The Optimist-bijlage

Duurzaamheid
Het is hier
goed leven!
L
EEFBAARHEID, DAT GAAT OVER LIEFDE, ZEGT WIG-
ger Verschoor. ‘Liefde voor gebieden. En dat
mensen betrokken zijn bij de plekken waar ze
wonen, werken of recreëren.’ Birgit Dulski voegt
daaraan toe: ‘Vraag je eens af: welke gebouwen koester
je?’ En Hetty van der Pennen vervolgt: ‘Je ziet bijvoorbeeld vaak een plek in een gebouw of gebied waar mensen op een natuurlijke manier samenkomen. Daar is het
dus leefbaar; daar komen ze graag.’
Verschoor, Dulski en Van der Pennen zijn samen met het
vierde jurylid Jurrian Knijtijzer de afgelopen w
eken bezig
geweest om de beste voorbeelden te verzamelen van leefbare gebouwen in Nederland. En leefbaarheid, dat is een
subjectief begrip – het gaat om ervaringen en gevoelens,
niet om budgetten en vierkante meters die zwart op wit
staan. Maar de vier juryleden zijn het er hartgrondig over
eens dat het concept onterecht te weinig wordt g ebruikt.
‘De bouwers en architecten zijn vaak nog leidend in het
bepalen van hoe een woonwijk, een kantooromgeving of
een sportstadion eruit komt te zien’, zegt Van der Pennen.
Maar ze ziet een trend: ‘De gebruikers van gebouwen en
hun gevoelens over een plek worden steeds belangrijker.’
Leefbaarheid betekent niet dat je bouwen en architectuur maar overlaat aan enthousiaste leken, nuanceert Dulski. ‘Om een goed leefklimaat te creëren, heb je experts
nodig.’ Ze verwijst naar de opleiding bouwbiologie, die in
Nederland niet bestaat, maar in haar geboorteland Duitsland wel. Bouwbiologie is de leer van de leefomgeving in
een gebouw in relatie tot de mens. En dat is een belangrijk
vraagstuk om te kunnen beoordelen hoe leefbaar een gebouw is, vindt Dulski.
Leefbaar, ‘dat is een plek waar je graag wilt zijn’, voegt
Knijtijzer daaraan toe. Als architect is hij ervan overtuigd
dat ‘iedereen voelt of iets goed of slecht is vormgegeven’.
Hij is geïnteresseerd in de vraag of moderne gebouwen net
zo leefbaar kunnen zijn als oudere gebouwen.
Wat zijn de leefbaarste gebouwen van
Nederland? DOOR ELLEKE BAL
Verschoor is geneigd om snel naar oudere gebouwen
te kijken. Hij ziet leefbaarheid als volwassenheid. ‘Als
een gebouw de tand des tijds doorstaat, veel heeft meegemaakt, misschien wel veel verschillende stijlen kent, dát
vind ik belangrijke elementen.’ Dulski pareert zijn stelling: ‘Moderne gebouwen kunnen de monumenten van de
toekomst zijn.’
Maar alle juryleden zijn het erover eens: in een leefbaar
gebouw staat de gebruiker centraal. Er is veel flexibiliteit,
zodat het gebouw voor meerdere functies gebruikt kan
worden. Ook moeten mensen elkaar kunnen ontmoeten,
en is er gelet op ecologie en duurzaamheid. Het gebouw of
gebied moet ook toekomstbestendig zijn. De g ebouwen op
deze en de volgende pagina’s hebben het allemaal in zich.
De jury
BIRGIT DULSKI is senior researcher
sustainable building bij het Center
for Entrepreneurship and
Stewardship van de Nyenrode
Business Universiteit, en
combineert deze aanstelling
met een baan als senior
consultant bij het Nederlands
Instituut voor Bouwbiologie en
Ecologie (NIBE, www.nibe.org). Bij
het NIBE was zij onder meer nauw
betrokken bij het onderzoek ‘Duurzame
Monumentenzorg’. Ze is geboren en getogen
in Berlijn, en studeerde architectuur en stedenbouw
aan de Universität Kaiserslautern, de TU HamburgHarburg en de TU Delft. @birgitdulski
| BENT U OOK ENTHOUSIAST OVER EEN U
ITGESPROKEN
LEEFBAAR GEBOUW OF GEBIED? DOE DAN MEE AAN DE
LEEFBAARHEIDSPRIJS. ZIE PAGINA 9 VOOR D
ETAILS. | MEER
INFORMATIE: WWW.DENIEUWEDRAAI.NL/PRIJSVRAAG
CATEGORIE: RECREATIE
Drents Museum, Assen
JURRIAN KNIJTIJZER is
architect en oprichter
van Bureau Knijtijzer
(www.knijtijzer.com) met
duurzaamheid als specialisme.
Daarnaast is hij eigenaar
van modulair, duurzaam
bouwsysteem Finch Buildings
(www.finchbuildings.com) en
verkozen tot een van de Duurzame Jonge
100. Tevens is hij redactielid van leefbaarheidsblog
denieuwedraai.nl en bestuurslid van Jong Onroerend
Goed Amsterdam. @knijtijzer
Architect: Erick van Egeraat
Bouwjaar: 2011
BIJZONDERHEDEN:
Het Drents museum is een van de oudste musea
van Nederland, gevestigd in een aantal historische
gebouwen in het centrum van Assen. Het
voormalig provinciehuis aan de Brink vormt het
centrale pand. Toen het museum steeds grotere en
ambitieuzere tentoonstellingen aantrok, werden
deze panden eigenlijk te klein. Er werd besloten
om het museum uit te breiden; architect Erick
van Egeraat ging die klus aan. In 2011 werd het
museum met een hele nieuwe tentoonstellingszaal
heropend. Het museum is ook verduurzaamd – zo
zorgt een energiezuinig ventilatiesysteem voor de
CATEGORIE: ONDERWIJS
Kindcentrum De Potgieter, Amsterdam
Architect: Daniel Höwekamp van aayu architecten
Bouwjaar: 1886, renovatie door aayu in 2012
BIJZONDERHEDEN:
HETTY VAN DER PENNEN
is adviseur vastgoed en
gebiedsontwikkeling bij
draaijer+partners, waar
zij zich vooral richt op de
interactie tussen gebruikers,
gebouwen en gebieden. Zij is
betrokken geweest bij initiatieven
als Leegstand van Zaken en
PeperDuurzaam en is lid van de Raad
van Advies bij Jong Onroerend Goed Brabant. Hetty
studeerde Real Estate Management & Development
aan de Technische Universiteit in Eindhoven.
@hettyvdpennen
juiste ventilatie op het juiste moment, en worden
De voormalige Leonardo da Vincischool is het eerste biologisch gerenoveerde monument van
Amsterdam. Dat houdt in dat het pand een gezond en comfortabel gebouw is om in te werken
en verblijven. Het pand is daarnaast omgebouwd van basisschool tot een multifunctionele brede
school, met onder meer een kinderdagverblijf en een buitenschoolse opvang. De kinderen zitten
overdag in het gebouw; ’s avonds wordt het verhuurd aan buurtbewoners, voor cursussen,
yogalessen en allerlei culturele activiteiten.
Het hele gebouw is afgewerkt met materialen die zorgen voor een goede vochtregulering,
zoals houtvezelplaten, cellulosevlokken, baksteen, massief hout en kalkmortel. Deze
materialen kunnen vocht opnemen, maar ook weer uitwasemen. Daardoor is er een zogeheten
‘dampregulerend’ binnenklimaat ontstaan.
Het gebouw is eigendom van het Amsterdamse stadsdeel West. De gemeente was
opdrachtgever voor de renovatie, maar had geen ambitie om er een duurzaam gebouw van te
maken. Aayu architecten koos daar zelf wel voor. De Potgieter haalt bijvoorbeeld energie uit de
zon; in de hal hangt een paneel waarop is af te lezen hoeveel kilowattuur de zonnepanelen op
het dak hebben opgewekt. Het pand wordt verwarmd via een gaswarmtepomp.
warmte en koeling verzorgd door een gesloten
bronsysteem dat warmte uit de aarde gebruikt. Op
het dak van het museum is een tuin aangelegd. Het
museum is een enorme trekpleister voor Assen.
OORDEEL VAN DE JURY:
‘Dit pand is architectonisch heel mooi ingepast
in de bestaande historische bouw. De exploitatie
is heel duurzaam; dat spreekt ons erg aan. Er zit
namelijk veel gemeenschapsgeld in, dus het is
goed dat er een langetermijnvisie is en dat het
gebouw toekomstbestendig is. Noord-Nederland is
een krimpregio, het is belangrijk om daar in cultuur
in te investeren. Het Drents museum heeft echt
WIGGER VERSCHOOR
werkt als projectleider vanuit
Urgenda (www.urgenda.nl)
vooral aan de verduurzaming
van particuliere woningen
en zorghuizen. Hij heeft een
achtergrond in bestuurskunde
en planologie, en ruime ervaring in
de praktijk van ruimtelijke
(her)ontwikkeling. Daarnaast breekt hij als
plaatsmaker vanuit zijn eigen Urban Jungle al jaren
een lans voor het bouwen aan een spannende stad.
@wiggerverschoor
OORDEEL VAN DE JURY:
‘Dit is echt een multifunctioneel gebouw. Het voelt prettig om er rond te lopen, en je komt er
veel verschillende doelgroepen tegen. Dit gebouw lééft. Vanwege het kinderdagverblijf en de
buitenschoolse opvang zijn er altijd kinderen, maar er zijn ook activiteiten voor de ouderen in
de buurt. Er zitten verrassende elementen in het gebouw – zo loop je door een soort bos van
bamboe naar de binnenplaats toe.
‘Het binnenklimaat in dit pand is uitstekend en maakt dit een gezonde plek om te verblijven.
In Nederland wordt dampregulerend bouwen te weinig gedaan; er komt veel deskundigheid bij
kijken die weinig architecten in Nederland hebben. Daniel Höwekamp heeft die expertise wel.
Hij heeft ook het duurzaamheidsaspect heel ver gedreven, niet omdat het moest, maar omdat
hij het zelf belangrijk vond. En het is misschien wel net zo belangrijk dat de kinderen ook bewust
worden gemaakt van duurzaamheid, via het paneel waarop ze kunnen zien hoeveel energie de
zonnepanelen hebben opgewekt.’
bewezen een publiekstrekker voor Assen en de
regio te zijn.’
6
T H E O P T I M I S T. N L
Z AT E R D A G 2 7 S E P T E M B E R 2 0 14
FOTO: J. COLLINRIDGE/DRENTS MUSEUM
FOTO’S: BIRGIT DULSKI/SJOERD DE JONGE; JURRIAN KNIJTIJZER/SJUUL CLUITMANS; AAYU
T H E O P T I M I S T. N L
Z AT E R D A G 2 7 S E P T E M B E R 2 0 14
7
Duurzaamheid
Zo werkte
de jury
1
The Optimist en de nieuwe draai, een
platform met inspirerende voorbeelden
van leefbare omgevingen, stelden een longlist
samen van tientallen projecten met een
uitgesproken leefbaar karakter, in zeven
verschillende c
ategorieën: onderwijs, zorg,
overheid, kantoor, recreatie, publieke ruimte
en wonen.
2
Uit deze longlist selecteerden de juryleden
voor elke categorie steeds twee of drie
projecten die zij het meest leefbaar achtten,
onder meer op basis van de volgende criteria:
Balans. Is het gebouw in harmonie met zijn
omgeving?
CATEGORIE: ZORG
Hoofdgebouw van Revalidatie Medisch Centrum Groot Klimmendaal, Arnhem
CATEGORIE: KANTOOR
Het Seinwezen, Haarlem
Architect: Koen van Velsen, Architectenbureau Koen van Velsen
Bouwjaar: 2009
Initiatiefnemer: Baud Schoenmaeckers
Bouwjaar: 1914, renovatie begon in 2011
zame materialen, het scheiden van afval en water, gebruik
werd vooral met verpaupering en criminaliteit g
eassocieerd.
BIJZONDERHEDEN:
BIJZONDERHEDEN:
van zonnewarmte en het gebruik van een groen dak. Baud
Maar eind 2004 kwam de wijk Spangen op een heel andere
Het revalidatiecentrum Groot Klimmendaal bij Arnhem bestond voorheen uit een hoofdgebouw met een flink aantal
Het Seinwezen is een oude spoorloods van de NS. Onderne-
Schoenmakers: ‘Het Seinwezen is open voor iedereen die
manier in het nieuws: de gemeente gaf een blok kluswo-
bijgebouwen, versnipperd over een groot park. Architect Koen van Velsen bestempelde het als ‘een bedrijventerrein voor
mer Baud Schoenmaeckers reed eens in de trein langs het
een plek zoekt voor zijn initiatief. Niets is hier te gek.’
ningen weg die de nieuwe bewoners zelf, gezamenlijk,
verantwoordelijkheid in wat we nemen van en
zorg’. Hij besloot van al die panden één gebouw te maken, om zo meer ruimte te creëren voor de natuur om het pand heen.
gebouw en was op slag verliefd. Hij vestigde zich er met zijn
teruggeven aan ecosystemen?
Hij ontwierp er een gebouw dat helemaal opgaat in de bosachtige omgeving. Het gebouw heeft veel ramen en laat veel licht
bedrijf, en kreeg het dankzij de inzet van vele andere buurt-
OORDEEL VAN DE JURY:
adviesbureau Urbannerdam en architectenbureau Hulshof.
binnen, wat volgens diverse wetenschappelijke onderzoeken het herstel van patiënten versnelt. De buurt kan ook gebruik ma-
bewoners en betrokkenen voor elkaar dat in 2011 het pand
‘Het Seinwezen is een prachtig initiatief. Het is bijzonder dat
De eerste kluswoningen aan het Wallisblok werden een groot
ken van Groot Klimmendaal. Er is een sportzaal voor de nabijgelegen school, en een fitnesscentrum, zwembad en r estaurant
werd gekocht door Seinwezen Beheer BV. Een grote kring
het door crowdfunding gefinancierd is, daardoor zit er een
succes. Er ontstonden 38 prachtig gerenoveerde woningen,
voor zowel de kliniek als voor de buurt.
particuliere investeerders betaalde mee, en door crowdfun-
element van eigenaarschap in het gebouw. Wat we zo mooi
met een grote, gedeelde binnentuin, en de wijk kreeg een po-
ding was het niet nodig om geld bij de bank te lenen. Het
vinden, is dat dit kantoorpand tegelijkertijd ook veel betekent
sitieve impuls. Inmiddels is de kluswoning een bewezen con-
pand is inmiddels opgeknapt en verduurzaamd.
voor de buurt. De leefbaarste kantoren zijn multifunctioneel.
cept dat ook in andere steden wordt aangeboden. Klushuizen
Het is belangrijk dat er veel ruimte is voor interactie. De
zijn panden in slechte staat die geïnteresseerden kunnen
Aanpassingsvermogen. Kan een kantoor een
school worden; kan een zorginstelling worden
omgetoverd tot appartementencomplex?
Ecologie. Neemt het gebouw
Gastvrijheid. Is er alles aan gedaan om
mensen zich welkom te laten voelen in het
gebouw?
3
aanschaf van zonnepanelen, die energie opwekken voor de
CATEGORIE: WONEN
Kluswoningen, Rotterdam
hele buurt. Een aantal buurtbewoners is begonnen met een
Leefklimaat. Het optimaal functioneren van
mensen is uitgangspunt.
coöperatie houdt zich onder meer bezig met de gezamenlijke
OORDEEL VAN DE JURY:
buurtmoestuin rondom het Seinwezen: het Zaaiwezen.
Het pand is verduurzaamd, door het gebruik van duur-
BIJZONDERHEDEN:
De Rotterdamse wijk Spangen stond niet zo goed bekend en
konden opknappen. De gemeente werkte daarin samen met
De jury deed onderzoek naar de gebouwen
‘Dit is een waanzinnig mooi vormgegeven zorginstelling. Vooral de relatie met de natuur is spectaculair. Het gebouw stimuleert
op de shortlist, en wees uiteindelijk de
om sneller te revalideren. Het pand is met aandacht voor natuurlijke materialen ontworpen, en het is mooi dat ook de buurt
verzamelgebouw, flexwerkplek en vergaderlocatie. Er zitten
gemeente Haarlem is door het Seinwezen zelfs geïnspireerd
kopen voor een aantrekkelijke prijs, met een aantal spelre-
bouwprojecten op de volgende pagina’s
er een relatie mee heeft – dat brengt leven in de brouwerij. Als jury merken we op dat dit een relatief duur gebouw is, zowel
vaste huurders, maar er zijn ook grotere zalen die eenmalig
om meer met burgerinitiatieven te gaan doen. Dit is dus een
gels. De koper van het pand gaat de verplichting aan om het
aan als beste voorbeelden van leefbare
om het te bouwen als in de exploitatiekosten. Maar wij willen een lans breken voor investeringen in leefbare gebouwen in de
voor bijeenkomsten worden afgehuurd. Het Seinwezen is
voorloper. We hebben als jury ook voor een ouder o
pgeknapt
huis binnen een bepaalde tijd op te knappen. Bij collectieve
omgevingen.
zorg. Die investeringen lonen, en kunnen er zelfs voor zorgen dat patiënten sneller genezen en herstellen. Nederland heeft
daarnaast steeds belangrijker aan het worden voor de buurt.
pand gekozen, en expres niet voor een splinternieuw
klushuizen wordt er soms een kopersvereniging opgericht die
een inhaalslag te maken als het gaat om leefbaarheid in de zorg. Andere landen zijn al veel verder met het ontwerpen van
Zo is er eens per maand een buurtkroeg, en is het pand de
gebouw, omdat het in deze tijd echt niet nodig is om nieuwe
gezamenlijk de cascoverbouwing organiseert en aanpakt.
zogeheten healing environments waarin de ervaring van de patiënt voorop staat.
thuislocatie van de buurtcoöperatie Garenkokerskwartier. De
kantoorpanden te bouwen.’
Nu wordt het Seinwezen onder meer gebruikt als bedrijfs-
OORDEEL VAN DE JURY:
‘We zijn erg gecharmeerd door het fenomeen kluswoning:
het staat voor leefbaarheid. Spangen dreigde om te vallen, en
door de kluswoningen is er een herwaardering gekomen voor
CATEGORIE: OPENBARE RUIMTE
A8ernA, Koog aan de Zaan
de woningen en de wijk. Het klushuis doet echt iets met de
leefbaarheid van een wijk. Het is altijd mooi als mensen echt
eigenaarschap nemen voor hun woning, en er met hart en
CATEGORIE: OVERHEID
Gemeente Molenwaard
Architect: NL Architects en ontwerp- en
ingenieursbureau Carve
Bouwjaar: 2006
BIJZONDERHEDEN:
BIJZONDERHEDEN:
Op 15 oktober gaat de Zuid-Hollandse gemeente Molenwaard het huidige gemeentehuis in Bleskensgraaf verlaten. Waar komt
Het dorp Koog aan de Zaan, in de Noord-Hollandse
dan het nieuwe gemeentehuis? Het antwoord is: dat komt er niet. De ambtenaren zullen allemaal verspreid in de 12 dorpen
gemeente Zaanstad, wordt sinds de aanleg van de A8 in de
en de stad Nieuwpoort gaan werken, in al bestaande gebouwen. Dit plan is ontworpen omdat medewerkers aangaven dat ze
jaren zeventig in tweeën gesplitst door een groot viaduct.
zich beter wilden organiseren na een bestuurlijke fusie. Door de fusie waren de afstanden tussen de dorpen en het gemeente-
Onder het viaduct was een ongure plek ontstaan van zo’n
LEEFBAARHEIDSPRIJS: NOMINEER EN WIN!
huis erg groot geworden.
tienduizend vierkante meter. De gemeente Zaanstad zag
Welk gebouw en/of gebied had op deze pagina’s
een uitdaging om van deze plek iets moois te maken. Dat
niet mogen ontbreken? The Optimist en de nieuwe
90 flexwerkplekken ingericht. Op géén van deze plekken worden inwoners ontvangen. Die kunnen online terecht, bij de virtu-
gebeurde, met behulp van onder meer NL Architects en
draai dagen u uit uw beste voorbeeld van een
ele gemeente, maar ook zullen de ambtenaren gewoon bij mensen thuis aan de keukentafel afspreken. Verder komen er voor
ontwerp- en ingenieursbureau Carve is de ruimte onder het
leefbaar gebouw en/of gebied in Nederland te
het aanvragen van zaken als vergunningen een aantal loketten op wisselende locaties.
viaduct weer leefbaar geworden. Er zijn nu een skatepark,
nomineren. Het winnende voorbeeld krijgt een plek-
muurtjes voor graffitikunst, een ontmoetingsplein, een
je in onze novemberbijlage bij NRC Handelsblad.
haventje en verschillende sportfaciliteiten voor de jeugd.
De winnende inzender krijgt bovendien een pop-up
liefde in investeren. Nederland heeft veel huurwoningen, en
daar voelen mensen zich vaak minder verantwoordelijk voor.
Kortom: de kluswoningen zorgen voor betrokkenheid bij de
woonomgeving.’
De waterrijke gemeente Molenwaard heeft op dit moment 189 medewerkers in dienst. Er zijn, verspreid over dorpen, zo’n
Molenwaard heeft dus binnenkort geen gemeentehuis meer in eigendom. De gemeente huurt straks kantoorruimte en
locaties naar behoefte, ook in lokale zorginstellingen, scholen of kantoren, omdat daar vaak nieuwe huurders gezocht worden.
diner voor 15 personen cadeau. Stuur vóór 25
Het doel van dit alles is om ambtenaren dicht bij hun gemeenschappen zelf hun werk te laten doen. Ambtenaren zijn straks
OORDEEL VAN DE JURY:
oktober uw inzending (een foto plus een moti-
‘Openbare ruimte gaat over leefbaarheid. Dit was een heel el-
vatie van m
aximaal 200 woorden van uw voor-
OORDEEL VAN DE JURY:
lendige plek in de stad. Het is zeldzaam dat daarin wordt ge-
beeld) naar [email protected], of ga naar
‘Dit is nu precies wat we met “leefbaarheid” bedoelen: dat je een gemeentelijke organisatie zo dicht mogelijk bij mensen
ïnvesteerd. Het is gemakkelijker om de parels in steden, zoals
www.denieuwedraai.nl/prijsvraag. Volg
brengt, en echt een onderdeel laat uitmaken van de samenleving. Bovendien: niets is duurzamer dan niet bouwen. Het is
het Museumplein in Amsterdam, mooi op te knappen. Maar
@denieuwedraai voor meer voorbeelden en
simpelweg een briljant idee om als gemeente ook als hurende partij op te treden, en zo gebouwen in de gemeente te helpen
lastige plekken verdienen juist meer aandacht. Dit is een plek
discussieer mee via #leefomgeving
om leegstaande plekken in gebouwen te vullen.’
geworden die de stad verbindt in plaats van scheidt.’
ook rechtstreeks voor inwoners, bedrijven, klankbordgroepen en andere verenigingen bereikbaar op hun mobiele nummer.
8
T H E O P T I M I S T. N L
Z AT E R D A G 2 7 S E P T E M B E R 2 0 14
FOTO’S: DAVID ROZING/HOLLANDSE HOOGTE; RENE DE WIT/ARCAID/CORBIS
FOTO’S: HANS PETER FÖLLMI; JEROEN MUSCH
T H E O P T I M I S T. N L
Z AT E R D A G 2 7 S E P T E M B E R 2 0 14
9

Download Report