun successen en mislukkingen te leren en om onverwachte innovaties voort te brengen. Aan organisaties de oproep om duurzame individuen die een andere route kiezen te ondersteunen, naar analogie met het bovengenoemde mierenvoorbeeld. Zo kom je tegen relatief lage maatschappelijk kosten er achter wat werkt en wat niet. Lokale gemeenschappen Een belangrijke ontwikkeling voor lokale gemeenschappen is het inzetten op veerkracht, zelfvoorzienend zijn en het terugbrengen van complexiteit. Op diverse plaatsen in de wereld – voornamelijk in gebieden die geteisterd zijn door de gevolgen van de kredietcrisis – experimenteren mensen in lokale gemeenschappen om voor zichzelf te zorgen in bijvoorbeeld Aan organisaties de oproep om duurzame individuen die een andere route kiezen te ondersteunen. manieren om het eigen, complexe mens-zijn te begrijpen. Een van de zaken die hiervoor nodig is, is het ervaren en waarderen van wilde natuur. In wilde natuur heeft het beperkte en beperkende denken niet ingegrepen. Door het contact met wilde natuur komen we tot een ander bewustzijn dat ons denken en doen gunstig beïnvloedt (2007, Macfarlane). Dit is de ware betekenis van wilde natuur voor de menselijke evolutie. Hiermee zijn wilde natuur en het denken op een verrassende manier aan elkaar verbonden en tot elkaar veroordeeld. Stelliger: óf er vindt een revolutie in het denken plaats – we maken onze menselijke potentie waar – en de natuur en de menselijke samenlevingen floreren als nooit te voren, óf we maken de sprong niet en de natuur en de menselijke samenleving degenereren tot niveaus die ongekend zijn. De keuze is aan ons. Om tot een andere manier van denken en doen te komen, zal een bewustere manier van waarnemen, gebaseerd op bijvoorbeeld mindfulness, cruciaal zijn. Het is dus belangrijk om je in wilde natuur, schoonheid en stilte onder te dompelen. Dat is het gebied waar je jezelf verliest en je eenheid ervaart met de rest van het bestaan, je in flow kan komen. In deze tussentijd ontstaat creativiteit als vanzelf – alsof je bij een hogere intelligentie uitkomt, zoals dat ook bij de mieren wordt waargenomen en waarover Burrowes schrijft – en beleef je het geïntegreerde geheel dat mens-zijn inhoudt. Organisaties Om maatschappelijke uitdagingen op te lossen en kansen te verzilveren, is het voor organisaties belangrijk dat ze als (open) netwerken zijn georganiseerd. Rondom een uitdaging ontstaat een netwerk met een tijdelijk karakter dat het probleem oplost. Na het oplossen van het probleem wordt het netwerk opgeheven. Dit zorgt ervoor dat keuzen niet op een enkele plek worden gemaakt, maar in het netwerk dat los met elkaar is verbonden. De organisaties en de mensen in dit netwerk zijn divers, onder andere van aard en omvang. De organisaties bieden ruimte aan hun SIGMA Nummer 4, september 2014 ecodorpen. Ook Transition Towns spelen een rol in deze nieuwe verbondenheid. Zo heeft Bristol (Engeland) al veel bereikt door de economie meer lokaal te organiseren, onder andere door de invoering van de Bristol Pound. Tot slot Diverse mensen leven simpel, holistisch en gezond (of hebben dit gedaan toen ze nog leefden) en hebben hier onder andere over geschreven. Wie hierin geïnteresseerd is zou bijvoorbeeld het werk van Jiddu Krishnamurti, David Bohm en Robert J. Burrowes kunnen bestuderen en ermee aan de slag gaan. Ook een dagelijkse boswandeling doet wonderen. Literatuur Internet: http://nl.wikipedia.org/wiki/Mieren Internet: http://warisacrime.org/content/human-intelligence-or-human-awareness Internet: www.duurzaamnieuws.nl/milieuproblemen-leiden-ook-tottoename-criminaliteit/ Global Footprint Network (2011). What happens when an infinitegrowth economy runs into a finite planet? Internet: www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/annual_report/ Homer-Dixon, T. (2006). Ten onder te boven. Catastrofe, creativiteit en de vernieuwing van de beschaving. Utrecht/Haarlem: Jan van Arkel/Maurits Groen Milieu & Communicatie. Macfarlane, R. (2008). De laatste wildernis. Apeldoorn: Thieme Boekentuin. Visser, W. (2011). The age of responsibility: CSR 2.0 and the new DNA of business. Chichester, West Sussex: John Wiley & Sons Ltd. Auteur Richard Kok maakt zich als adviseur, ontwerper, auteur en spreker verdienstelijk om mensen, organisaties en lokale gemeenschappen toekomstbestendig(er) te maken. Zowel in zijn werkzame als zijn privéleven streeft hij een integrale, eenvoudige levensstijl na. Voor meer informatie en contact: http://indetussentijd.org en [email protected]. www.sigmaonline.nl SIGMA Nummer 4, september 2014 21
© Copyright 2024 ExpyDoc
