visie van het VVKSO op zorg voor leerlingen

visie van het VVKSO
op zorg voor leerlingen
met de blik op de toekomst
O
p 28 juni 2012 publiceerde het VVKSO een visietekst over “Zorg voor de leerlingen
in het secundair onderwijs”.1 Sedertdien hebben we een heel traject afgelegd dat
u als lezer van Forum van op de eerste rij mee hebt kunnen volgen. In Forum van
januari 2013 (jg. 44, nr. 1, blz. 16-17) presenteerden we de krachtlijnen van deze visie. Op
20 februari 2013 organiseerden we een druk bijgewoonde studiedag waarop we o.a. deze
visie vertaalden naar de dagelijkse leerlingenbegeleiding. Een impressie van deze studiedag vindt u terug in Forum van mei 2013 (jg. 44, nr. 5). In het verlengde ontwikkelden we
voor onze scholen een nascholingsaanbod. Sinds september 2013 kunnen schoolteams zich
inschrijven voor het project “Handelingsgericht werken als bril om naar het zorgbeleid te
kijken”. Het nascholingstraject bestaat uit (minimaal) vier sessies. Voor scholengemeenschappen wordt in overleg sowieso een traject op maat uitgestippeld. Ook de pedagogische
begeleiding wordt mee in het bad getrokken. Zij zijn minstens op de hoogte van de scholen
die deelnemen en kunnen aan de sessies participeren, voornamelijk met het oog op
verdere implementatie na afloop van het nascholingstraject. De diverse materialen en
methodieken die de pedagogische begeleiding heeft ontwikkeld, illustreren alleszins dat al
veel expertise aanwezig is om de scholen in de toekomst op een deskundige manier te
blijven ondersteunen.
Visie op zorg voor leerlingen
De visietekst heeft een dubbel doel. Hij wil
een spiegel zijn waaraan scholen hun eigen
zorgbeleid kunnen toetsen en concretiseren.
Daarnaast overkoepelt hij als basistekst een
reeks themagebonden Mededelingen. Inhoudelijk nemen we als uitgangspunt dat leerlingen in de eerste plaats naar school komen
om te leren en om zich te ontplooien. In deze
context wordt zorg breed beschouwd als het
geheel van initiatieven die door alle schoolbetrokkenen worden genomen om optimale
ontwikkelingskansen te creëren voor alle
leerlingen. Onze visie op zorg sluit dan ook
aan bij onze visie op vorming.
In onze visie kiezen we resoluut voor de concepten geïntegreerde zorg en handelingsgericht werken. Geïntegreerde zorg neemt de
school en haar beleid als uitgangspunt. De
zorg voor leerlingen is een verantwoordelijkheid van de school en van het volledige
schoolteam, en niet van enkele specialisten,
van leerlingenbegeleiders of van een beperkt
aantal individuele leraren. De begeleiding van
leerlingen begint in de klas. Leraren zien
zichzelf niet louter als lesgever, maar willen
naast vakinhoudelijk expert ook expert zijn
op pedagogisch en didactisch vlak. De leraar
heeft een centrale rol.
Daarnaast zal de begeleiding van de leerlingen door de leraren ingebed zijn in een globale aanpak op het niveau van de school,
waarin een zorgbeleid herkenbaar aanwezig
is dankzij een aantal cruciale kenmerken (o.a.
duidelijke visie op zorg, schoolinterne samenwerking via de begeleidende klassenraad, de
vakgroepwerking en het ondersteunend per-
1 http://www.vvkso.be > Visieteksten > Visie op zorg voor de leerlingen in het secundair onderwijs
soneel en een goede samenwerking met alle
stakeholders zoals de leerlingen, de ouders,
het CLB …) Alleen dan ontstaat een zorgbeleid dat aandacht heeft voor de draagkracht
én voor de professionalisering van de leraren.
Het handelingsgericht werken sluit hier
inhoudelijk sterk bij aan, maar vertrekt vanuit de noden van de leerling. Het biedt scholen in de eerste plaats een bril om te kijken
naar de wijze waarop de leerlingen worden
begeleid en hoe daarbij effectief wordt omgegaan met de verschillen tussen leerlingen.
In die zin is handelingsgericht werken geen
totaal andere manier van werken. De zeven
uitgangspunten en het zorgcontinuüm vormen
samen de kern van het handelingsgericht
werken. De uitgangspunten illustreren dat er
op verschillende manieren naar leerlingen kan
gekeken worden. Het zorgcontinuüm beschrijft
op basis van de nood aan (extra) begeleiding
van de leerlingen hoe deze er concreet kan
uitzien.
Mededelingen over bepaalde
aspecten van zorg
De visietekst bevat een lijst van een veertigtal Mededelingen die een link hebben met
onze visie op zorg. Deze lijst groeit nog steeds
aan. Scholen worden voortdurend geconfronteerd met nieuwe ontwikkelingen en uitdagingen. Met het publiceren van Mededelingen
willen we de scholen hierin ondersteunen.
Ter illustratie verwijzen we hieronder naar
drie recente publicaties:
In de Mededeling “Schoolloopbaanbegeleiding in het secundair onderwijs” (gepubliceerd op 20 juni 2013) schuiven we expliciet
de leerling als centrale actor naar voren. De
leerling is de regisseur van de eigen schoolloopbaan. Een geslaagde schoolloopbaan
houdt in dat de leerling kan terugkijken op
een traject dat hij zelf voldoende heeft kunnen sturen en waarin hij bewuste, goed afgewogen en voldoende uitdagende keuzes
heeft gemaakt. Om hiertoe te komen, zal
schoolloopbaanbegeleiding maximaal inzet-
februari 2014
15
ten op positieve keuzes en op betrokkenheid.
Het is de opdracht van de school om de leerlingen te helpen bij het opnemen van een
actieve en persoonlijke verantwoordelijkheid
voor de eigen schoolloopbaan en bij het verwerven van de vaardigheden die daarvoor
belangrijk zijn. Ook hier betekent dit dat het
een zaak is van elke leraar, al is het logisch
dat bepaalde personeelsleden van de school
hier nauwer bij betrokken zullen zijn door
bijvoorbeeld een coördinerende rol op te nemen. Schoolloopbaanbegeleiding is een samenspel tussen de individuele leraar, de
begeleidende klassenraad en het CLB, dat
gestalte krijgt binnen een visie en beleid op
schoolniveau. Overleg en samenwerking op
het niveau van de scholengemeenschap is
niet alleen noodzakelijk, maar biedt in dit
kader ook een duidelijke meerwaarde.
De Mededeling “Leerlingen met (een vermoeden van) dyslexie/dyscalculie in het
secundair onderwijs” (gepubliceerd op 21
november 2013) reikt een kader aan voor
zowel het schoolbeleid als de individuele zorg
voor deze leerlingen. De definities, begrippen
en theorieën krijgen een plaats. Centraal in
de tekst staat echter de concrete invulling
van de fasen 0 en 1 van het zorgcontinuüm
in functie van deze leerlingen. In fase 0 nemen we als uitgangspunt dat een goed uitgebouwde brede basiszorg voor alle leerlingen
ervoor zorgt dat minder leerlingen nood zullen hebben aan extra ondersteuning in de
andere fasen. Vanaf fase 1 (verhoogde zorg)
komen de leerlingen met een vermoeden van
dyslexie/dyscalculie of leerlingen met een
diagnose in beeld. Afhankelijk van de behoeften van de leerling zal de ondersteuning
een andere invulling krijgen. Een diagnose
is daarbij geen voorwaarde om (sticordi-)
maatregelen te nemen. Niet het etiket staat
centraal, maar de onderwijsbehoeften van de
leerling. Vele scholen nemen die afspraken
op in een begeleidingsplan, waarvan een
voorbeeld als bijlage bij de Mededeling is
gevoegd. De (sticordi-)maatregelen die de
leraren nemen zijn vaak gelinkt aan de evaluatie van de leerling. Dit geldt bij uitstek voor
compenserende en dispenserende maatregelen. Omdat scholen vele vragen hebben over
hoe ver ze hierin kunnen gaan, ook met het
oog op de deliberatie op het einde van het
schooljaar, schetsen we tot slot ook de regelgeving die hierop van toepassing is.
In de Mededeling “Herstelgericht werken in
een verbindend schoolklimaat” (gepubliceerd
16
februari 2014
op 9 december 2013) wordt ervoor gepleit
om normovertredend leerlingengedrag herstelgericht te benaderen vanuit een verbindend schoolklimaat. Een verbindend schoolklimaat is een schoolklimaat waarin iedereen
(leerlingen, personeel, ouders) wordt gewaardeerd om wie hij is, om wat hij kan en om
wat hij doet, binnen zijn eigen mogelijkheden
en binnen de afgesproken kaders van de
school. De tekst beschrijft verder hoe de
school daar werk van kan maken en wat de
rol van de leraren en directies hierin is. In
een tweede luik gaan we uitgebreid in op het
herstelgericht benaderen van conflicten door
een aantal herstelgerichte werkvormen uit te
leggen. Dat wil niet zeggen dat begeleidende en ordemaatregelen overbodig zijn. In een
verbindend schoolklimaat zal men ze wel meer
bewust inzetten, bv. wanneer een leerling
niet vrijwillig mee wil werken aan een herstelgerichte methodiek. Ook tuchtprocedures
kunnen in uitzonderlijke omstandigheden
noodzakelijk blijven, maar een school kan in
dat geval toch verbindend en herstelgericht
blijven werken door het herstelgericht groepsoverleg (hergo) als alternatief naar voor te
schuiven.
Uitdagingen voor de toekomst
Als we onze blik richten op de toekomst,
kunnen we op korte termijn niet om het ontwerpdecreet betreffende maatregelen voor
leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften (M-decreet) heen. Op 21 november 2013
werd dit ontwerp van decreet ingediend in
het Vlaams parlement. Verwacht wordt dat
het decreet in de loop van januari-februari
zijn definitieve beslag krijgt. Momenteel is 1
september 2014 voorzien als ingangsdatum,
maar zelfs indien deze met één jaar zou uitgesteld worden, kunnen de gevolgen op vrij
korte termijn verregaand zijn. Leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften zullen in het
gewoon onderwijs recht hebben op redelijke
aanpassingen en het oriënteren van leerlingen
naar het buitengewoon onderwijs zal aan veel
striktere voorwaarden gekoppeld worden.
Opvallend is dat het ontwerpdecreet de volgende begrippen decretaal verankert:
• de sticordi-maatregelen remediëren, differentiëren, compenseren en dispenseren;
• brede basiszorg, verhoogde zorg en uitbreiding van zorg als fasen van het zorgcontinuüm.
Hoewel deze begrippen inherent zijn aan de
eigen visie op zorg, betreurt het VSKO de
decretale verankering ervan. Het heeft zich
hiermee tijdens de onderhandelingen niet
akkoord verklaard omdat dit een aantasting
betekent van de pedagogische vrijheid. Het
komt o.i. de decreetgever niet toe om te
interveniëren in het pedagogisch-didactisch
proces. Met de visietekst wil het VVKSO scholen ondersteunen in het ontwikkelen van een
zorgvisie en het voeren van een goed zorgbeleid. De tekst reikt een kader aan dat daarbij kan helpen, maar heeft niet als doel om
een model op te leggen.
Als we abstractie maken van deze fundamentele bedenking en het ontwerpdecreet bekijken vanuit de visietekst van het VVKSO, vinden we het belangrijk om op twee zaken te
wijzen:
• scholen die de voorbije jaren heel wat tijd
en energie hebben geïnvesteerd in het ontwikkelen van een visie op zorg en het voeren van een zorgbeleid zijn beter voorbereid
op de nieuwe regelgeving. De visietekst
over zorg kan daarbij een goede hulp zijn;
• hoewel in het ontwerpdecreet de focus lijkt
te liggen op fasen 1 (verhoogde zorg) en
2 (uitbreiding van zorg) is het VVKSO ervan
overtuigd dat scholen het verschil kunnen
maken door heel sterk in te zetten op fase
0 (brede basiszorg). Om scholen daarin te
ondersteunen, zal het VVKSO voor het
einde van het schooljaar een visietekst
publiceren over universeel ontwerp (= UDL:
universal design for learning) en redelijke
aanpassingen. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met o.a. het VVKBaO en het
VVKBuO.
Zo eindigen we deze bijdrage waarmee we
begonnen zijn. Het VVKSO concretiseert zijn
visie op zorg verder rekening houdende met
nieuwe ontwikkelingen, en zal u via Forum
blijvend informeren over het afgelegde implementatietraject.
Joost Laeremans,
Stafmedewerker
Dienst Leerlingen en Schoolorganisatie

Download Report