Loon op Zand, ook wel Venloon, en door de inwoners, ook van de nabijgelegene dorpen, wel eens eenvouwig Loen genoemd, is een groot volkrijk dorp, en de voordeligste heerlijkheid der gehele Meiërij. Men telt hier 3500 inwoners (1), die meest van den landbouw leven. Loon op Zand, hetgeen men moet onderscheiden van de buurt Loon in Drenthe, van Hoogloon in Kempenland, van Grootloon bij Maastricht, van het stadje Loon of Bergloon in het graafschap Loon in Luikerland, niet ver van Tongeren, als mede van Over- en Neerloon in het Land van Kuik, zou dus genoemd worden wegens de bergen en zandduinen, die bij en om dit dorp liggen; het zou den minder in gebruik zijnde, naam Venloon of Veenloon dragen van de venen en moerassen, ten noorden dezer heerlijkheid gelegen. (2) De kerk dezes dorps is een groot en schoon gebouw, zijnde voorzien van enen hogen en spitsen toren. Omtrent ten zuiden dezes dorps ligt het kasteel van den here, zijnde wel een oud doch echter schoon gebouw, hetgeen sedert enige jaren veel verbeterd en vernieuwd is; boven de poort plagt met het volgens latijnsch opschrift, hetwelk thands niet meer te vinden is, te lezen: "Melius est mori, quam facere contra bonam virtutem". (3) Bij dit kasteel liggen zeer schone bosschen, zijnde een eigendom van de here. Dit dorp wordt verdeeld in het Straats- en het Vaartskwartier. Het eerste draagt den naam van de straat of den weg, die van 's Hertogenbosch naar Breda hier doorloopt; hier ligt de kerk. In dit gedeelte ontstondt den 31 Mai 1737 een zware brand, waardoor 42 huizen, 13 schuren en een brouwerij vernield werdt; men rekende de schade op 73.000 guldens. Het Vaartskwartier wordt zo genoemd naar ene Vaart, die in 1396, onder vergunning van hertogin Johanna, gegraven werdt, ten einde de turf, die hier in de venen wordt gegraven, gemakkelijk naar 's Hertogenbosch te kunnen vervoeren; deze vaart is reeds sedert lange tijden in onbruik geraakt en vervallen; men ziet er echter nog een gedeelte van, bekend onder den naam van Bossche sloot. Gemelde venen raakten in 1541 zo hevig in brand dat het niet mogelijk was denzelven te blusschen als door het graven van zeer diepe sloten, door welken die brand werdt tegengehouden. Hetzelfde ongeluk gebeurde ook in 1590. (4) Onder dit dorp behoren verscheidene buurten, waarvan Kaatsheuvel het voornaamste is. Loon op Zand werdt in 1269 door hertog Jan I ten leen uitgegeven aan jonker Willem van Hoorn, en is nimmer weer afgelost, maar sedert altijd ene heerlijkheid gebleven. In 1587 werdt het kasteel dezes dorps door de Staatsche benden, onder bevel van den grave van Hohenloe, ingenomen, doch korten tijd daarna ging het weder over aan de Spaanschen, onder het bevel van den grave van Mansveld. In 1666 heerschte hier ene pest, die er reeds lang gewoed en vele menschen ten grave gebragt hadt. In 1748 lagen op de heide, tusschen Loon op Zand en Waalwijk, de Staatsche en Duitsche hulpbenden gelegerd. Hier was, van den 30 October tot den 27 November, hunne laatste legerplaats, wijl de vrede, te Aken getroffen, den 18 November dadelijk werdt getekend; waarover, zo door het klein geweer, als door het kanon, door deze gelegerde benden ene grote vreugde werdt bedreven. Het volgende ben ik aan den here en mr W.C. Ackersdijck verschuldigd: "Bij enen brief van Saturdag na Hemelvaartsdag 1269 werdt Loon op Zand aan Wilhelmus heer van Hoerne (Hoorn) verpand. Men vindt den brief bij C. Butkens (5); maar hetgeen bijzonder is, dezelve komt niet overéén met den oorspronkelijken nog voorhanden, zijnde er verscheidene regels ingevoegd. Hertog Jan gaf daarbij het dorp van Venloene, met alle de woestijne, heide, moer en wildernisse en toebehoorte, mede het derde deel der tiende van Tilborgh, en al het bebouwbare land in Eudenhout met bosschen en beemden." Noten ! $ $( % " "4, 1 $ "" %& " ' . /( " 01 " ( ( % " " " "( !" - " 7 9 : ! % ' 1( !% (9 $" . ( ( # ! %( % 2 ! " % # # " ) *% ) *% ! " +, - ( " 3" # ( "- (! # ! %5 ( 1 5 6 ! " " "( . /( " 01 " 8 % ' " © Stichting Adriaen Snoerman Fonds – 2002/2008 %! ! " ( ( 7 (
© Copyright 2024 ExpyDoc
