Door De ogen van ARCHeOLOOg maaiKe Sier

Door De ogen van
ARCHeOLOOg
maaiKe Sier
een reis door rotterdam
Het architectuurfestival ZigZagCity (29 mei t/m 9 juni 2014) neemt
u mee op reis. Door rotterdam, door het Laurenskwartier. van de
Luchtsingel tot het Blaakse Bos. Het festival nodigt uit om met andere
ogen naar de stad te kijken. Kijk mee met een archeoloog, skater/
architect, schrijver, architectuurpublicist en fotograaf. vijf personen
tonen - in woord en beeld - het Laurenskwartier vanuit een eigen
perspectief. Samen laten ze de rijkdom van het gebied zien.
Door de hoge gebouwen en moderne architectuur is het
moeilijk voor te stellen hoe rotterdam er vroeger uit heeft
gezien. alleen de Sint-Laurenskerk herinnert nog aan het
middeleeuwse verleden van de stad. maaike Sier, archeoloog
bij Bureau oudheidkundig onderzoek van de gemeente
rotterdam (Boor), neemt je op deze route mee terug in de
tijd. Zij laat zien waar het Boor heeft opgegraven en vertelt
over de vondsten die daarbij gedaan zijn.
Plattegrond van Rotterdam van jacob van
Deventer uit circa 1560. De wandelroute is
hierop aangegeven. Belangrijk voor stad is
de Rotte. Dit riviertje ontstond zo’n 2500
jaar geleden in een veengebied. De mensen
gingen destijds langs de oevers van de Rotte
wonen. Ook in de Romeinse tijd werd er
gewoond. De middeleeuwse stad Rotterdam
ontstond pas vanaf 1270. In de Rotte werd
een dam met sluizen aangelegd, waar de
huidige Hoogstraat is.
over maaike Sier
Archeologe Maaike Sier is in 1993 in Leiden afgestudeerd in de Pre- en Protohistorie.
Na haar studie heeft zij op diverse locaties in Nederland archeologisch onderzoek
gedaan voor grote infrastructurele projecten zoals de Betuweroute, HSL en
Westerscheldetunnel. Sinds 2006 werkt zij als archeoloog in haar eigen stad
Rotterdam. In deze stad is nog zoveel te ontdekken, van Steentijd bij de Maasvlakte
tot Middeleeuwen in het centrum van Rotterdam. Voor ZigZagCity laat zij het
Rotterdam van vele eeuwen geleden tot leven komen.
Blaak en Binnenrotte
Wie naar het noorden kijkt, ziet een brede,
onbebouwde strook: de Binnenrotte. Deze
markeert min of meer de plaats waar ooit de
Rotte stroomde. De Oudehaven is eigenlijk
een restant van de monding van dit veenriviertje in de Nieuwe Maas. De Rotte is rond
1270 afgedamd, ter hoogte van de huidige
Hoogstraat. Na de aanleg van deze dam in de
Rotte ging het snel met de ontwikkeling van
de stad Rotterdam. Omstreeks 1300 wonen er
enkele honderden mensen op en rondom de
dam. In 1340 krijgt Rotterdam stadsrechten
en is de Hoogstraat de zuidelijke stadsgrens.
De stad wordt in 1358 uitgebreid, de Blaak
vormt het zuidelijke deel van de stadsgracht
die Rotterdam omringt. Pas in de 16de eeuw
krijgt de stad een rondom gesloten stadsmuur. Bij de aanleg van de spoortunnel is een
deel van deze stadsmuur en een toren, die de
ingang van de haven markeerde, opgegraven.
Deze toren is na de bouw van station Blaak
teruggeplaatst op zijn oorspronkelijke plek.
1
markthal
In de strenge winter van 2010 hebben archeologen een opgraving gedaan in de bouwput van
de Markthal. Hier zijn op tien meter diepte resten gevonden van Rotta, de nederzetting die
aan de stad Rotterdam voorafging. Hoewel Rotta al in 1028 in een archiefstuk werd genoemd,
komt de meeste informatie uit archeologisch onderzoek.
De bewoners van Rotta bouwden hun huizen langs de rivier de Rotte. Om veilig dichtbij
de rivier te kunnen wonen, werden de huizen gebouwd op terpen; kunstmatige ophogingen
van klei en plaggen. Onder de Markthal is zo’n terp opgegraven, met daarop de resten van
zes opeenvolgende houten boerderijen uit de periode 950-1050. er woonden boeren, enkele
ambachtslieden en er werd handel gedreven. De vondst van een zogenaamde drietand wijst
erop dat de bewoners zich ook bezighielden met wolbewerking. Dit laatste weten wij omdat
de gebruikssporen van dit benen voorwerp onder een microscoop zijn bestudeerd. Ook de
vondst van weefgewichten toont aan dat de mensen hier textiel weefden.
2
3
Hoogstraat
De Hoogstraat dankt zijn naam aan de oorspronkelijk hoge ligging als dijk in de stad.
De dam, die rond 1270 dwars op de bedding
van de Rotte werd aangelegd, maakt onderdeel uit van deze rivierdijk. Aan de zuidkant
van de dam lag het Steiger, de oudste haven
van Rotterdam. In de dam zaten sluizen om
het water van de Rotte in de Maas te lozen.
Ook ter hoogte van de Delftsevaart, de
belangrijke waterverbinding met het achterland, bevond zich een sluis in de Hoogstraat.
Het was een schutsluis voor de scheepvaart.
De vroegste bewoning van de stad Rotterdam
bevond zich óp de dam, dus aan de huidige
Hoogstraat. De dam had een lengte van
zo’n vierhonderd meter, waarop rond 1300
de eerste stenen huizen werden gebouwd.
Het waren woningen bestemd voor de elite
van de stad. Bij één van de opgegraven
huizen hebben archeologen een koperen
sierbeslag gevonden in de vorm van een
ridder te paard.
In 1990 is onder de Hoogstraat, op negen meter
diepte, een crematiegraf uit de Romeinse tijd (rond
150 na Christus) gevonden. Vier mensen (een gezin?)
zijn tegelijkertijd gecremeerd: een man, een vrouw
en twee jonge kinderen. Aan de doden is aardewerk,
voedsel en een bronzen mantelspeld meegegeven.
Sint-Laurenskerk
De eerste schriftelijke vermelding van de
Sint-Laurenskerk dateert uit 1366. Over het
14de-eeuwse kerkgebouw en over mogelijke
voorgangers is vrijwel niets bekend. Het
huidige gebouw dateert uit de 15de eeuw.
Tijdens grondwerkzaamheden op het kerkplein zijn begravingen en grafkisten van het
oorspronkelijke kerkhof aangetroffen. Het
christelijk geloof speelde een belangrijke rol
in het middeleeuwse Rotterdam. Dat blijkt niet
alleen uit de aanwezigheid van de kerk en van
verschillende kloosters in de stad, maar ook uit
de vondst van religieuze pijpaarden beeldjes
en insignes. Deze speldjes zijn als souvenirs
meegebracht uit diverse pelgrimsoorden.
Zo werd bij de Markthal een insigne van paus
Cornelius gevonden. Cornelius werd vereerd
in het Vlaamse Ninove. Saillant detail is dat
er ook speldjes met erotische voorstellingen
in Rotterdam zijn gevonden, die in de 14de
en 15de eeuw werden gedragen.
4
Hofdame
Vanaf circa 1325 woonden de Rotterdammers
behalve op de dam aan de Hoogstraat ook aan
weerszijden van de Rotte. Hier liepen twee
straten: op de oostelijke oever de Lombardstraat en op de westelijke oever de Oppert,
welke na de oorlog westelijker is komen te
liggen. In de bouwput van het appartementencomplex De Hofdame hebben archeologen
een groot aantal middeleeuwse stadshuizen
opgegraven. De eerste huizen aan de Oppert waren van hout en werden vanaf de
15de eeuw in steen opgetrokken. De houten
huizen hadden rieten daken. Het houtskelet
was opgevuld met vlechtwerk en afgestreken
met leem. Op de achtererven waren kuilen
gegraven, die gebruikt werden om afval te
dumpen of mest van huisdieren in te storten.
Vanwege de diepe ligging van de archeologische lagen in Rotterdam (ónder de
grondwaterspiegel) blijven ook voorwerpen
van hout en leer goed bewaard. Onder De
Hofdame is bijvoorbeeld een fraaie houten
fluit gevonden uit circa 1500.
6
Timmerhuis
Burgemeester Aboutaleb kwam achter het
stadhuis de belangrijkste vondsten in de
bouwput van het Timmerhuis bekijken. De
archeologen ontdekten namelijk een diep in
de ondergrond weggezakte dijk, die uit circa
1200 dateert. Het is de oostelijke dijk van
de polder Cool en de westelijke dijk van het
poldertje Rotterdam, waarin, na de aanleg van
de dam, de stad Rotterdam ontstond. Ook zijn
er afvalkuilen gevonden die bij het in 1458
gestichte Sint-Aechten klooster hoorden.
Nadat Rotterdam in 1572 de zijde van de
Protestanten had gekozen, werd het klooster
in beslag genomen en bouwde men in dit deel
van de stad nieuwe huizen. Bij de opgravingen
zijn verschillende huisfunderingen en afvalputten teruggevonden. Daarin zat vooral huisraad,
maar ook kinderspeelgoed, zoals een houten
pop en een rinkelbel; een rammelaar waar je
op kon bijten en fluiten. Sensationeel was de
vondst van een leren schoen gevuld met 477
zilveren munten. De oudste munt dateert uit
1472, de jongste uit 1592.
5
Delftsepoort
Op deze plaats verlaten wij de middeleeuwse
stad. De Delftse Poort is in 1995 gereconstrueerd naar een ontwerp van Cor Kraat. De
poort lag oorspronkelijk meer naar het westen.
Het huidige ontwerp is gebaseerd op de poort
die daar tussen 1772 en 1938 heeft gestaan.
Het Pompenburg vormde de noordelijke
stadsgracht van Rotterdam. Tijdens de aanleg
van de spoortunnel is niet alleen een stuk
stadsmuur teruggevonden, maar zijn ook vele
voorwerpen uit de grachtbodem verzameld.
Zo werden een middeleeuws steekwapen
gevonden, een ‘goedendag’, en een klotendolk uit circa 1500. Ook werd er een ‘pistool’
gevonden, een stuk kinderspeelgoed uit de
jaren dertig van de 20ste eeuw. Het Pompenburg is in de oorlog gedempt.
7
8
Kasteel Weena
Net buiten de middeleeuwse stad, onder voormalig station Hofplein, bij
de kruising tussen Katshoek en Hofdijk, liggen de resten van het kasteelcomplex Weena in de ondergrond. Het kasteel dateert uit de 13de eeuw en
bestond uit een omgrachte woontoren van tien bij twaalf meter. Het zware
muurwerk is in 1905 bij de bouw van het station ontdekt. Ook later, in 1941
en 1990, heeft men naar de resten van dit kasteel gezocht. Bij het onderzoek
van kasteel Weena zijn koperen wapenschildjes gevonden, die vermoedelijk
deel uitmaakten van paardentuig. Ze zijn voorzien van de wapens van de
Hollands-Henegouwse graven. Het wapen wordt toegeschreven aan Willem IV
en dateert uit het derde kwart van de 14de eeuw.
RAAMPOORTSTRAAT
HO
COuWeNBuRg
fPLeIN
ZigZagCiTY rouTe
COuWeNBuRg
SCHIeKADe
DeLfTSeSTRAAT
8
WeeNA
POMPeNBuRg
ADMIRAAL De RuyTeRWeg
uD
Se
SIN
HO
OR
DM
ge
L
T
AA
TR
BS
eN
OL
CO
-jA
INT
We
S
Rf
fPLeIN
COOLSINgeL
DOeLWATeR
VONDeLWeg
gO
NO
HAAgSeVeeR
eRIj
L
gA
7
e
D
KA
RD
BA
ZANDSTRAAT
M
LO
DeLfTSeVAART
HAAg
T
eN
SeVee
RAAM
6
T
eN
Me
Me
R
5
Te
BO
e
eRT
TT
RO
OPP
BIN
VLASMARKT
OT
LO
3
4
e
WeSTeWAgeNSTRAAT
BeuRSPLeIN
gROTe
KeRKPLeIN
T
OT
NR
Ne
RODeZAND
COOLSINgeL
RS
DeLfTSeVAART
MeeNT
N
Ne
BIN
T
AA
TR
NS
Ne
gIj
BA
HOOgSTRAAT
HOOgSTRAAT
(KOOPgOOT)
ZIjL
VISSeRSDIjK
MARINIeRSWeg
STeIgeRSgRACHT
KeIZeRSTRAAT
COOLSINgeL
KORTe HOOgSTRAAT
STeIgeR
HANg
2
NIeuWSTRAAT
STATION
ROTTeRDAM
BLAAK
BuRgeRMeeSTeR
VAN WALSuMWeg
NIeuWSTRAAT
1
AK
BLA
BLAAK
ZigZagCiTY rouTe
OuDeHAVeN
WIjNHAVeN
WWW.ZigZagCiTY.nL
In samenwerking met
Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam (BOOR)
Colofon: Idee en productie: ZigZagCity, Tekst: Maaike Sier, Arnold Carmiggelt, Beeld: BOOR en Stadsarchief, Ontwerp: StudioSpass
SCHIeSTRAAT
ROTTeRDAM CS

Download Report