ST ART
GIDS
Wegwijs voor
ondernemende
ontwerpers
ST ART
GIDS
1
3
50
32
Prospectie
Portfolio: offline/online
Pers
Contact
46
Ondersteuning
Financiën
Vraagprijs
Administratie
communicatie
24
42
Is ondernemen iets voor jou?
Jouw businessmodel
Zelfstandige of werknemer?
Ondernemingsvormen
Stappenplan voor een ST_ART
Het ondernemingsloket
Ondernemen zonder grenzen
Intellectuele eigendom
opstart
achter de schermen
08
54
Wegwijs voor ondernemende ontwerpers
Je bent net afgestudeerd als ontwerper, maar wat nu? Wil je de sprong
wagen naar een eigen bedrijf? Dan kan deze ST_ARTgids, een initiatief van
de provincie Limburg om creatief ondernemerschap te stimuleren, zeker
houvast bieden. De gids helpt creatieve starters bij de oprichting van een
eigen bedrijf, met advies en tips.
Limburg wil jonge talenten mogelijkheden bieden om hun innovatieve
ideeën tot leven te brengen. Belangrijk daarbij is dat ze een evenwicht
vinden tussen hun artistieke waarde en de economische realiteit. Veel
ontwerpers hebben een statuut als zelfstandige, wat maakt dat ze op tal van
vlakken sterk moeten staan om hun plaats in de markt te kunnen veroveren.
Daar kunnen ze best wat hulp bij gebruiken.
De EU heeft de ambitie om tegen 2020 een slimme, duurzame en inclusieve
economie te worden. De provincie Limburg deelt die ambitie. Daarom willen
we het ondernemerschap een boost geven door het te combineren met een
stevige dosis creativiteit. Creativiteit en innovatie kunnen van onze provincie
een inspirerende aantrekkingspool maken.
Voorwoord
Igor Philtjens
Gedeputeerde van Cultuur,
Erfgoed en Toerisme
6
7
Is ondernemen
iets voor jou?
Als je van plan bent een eigen zaak
op te richten, stel je jezelf best
eerst enkele vragen. Waar moet
ik naartoe om mijn zaak op te
starten? Hoe werkt een boekhouding? Wil ik een eenmansbedrijf of
liever een vennootschap? Hoeveel
omzet moet ik draaien om alles te
kunnen betalen en mezelf van een
loon te voorzien? Hoe ga ik mezelf
bekend maken? Hoe haal ik klanten
binnen? Enzoverder.
Maar stel jezelf ook zeker de vraag:
Zie ik mezelf als ondernemer? In
een bedrijf zijn er naast creatieve
vaardigheden ook zakelijke vaardigheden nodig. Breng dit in kaart
om te weten waar jij je op moet
focussen en waar je nog in moet
groeien of waar je je kan in laten
bijstaan.
Breng je eigen
vaardigheden
in kaart
Om je eigen vaardigheden in kaart
te brengen, zijn er verschillende
mogelijkheden.
opstart
De VDAB biedt online tal van
carrière-testen waaronder een
kennistest bedrijfsbeheer (i.s.m.
UNIZO) om je kennis voor het
opstarten van een eigen zaak te
testen. Je kan deze terugvinden
op www.vdab.be onder Begeleiding en oriëntatie › Test jezelf.
Daarnaast kan je bij de VDAB ook
terecht voor een loopbaanbegeleidingstraject als je werkende bent.
Als je werkzoekende bent kan je
na een ondernemerstest in begeleiding gaan bij UNIZO of één van
de activiteitencoöperaties (voor
Limburg is dit Ondernemersatelier). Kijk voor meer informatie op
de website van de VDAB of maak
een afspraak via het gratis nummer
0800 30 700, elke werkdag van 8u
tot 19u.
8
Via het begeleidingstraject BRYO
van Voka – KvK Limburg kan je op
een ludieke manier meten hoeveel
goesting je hebt in ondernemen.
Doe de test via www.goestingmeter.be.
Op de website van UNIZO www.
startersservice.be vind je een
zelf-confrontatie-test onder start
je eigen zaak die je laat nadenken
over je capaciteiten als ondernemer. Je kan er ook een kennistest
doen om na te gaan of je goed op
de hoogte bent van wat er komt
kijken bij een eigen zaak.
Je kan je vaardigheden als
toekomstig ondernemer in de
creatieve sector ook testen via
een online scan op de website
www.creativescan.nl. Deze test
genereert automatisch je ondernemersprofiel na het invullen van de
online vragenlijst.
Enkele vooren nadelen
van ondernemen
Zelfstandig ondernemen biedt tal
van voordelen.
– Je werkt zonder controle van
bovenaf, je bepaalt zelf je
uren en je organiseert zelf je
werk.
– Je beschikt over de vrijheid
om je ideeën te realiseren en
je plukt zelf de vruchten van
je inspanning.
– Wie zelfstandige wordt,
creëert voor zichzelf een job
op maat.
Laat je niet afschrikken door de
nadelen, de risico’s en de onzekerheden van een eigen zaak. Hou er
wel rekening mee.
– Je toekomst is onzekerder,
onder meer door de financiële
risico’s die je neemt.
– Je hebt een zware werklast
9
Jouw businessmodel,
ondernemingsplan
–
als zelfstandige. Een zelfstandige werkt volgens UNIZO
gemiddeld 60 uur per week.
Er rust een grote verantwoordelijkheid op je schouders.
Een geslaagde start van je
onderneming is het resultaat van
persoonlijkheid, motivatie, passie,
doorzettingsvermogen, vakkennis,
kennis van bedrijfsbeheer maar
zeker ook een goed ondernemingsplan. De meeste projecten
mislukken namelijk vaker door een
slechte voorbereiding dan door
brute pech.
Gunnar Michielssen, Eindelijk
eigen baas, Lannoo Campus,
2010. ISBN 978-90-7733-008-1
Ondernemen is vooral geloven. Als je duidelijk een droom
voor ogen hebt, dan heb je je
focus op een doel. Maar je moet
ook van het plan durven afwijken.
Een goede portie motivatie helpt
je ook de minder leuke dingen
te doorstaan en de buitenwereld
warm te maken voor je projecten.”
opstart
Delphine Courier
Ik weet dat de vrijheid die je
hebt om als eigen baas door het
leven te gaan tegelijkertijd ook
het meest beangstigende is. Niets
moet, alles kan, maar je moet het
wel zelf doen.”
Jeroen Seré
De kwaliteiten die je nodig
hebt zijn vooral de zin om je eigen
visie te realiseren, je inzet om tot
het beste eindresultaat te komen
en je dagelijkse toewijding om het
op te volgen.”
Eva Menga
Menga Interior
10
Als ik er nu over nadenk vond
ik het toch wel gedurfd, zonder
veel ervaring meteen zelfstandig
worden. Maar uiteindelijk moet
je het toch leren door het zelf te
ervaren, dus hoe jonger hoe beter.
Naarmate je ouder wordt ga je
misschien minder risico’s nemen.”
Steven Brouns
ZOINK
Volgens het Agentschap Ondernemen houdt één op vier startende
ondernemers het binnen de twee
jaar voor bekeken. Het is een ontnuchterende vaststelling. Toch is er
geen reden tot paniek. De meeste
ondernemingen die het niet redden missen bij de start essentiële
elementen. Als je doordacht en
goed voorbereid te werk gaat, verhoog je meteen je slaagkansen.
Door het in kaart brengen van je
businessmodel en/of het schrijven van je ondernemingsplan kan
je het risico beter inschatten. Dit
proces doet je ook nadenken over
belangrijke aspecten. Welke producten of diensten ga je aanbieden? Hoe ziet je markt eruit? Naar
welke doelgroep richt je je? Hoe
ben je beter, anders dan de con-
Key
Partners
8
Kernactiviteiten
7
Key
Resources
6
Kostenstructuur
9
currenten? Hoeveel moet je investeren? Hoeveel moet je omzetten
om al je kosten te dekken en jezelf
te voorzien van een loon?
Een business model canvas is een
overzichtelijk instrument om je
bedrijfsmodel of businessmodel
op een overzichtelijke manier in
kaart te brengen. Deze tool, die
ontwikkeld werd door Alexander
Osterwalder & Yves Pigneur, reikt
je negen bouwstenen aan om je
bedrijfsvoering te visualiseren.
Alexander Osterwalder,
Business Model Generatie:
Een handboek voor visionairs,
game changers en uitdagers,
Kluwer 2013. ISBN 978-901307-408-6
Waarde
propositie
2
Klantrelatie
3
Kanalen
4
Inkomstenstromen
5
Business Model Canvas
11
Klantensegment
1
1
2
3
opstart
4
5
6
Klantensegment Welke
specifieke klanten(groepen)
wil je bedienen? Wat zijn
de behoeften van deze
klanten(groepen)? Wat is hun
aankoopgedrag en hoe kan je
dit beïnvloeden?
7
Waardepropositie Welke
producten/diensten bied
je aan en wat is hun onderscheidende waarde? Welke
problemen help je oplossen?
Dit kunnen zowel huidige als
toekomstige behoeftes zijn.
Waarom zouden deze klanten
zaken met jou doen (en niet
met iemand anders)?
8
Key Partners Welke partnerships zijn essentieel om je
aanbod te maken of te cocreëren? Welke partners zijn
cruciaal om nog succesvoller
te zijn?
9
Kostenstructuur Welke kosten
zijn nodig om jouw businessmodel te laten functioneren? Welke hulpbronnen en
kernactiviteiten zijn het meest
kostbaar? Welke kosten zijn
vast, welke zijn variabel?
Klantrelatie Hoe onderhoud je
de contacten met de verschillende klantensegmenten? Op
welke manier wil elk specifiek klantensegment dat jij
contact onderhoudt? Welke
manier is voor welke klant de
juiste en meest rendabele?
Kanalen Via welke kanalen kunnen je klanten jouw
aanbod kopen en verkrijgen?
Hoe worden klanten(groepen)
op de hoogte gehouden
van jouw aanbod? Op welke
manier ervaren zij jouw waardepropositie het beste? Welk
imago wil je uitstralen?
Inkomstenstromen Waar verdien je je geld mee? En in de
toekomst? Hoe kan je aanvullende bronnen van inkomsten
ontwikkelen?
Key Resources Welke hulpbronnen heb je nodig om je
waardepropositie te creëren?
Voor je distributie? Om de
klantenrelaties te onderhouden? Om nieuwe klanten te
krijgen?
12
Kernactiviteiten Welke kernactiviteiten zijn essentieel
om je waardepropositie te
creëren of te versterken? Om
de klantenrelaties te onderhouden? Om nieuwe klanten
te krijgen?
Wil je nog een stap verdergaan,
dan kan je een ondernemingsplan schrijven dat gedetailleerd
omschrijft hoe je jouw businessmodel zal uitvoeren.
Een financieel plan, dat hier een
onderdeel van is, is voor bepaalde
vennootschappen verplicht. Maar
ook om andere redenen kan een
ondernemingsplan nog van pas
komen: bv. de bank die een inzicht
wil in de haalbaarheid van jouw
project voor ze je geld leent. Als je
onderneming groeit, past het zich
voortdurend aan aan de veranderende markt waarin het zich
bevindt. Als bedrijfsleider is het
nodig dat je op tijd stilstaat bij die
veranderingen en de strategische
positie van je onderneming. Een
ondernemingsplan is daarom niet
enkel handig bij de opstart van je
zaak, het helpt ook om voortgang
te evalueren en toekomstplannen
vast te leggen.
Je kan jouw ideeën op verschillende manieren op papier zetten en er
zijn tal van organisaties die daarbij
kunnen helpen.
Ben je nog in idee-fase, surf dan
zeker eens naar www.sosidee.be,
een initiatief van Flanders DC. Hier
vind je een handleiding met de
stappen die je moet doorlopen om
je idee op de markt te brengen. Op
de website www.flandersdc.be zelf
kan je allerhande info, workshops
en tips & tricks vinden voor creatieve starters onder het luik Word
ondernemender.
Op de site van Agentschap Ondernemen kan je Het Startkompas
downloaden onder Starten met
je eigen onderneming waarmee
je de haalbaarheid (financieel en
organisatorisch) van je project kan
inschatten. Dit kan bovendien ook
dienen als basis voor een ondernemingsplan.
UNIZO Startersservice ontwikkelde de UNIZO Startsimulator, een
online stappenplan waarin je jouw
ondernemingsplan en financieel
plan opmaakt. Daarnaast kan je bij
UNIZO ook terecht voor begeleiding op maat bij de opmaak van
je plan. In een mix van individueel
advies en kleinschalige workshops
ga je zelf aan de slag. Naast input
en concrete actiepunten ontvang
je ook een gedetailleerd advies
over de haalbaarheid van je ondernemingsplan. Meer informatie via
www.go4business.be.
Voka – Kamer van Koophandel
Limburg biedt met BRYO, BRight
& YOung, een netwerk van jonge,
gedreven mensen die goesting
hebben om hun idee in de praktijk om te zetten. Als deelnemer
word je 2 jaar lang begeleid bij alle
uitdagingen, problemen en beslissingen die op je weg liggen zowel
voor, tijdens en kort na de opstart
of overname van jouw eigen zaak.
Er zijn gezamenlijke activiteiten
tussen gelijkgestemden, maar ook
individuele coaching.
Bij SYNTRA of VIABO kan je een
cursus bedrijfsbeheer volgen waar
je stapsgewijs een ondernemingsplan leert opstellen. Ze bieden ook
opleidingen met betrekking tot
de verplichte beroepskennis voor
bepaalde activiteiten. Meer informatie via www.syntra.be of www.
bedrijfsbeheer-viabo.be.
Het project Creatieve Starters
in West-Vlaanderen ondersteunt
startende ondernemers die zich
op een creatieve of innovatieve
manier willen onderscheiden van
hun concurrentie. Meer informatie
via www.creatievestarters.be.
Mensen uit de modesector kunnen
terecht bij Flanders Fashion Institute dewelke een eigen startersgids online beschikbaar stelt. Meer
informatie via www.ffi.be.
Bij Upwards kan je terecht voor
trainingen, advies en consultancy
op maat van de creatieve industrie.
Meer informatie via www.upwards.
be.
Er is ook een jaarlijkse ondernemingsplanwedstrijd in Vlaanderen:
Bizidee. Deskundigen helpen deelnemers bij het samenstellen van
een ondernemingsplan. Op hun
website www.bizidee.be vind je
een handleiding voor het opstellen
van een ondernemersplan.
Bijna elke bank geeft de mogelijkheid om een gratis ondernemingsplan of handleiding te downloaden.
13
zelfstandige
of werknemer?
Sofie Vanherpe, Topstarter:
Alles wat je moet weten om
een succesvolle onderneming
te starten, Lannoo, 2013. ISBN
978-94-0140-781-6
David van Iersel, 1000WATT
Een handreiking voor de
creatieve ondernemer, Eburon
Business, 2013. ISBN 978-905972-802-8
Kitty De Jong e.a, Handboek
voor het opzetten van een
ontwerppraktijk, BIS Publishers en BNO, 2013. ISBN 97890-6369-318-3
Kari Chapin, The Handmade
Marketplace. How to sell your
crafts locally, globally and
online, Storey Publishing, Massachusetts, 2010.
opstart
Kari Chapin, Grow Your
Handmade Business: How to
Envision, Develop and Sustain
a Succesful Creative Business,
Storey Publishing, Massachusetts, 2012.
Durf en onderneem! En met
durven wil ik zeggen dat je ook
bereid moet zijn om op je bek te
gaan ... En investeer in een zo volledig mogelijk ondernemingsplan.
Een goed plan is een leidraad, een
toetssteen en een werkinstrument
in je dagelijks werken en ondernemen. Mocht ik mijn opstart
vandaag opnieuw moeten overdoen dan zou ik eerst beginnen
met een zeer uitgebreid ondernemingsplan en evenveel aandacht
besteden aan het ondernemen als
aan de creativiteit. Design is voor
mij zowel een creatieve als een
economische activiteit.”
Casimir
14
Wij hadden geen financieel plan. Voor een BVBA is dat
verplicht. Gelukkig kregen wij hulp
van UNIZO, want voor beginnende
ondernemers is dit niet gemakkelijk.”
Ti+Hann
Elk beroep en elke sector
heeft zijn eigen bijzonderheden.
Het lijkt ons belangrijk je te laten
bijstaan door een ervaringsdeskundige op zakelijk gebied, die tevens
feeling heeft op architecturaal
gebied.”
Bart Coenegrachts
De Gouden Liniaal
Als je eigen werk gaat produceren
of opdrachten gaat uitvoeren voor
derden kan je dit als creatieveling
doen op verschillende manieren.
Je kan effectief opstarten als zelfstandige of je kan als creatieveling
kiezen om je op een andere manier
te laten vergoeden. De keuze
hierin ligt bij jezelf, is afhankelijk
van je situatie en heeft een impact
op onder meer je sociaal statuut.
Zelfstandige in
bij- of hoofdberoep
Als je start als zelfstandige kan je
dat in hoofd- of bijberoep doen.
Je bent zelfstandige in hoofdberoep als je zelfstandige activiteit
je enige of voornaamste bezigheid is en je geen ander eigen
statuut hebt waarvoor je sociale
zekerheidsbijdragen betaalt en dus
sociale rechten mee opbouwt.
Als je tegelijkertijd met je zelfstandige activiteit nog een andere
beroepsactiviteit uitoefent voor
een werkgever, ben je automatisch
een zelfstandige in bijberoep. Je
werkt dan minstens halftijds als
loontrekkende, of minimum 6/10
van een volledig lesrooster als
statutair leerkracht. Je kan ook als
student al zelfstandig ondernemer
worden.
Bijberoepers en hoofdberoepers
moeten aan dezelfde voorwaarden en verplichtingen voldoen
en over dezelfde vergunningen
beschikken. De jaarlijkse sociale
bijdragen komt overeen met 22%
van je netto belastbaar inkomen.
Zelfstandigen in bijberoep dienen
echter geen minimum sociale bijdragen te betalen.
Meer info over het sociaal statuut
en de sociale bijdragen vind je bij
het Rijksinstituut voor de Sociale
Verzekering der Zelfstandigen
(RSVZ) of via de verschillende
sociaal verzekeringsfondsen. Een
lijst hiervan kan je ook terugvinden
onder Contact op www.rsvz.be.
Voor- en nadelen
Zelfstandigen in hoofdberoep of
in bijberoep hebben hun voor- en
nadelen.
Werken als zelfstandig ondernemer in bijberoep kan een goede
leerschool zijn als je begint met
je activiteit. Je hebt als zelfstandige in bijberoep doorgaans meer
zekerheid doordat je nog deeltijds voor een ander vast inkomen
zorgt. Mocht het tegenvallen kan
je sneller stoppen omdat je kan
terugvallen op dat vast inkomen.
Onder een bepaalde inkomensgrens kan je kiezen voor een
vrijstelling van sociale zekerheidsbijdragen. Nadeel van een
bijberoep is wel dat je je aandacht
over twee verschillende jobs moet
verdelen. Daardoor is je vrijheid
iets beknopter. Bovendien kan een
vast inkomen er soms voor zorgen
dat je drive ook iets minder is
omdat je op een vast inkomen kan
terugvallen.
Als je als zelfstandig ondernemer
in hoofdberoep werkt, zijn er meer
risico’s. Je inkomen ligt soms lager
dan wanneer je nog voor een baas
werkt. Ook het aantal uren ligt bij
een zelfstandig ondernemer vaak
hoog. Toch heb je een grotere vrijheid, je werkt namelijk enkel voor
jezelf en hebt geen verantwoording af te leggen aan een baas.
Ook het feit dat je je volledig kan
concentreren op je onderneming is
een groot pluspunt.
Als architect dienen wij 2
jaar verplichte stage te lopen op
een architectenbureau. Tijdens de
stageperiode hebben wij reeds
het statuut van zelfstandige, en
15
worden wij betaald op basis van
de geleverde prestaties (uurverloning). Dit heeft het grote voordeel
dat je naderhand bv. 4/5 of 3/5
voor het bureau kunt werken en de
resterende tijd kan spenderen aan
eigen werk, en zo je eigen zaak
geleidelijk aan kan opbouwen.”
Bart Coenegrachts
De Gouden Liniaal
Ik ben als grafisch ontwerper
in bijberoep begonnen toen ik nog
student was. Dat gaf me de kans
om opdrachten aan te nemen en
zonder al te veel risico iets op te
bouwen. Na mijn studies ben ik
overgeschakeld naar een volledig
zelfstandigenstatuut.”
Jenny Stieglitz
Ik ben van plan op te starten
in bijberoep o.w.v. van het kleiner
risico en de aangename aanzet om
voeling te krijgen met de verantwoordelijkheden. Dit is voor mij de
ideale doorgroeimogelijkheid tot
zelfstandig zijn.”
Eva Menga
Menga Interior
Er zijn nog andere mogelijkheden om je eigen zaak op je eigen
tempo uit te bouwen en toch
reglementair in orde te zijn.
opstart
Starterslabo
Bij Starterslabo, de activiteitencoöperatie van Limburg, creëren
werkzoekenden tijdelijk hun eigen
job als ondernemer. De 5 Vlaamse
Starterslabo’s bieden een begeleide tussenstap naar ondernemerschap voor werkzoekenden
die de drempel naar ondernemerschap nog iets te hoog vinden.
Met steun van de overheid en met
een begeleidingstraject erkend
door de VDAB kunnen kandidaat
ondernemers bij een Starterslabo
16
een traject volgen van maximum 18
maanden:
– leren van en met elkaar: max.
6 maanden voorbereiding:
uitwerking van het ondernemingsplan en uitzoeken of
ondernemen iets voor je is
via collectieve, interactieve
workshops afgewisseld met
individuele sessies.
– ervaren of het project rendabel is: de resterende maanden
(18 maanden incl. 6 maanden
voorbereiding) je project
uitbouwen door te experimenteren, te factureren, je
klantenbestand op te bouwen,
een resultaat neer te zetten ...
kortom alles te doen wat een
ondernemer doet en dit onder
de vleugels van Starterslabo.
Gedurende het hele traject
behoudt de uitkeringsgerechtigde
kandidaat ondernemer de uitkering waar hij recht op heeft en
kan hij een vrijstelling bekomen
van de RVA van max. 18 maanden.
Ondertussen bouwt hij mogelijk
een spaarpot op.
Dan pas besluit de kandidaat
ondernemer om al dan niet door
te starten als zelfstandige. Een
risicoloze tussenstap naar ondernemerschap!
Ook de andere provincies hebben
een Starterslabo, meer info via
www.starterslabo.be.
De kleine
vergoedingsregeling
De kleine vergoedingsregeling
voor kunstenaars is een forfaitaire
onkostenvergoeding. Gezien het
een onkostenvergoeding is, is die
vrijgesteld van sociale bijdragen
en belastingen. Je kan een kleine
vergoeding vragen voor het leveren van een artistieke prestatie of
het maken van een artistiek werk.
Let wel op: je mag maar een maxi-
mum bedrag per dag (sinds 2013
120,90 euro) en per jaar (ongeveer
2.418,07 euro) verdienen. Ook
het aantal dagen is beperkt tot 7
dagen opeenvolgend bij dezelfde
opdrachtgever en 30 dagen in
totaal per jaar. Meer informatie
vind je op de website van het Kunstenloket.
De kleine vergoedingsregeling is ideaal voor kleinere, eenmalige opdrachten. De bedragen via
deze regeling zijn wel gelimiteerd
en als je wat meer wil groeien,
vind ik een zelfstandigenstatuut
(eventueel in bijberoep) meer een
aanrader. Het viel me als starter
op dat bedrijven of instellingen
gemakkelijker met je samenwerken
als je kan factureren.”
Jenny Stieglitz
Kunstenaarsstatuut
Het kunstenaarsstatuut is geen
apart statuut in de sociale zekerheid. Ook kunstenaars moeten
voor het uitvoeren van opdracht
kiezen voor het werknemersstatuut
of het zelfstandigenstatuut.
Wat is het kunstenaarsstatuut dan
wel? Het basisprincipe van het
kunstenaarsstatuut is dat ‘iedereen
die een artistieke prestatie levert
en/of artistieke werken produceert, in opdracht van een natuurlijke persoon of rechtspersoon en
tegen betaling van een loon’ en
niet kiest voor het zelfstandigenstatuut, automatisch het statuut
van werknemer krijgt. De persoon
die jou betaalt voor deze prestatie
is de werkgever. Het verschil is
dat er geen gezagsrelatie nodig
is, wat wel van toepassing is in het
gewone werknemersstatuut.
Het voordeel voor de kunstenaar
is dat je losse opdrachten kan
uitvoeren in het werknemersstatuut en dat je als werknemer een
betere sociale bescherming geniet
dan als zelfstandige. Bovendien
kan je, als je hier recht op hebt,
dit combineren met een werkloosheidsuitkering voor de momenten
dat je geen opdracht hebt. De
werkloosheidsreglementering kent
dus bijzondere voordelen toe aan
kunstenaars.
Meer informatie over het kunstenaarsstatuut kan je vinden via
www.kunstenloket.be.
Uitzendbureau’s voor
kunstenaars of
derde betaler
Op de website van het Kunstenloket kan je een lijst terugvinden van
uitzendbureau’s die erkend zijn
als Sociaal Bureau voor Kunstenaars (SBK). Deze uitzendbureau’s
bieden aan freelancers die met het
werknemersstatuut werken en hun
opdrachtgevers de mogelijkheid
om kortetermijn-contracten binnen
een wettelijk kader te regelen met
een minimum aan administratie.
Als freelancer word je een werknemer van het uitzendbureau voor
de duur van een opdracht. Het
bureau factureert op zijn beurt de
opdracht aan het overeengekomen tarief aan de opdrachtgever.
Verder houdt het uitzendbureau
de verplichte sociale bijdragen en
belastingen in. Tenslotte staat het
in voor de tijdige uitbetaling van
het nettoloon aan de freelancer en
voor de aflevering van de sociale
documenten.
Als freelancer geniet je op die
manier van het statuut van werknemer, en bouw je je rechten op
binnen de sociale zekerheid voor
werknemers. Dit betekent onder
meer dat je recht hebt op einde-
17
0ndernemingsvormen
jaarspremie, vakantiegeld, verzekering ... opbouw van pensioenrechten en werkloosheidsuitkering.
Ook de Steungevende Maatschappij voor ARTiesten, SMART, is in
1998 in het leven geroepen om
kunstenaars, technici en tijdelijke
werknemers te helpen met hun
complexe administratie, eigen
aan de artistieke sector in België.
SMART is juridisch geen werkgever
(dus geen SBK) maar een gemandateerde uitbetaler, die voorziet in
een fonds dat de uitbetaling van
de lonen garandeert. Daarnaast
kan je bij SMART terecht voor het
productioneel en boekhoudkundig
beheer van je artistieke projecten
en voor alles wat je wil weten over
je sociale en fiscale rechten als
kunstenaar en over auteursrechten.
Meer info via www.smartbe.be.
opstart
Ik heb een keer gewerkt via
een uitzendbureau voor kunstenaars. Dit was net voordat
ik zelfstandige werd. Ik vind dit
een goed middel voor ondernemers die niet op geregelde basis
opdrachten hebben. Ook de
kleine vergoedingsregeling is een
gunstige regeling. Aangezien het
een terugbetaling is van onkosten
betaal je geen belastingen maar je
bouwt er ook niets mee op zoals
pensioen etc.”
Laura Bergans
Door te werken met een
Sociaal Bureau Kunstenaars kan je
je zaak rustig uitbouwen en krijg
je tijd en ruimte om te experimenteren.”
Jens Pieters
Jensdawn
18
Stel dat je kiest voor het zelfstandig statuut, moet je naast de keuze
tussen hoofd- en bijberoep, ook
kiezen voor een ondernemingsvorm.
Je kan een eenmanszaak opstarten, of kiezen voor één van de
verschillende vennootschapsvormen. Beide hebben hun voor- en
nadelen.
Een eenmanszaak is de meest
geschikte ondernemingsvorm voor
een bedrijf met een matige kapitaalsbehoefte dat niet te veel risico
loopt en dat slechts uitzonderlijk
beroep moet doen op financiering van derden. Het bedrijf moet
geleid kunnen worden door één
enkele persoon.
Vennootschap
Eenmanszaak
De eenmanszaak is de eenvoudigste ondernemingsvorm. Er is
maar één persoon eigenaar en die
draagt persoonlijk alle verantwoordelijkheid.
Er zijn verschillende voordelen:
– de winst is helemaal voor de
eigenaar.
– hij of zij heeft slechts beperkte administratieve en boekhoudkundige verplichtingen.
– de eigenaar van de zaak is
aan niemand verantwoording
verschuldigd.
– hij of zij moet geen minimumkapitaal kunnen voorleggen.
Maar waar er voordelen zijn, zijn
natuurlijk ook nadelen:
– zo is de ondernemer onbeperkt aansprakelijk. Dat wil
zeggen dat de ondernemer
met zijn totale bezit verantwoordelijk is voor de goede
afloop van zijn handelsverrichtingen. Een faillissement
van de onderneming kan
leiden tot een persoonlijk faillissement.
– ziekte of dood van de ondernemer kan het einde van de
zaak betekenen.
– de inkomsten worden belast
als personenbelasting.
– de ondernemer staat alleen in
voor de eigen inbreng om zijn
investering te financieren.
Bij een vennootschap is er een
verschil tussen het vermogen van
de zaak en van de ondernemer.
Een gedeelte van het persoonlijke
bezit kan dus worden afgezonderd
van het ondernemersrisico. Ook
hier zijn verschillende voor- en
nadelen.
De belangrijkste voordelen zijn:
– het kapitaal wordt door verschillende mensen samengebracht.
– als je met meerdere mensen
een onderneming start, zijn er
bepaalde zaken contractueel
vastgelegd.
– vanaf een bepaald belastbaar
inkomen is de vennootschapsbelasting interessanter dan
de personenbelasting. Bij de
personenbelasting hangt je
belasting af van je inkomen.
– onbeperkte bestaansduur.
Er zijn ook enkele nadelen:
de oprichtingskosten zijn
hoger dan bij een eenmanszaak.
– er zijn zwaardere boekhoudkundige en administratieve
verplichtingen.
– de winst moet verdeeld worden onder de vennoten.
– afhankelijk van de vennootschapsvorm is een minimumkapitaal en een financieel plan
vereist.
– de beperkte aansprakelijkheid
in geval van bijvoorbeeld een
–
bvba. Er is wel een oprichtersaansprakelijkheid: onbeperkte
aansprakelijkheid bij een
faillissement in de eerste drie
jaar na de oprichting. Deze
oprichtingsaansprakelijkheid
kan ingeroepen worden wanneer er fraude werd gepleegd
of indien er wordt bewezen
dat het beginkapitaal ontoereikend was voor de levensvatbaarheid van de onderneming.
Er bestaan verschillende vennootschapsvormen met elk hun
voor- en nadelen. Laat je best
goed adviseren vooraleer je hier
een keuze in maakt. Een mooi
overzicht hiervan kan je onder
meer terugvinden in de brochure
van Agentschap Ondernemen Mijn
eigen zaak: Starten met kennis van
zaken.
De meeste creatieve ondernemers
kiezen voor een eenmanszaak en
in een later stadium voor een vennootschap.
Ik ben begonnen met een
eenmanszaak. Die is simpeler van
structuur en eenvoudiger omdat
je privé en zakelijk kan mengen.
Sinds vier jaar heb ik een BVBA.
Die biedt meer bescherming, maar
vergt ook meer discipline omdat
privé en zakelijk strikt gescheiden
moet worden.”
Steven Brouns
ZOINK
Na onderzoek bleek voor ons
een BVBA de meest interessante
vorm.”
Bart Coenegrachts
De Gouden Liniaal
19
opstart
Stappenplan
voor een vlotte
1
Een zichtrekening openen
Deze rekening is volledig gescheiden van de privé-rekening
en wordt enkel gebruikt voor de verrichtingen die verband
houden met de beroepsactiviteiten.
2
Kies de geschikte ondernemingsvorm
Ga je voor een eenmanszaak? Of voor een vennootschap?
En welke vennootschapsvorm? Boekhouding, belastingstelsel en aansprakelijkheid verschillen grondig naargelang de
gekozen formule.
3
Naar het ondernemingsloket
Om een handels- of ambachtsactiviteit uit te oefenen moet
je ingeschreven zijn bij de KBO (Kruispuntbank voor Ondernemingen). Hiervoor ga je naar een ondernemingsloket
naar keuze. Dit loket verifieert of je onderneming voldoet
aan alle eisen. Zie verder.
4
Aangifte bij de BTW-administratie
Met je ondernemingsnummer ga je naar het BTW-kantoor
in je regio. Je kan ook aan het ondernemingsloket vragen
om dit tegen betaling voor je te doen.
5
De nodige vergunningen
Voor bepaalde activiteiten heb je extra vergunningen nodig
zoals bijvoorbeeld een milieuvergunning. Kijk na of je in
orde bent.
6
Aansluiten bij een sociaal verzekeringsfonds en ziekenfonds
Je betaalt sociale bijdragen aan het sociaal verzekeringsfonds per kwartaal. Hiervoor bouw je pensioenrechten op,
en heb je recht op gezinsbijslag en verzekering in geval
van ziekte en faillissement. Breng ook je ziekenfonds op de
hoogte.
7
Breng je boekhouding in orde
Afhankelijk van je ondernemingsvorm moet je enkele boekhoudkundige verplichtingen nakomen. Het is raadzaam een
boekhouder te contacteren. Hij helpt je onder meer met je
BTW-administratie en personen- of vennootschapsbelasting.
Bijkomende informatie voor het oprichten van een vennootschap: Afhankelijk van de soort vennootschap is het opmaken
van een financieel plan, het neerleggen van de statuten bij de
notaris en een publicatie in het Belgisch Staatsblad nodig. Ben
je dit van plan, informeer je hierover goed op voorhand bij je
boekhouder of de notaris.
20
21
Het ondernemingsloket
Voor je kan starten als zelfstandig
ondernemer moet je enkele formaliteiten verrichten.
Hiervoor kan je terecht op één
plaats: het ondernemingsloket.
opstart
Ondernemingsloketten zijn
privéorganisaties (vzw’s) die
erkend zijn door de overheid.
Ze zijn bevoegd voor een aantal
administratieve formaliteiten en
dienstverleningen voor starters en
ondernemers. Het informeren bij
de ondernemingsloketten is gratis.
Voor hun diensten betaal je doorgaans een kleine bijdrage.
Op de website van de Federale
Overheidsdienst Economie vind je
een lijst van de ondernemingsloketten in je buurt.
Ondernemingen & Zelfstandigen ›
Leven van een onderneming › Een
onderneming oprichten › Ondernemingsloket.
Voor je je eigen zaak kan starten moet je kunnen bewijzen dat
je over voldoende kennis van
bedrijfsbeheer beschikt door een
erkend diploma voor te leggen of
door voldoende relevante ervaring aan te tonen. Indien je hoger
onderwijs hebt gevolgd, hogeschool of universiteit, ben je in
orde wat betreft bedrijfsbeheer.
Als je toch geen attest hebt, of je
wil je bijscholen over thema’s zoals
boekhouding, administratie, marketing kan je bij SYNTRA, VIABO
of andere opleidingsinstanties een
cursus bedrijfsbeheer volgen.
Let er op dat je een zichtrekening
opent bij een in België gevestigde
financiële instelling vóór je naar
het ondernemingsloket trekt. Het
nummer van je zichtrekening moet
je vermelden op je offertes, bestelbonnen, facturen ...
Als je eenmaal in orde bent met
alle voorwaarden om te kunnen
22
starten, kent het ondernemingsloket je een ondernemingsnummer
toe. Je gegevens worden doorgegeven aan de Kruispuntbank voor
Ondernemingen, KBO, die al je
gegevens in een centrale databank
bundelt. De gegevens kunnen
zo door alle officiële instanties
opnieuw opgevraagd of waar
nodig gewijzigd worden. Denk op
voorhand zeker na over de activiteiten van je onderneming. Deze
worden weergegeven aan de hand
van de NACEBEL-code en moet
je bij opstart doorgeven aan het
ondernemingsloket.
specifiek per beroepscategorie,
nog andere formaliteiten gelden.
Vraag hiernaar bij je adviseur of
ondernemingsloket.
Na je inschrijving bij het ondernemingsloket zijn er nog enkele
dingen die je niet mag vergeten.
Bij je inschrijving bij de BTW wordt
het ondernemingsnummer voor
BTW-doeleinden geactiveerd. Je
kan je gaan inschrijven in het BTWkantoor in je regio, of het ondernemingsloket kan het tegen betaling
voor je doen.
Daarnaast moet je je nog aansluiten bij een erkend sociaal verzekeringsfonds. Deze zorgt ervoor
dat je sociaal verzekerd bent en
hiervoor betaal je per kwartaal een
bijdrage. Het helpt je bij je pensioen, je gezinsbijslag en in geval
van ziekte en faillissement. Als
ondernemer kies je vrij je sociaal
verzekeringsfonds. Een oplijsting
hiervan kan je terugvinden op de
website van RSVZ (Rijksinstituut
voor de Sociale Verzekering der
Zelfstandigen). Maak je zelf geen
keuze, dan word je automatisch
aangesloten bij de Nationale Hulpkas, het verzekeringsfonds van het
RSVZ.
Ook je ziekenfonds moet je op de
hoogte brengen van je stap naar
een eigen zaak.
Het is mogelijk dat er, eventueel
23
Financiën
Als je een onderneming van
nul opstart kost dat geld. Het is
belangrijk om van in het begin te
bekijken welke investeringen en
eerste werkingskosten er nodig
zijn en of je over genoeg middelen beschikt om deze te kunnen
betalen.
Eigen middelen
Best bekijk je eigen middelen als
een eerste bron van kapitaal. Je
kan gebruik maken van je spaargeld en soms beschik je al over
bepaalde goederen die je nodig
hebt voor je zaak (een computer,
een auto ...). Eigen vermogen biedt
de meeste financiële zekerheid bij
tegenvallende resultaten. Daarnaast is het een noodzakelijke
voorwaarde om een lening te
bekomen.
Je kan deze eigen middelen
aanvullen met vreemd vermogen.
Hiervoor kan je verschillende
instanties aanspreken.
Achter de schermen
Lening
Hiervoor kan je ondermeer naar de
bank stappen. De bank onderzoekt
het risico van je ondernemingsidee
aan de hand van je ondernemingsplan. Daarnaast kijken ze ook of
je over voldoende waarborgen
beschikt. Als je aan de voorwaarden van de bank voldoet, bestaat
de kans dat je een lening krijgt.
De meeste banken hebben een
specifieke afdeling voor startende
ondernemers waar je ook terecht
kan voor advies.
Ook de overheid heeft instrumenten ontwikkeld om de financiering
van ondernemingen te bevorderen.
Op federaal niveau bestaat er het
Participatiefonds. Deze kent achtergestelde leningen toe, zowel
voor starters als voor gevestigde
24
bedrijven. De leningen vormen
slechts een gedeeltelijke financiering van het investeringsproject.
Enkele interessante formules van
het Participatiefonds voor beginnende ondernemers:
– Solidaire lening. Voor personen in een onzekere financiële
situatie die een zelfstandige
activiteit ontwikkelen — maximum 12.500 euro.
– Startlening. Voor niet-werkende werkzoekenden die
hun eigen zaak willen starten
— maximum 30.000 euro
(voorwaarde: eigen inbreng
van 1/4de van het nodige
budget).
– Het Plan Jonge Zelfstandigen. Een Startlening maar dan
voor de niet-werkende werkzoekende die jonger is dan
30 jaar, waarbij de aanvrager
gedurende het eerste half jaar
extra ondersteund wordt.
– Starteo. Voor kleine opstartende ondernemingen
(minder dan 4 jaar in hoofdberoep) — maximum 250.000
euro (beperkt tot het bedrag
van de lening van de kredietinstelling, of 4 maal de eigen
inbreng).
– Initio. Maximum 100.000
euro (beperkt tot 50% van
het totale investeringsbedrag
door bank en eigen inbreng,
of 5 maal de eigen inbreng).
De Starteo en de Initio lening
van het Participatiefonds zijn
bedoeld voor zowel natuurlijke als rechtspersonen, voor
zover zij een kleine onderneming zijn. Zij richten zich op
zelfstandigen, zaakvoerders
of bestuurders van een kleine
onderneming die hun activiteiten sinds minder dan vier
jaar in hoofdberoep uitoefenen.
25
Achter de schermen
De Limburgse Reconversiemaatschappij, LRM is een investeringsmaatschappij in Limburg. Zij
lanceerden in 2013 de KlimOplening, een achtergestelde lening
van 50.000 tot 250.000 euro voor
kleine ondernemingen met een
beloftevol project. De lening kent
een looptijd van 7 jaar, waarbij
gedurende de eerste twee jaar kan
toegestaan worden geen kapitaalsaflossingen te verrichten. De
rentevoet is vast en bedraagt 4%.
Het Agentschap Ondernemen
heeft de brochure Risicokapitaal.
Je kan deze online vinden op
hun website bij publicaties. In de
brochure worden de voorwaarden voorgesteld waaraan je moet
voldoen en vind je een lijst van risicokapitaalverschaffers. Via FINMIX
biedt Agentschap Ondernemen u
ook de mogelijkheid om uw project voor te stellen aan een panel
van financieringsexperten om zo
de optimale financiering te zoeken.
Winwinlening:
Familie of vrienden
In Vlaanderen is de Participatiemaatschappij Vlaanderen actief.
Zij willen financiële middelen
activeren naar Vlaamse starters
en KMO’s. Zij bieden, naast de
winwinlening, diverse producten
aan die het voor private risicokapitaal- en kredietverschaffers
gemakkelijker maken om kleine
en middelgrote ondernemingen te
financieren.
Uiteraard kan ook een privépersoon geïnteresseerd zijn in de
financiering van je onderneming:
De winwinlening (een initiatief
van de Participatiemaatschappij Vlaanderen) richt zich tot alle
KMO’s gevestigd in Vlaanderen
met een economische activiteit.
Wie als vriend, familielid of kennis
geld leent aan een Vlaamse onderneming, krijgt hierop jaarlijks een
belastingsvermindering, gekoppeld
aan een eventuele fiscale recuperatie indien de onderneming het
bedrag niet kan terugbetalen. Een
ondernemer kan winwinleningen
aangaan voor maximum 100.000
euro. Privé-personen kunnen maximaal 50.000 euro uitlenen.
Risicokapitaal
Voor financiering kan je ook
terecht bij risicokapitaalverschaffers. Ze investeren enkel in
ondernemingen met een enorme
groeipotentie. Risicokapitaalverschaffers zijn namelijk blootgesteld aan het risico van de onderneming waarin zij investeren. De
meeste risicokapitaalverschaffers
bieden ook strategisch, operationeel en financieel advies.
26
LRM, de Limburgse Reconversiemaatschappij stelt ook risicokapitaal ter beschikking voor grote
ondernemingen, starters en KMO’s
en zijn vaak initiatiefnemer bij
het ontwikkelen van duurzame
projecten.
Het grote probleem voor
creatieve beroepen is het vergaren
van beginkapitaal. Cultuur is en
blijft een economisch moeilijk te
meten gegeven. Hierdoor blijven
veel deuren van geldwinkels (lees:
banken) voor culturele ondernemers dicht. Gelukkig bestaan er
vandaag initiatieven zoals CultuurInvest en zien organisaties als LRM
‘creativiteit’ wel stilaan als een
potentiële bron van economische
meerwaarde.”
Casimir
Subsidie
CultuurInvest valt onder Participatiemaatschappij Vlaanderen
en is het investeringsfonds voor
de Vlaamse cultuurindustrieën.
Het verstrekt risicokapitalen aan
ondernemingen die producten of
diensten met culturele inhoud
creëren en naar de markt brengen.
In Limburg bestaat STROOMinvest,
het investeringsfonds dat financiële ondersteuning, een financiële
hefboom en advies verstrekt aan
starters en bestaande ondernemingen binnen dezelfde sectoren
als Cultuurinvest. Het fonds werd
opgericht op initiatief van de Provincie Limburg i.s.m. LRM en met
middelen van LSM. STROOMinvest
en Cultuurinvest zijn partners en
versterken elkaar.
Het Business Angels Netwerk
Vlaanderen fungeert als bemiddelaar tussen een netwerk van private investeerders en beloftevolle
ondernemingen.
Individuele ontwerpers of kunstenaars kunnen aanspraak maken op
een projectsubsidie of een ontwikkelingsgerichte beurs via het
Kunstendecreet van de Vlaamse
Overheid. Elke beurs heeft wel zijn
eigen voorwaarden en aanvraagprocedure. www.kunstenerfgoed.
be.
Wanneer je als ontwerper door
Design Vlaanderen erkend wordt,
kan je aanspraak maken op hun
projectsubsidies voor deelname
aan beurzen en tentoonstellingen
en promotieactiviteiten. www.
designvlaanderen.be.
Provincie Limburg heeft verschillende subsidie- en andere ondersteuningsmogelijkheden voor
beloftevol talent. Meer info via
www.cultuurplatform.be onder het
luikje ondersteuning.
Let erop dat er een verschil is tussen een lening of risicokapitaal en
subsidies. De meeste subsidies van
de overheid zijn gratis. Een lening
bij de bank of een familielid moet
je terugbetalen met intrest. Bij
de bank ligt de intrest doorgaans
hoger dan bij een lening van een
familielid. Ga je een lening aan bij
een risicokapitaalverschaffer, dan
betaal je de hoogste intresten. Het
kan ook zijn dat de investeerder in
ruil voor zijn geld een deel van de
aandelen van je bedrijf wil.
Denk goed na over hoeveel geld
je moet investeren en waar je het
geld gaat halen. Je trekt beter
vreemd vermogen aan voor lange
termijn investeringen dan op een
bepaald moment in cashnood
komen te zitten en een kaskrediet
te moeten aangaan voor korte
termijn betalingen. Een kaskrediet
is namelijk duurder.
Basisinformatie over subsidies of
andere steunmaatregelen kan je
terugvinden in de subsidiedatabank voor de ondernemer: www.
subsidiedatabank.be.
Het essentiële is kwaliteit
leveren met weinig middelen in het
begin. Houden van hetgeen waar
je mee bezig bent zodat de financiële kant geen overmacht krijgt
op de creativiteit.”
Bram Boo
Kapitaal geeft je de vrijheid
om te doen wat je graag doet. Als
ontwerper heb je de mogelijkheid
om je ideeën te visualiseren/verkopen zonder ook zwaar te moeten
investeren. Gebruik dat talent en
probeer met je verbeelding diegenen met het geld te overtuigen om
in jou te investeren (en de bijhorende risico’s te dragen).”
Jeroen Seré
27
Vraagprijs
Kapitaal is een belangrijke
factor, dit vormt voor mijn projecten een struikelblok. Als startend
ontwerper krijg je vaak begrip van
partners waarmee je wil samenwerken en kan je gemakkelijk
beroep doen op sponsoring als je
met een duidelijke vraag komt.”
Het bepalen van je vraagprijs
is voor elke starter een moeilijk
gegeven. Er zijn verschillende factoren die uw prijsbepaling kunnen
beïnvloeden.
De productiekosten:
Kostenvloer!
Delphine Courier
Achter de schermen
De vraagprijs van jouw project
moet in eerste instantie alle kosten
kunnen dekken. Dit zijn zowel de
variabele kosten die je maakt om
een project te realiseren (prints,
maquettes, materiaal, productie ...)
als de vaste kosten die je project
met zich meebrengt (sociale bijdragen, verzekeringen, communicatiekosten, transportkosten, huur,
energieverbruik …).
Daarnaast moet je je een brutoloon kunnen voorzien om privé van
te kunnen leven.
Er bestaan verschillende rekenmodellen om je hierbij te helpen (zie
hoofdstuk Jouw businessmodel /
jouw ondernemingsplan). Indien
mogelijk, probeer ook steeds een
winstmarge in te calculeren in
je vraagprijs. Die winst kan later
gebruikt worden om je bedrijf uit
te bouwen of om mindere periodes
te kunnen overbruggen.
De waarde voor de
klant: Vraagplafond!
Soms kan de waarde die een klant
hecht aan een product groter zijn
dan de initiële kostprijs. Probeer
door de ogen van de klant naar het
product te kijken. Hou er rekening
mee dat de 4 P’s van de marketing: Prijs, Product, Promotie en
Plaats steeds in evenwicht moeten
zijn. Indien jouw product dus een
hogere waardeperceptie heeft, kan
de prijs hoger zijn maar dit moet
zich ook vertalen in de manier van
promotie en de plaats waar je het
verkoopt.
28
De concurrentie
Toets de vraagprijs af met jouw
concurrenten. Ga eens na hoeveel
de vraagprijs is voor producten
en diensten die vergelijkbaar zijn
in kwaliteit en waarde. Vergeet
hierbij niet te kijken naar het
imago van de andere ontwerper en
de eventuele service die geboden
wordt.
Diensten of
producten
Indien je diensten aanbiedt is een
uurloon de gemakkelijkste manier
om jezelf van een loon te voorzien.
Hierbij reken je de effectief
gepresteerde uren aan. De meeste
klanten zullen echter naar een
vaste prijs vragen. Jij berekent
hoeveel uren je in je project zal
steken.
Om het risico van miscalculatie te
vermijden, kan je natuurlijk ook
altijd overeenkomen om je project
in fasen te kunnen begroten.
Indien je producten ontwikkelt is
de calculatie al iets ingewikkelder.
Je dient naast de materiaal- en
productiekost ook rekening te
houden met de ontwerpkost, de
kosten voor het maken van je prototype … Op www.flandersdc.be/
prijsbepaling kan je een makkelijke
tool vinden.
Indien je jouw producten verkoopt
via een (online) winkel of galerij
moet je, om je eindprijs te kennen,
een marge tellen voor de eindverkoper.
Vergeet niet om in je prijsbepaling
rekening te houden met de BTW,
de belasting op toegevoegde
waarde van de verkoop van producten en diensten. Als je BTWplichtig bent, denk je best in termen van ‘exclusief BTW’. De BTW
op je aankopen vorder je terug
van de staat. De BTW op verkopen
moet je doorstorten aan de staat.
Vergeet dus op het einde van je
prijsbepaling niet om de btw toe
te voegen om te weten hoeveel
de eindconsument moet betalen.
Meestal wordt er 21% gerekend
Besef ook goed dat de uiteindelijke totale omzet de som is van de
gehele productmix. Soms vullen
ontwerpers hun exclusievere lijn
aan met goedkopere items die
goed verkopen en waar meer
marge op kan genomen worden.
Royalty’s
Bij royalty’s krijg je vooraf een kleinere (of geen) vergoeding uitgekeerd maar deel je wel in het risico
van de ondernemer. Je krijgt per
verkocht item een vergoeding. Bij
een slechte verkoop zal je weinig
aan je project verdienen. Als het
project een succes is deel je in de
winst. Het voordeel van royalty’s is
dat de producenten een beperkter
risico lopen en zo gemakkelijker
mee in zee zullen gaan. Toch hebben royalty’s ook nadelen.
Het kan vaak enkele jaren duren
voor je de kosten hebt terugverdiend. Het is daarom interessant
een voorschot af te spreken. Op
die manier ben je verzekerd voor
een minimum aan inkomsten.
Verkoop niet onder je prijs!
Zo houd je niets of weinig voor
jezelf over, kan je er niet van leven
en stel je je product/dienst goedkoper voor dan het is. Bovendien
is het soms ongeloofwaardig plots
kortingen te geven of je prijs te
laten zakken. Dan lijkt het voor
de klant dat hij/zij anders te veel
betaalt.”
Laura Bergans
29
Administratie
Ik schaamde me altijd en
dacht dat ik teveel vroeg. Maar dat
was helemaal niet zo. Ik was niet
zeker genoeg van mezelf. Als je
een paar dingen bewezen hebt is
dat makkelijker.”
Linde Hermans
Als ondernemer ben je verplicht
een administratie bij te houden.
Het is belangrijk dat je je papierwerk en boekhouding goed en
overzichtelijk uitvoert. Dit brengt
je tijd en geld op. Je kan zelf je
boekhouding bijhouden maar het
is aan te raden beroep te doen op
een boekhouder. Een boekhouder
kost geld, maar kan je ook veel
opleveren.
Voor een lijst van erkende boekhouders surf je best naar de
website van het Beroepsinstituut
van erkende Boekhouders en
Fiscalisten of informeer je eens bij
één van je conculega’s. Afhankelijk
of je voor een eenmanszaak of een
vennootschap kiest, zijn de boekhoudverplichtingen anders.
Achter de schermen
Als ondernemer ben je verplicht
om een bewijs te leveren van je
verkopen. Stel een factuur op
wanneer je een dienst verleent of
een product verkoopt. De opmaak
van een factuur is onderworpen
aan specifieke regels. Zo moet je
naast je naam en contactgegevens
ook steeds je bankrekeningnummer en BTW-nummer vermelden.
Ook voor de diensten of goederen
die jij aankoopt, vraag je best een
factuur. Enkel via facturen kan je
namelijk de BTW op aankopen
terugtrekken.
Of je nu zelf aan de slag gaat of je
met een boekhouder werkt, een
inzicht in je boekhouding is van
cruciaal belang. Een boekhouding
geeft je namelijk een realistische
kijk op de financiële situatie van
je bedrijf. Als bedrijfsleider is
het belangrijk om dit goed op te
volgen.
Waaruit bestaat een basisboekhouding:
– een aankoopboek waarin alle
facturen en creditnota’s zitten
die aan jou worden uitgereikt
30
–
–
–
door leveranciers.
in je verkoopboek hou je alle
facturen en creditnota’s bij
die je zelf uitschrijft.
naast de aan- en verkopen
heb je natuurlijk ook de
ontvangsten en uitgaven
wanneer de betaling effectief
gebeurd. Deze hou je bij in
een financieel dagboek. Dit
bestaat uit twee delen: een
kasboek en een bankboek. In
het kasboek schrijf je alle uitgaven en ontvangsten in cash
geld. In het bankboek schrijf
je alle uitgaven en ontvangsten via je bankrekening.
tot slot ben je verplicht om
jaarlijks een inventaris van je
onderneming te maken. Dat is
een opsomming van gedane
investeringen, voorraden,
vorderingen, geldmiddelen en
schulden.
Contracten
Als je op een professionele
manier wil werken, gebruik je
best contracten om gemaakte
afspraken vast te leggen. Designcenter De Winkelhaak biedt een
aantal voorbeeldcontracten aan
via hun website. De contracten
zijn verkrijgbaar tegen betaling.
Ook als UNIZO-lid heb je toegang
tot tal van voorbeeldcontracten
en modellen. Denk bijvoorbeeld
aan een geheimhoudingsovereenkomst als je gaat spreken met
een potentiële producent, een
productie of distributielicentie,
een consignatie of een aankoopcontract met je afzetpunt. Wil je je
helemaal indekken contacteer dan
een advocaat om je contracten
op te stellen of na te lezen. Goede
afspraken maken goede vrienden.
www.advocaat.be.
Elk jaar wordt een jaarrekening
opgemaakt, die bestaat uit een
resultatenrekening, de balans of
inventaris, op basis van bovenstaande stukken.
Indien je hierover bijscholing wil
volgen, kan je steeds bij SYNTRA
terecht. Zij organiseren bijvoorbeeld de opleiding bedrijfsbeheer
en een éénjarige praktijkcursus
boekhouden voor een kleine
onderneming.
Hulplijn voor vragen over fiscaliteit: Voor alle eenvoudige vragen
over personenbelasting, BTW,
vennootschapsbelasting en vzw’s,
belastingen betalen en terugkrijgen, kan je elke werkdag van 8u
tot 17u terecht bij het Contactcenter van de Federale Overheidsdienst Financiën via het telefoonnummer 02 57 257 57.
31
PROSPECTIE
Als beginnend ondernemer ga je
op zoek naar opdrachten. Dat is
niet altijd even gemakkelijk. Je
maakt potentiële klanten warm
voor jouw projecten en informeert
ze over de onderneming.
Met andere woorden: je maakt
jezelf bekend!
Bedenk hierbij in eerste instantie dat marketing een jarenlang
proces is. Om die reden maak je
best plannen voor de toekomst.
Waar wil je met je bedrijf op lange
termijn naartoe? Hoe kan je daar
geraken? Wie zal je doelgroep
zijn? Hoe kan je laten weten dat je
bestaat, wat je kan betekenen en
waarom ze hiervoor bij jou moeten
zijn? Kortom, a (wo)man needs a
plan!
Marketing is ook geen exacte
wetenschap: je moet zelf het
verhaal creëren. Denk na over hoe
je jezelf wil profileren. En zorg dat
je dit profiel uitstraalt in alle vier
de marketing-P’s: Product, Prijs,
Plaats en Promotie.
Communicatie
5 regels om je te helpen:
– Wees ijverig: blijf werken aan
je marketing, het is een lange
termijn proces.
– Wees consistent: draag
hetzelfde uit in al de communicatie, zowel in inhoud als in
vorm.
– Wees relevant voor de doelgroep.
– Wees interessant.
– Wees jezelf: authenticiteit
leidt tot geloofwaardigheid.
Bron: Thomas Odeurs – Elab en Jan
Bloemen - Casacosmos
Om te zorgen dat je je doelgroep
ook effectief kan bereiken, maak je
tenslotte een communicatieplan.
Een communicatieplan omvat een
oplijsting van de activiteiten in
combinatie met de kanalen die je
32
gebruikt op bepaalde tijdstippen.
Zie hieronder enkele items die een
goed communicatieplan bevatten:
Datum Op welk moment wordt de
communicatieactie uitgevoerd?
Doelgroep Welke groep personen wil je met deze actie bereiken?
Boodschap Wat is de inhoud van
de communicatieactie?
Middel Welke communicatiemethode gebruik je om de boodschap
duidelijk over te brengen (e-mail,
niewsbrief, infosessie, folder, affiche, website …)?
Afzender Wie brengt de boodschap over?
Frequentie Hoeveel keer zal
deze precieze actie worden herhaald? (periodiciteit: eenmalig,
wekelijks, maandelijks doorlopend
…)
Materiaal Welk materiaal is
nodig om de communicatieactie
goed uit te voeren? (brochure,
website, social media, naamkaartje
…)
Verantwoordelijke Wie is
praktisch verantwoordelijk voor
het uitvoeren van de actie?
Bron: Federale Overheid België.
Netwerken
Het leggen en onderhouden van
contacten, ook wel netwerken
genoemd, en een goede communicatie met de klanten zijn
erg belangrijk voor de verdere
uitbouw van je carrière. Het doel
is het delen van kennis, informatie
en contacten. Naast het netwerken met potentiële klanten, moet
je ook de concurrenten en de
33
pers dichtbij houden. Iedereen
kan immers van belang zijn in het
uitbouwen van activiteiten en de
uitvoering van jouw projecten.
hoogte via status updates,
deel interessante weetjes,
ideeën, inspiratie.
Bron: Katja Craeghs - Greenpoint
Communicatie
Investeer in een naamkaartje dat
past bij het imago en doelstelling.
Een professioneel en duidelijk
kaartje geeft de mogelijkheid om
een goede indruk na te laten bij
mogelijk nieuwe klanten of producenten. Dring jezelf niet op, dat
kan averechts werken.
Enkele netwerktips:
– Maak een analyse van je
huidig netwerk. Bepaal wat
voor jou de reden is om te
netwerken.
– Wacht niet met het opbouwen van een netwerk tot je
het nodig hebt. Netwerken is
investeren op lange termijn,
het draait niet altijd enkel om
de business.
– Voor wat hoort wat: doe ook
iets terug voor iemand.
– Laat je introduceren door
iemand anders.
– Met een vraag leg je makkelijker contacten dan met een
verkoopspraatje.
– Zorg dat je in drie zinnen kan
vertellen wat je doet. Zorg
voor een verhaal. Dat blijft
hangen en wordt makkelijker
doorverteld.
– Vertel met passie over je activiteit maar maak ook tijd om
te luisteren naar anderen.
– Zorg dat je bij elk event
minimaal één persoon leert
kennen. Ga naar events die je
werkelijk interesseren zodat
je ongeacht het netwerk een
meerwaarde hebt. Meestal
kom je daar ook gelijkgestemden tegen.
– Onderhoud de offline contacten online. Zoek ze op via LinkedIn of stuur ze de volgende
dag een e-mail. Hou ze op de
34
Cultuurplatform Design, maar ook
andere organisaties zoals C-mine
crib organiseren regelmatig bijeenkomsten. Daar kan je contact
leggen met andere creatieve
ondernemers, experts, producenten ... Om op de hoogte gehouden
te worden van de activiteiten van
Cultuurplatform Design, kan je je
inschrijven voor de nieuwsbrief of
Cultuurplatform Design volgen op
Facebook.
Via de website van netwerkgoeroe
Jan Vermeiren kan je je registreren
voor een online netwerkcursus. Of
je kan zelf aan de slag gaan met
de informatie die je gratis op zijn
website vindt.
Adressenbestand
Hou de gegevens van je contacten
geordend bij in een adressenbestand dat je snel en efficiënt
kan raadplegen indien nodig. Dit
bestand kan ook gebruikt worden
voor het verzenden van mailings.
Als je wil werken met nieuwsbrieven, zijn er online verschillende
tools beschikbaar. Mail Chimp
bijvoorbeeld, je kan er tot 2.000
adressen gratis gebruik van maken.
Goede communicatie met je klanten is belangrijk. Onderstaande
boeken gaan over netwerken, hoe
je jouw project best kan presenteren aan klanten, hoe je kan
omgaan met mogelijke conflicten
en wat een klant allemaal van jou
mag verwachten.
Zelfpromotie van de kunstenaar, uitgegeven door NICC, D
2005/9097/1.
kenen voor iemand die met een
vaag idee rondloopt.”
Jeroen Seré
Doug Lowe, Networking for
Dummies, 2009. ISBN 0-47053405-2
Jan Vermeiren, Let’s connect,
2007. ISBN 978-9043-01509-7
Rob van Eeden, Netwerken
werkt, op weg naar de baan
die je wilt. 2009. ISBN
978-9049-10340-8
Shan Preddy, Marketing en
acquisitie voor ontwerpers.
2006. ISBN 90-6369-105-X
Kitty De Jong e.a., Handboek
voor het opzetten van een
ontwerppraktijk. 2013. ISBN
978-90-6369-318-3
Ik word steeds meer geconfronteerd: goeie ideeën zijn één
ding, maar mensen zoeken die je
willen helpen met de concrete uitvoering, zijn een ander. Dat is echt
niet evident. Netwerken wordt een
noodzaak omdat je toch echt wel
je ontwerpen bij de mensen wilt
brengen. Als ik het moet doen, dan
doe ik dat zeer direct. Ik pak mijn
product en portfolio mee en ga
naar een bedrijf of beurs.”
Caro Van den Hole
Maison Caro
Een eigen huisstijl is kenmerkend voor een kunstenaar, je krijgt
maar eenmaal een eerste indruk.
Professionele naamkaartjes zijn al
een goede start.”
Michaël Verheyden
Contacten kan je overal leggen, dus luister goed en creëer
mogelijkheden. Je weet zelf beter
wat je eventueel zou kunnen bete-
35
Portfolio
Offline/Online
Je moet jezelf promoten als startend creatief ondernemer. Hiervoor
leg je best een portfolio aan. Dat is
een map waar je een selectie van
projecten/producten in bundelt en
waarmee je jezelf kan voorstellen
bij potentiële klanten om hen te
overtuigen van je kunnen. De klant
kan meteen zien hoe je te werk
gaat en wat jouw vorig werk was.
Communicatie
De inhoud van je portfolio bestaat
meestal uit:
– je contactgegevens en info
over je opleiding en werkervaring.
– jouw visie en reflectie op je
werk.
– presentatie van je werk (producten, projecten, ideeën,
prijzen …). Beschouw het als
jouw persoonlijke etalage.
Enkele tips van Jasmijn Verlinden
van FFI, het Flanders Fashion
Institute:
– Alle stukken in je portfolio
moeten relevant zijn: focus
op kwaliteit i.p.v. kwantiteit.
Zie jezelf als de curator van je
portfolio, je wordt beoordeeld
op wat je wel en niet selecteert.
– Zorg ervoor dat je portfolio
divers is, laat zien wat jouw
competenties zijn. Hoe veelzijdiger je lijkt, hoe aantrekkelijker je wordt voor de klant.
Mix daarbij commerciële en
vrije opdrachten, zo toon je
dat je van verschillende markten thuis bent.
– Vermeld kort bij elk project
van wanneer het dateert,
welke materialen je gebruikt
hebt, in welke context je het
gemaakt hebt (opdracht of
vrij werk) en eventueel in
samenwerking met welke
partners.
– Een beeld zegt meer dan
duizend woorden. Beperk
36
–
–
–
–
de tekst in je portfolio maar
zorg voor enkele duidelijke en
neutrale beelden.
Pas de samenstelling van je
portfolio aan naargelang je
klant.
Kies zorgvuldig je lay-out.
Laat deze in het hele portfolio doorlopen en zorg dat
het aansluit bij de stijl van je
werk.
Je portfolio is selectief en
representatief, goed gestructureerd en georganiseerd.
Voorzie een mailbare pdfversie van je portfolio. Als je
het doormailt, zorg dan dat
het bestand niet groter is dan
2 à 3 MB.
Op de website van FFI kan je
onder Kennis enkele Portfolio Do’s
& Dont’s downloaden.
Clare McNally, Portfolio Class
with Clare. 2008. ISBN 97890-6369-198-1
In de brochure Handboek
Portfolio van KUNSTWERK(t)
en NICC wordt dieper
ingegaan op de presentatie
via een portfolio. Je kan er
enkele handige do’s en dont’s
terugvinden, zowel voor een
papieren als een digitaal
portfolio. Deze kan je online
terugvinden op de website
van NICC.
Online
portfoliobanken
Er bestaan verschillende online
portfoliobanken waar je je werk en
contactgegevens online kan publiceren. Meestal is dit interessant om
mensen binnen je eigen branche te
bereiken en/of je te laten inspireren. Doe wat opzoekwerk over
de meest relevante netwerken
binnen jouw discipline. Er is hier
zowel een gratis als een betalend
aanbod.
Zo is er de ontwerpersdatabank
van Optimo en Flanders Inshape.
Zij brengen Vlaamse bedrijven en
ontwerpers sneller en efficiënt met
elkaar in contact. Als je professioneel actief bent als ontwerper kan
je je gratis registreren.
Young Designers United heeft hetzelfde doel, maar dan voor jonge
ontwerpers uit heel Europa.
Designspotter is een internationaal erkend online platform waar
ontwerpers hun nieuwste werk
publiceren. Dit platform wordt
druk gevolgd door de gespecialiseerde pers.
Addictlab.be biedt een platform
aan jonge ontwerpers. Je kan meewerken aan hun projecten en zo
een publicatie krijgen in hun magazine. Daarnaast biedt addictlab je
ook de mogelijkheid om je werk te
publiceren in hun online databank.
Creativeskills.be is een portfolio en
job platform gericht op de Belgische creatieve industrie.
Anderen die hot zijn momenteel:
– gratis: Behance, Devian Art,
ComputerLove en Arcademi.
Deze laatste is een select
netwerk waarvoor je een
uitnodiging moet krijgen na
screening van je werk.
– betalend: Cargocollective,
Krop en Paspartout. Je
portfolio op deze betalende,
internationaal gerespecteerde
portfoliodatabanken is even
professioneel als je eigen
website.
Online aanwezigheid
Online aanwezigheid niet meer
weg te denken. Het is belangrijk
dat je op één of andere manier
terug te vinden bent op het internet.
Indien je professioneel wil overkomen is een eigen website essentieel. In het uiterste geval enkel
een beginpagina met je contactgegevens. Dit kan op termijn altijd
uitgroeien tot een professioneel
online portfolio, een volwaardige
website of misschien zelfs een
webshop. Reserveer alvast jouw
domeinnaam zodat niemand
anders je voor is. Een eigen blog is
een handig en goedkoop hulpmiddel om nieuwe ideeën en werk
voor te stellen. Je kan ook een
dagboek bijhouden, met up-todate nieuws. Probeer met je blog
wel een echte meerwaarde te
bieden, deel je passie, vertel een
verhaal en toon jouw bijzondere
blik op de dingen als designer
of kunstenaar. Authenticiteit is
hier een sleutelwoord. Zorg dat
het geloofwaardig is zowel naar
inhoud als naar vorm.
Een eigen website aanmaken is
tegenwoordig een koud kunstje.
Er bestaan heel wat kant-en-klare
(gratis en betalende) tools om je
hiermee te helpen. Wordpress (de
downloadversie) is een van de
meest gebruikte content management systemen om een website
mee op te bouwen. Het voordeel
van zo een content management
systeem is dat je gemakkelijk en
snel aanpassingen kan doen aan
je website. Andere mogelijkheden
zijn bijvoorbeeld Cargocollective,
tumblr, blogspot, Paspartout…
Sociale netwerksites zoals Facebook, Twitter, Pinterest, Instagram, LinkedIn … zijn interessante
hulpmiddelen om je werk bekend
te maken. LinkedIn focust zich op
professioneel gebruik. Hier laat je
zien wat je als professional hebt
gerealiseerd, met wie en voor welk
37
bedrijf. Maar ook andere netwerksites hebben zo hun voordelen.
Hierbij is het belangrijk om je
persoonlijke en professionele
accounts te scheiden. Als je je
onder je eigen naam profileert,
maak je best voor dezelfde naam
een professionele pagina aan.
Ook hier is het aan te raden de
accounts al aan te maken ook al is
het voor eventueel later gebruik.
Je hebt enkel controle over de
accounts die je zelf beheert.
Communicatie
Een fundamentele tip: hou je
online aanwezigheid up-to-date
of hou ze verborgen. Slapende
accounts worden niet geapprecieerd. Zorg er dus voor dat je het
ook echt actief bijhoudt.
Wees je er altijd van bewust dat
wat je op het internet post, je
nog jaren later kan achtervolgen
wanneer klanten je naam googlen.
Tip: google sporadisch je eigen
naam zodat je weet hoe je online
aanwezig bent. Niet tevreden met
de resulaat: zorg voor nieuwe en
relevante informatie zodat de oude
gegevens onderaan in de zoekresulaten komen.
Hou er ook rekening mee dat je
best je privé buiten je professionele inhoud houdt.
Uiteraard wil je ook dat jouw
website bezoekers krijgt. Via
SEO-technieken (Search Engine
optimization) kan je zorgen dat
je website zowel inhoudelijk als
technisch beter scoort in de online
zoekmachines. Op het internet kan
je hier allerhande informatie over
vinden. Meten is weten en hiervoor
kan je gebruik maken van Google
Analytics. Dit is een gratis dienst
van Google die de statistieken van
je website bijhoudt zoals aantal en
herkomst bezoekers, populariteit
van je pagina’s …
Bron: Martijn Vogelaers van Uber &
Kosher. Ellen Eurlings.
Personal Branding
Hou er rekening mee dat je visuele
identiteit essentieel is bij zowel
een offline portfolio als je online
aanwezigheid. Jouw visuele taal
moet je doortrekken in het logo
en de huisstijl maar ook in tekst en
de consistente keuze van beeld.
Een sterke ‘branding’ moet in
evenwicht zijn met sterk werk. De
eerste indruk is van zeer groot
belang. Eenmaal je interesse hebt
opgewerkt moet die sterke ‘branding’ zich ook vertalen in sterke
inhoud en werk.
Als ontwerper ben je niet
enkel ontwerper van je product,
maar ook van waar je product
terecht komt. De grafische vormgeving, de sfeer, de presentaties,
jezelf. Het moet als het ware een
totaalgevoel zijn in jouw product
en wereld.”
Caro Van den hole
Maison Caro
Hou je online portfolio upto-date en toon enkel je beste
projecten. Een grote variatie van
verschillende projecten laat zien
wat je allemaal in je mars hebt.
Zorg er voor dat mensen gemakkelijk kunnen navigeren doorheen
je website. Bedenk voor je offline
portfolio iets waar je oud werk
gemakkelijk kan uithalen en nieuw
kan toevoegen, zodat je niet elke
keer alles opnieuw hoeft te printen.”
Delphine Courier
Wedstrijden &
tentoonstellingen
Om een grotere naamsbekendheid
te krijgen kan je deelnemen aan
wedstrijden. Naast de prijzen en
erkenning die je ermee kan winnen, bouw je je portfolio verder
uit en is het een manier om je aan
de pers te tonen. Cultuurplatform
Design houdt je op de hoogte
van wedstrijden en oproepen via
de nieuwsbrief. Via tentoonstellingen kan je je werk aan het grote
publiek tonen. Cultuurplatform
Design en kunstencentrum Z33
geven pas afgestudeerden de
mogelijkheid om zichzelf te presenteren aan een ruim publiek met
Toegepast. Meer info via design.
cultuurplatform.be/activiteiten/
toegepast.
Toegepast gaf me de mogelijkheid om creatief bezig te blijven
toen dat op professioneel gebied
niet mogelijk was. Het was ook de
aanzet van een uitgebreid contactennetwerk waar ik nog steeds
vruchten van pluk. Het heeft me
geholpen de eerste stappen te
zetten als professioneel ontwerper,
naar bedrijven toe stappen voor
de ontwikkeling van je product.
Natuurlijk gaat dat gepaard met
positieve ervaringen en tegenslagen, maar al die bagage die je mee
krijgt is van onschatbare waarde.”
Hanne Put
designer bij JBC
Deelnemen aan wedstrijden
is heel belangrijk. Als je de winnaar of 1 van de winnaars bent,
dan krijg je veel aanzien en vormt
dit een bevestiging dat je goed
bent in wat je doet. ‘Opdrachtgevers’ vinden jou sneller en gaan
je gemakkelijker aanspreken voor
nieuwe opdrachten.”
Delphine Courier
38
39
Communicatie
Pers
Als je een tentoonstelling plant,
of een nieuw product op de markt
wilt brengen, loont het de moeite
om de pers hier van op de hoogte
te brengen. Redactionele aandacht
is immers gratis reclame en wordt
beter opgepikt door de lezers dan
een advertentie. Je kan dit doen
aan de hand van een persbericht.
Lead Hierin komt kort het basisidee, een antwoord op vragen die
journalisten zich stellen: wie? wat?
waar? wanneer? waarom? hoe?
Kies ook hier voor korte zinnen,
hou het duidelijk.
Voor je aan een persbericht begint
stel je eerst de volgende vragen:
– Wat is de nieuwswaarde van
mijn bericht?
– Wie wil ik bereiken (doelpubliek)?
– Via welke mediakanalen
bereik ik dat best? Nationale
en/of regionale pers, dagbladen, tijdschriften, nichetijdschriften, (internationale)
designblogs, radio. Belangrijk
is dat jouw persbericht bij de
juiste persoon terecht komt.
Contactgegevens vind je vaak
terug op de websites van de
verschillende media. Stuur je
persbericht steeds naar de
algemene redactie en naar de
betrokken journalist.
– Volg hier ook telkens je opgemaakt communicatieplan.
Body Voor de journalist die op
zoek is naar meer achtergrondinformatie, details over de info in
de lead. Hier kan je bv. ook quotes
van jezelf en/of meer bekende
personen aanhalen.
Kop en Lead moeten samen de
essentie geven.
Contactpersoon Naam, email
en telefoonnummer.
Boilerplate Situeer jezelf
onderaan het persbericht (context,
branche, sector, reputatie, vergelijkingen ...).
Schrijf steeds zakelijk, objectief
en let er ook op dat je tekst geen
schrijffouten bevat. De site van
VRT taalnet is hierbij een handig
hulpmiddel.
Een persbericht is een duidelijk en
overzichtelijke tekst (max. 1 A4)
met volgende structuur:
Persbericht – datum
Kop De kop zegt alles, het is een
samenvatting, de essentie van het
persbericht. Maak een titel en een
ondertitel. Dan heb je twee kansen
om de aandacht van de journalist
vast te krijgen. De titel is optimaal
niet langer dan zeven woorden,
de ondertitel mag langer zijn.
Inhoudelijk moeten ze wel verschillen. Schrap overbodige woorden
en details die je beter in je tekst
toelicht.
40
41
Intellectuele
eigendom
Elk nieuw product, technische
werkwijze, design, logo, naam … is
beschermbaar. Als je geen maatregelen neemt om je innovaties te
beschermen, mogen anderen dit
vrij gebruiken. Intellectuele eigendomsrechten zijn territoriaal en in
tijd beperkt. Hoe ver je gaat is een
kwestie van maatwerk en uiteraard
moet je afwegen of de investering
hierin ook zal opbrengen.
Er zijn verschillende soorten rechten waar je als ontwerper beroep
op kan doen om je project of
ontwerp te beschermen. Hieronder
volgen de belangrijkste.
Auteursrecht
Auteursrechterlijke bescherming
wordt enkel toegekend aan een
uitdrukkingswijze en niet het idee
zelf. Het werk moet een eigen
oorspronkelijk karakter bezitten en
een persoonlijke stempel van de
maker dragen.
intellectuele eigendom
Auteursrechten op eigen creaties
ontstaan normaal gezien automatisch. Wettelijk kan je je auteursrechten in België niet registeren
en zijn er dus ook geen bijzondere
formaliteiten vereist. Diegene die
op of in het werk met naam of
schuilnaam is aangeduid, wordt als
maker beschouwd.
Het auteursrecht geldt tot zeventig
jaar na het overlijden van de eigenaar van het ontwerp.
Voorbeeld: artistieke creaties zoals
muziek, films, boeken, schilderijen,
illustraties, unica … maar ook software, databases …
Toch kan het nuttig zijn om de
auteursrechterlijk beschermde
documenten te deponeren maar
dan enkel om een datum vast te
leggen. In geval van conflict wordt
er gekeken wie het eerst in het
42
bezit was van de documenten. Let
dus op: een depot creëert geen
rechten, het geeft enkel een bewijs
van datum. Het zoeken naar een
wettelijke bescherming na de ontwerpfase via andere intellectuele
eigendomsrechten blijft noodzakelijk.
Dit deponeren kan bij verschillende instanties:
– bij een registratiekantoor van
de FOD Financiën.
– bij een notaris naar keuze.
– via een I-DEPOT bij het Benelux Bureau voor Intellectuele
Eigendom.
Merkenrecht
Als merk kunnen worden
beschouwd: alle grafisch af te
beelden tekens die in staat zijn
de waren of diensten van een
onderneming te onderscheiden.
Het kan zowel om woord- als om
beeldmerken gaan. Zo kan je bijvoorbeeld het logo van je zaak als
woord en als logo laten vastleggen.
Om het merkenrecht te verkrijgen
moet het aan enkele voorwaarden
voldoen:
– het merk moet een voldoende
onderscheidend vermogen
hebben. Dit betekent dat het
merk niet louter de opgeëiste
producten of diensten mag
beschrijven (bv. ‘Apple’ als
merk voor computers, maar
niet voor appels).
– het merk mag niet in strijd
zijn met de openbare orde en
goede zeden.
– het merk mag niet tot misleiding leiden bij het grote
publiek.
– het merk moet nog beschikbaar zijn. De aanvrager
wordt verondersteld dit zelf
vooraf te onderzoeken in de
43
bestaande registers. Je kan
dit doen op de website www.
boip.int.
Een merkbescherming geldt steeds
minstens voor de hele Benelux. Dit
kan worden aangevraagd, tegen
betaling, bij het Benelux-Bureau of
via de Federale Overheidsdienst
Economie. Een merk kan ook worden beschermd in de hele Europese Unie (via het Bureau voor
Harmonisatie binnen de Interne
Markt, OHIM) of internationaal (via
een depot bij de World Intellectual
Property Organization of WIPO).
Het merkenrecht geldt voor 10
jaar en kan onbeperkt verlengd
worden.
intellectuele eigendom
Tekeningen- en
Modellenrecht
Als tekening of model wordt
beschouwd het uiterlijk van een
product of een deel ervan. Hierbij
wordt gekeken naar kenmerken
zoals bijvoorbeeld de lijnen, de
omtrek, de kleuren, de vorm, de
textuur of de materialen van het
product of de versiering ervan.
Je kan het beschermen voor
zover de tekening of het model
nieuw is en een eigen karakter
heeft. Onder ‘nieuw’ verstaat men
iets wat minder dan 12 maanden
openbaar is gemaakt. Men spreekt
over een tekening in het geval van
een tweedimensionaal karakter
(bijvoorbeeld het patroon of dessin op behang, textiel, tegels of
serviesgoed), en over een model
als het voortbrengsel driedimensionaal is (bijvoorbeeld de vormgeving van meubels, juwelen, huishoudelijke apparaten, serviesgoed,
verpakkingsmaterialen …)
Via modelbescherming kan je
optreden tegen namaak van het
nieuwe uiterlijk van een product
of een onderdeel daarvan. Je kan
44
je tekening of model registreren
voor de Benelux (bij het BeneluxBureau) of voor alle 27 lidstaten
van Europa (via het Bureau voor
Harmonisatie binnen de Interne
Markt). Het verschil in kostprijs
voor 1 model tussen beide depots
is niet groot. Net zoals bij merken,
is er bij het tekeningen- en modellenrecht ook een internationale
procedure via het WIPO.
De inschrijving bij een depot is 5
jaar geldig en kan maximaal tot 25
jaar worden verlengd.
Octrooirecht
Een octrooi of een patent is een
exclusief recht tot het industrieel maken of verkopen van een
product of het exploiteren van
een uitvinding. Een octrooi kan
door de rechthebbende worden
gebruikt als een monopolie op een
bepaald stuk techniek en geeft
de octrooihouder het recht om
anderen te verbieden de uitvinding
bedrijfsmatig toe te passen.
Daarvoor moet je wel een octrooiaanvraag doen. Let er op dat je het
octrooi niet bekend maakt voor de
octrooiaanvraag is gebeurd.
– Net zoals bij het modellenrecht moet het gaan om iets
totaal nieuw, zij het zonder
respijtperiode.
– Het mag geen deel uitmaken
van ‘de stand van de techniek’
(alles wat voor de datum van
de beschermingsaanvraag
publiek toegankelijk is, in
welke vorm, taal, land dan
ook).
– Daarnaast moet de uitvinding
industrieel toepasbaar zijn.
– Er moet een zekere ‘uitvindingshoogte’ zijn. Het octrooi
mag geen variatie zijn van
een al bekend apparaat, product of werkwijze.
Je kan je uitvinding tot 20 jaar
beschermen. Ook hier kan je kiezen of je je octrooi nationaal (bij
de Dienst Intellectuele Eigendom
van de Federale Overheidsdienst
Economie, KMO, Middenstand,
Energie), Europees (bij een vestiging van het Europees octrooibureau, bv. EPO Brussel) of internationaal (WIPO) beschermt.
Om te weten of er al iemand met
hetzelfde idee is geweest kan je op
sites zoals Esp@cenet en Google
patents reeds ingediende patenten
checken.
uitvoeren die je concreet advies
geeft over hoe jij je idee kan
beschermen.
Agentschap Ondernemen heeft
een interessante IE-scan waarbij
hun accountmanager je onderneming uitgebreid doorlicht op het
vlak van intellectuele eigendom,
om zo juiste acties en prioriteiten
te bepalen.
Geheimhoudingsverklaring
Als je een nieuwe klant, een
potentiële producent of partner
aanspreekt, wees dan voorzichtig
met het tonen van al je plannen.
Om je ontwerp te beschermen kan
je een geheimhoudingsverklaring
opstellen. Als je potentiële klant
zo’n verklaring weigert, wees dan
voorzichtig. Als je je klant niet
wilt verliezen kan je proberen om
je ontwerpen en plannen fasegewijs aan de geïnteresseerden te
tonen. Op de website van NOVU,
de Nederlandse Orde van Uitvinders, kan je een voorbeeld van een
Geheimhoudingsverklaring downloaden (bij NOVU, Diensten).
Meer info over
intellectuele
eigendom
Verschillende organisaties zoals
onder meer het Innovatiecentrum,
Flanders InShape, ProMateria en
Agentschap Ondernemen organiseren op regelmatige basis infosessies over Intellectuele eigendomsrechten.
Via de website www.beschermmijnidee.be van Agentschap Ondernemen kan je zelf een idee-scan
45
Ondernemen
zonder grenzen
Heb je er ook al eens aan gedacht
welke mogelijkheden het buitenland, en in het bijzonder de Euregio Maas-Rijn (EMR) biedt? Net
over de grens ligt, in de driehoek
Maastricht, Aken, Luik, een groot
klantenpotentieel.
De grens oversteken is soms maar
een kleine afstand maar het brengt
heel wat met zich mee. Afhankelijk of je binnen of buiten Europa
werkt, komen er andere regels en
wetten kijken. Ondernemen met of
in het buitenland heeft onder meer
implicaties op de facturatie, op de
btw regelgeving, op de bescherming van intellectuele eigendom,
extra in- of uitvoerrechten ….
Ondernemen zonder grenzen
Laat je hier echter niet doorafschrikken. Er bestaan verschillende
initiatieven om je hierbij verder te
helpen.
Op de website www.creativebusinessguide.eu kan je allerhande
informatie terugvinden over ondernemen in de Euregio met inbegrip
van cultuurverschillen.
Op de website van het Kunstenloket onder de rubriek advies en
documenten kunnen kunstenaars
meer informatie vinden over het
werken in het buitenland of met
buitenlandse opdrachtgevers. Zij
geven meer informatie over de
wetgeving van transport, levering
of tijdelijk verblijf van goederen
in het buitenland, en de BTW
regelgeving voor kunstenaars die
verkopen aan het buitenland.
Zowel UNIZO als Voka hebben op
hun website een luik internationaal
ondernemen waar je terecht kan
voor alle informatie over kopen en
verkopen met, en ondernemen in
het buitenland.
46
Flanders Investment and Trade
(FIT) en Entreprise Europe Vlaanderen zijn de aanspreekpunten
van de overheid voor internationaal ondernemen. FIT biedt je een
antwoord op vragen over landen
of sectoren, handelsgebruiken en –
reglementering. Bovendien kunnen
Vlaamse KMO’s subsidies via FIT
aanvragen voor bv. prospectiereizen, deelname aan internationale
beurzen in het buitenland of de
vertaling van technische brochures.
Enterprise Europe Vlaanderen
begeleidt je onder meer bij het
vinden van je weg in verschillende
aspecten van de Europese regelgeving en toegang tot Europese
financiering voor uw project.
Wil je van een ervaren ondernemer
leren hoe je een bedrijf met internationale allures runt? Misschien is
Erasmus voor jonge ondernemers
dan iets voor jou. Erasmus voor
Jonge Ondernemers is een programma van de Europese Commissie met als doel nieuwe ondernemers te helpen bij het verwerven
van vaardigheden die nodig zijn
om een KMO te runnen en te
laten groeien. Daartoe biedt het
programma de mogelijkheid aan
nieuwe ondernemers om gedurende een periode van minimum één
maand en maximum zes maanden
samen te werken met een ervaren ondernemer in een andere
EU-lidstaat. Bovendien voorziet
het programma in praktische en
financiële steun voor de nieuwe
ondernemer. Meer informatie kan
je terugvinden op www.erasmusentrepreneurs.eu
Ook Flanders DC biedt regelmatig
mogelijkheden voor recent afgestudeerde creatievelingen om een
waardevolle buitenlandse werkervaring op te doen. Hou zeker hun
website in het oog.
47
Ondernemen zonder grenzen
Als je net over de grens gaat kijken, kan je je ook altijd eens informeren bij Creapoint in Nederland,
een initiatief van de Kamer van
Koophandel Nederland. Creapoint
ondersteunt startende ondernemers en helpt hen op maat om
een goede ondernemer te worden.
Ze zijn gevestigd in Maastricht,
Heerlen en Venlo en meer info kan
je terugvinden op de website van
www.creatiefzuid.nl.
48
49
Ondersteuning
Cultuurplatform Design ondersteunt en promoot beloftevolle
designers en design in Limburg. In
samenwerking met verschillende
partners zorgt Cultuurplatform
Design voor inspirerende denkmodellen over design en creëert ze
een dynamisch designklimaat in
Limburg en Vlaanderen.
Bizidee is een ondernemingsplanwedstrijd die deelnemers gratis
individuele begeleiding en workshops aanbiedt, die kunnen helpen
bij het schrijven van een degelijk
ondernemingsplan dat kan leiden
naar een reële start-up. Ook na
deelname aan de ondernemingsplanwedstrijd biedt Bizidee gratis
begeleiding aan naar financiering
van het project.
ondersteuning
C-mine in Genk is dé hotspot
voor creativiteit die een aanbod
genereert op het snijpunt van
innovatie en belevenissen. Eén
van de spilfiguren in de pijler
creatieve economie is C-mine
crib. C-mine crib biedt een unieke
en stimulerende omgeving aan
creatieve ondernemers en organisaties die creatief ondernemerschap ondersteunen. Het aanbod
bestaat uit kantoorruimtes in
diverse formules, een professionele demoruimte, een inspirerende
creativity loft en co-workingspace.
Daarnaast wordt er professionele
businessbegeleiding en een rijk
activiteitenportfolio aangeboden
voor zowel creatieve ondernemers
als traditionele ondernemers die
creativiteit inzetten als tool in hun
innovatieprocessen.
Designcenter de Winkelhaak,
erkend als adviescentrum door
de Vlaamse Gemeenschap, is een
bedrijvencentrum in Antwerpen
dat infrastructuur en diensten ter
beschikking stelt aan creatieve
ondernemers. Daarnaast biedt de
50
Winkelhaak ook begeleiding aan in
ondernemerschap.
Design Vlaanderen is een onderdeel van het Agentschap Ondernemen en promoot designers en hun
ontwerpen. Deze promotie geldt
enkel voor designers erkend door
Design Vlaanderen. Om erkend te
worden, kan je deelnemen aan de
selectieproeven die twee maal per
jaar worden georganiseerd.
IDE, Innovatie & Design Euregio
brengt designers, bedrijven en
onderzoekers samen in designinnovatietrajecten die vanuit ontwerpend onderzoek leiden tot nieuwe
business opportuniteiten.
Deze resulteren in nieuwe, waardevolle producten en diensten
waarbij de gebruiker centraal staat
en die tegelijkertijd duurzaam,
gebruiksvriendelijk, competitief en
aantrekkelijk zijn.
FabLab Genk, gelegen op de site
van C-mine, is een open onderzoeks-, experimenteer- en maakruimte, waar iedereen de aanwezige apparatuur kan gebruiken om
haar of zijn ideeën om te zetten in
iets tastbaars. FabLab Genk is een
samenwerking tussen MAD-faculty
en UHasselt en wordt ondersteund
door Europa, via het Interreg IV
programma.
Flanders DC, of voluit Flanders
District of Creativity, is de Vlaamse
organisatie voor ondernemingscreativiteit, opgericht door de
Vlaamse regering. Flanders DC
heeft als missie om ondernemend
Vlaanderen creatiever te maken en
creatief Vlaanderen ondernemender. Flanders DC bouwt daarom
aan kennis, sensibiliseert en ontwerpt handige hulpmiddelen voor
wie creatief en ondernemend aan
de slag wil en richt zich op (creatieve) ondernemers, leerkrachten,
51
leerlingen, beleidsmakers en het
grote publiek.
Flanders Fashion Institute is
onderdeel van Flanders DC en
stimuleert ondernemerschap in
de mode-industrie in Vlaanderen,
begeleidt ontwerpers in hun loopbaan en promoot mode uit Vlaanderen nationaal en internationaal.
Hogeschool PXL Hasselt start in
2013 met een Centrum Ondernemen om ondernemerschap
bij studenten te stimuleren. Elke
student kan ondernemer worden!
De student wordt begeleid van
idee tot onderneming via een
opleidingstraject op maat. Hij zal
niet enkel kennis en vaardigheden
van ondernemerschap ontwikkelen maar ook begeleid worden
met ondersteunende diensten en
expertise. Hiervoor werkt Hogeschool PXL nauw samen met
externe partners en bedrijven.
ondersteuning
Kunstenloket is een informatie- en
adviesplatform voor de artistieke
sector en organiseert info- en
vormingssessies over de juridische,
zakelijke en administratieve aspecten van de artistieke praktijk.
Quartier Canal is de creatieve
ontwikkelzone van Stad Hasselt.
Tal van gevestigde en startende
ondernemingen zijn er gehuisvest.
De zone geldt als accelerator voor
startende ondernemingen van
Limburgse bodem. Je kan er ook
terecht voor inspirerende kantoorruimtes.
Organisaties specifiek
voor starters
De overheid geeft via de website
van Federale Overheidsdienst
Economie, KMO, Middenstand en
Energie de recentste informatie
voor ondernemingen en starters.
52
Het Agentschap Ondernemen wil
de drijvende kracht zijn achter
meer en sterker ondernemerschap in Vlaanderen. In de eerste
plaats treedt het Agentschap
Ondernemen op als regisseur. Het
ondersteunt en stimuleert andere
actoren — bedrijfsorganisaties,
steden en gemeenten … ­— om een
bedrijfsvriendelijk beleid te voeren
en projecten op te zetten die het
ondernemerschap bevorderen.
Daarnaast treedt het Agentschap
Ondernemen op als actor en staat
het — complementair met de
verschillende bedrijfsorganisaties
— ondernemingen actief bij. Het
Agentschap Ondernemen heeft
in elke provincie een multidisciplinair team van medewerkers die
ondernemingen informeren en
oriënteren over de verschillende
manieren waarop de overheid hen
kan ondersteunen. Zo informeert
en oriënteert het Agentschap
Ondernemen ondernemers bijvoorbeeld over de financiering van hun
onderneming en over het belang
van een goed ondernemingsplan,
begeleidt het Agentschap hen bij
het zoeken naar een geschikte
locatie voor hun onderneming
en ondersteunt het hen bij de
vergroening van hun onderneming
(energie- en eco-efficiëntiescans)
...
VDAB, de Vlaamse Dienst voor
Arbeidsbemiddeling, begeleidt
niet-werkende werkzoekenden in
het vinden van een job.
Via de website van VDAB kan je
de gratis webcursus Starten met je
eigen zaak volgen.
Starterslabo biedt een begeleide
tussenstap naar ondernemerschap voor werkzoekenden. Met
de steun van de overheid en met
een begeleidingstraject erkend
door de VDAB kunnen kandidaat
ondernemers een traject volgen
met workshops en individuele sessies. Tijdens dit traject behoudt de
uitkeringsgerechtigde kandidaat
ondernemer zijn uitkering. Na max.
18 maanden besluit de kandidaat
ondernemer om al dan niet te starten als zelfstandige. Een risicoloze
tussenstap naar ondernemerschap!
SYNTRA is een opleidingscentrum
voor starters en ondernemers.
Voor iemand die een eigen zaak
wil starten en nog niet beschikt
over de nodige beroepsbekwaamheid of kennis van bedrijfsbeheer,
is de cursus bedrijfsbeheer een
aanrader. SYNTRA organiseert
ook andere cursussen en ondernemerstrajecten voor (toekomstige)
ondernemers.
VKW Limburg versterkt ondernemen. VKW Limburg is een werkgeversorganisatie, komt op voor de
belangen van haar leden en biedt
een waaier aan mogelijkheden op
vlak van vorming, netwerking en
ervaringsuitwisseling. VKW Limburg beschikt over een interessant
netwerk met bijna 900 middelgrote en grote ondernemingen.
UNIZO is de organisatie van zelfstandige ondernemers, zowel voor
starters als groeibedrijven, actief
op de lokale, regionale of internationale markt.
De UNIZO Startersservice informeert, adviseert en begeleidt personen die een onderneming willen
opstarten. De nieuwsbrief van
de Startersservice levert recente
informatie en tips en houdt je op
de hoogte van hun activiteiten.
Eens gestart, kan UNIZO je helpen je netwerk uit te bouwen en
ervaringen uitwisselen met andere
ondernemers.
Voka - Kamer van Koophandel
Limburg, vertegenwoordigt een
netwerk van Limburgse KMO’s en
grote bedrijven. Voka organiseert
een startersacademie die vertrekt
vanuit je eigen ondernemingsplan.
In functie van je project krijg je
informatie en tips van experts en je
projectcoördinator. De deelnemers
krijgen individuele begeleiding en
in groep. Daarnaast organiseert
Voka ook startersavonden voor
starters en prestarters.
53
Contact
Addictlab
www.addictlab.com
CultuurInvest
www.cultuurinvest.be
02 229 52 30
Agentschap Ondernemen
www.agentschapondernemen.
be
Benelux-Bureau voor Intellectuele
Eigendom
www.boip.int
070 244 242
[email protected]
Beroepsinstituut van erkende
Boekhouders
en Fiscalisten (BIBF)
www.bibf.be
02 626 03 80
[email protected]
Bizidee
www.bizidee.be
[email protected]
BRYO
BRight & Young
www.bryo.be
Kathleen Andries
[email protected]
0478 99 21 26
Bureau voor Harmonisatie binnen
de Interne Markt (OHIM)
oami.europa.eu
+34 96 513 9100
[email protected]
contact
Business Angels Netwerk vzw
www.ban.be
011 30 02 60
[email protected]
Designcenter de Winkelhaak
www.winkelhaak.be
03 727 10 30
[email protected]
Cultuurplatform Design
www.cultuurplatform.be
011 29 59 85
[email protected]
Designspotter
www.designspotter.com
Design Vlaanderen
www.designvlaanderen.be
02 227 60 60
[email protected]
Dienst voor de Intellectuele Eigendom bij FOD Economie, KMO, Middenstand, Energie
www.economie.fgov.be
Intellectuele eigendom
02 277 90 11
Juridische vragen
02 277 52 88
[email protected]
Enterprise Europe Vlaanderen
www.enterpriseeuropevlaanderen.be
011 29 20 21
[email protected]
EPO Brussel
www.epo.org
02 274 15 90
C-mine
www.c-mine.be
www.c-minecrib.be
[email protected]
089 20 17 00
Epoline
www.epoline.org
+31 70 340 4500
[email protected]
Creapoint
www.starterscentrum.nl
+31 88 9876250
[email protected]
54
55
Erasmus for young Entrepreneurs
www.erasmus-entrepreneurs.eu
02 282 08 73
[email protected]
Esp@cenet
www.espacenet.com
[email protected]
ICTloket.be
+31 6 434 69 353
+31 43 362 6126
I-DEPOT: bij het Benelux Bureau
voor Intellectuele Eigendom
www.boip.int
070 244 242
[email protected]
Nieuw Internationaal Cultureel
Centrum (NICC)
www.nicc.be
03 216 07 71
[email protected]
Notaris
www.notaris.be
Ontwerpersdatabank Optimo
IDE; Innovation & Design Euregio
www.i-d-e.be
[email protected]
Bridee
Innovatiecentrum Limburg
011 29 20 97
[email protected]
InnovatieVereniging Vlaanderen
www.bridee.org
FabLab Genk
www.ivv-vzw.be
02 657 95 17
[email protected]
www.optimo.be/ontwerpers
02 528 58 11
[email protected]
Participatiefonds
www.fonds.org
02 210 87 87
[email protected]
www.fablabgenk.be
Jan Vermeiren
Flanders DC
www.janvermeiren.com
www.flandersdc.be
www.sosidee.be
016 24 29 24
[email protected]
Flanders InShape
www.flandersinshape.be
056 28 28 50
056 28 28 05
[email protected]
Federale Overheidsdienst (FOD)
Economie, KMO, Energie
contact
www.economie.fgov.be
02 277 52 88
[email protected]
0800 120 33
Kenniscentrum voor Financiering
van KMO (Kefik)
www.kefik.be
02 209 08 35
[email protected]
Kunstendecreet
www.kunstenerfgoed.be
Afdeling Kunsten: 02 553 68 42
Afdeling Erfgoed: 02 553 06 79
Kunstenloket
www.kunstenloket.be
02 204 08 00
[email protected]
Kunstwerk(t)
Federale Overheidsdienst (FOD)
Financiën Contactcenter
www.minfin.fgov.be
02 572 57 57
Flanders Investment and Trade
www.flandersinvestmentandtrade.com
011 29 20 80
02 504 88 95
[email protected]
www.kunstwerkt.be
09 235 22 70
[email protected]
Limburgse Reconversiemaatschappij (LRM)
www.lrm.be
011 24 68 01
[email protected]
www.pmv.eu
02 229 52 30
[email protected]
ProMateria
www.promateria.be
02 768 25 10
[email protected]
www.syntra.be
UNIZO-Limburg (UNIE van Zelfstandige Ondernemers)
www.unizo-lim.be
011 26 30 96
[email protected]
VKW Limburg
www.vkwlimburg.be
011 24 94 11
[email protected]
Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling (VDAB)
www.vdab.be
0800 30 700
02 506 15 90
[email protected]
Vlaams netwerk van ondernemingen (Voka)
www.voka.be
011 56 02 00
[email protected]
VRT taalnet
vrttaal.net
[email protected]
PXL Centrum Ondernemen
[email protected]
Quartier Canal
www.facebook.com/QuartierCanal
Rijksinstituut voor de Sociale
Verzekeringen der Zelfstandigen
(RSVZ)
Winwinlening
www.winwinlening.be
02 229 52 30
World Intellectual Property Organization (WIPO)
www.wipo.int
+41 22 338 9111
www.rsvz.be
02 546 42 11
[email protected]
Rijksdienst voor Arbeidsvoorzieningen (RVA)
www.rva.be
Starterslabo
Nederlandse Orde van Uitvinders
www.novu.nl
56
Participatiemaatschappij Vlaanderen
SYNTRA
www.starterslabo.be
089 36 57 71
[email protected]
57
Graag dankt Cultuurplatform Design haar partnerorganisaties
voor hun medewerking met betrekking tot het creëren
van deze ST_ARTgids en in het bijzonder volgende ontwerpers:
Bart Coenegrachts www.degoudenliniaal.be
Bram Boo www.bramboo.be
Caro Van den hole www.maisoncaro.be
Casimir www.casimirmeubelen.be
Hanne Put www.jbc.be
Jens Pieters www.jensdawn.be
Linde Hermans www.lindehermans.be
Michaël Verheyden www.michaelverheyden.be
Roos de Krom www.roosdekrom.be
Steven Brouns www.zoink.be
Ti+Hann www.tiplushann.com
Delphine Courier www.delphinecourier.be
Eva Menga www.mengainterior.com
Jeroen Seré www.sere.tv
Laura Bergans www.laurabergans.be
Jenny Stieglitz www.jennystieglitz.be
Redactie
Ine Brands
Heleen Van Loon
Grafisch ontwerp
Concept & vormgeving beelden
Noortje De la haye
Willem Kissembeek
Fotografie
Kristof Vrancken
De ST_ARTgids is een initiatief van
Druk
colofon
Haletra
Uitgegeven met de financiële steun van
We danken de partners
58
59
ISBN 9789074605670
© Cultuurplatform Limburg 2013
V.U. Tom Van Thienen, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt
Cultuurplatform Design kan de correctheid van de informatie in deze gids niet garanderen gezien mogelijke
veranderingen in wetgeving, projecten of contacten. Cultuurplatform Design kan niet aansprakelijk gesteld
worden voor eventuele fouten in dit document.
Gelieve gevonden fouten te melden aan [email protected].
Dank bij voorbaat.
www.cultuurplatform.be

workshop Werken aan Werk

UITNODIGING - Gemeente Hof van Twente

DOKH2O-oktober-2014 - De Normaalste Zaak

Lees hier het volledige artikel (pdf).

A4_drieluik EP klas_DEF.indd

Download hier vrijblijvend meer informatie.

Ondernemers document

AANMELDING ALS LID "DORPER ONDERNEMERS"

Belangstellingsformulier-Vodo50

“Er gebeuren mooie dingen aan de keukentafel door samen met