Plantago in 2014 Ben ik niet om op te eten? Ben ik niet om op te eten? planten en insecten . . . . hulptroepen Planten en hun huisdieren Mi . . . rakel! Hoe gebruikt een plant een mier? Planten en mieren Viola odorata (Maarts viooltje) Planten en mieren Primula elatior (Slanke sleutelbloem) Planten en mieren Anemone nemorosa (Bosanemoon) Planten en mieren Chelidonium majus (Stinkende Gouwe) Planten en mieren Symphytum officinale (Gewone smeerwortel) Planten en mieren VOORDELEN PLANT overbruggen grotere afstand (ca 2 m.): minder concurrentie ouderplant Planten en mieren VOORDELEN PLANT overbruggen grotere afstand (ca 2 m.): minder concurrentie ouderplant op afstand houden zaadeters (kevers/rupsen) Planten en mieren VOORDELEN PLANT overbruggen grotere afstand (ca 2 m.): minder concurrentie ouderplant op afstand houden zaadeters (kevers/rupsen) gunstiger kiemingsmilieu zaden (hogere concentratie voedingsstoffen, rulle bodemstructuur) Planten en mieren VOORDELEN PLANT overbruggen grotere afstand (ca 2 m.): minder concurrentie ouderplant op afstand houden zaadeters (kevers/rupsen) gunstiger kiemingsmilieu zaden (hogere concentratie voedingsstoffen, rulle bodemstructuur bescherming tegen muizenvraat (begraven zaden) Planten en mieren Afgelegde afstanden soms tot 20 meter Grauwzwarte mier werkster Grauwzwarte mier Formica fusca L. Planten en mieren Voordelen mieren: ETEN oliën, vetten, suikers, eiwitten, vitamines Planten en mieren Voordelen mieren: ETEN oliën, vetten, suikers, eiwitten, vitamines . . . . . . . mierenbroodjes mierenbroodjes van Viola odorata (Maarts viooltje) Planten en mieren Mierenbroodje het zaad draagt een onopvallend aanhangsel mieren nemen de zaden mee! Primula elatior Slanke sleutelbloem Planten en mieren Grasmiertje • zonnige, droge plekken, soms in vochtige grasland met Pijpenstrootje (gras) • nestelt onder stenen of kleine aarden polletjes Grasmiertjes met eitjes Planten en mieren Grasmiertje of Zaadmiertje eten zaden met zwakke zaadhuid Grasmiertjes met eitjes Planten en mieren maar. . . . de meeste zaden met mierenbroodjes hebben een harde zaadhuid ter voorkoming dat mieren er aan gaan knabbelen! Lasius niger (Bruine wegmier) Planten en mieren welke planten . . . .? voorjaarsbloeiers, vruchten rijp mei-juni (meest actieve periode mieren) openspringende vruchten Planten en mieren naar de grond toe buigende vruchtsteel of de hele plant buigt naar de grond toe Planten en mieren o.a. Ornithogalum spp. (Vogelmelksoorten) Primula vulgaris (Stengelloze sleutelbloem) Ranunculus ficaria (Speenkruid) Viola spp (Viooltjes) cleistogame bloem Viola odorata Planten en mieren Ranunculus ficaria (Speenkruid) Planten en mieren recht gehouden stengels, maar vlakbij de grond wel knikkende vruchtstelen (zaden kunnen vallen) o.a. Symphytum officinale (Smeerwortel), Lamium spp. (Dovenetel) Planten en mieren Lamium album (Witte dovenetel) Planten en mieren zaden worden met veel kracht weggeslingerd (catapultwerking vruchtkleppen) o.a. Euphorbia spp (Wolfsmelk), Viola spp (Viooltjes), Cytisus scoparius (Brem) Planten en mieren Cytisus scoparius (Brem) Planten en mieren zaad komt vlak bij elkaar te liggen mieren geven de vondst van een rijke vindplek snel aan elkaar door Planten en mieren Viola odorata (Maarts viooltje) Planten en mieren Viola odorata Lamium album (Maarts viooltje) (Witte dovenetel) Planten en mieren Viola odorata Lamium album Cytisus scoparius (Maarts viooltje) (Witte dovenetel) (Brem) Planten en mieren waar? meeste mieren houden van relatief droge en warme plekken (muren, braakliggende terreinen, duinen, bossen) Planten en mieren waar? meeste mieren houden van relatief droge en warme plekken (muren, braakliggende terreinen, duinen, bossen) hoeveel planten met mierenbroodjes? ca. 200 in Nederland Planten en mieren Nog meer mieren . . . mierenbroodje . . . . . . mierenzuur . . . . . . vroeger: mierenzuur was mierenurine: . . . . . Aomzeik Planten en mieren Nog meer mieren . . . mierenzuur bij verdediging en aanval bij dieren mieren, wespen, bijen, hommels planten brandnetels én bij Planten en mieren Planten en mieren Mierenzuur . . . Urtica dioica (Grote brandnetel) uro : ik brand di oecus : twee : huis tweehuizig mannetjes en vrouwtjes Planten en mieren Mieren en bosbouw . . . . een uitstapje mierenzuur als onkruidverdelger • • • • Myrmelachista schumanni, levend in het tropisch regenwoud uitschakelen ‘ongewenste’ boomsoorten werksters bijten gaten in het blad, spuiten mierenzuur uit het achterlijf in het gaatje bladeren sterven af bescherming overlevingskansen van hun ‘gastheer’-bomen veiligstellen nestgelegenheid Planten en mieren Mieren in dienst als beveiligers planten bieden een schuilplaats aan de mieren (holle stengel, kelkvormige bladeren, holle doornen) en/of maken stoffen aan (speciale klieren die voor mierenvoedsel zorgen) symbiose: mondiaal: ca. 100 plantensoorten Wapenwedloop Co-evolutie planten verdedigen zich insecten vinden een oplossing planten verdedigen zich insecten vinden een oplossing planten verdedigen zich insecten . . . . Wapenwedloop Co-evolutie planten en insecten evolueren samen onder invloed van elkaar Wapenwedloop Co-evolutie gebeurt niet bij 1 plant of 1 dier Wapenwedloop Co-evolutie gebeurt niet bij 1 plant of 1 dier er zijn vaak vele generaties nodig Wapenwedloop Co-evolutie stel . . . een plantensoort wordt door een bepaald insect gegeten de aangegeten planten vermenigvuldigen zich minder goed in het erfelijke materiaal vinden steeds kleine veranderingen plaats Wapenwedloop Co-evolutie deze mutaties gebeuren bij toeval de meeste mutaties leiden waarschijnlijk tot foutjes die niet goed zijn voor de overleving van de plant deze planten zullen weinig of geen nakomelingen hebben Wapenwedloop Co-evolutie stel . . . een toevallige mutatie die de plant giftig of onsmakelijk maakt die plant wordt niet meer aangevallen (voordelig voor de voortplanting, veel nakomelingen) Wapenwedloop Co-evolutie erfelijke mutatie : nakomelingen zijn ook giftig of onsmakelijk gemuteerde planten verspreiden zich Wapenwedloop Co-evolutie stel . . . toevallige mutatie bij een insect die de giftige plant toch kan eten . . . . . terug bij af? Wapenwedloop Co-evolutie stel . . . toevallige mutatie bij een insect die de giftige plant toch kan eten . . . . . terug bij af? . . . . . maar. . . stel . . . toevallige mutatie die de plant giftig of onsmakelijk maakt . . . Wapenwedloop Co-evolutie stel . . . dat een aangepast insect naar een andere plant toegaat dan de plant waarop deze is aangepast Wapenwedloop Co-evolutie stel . . . dat een aangepast insect naar een andere plant toegaat dan de plant waarop deze is aangepast stel . . . dat die planten op elkaar lijken dan kan het insect óók voor die plant aangepast zijn het kan zich dan in de nabijheid van de 2de plant voortplanten . . . . Wapenwedloop Co-evolutie en de Kievitsbloem Wapenwedloop Co-evolutie en de Kievitsbloem bloeit 5 dagen per bloem (april) ca. 3 weken vroeger dan 25 jaar geleden prachtige bloem is gericht op insecten ook zelfbestuiving mechanisme: verlengen meeldraden tot bij de stempel Wapenwedloop Co-evolutie en de Kievitsbloem van zaad tot bloemvormende plant: 5-8 jaar • • • • • kiemfase 8-25 mnd lente 1-3 jaar 3-8 jaar : onder de grond : bovengronds (zwaardvormig blad) : aanleggen energievoorraden : lijkt volwassen, geen bloemaanleg Wapenwedloop Co-evolutie en de Kievitsbloem na de bloei niet bevrucht: • bovengrondse delen verwelken binnen enkele dagen wel bevrucht: • plant blijft 1 maand langer bovengronds • bloemdelen vallen af, zaaddozen ontwikkelen zich bol is opgebruikt, verteert zomer: vorming 2 nieuwe bolhelften vullen zich tijdens de fotosynthese met zetmeel (bevat zeer giftige alkaloïden) Wapenwedloop Kievitsbloem en hommels slechte zelfbestuiving bloem grote aantrekkingskracht op bijachtigen (Apidae) nectar en stuifmeel verhogen kans kruisbestuiving vroege voorjaar: (andere insecten zijn nog niet aktief) koninginnehommel: ca. 1000-2500 bloemen per dag Wapenwedloop Kievitsbloem en hommels aanhaken met de onderste voetleden (uiteinde poten) aan uiteinde bloemdekblad (evolutie: vervormd: landingsbaan) gelukt? vastgehaakt? slingerend door de bloem = bedekken met stuifmeel nectar suikerwater met eenvoudige suikers aangevuld met eiwitten, aminozuren, vetzuren, enzymen, vitamines juiste fructose en glucoseverhouding voor hommels! Wapenwedloop Co-evolutie en de Kievitsbloem bouw en gedrag hommel optimaal voor stuifmeeltransport Ben ik niet om op te eten? Nog meer mieren . . . werkster mannetje koningin Lasius niger (Bruine wegmier ) Ben ik niet om op te eten? Nog meer mieren . . . werksters Lasius brunneus (Bruine houtmier ) Ben ik niet om op te eten? Nog meer mieren . . . muggezifters en mierenneukers Mieren werken nooit alleen Mieren • sociale dieren • chemische communicatie Feromonen seksuele aantrekking, alarm, agressie, spoorvorming, samenscholing herkenning nestgenoten markeren van hun paden met spoorvolgferomoon het spoor heeft één richting: van nest naar voedselbron Mieren en hun kudde bladluizen Mieren en hun kudde Jaarcyclus bladluis winter ei overwintert op de plant voorjaar eitjes komen uit ongevleugelde stammoeders baren levende luisjes (zonder bevruchting) ongevleugelde luisjes blijven gevleugelde luisjes: naar andere planten Mieren en hun kudde Jaarcyclus bladluis zomer luisjes worden levend geboren herfst mannelijke luizen worden geboren paring met de laatste generatie vrouwtjes vrouwtjes leggen eitjes winter eitjes overwinteren op de plant binnenhalen plant: geboorte luisjes gaat door Mieren en hun kuddes Mieren en hun kudde: bladluizen de jongen verwisselen enkele keren van gedaante stadium 1: 2 à 3 verwisselingen stadium 2: (nymfestadium) met nog eens 3 tot 7 verwisselingen Mieren en hun kudde Lasius niger (Bruine wegmier) mieren prikkelen de bladluizen (strelen over het achterlijf) verdedigen hun bladluizen tegen ongewenste indringers van dezelfde soort kunnen bladluizen ontdoen van hun vleugels en meenemen naar de mierenhoop (stichten kolonie) kunnen bladluizen op bepaalde planten zetten om ze te gaan ‘melken’ Mieren en hun kudde Aanval op de kudde? bladluis: uitscheiding alarmferomoon • soortgenoten lopen weg/springen van de plant worden bladluizen beschermd door mieren: • bladluizen lopen niet weg • mieren reageren op het alarm en schieten te hulp SOS Hoe herkent een plant zijn aanvallers? ‘hand’-tekening. . . . . elke vraat heeft zijn eigen geur (rupsenvraat heeft een andere geur dan bijv. vraat van spintmijten) SOS Hoe herkent een plant zijn aanvallers? ‘hand’-tekening. . . . . elke vraat heeft zijn eigen geur (rupsenvraat heeft een andere geur dan bijv. vraat van spintmijten) insectenspuug komt in de wond herkenning door de plant plant gaat stoffen aanmaken (o.a. hormonen) die aanzetten tot produktie van geurstoffen, in grote hoeveelheid! SOS Hoe roept de plant zijn lijfwachten? ....... aanmaak door zowel aangetaste als onaangetaste bladeren sterkere geuren bij de aantastingen lijfwachten lokaliseren de brandhaard ....... SOS Hoe roept een plant zijn lijfwachten? overleving plant is afhankelijk van: • snelheid aanmaak SOS-geuren én • snelheid waarmee de lijfwachten ter plekke zijn SOS Hoe roept een plant zijn lijfwachten? overleving plant is afhankelijk van: • snelheid aanmaak SOS-geuren én • snelheid waarmee de lijfwachten ter plekke zijn in de tussentijd gaan de planteneters gaan door! aanvalsduur: binnen aantal uren tot dagen snelle planten: grotere overlevingskans SOS Gluren bij de buren ‘geur-roep’ de buren merken het ook en bereiden zich voor! SOS Gluren bij de buren 1. ze absorberen de geuren en verspreiden die (tweedehandsje) 2. activeren hun eigen produktie om snel geurstoffen te kunnen maken SOS Bron van naasteliefde? SOS Bron van naasteliefde? helaas . . . SOS Bron van naasteliefde? helaas . . . aanname: aangetaste plant waarschuwt zijn buren neemt deze in bescherming? SOS Bron van naasteliefde? helaas . . . aanname: aangetaste plant waarschuwt zijn buren neemt deze in bescherming? beter uitgangspunt: de buren hebben alle voordelen om de verdediging in gang te zetten en de aanvallers vooral bij de buurman te laten! SOS Niet alleen via feromonen (geuren) communicatie via stoffen die zich verplaatsen via de bodem • ook waar te nemen door de buren! • net zo geavanceerd als de bovengrondse • eten aan de wortels: aaltjes: oproep aan aaltjesetende insecten • ondergrondse vraatschade kan ook leiden tot bovengronds alarm, wel in mindere mate SOS Niet alleen via feromonen (geuren) communicatie via stoffen die zich verplaatsen via de bodem • ook waar te nemen door de buren! • net zo geavanceerd als de bovengrondse • eten aan de wortels: aaltjes: oproep aan aaltjesetende insecten • ondergrondse vraatschade kan ook leiden tot bovengronds alarm, wel in mindere mate nog heel veel, veel vragen . . . . SOS Luidruchtig zijn, of net niet? binnen 1 plantensoort meerdere typetjes • veel geschreeuw en heel veel geurstoffen • zachte roep om hulp en weinig geurstoffen Niet alleen de natuurliefhebbers kijken en onderzoeken, sommigen van ons zijn ware fijnproevers! SOS 3 miljoen soorten insecten 800.000 zijn beschreven 5.000 zijn giftig ben ik niet om op te eten? SOS 3 miljoen soorten insecten 800.000 zijn beschreven 5.000 zijn giftig ben ik niet om op te eten? SOS Bangkok straatmenu: gefrituurde sprinkhanen en meelwormen Sardinië Casu marzu : madenkaas, rijping door opeten/uitscheiden vliegenlarven - hoe meer vertering, hoe beter de kaas verboden in Nederland niet schadelijk voor de gezondheid SOS ISLAM halal haram : sprinkhanen : vliegen, muskieten, wespen JODENDOM koosjer : 4 soorten sprinkhaan treife : (niet koosjer) alle overige insecten/geleedpotigen R.K. :? Nederland : insecten(larven) per ongeluk brood-, jam-, noten-produkten SOS Marcel Dicke, Insecten onder de loep, samen met Vroege vogels SOS Marcel Dicke, Insecten onder de loep, samen met Vroege vogels SOS Insecten en eiwitten door sommigen gezien als mogelijke bijdrage voor het voeden van de wereldbevolking SOS Praktische tips SOS Gaan we nu insecten proeven? SOS Gaan we nu insecten proeven? of SOS Gaan we nu insecten proeven? of wil iemand wat vertellen over de ervaringen met de wonderbes?
© Copyright 2024 ExpyDoc
