innovation
for life
Gezond Leven
Utrechtseweg 48
3704 HE Zeist
Postbus 360
3700 AJ Zeist
TNO-rapport
www.tno.nl
TNO 2014 R10281
Meerjaren Speunruerkprogramma 201 1 -201 4
Voortgangsrapport age 20 13 VP Sociale
lnnovatie (P207)
Datum
4 maaft2014
Auteu(s)
Prof. Dr. lr. P.M. Bongers
Dr. B. Blatter
Dr. ing. K. ten Have
m.m.v. Drs. D. van Putten, D. Fijan-Roemer
Exemplaarnummer I
Oplage
Aantal pagina's
Aantal bijlagen
Regievoerder
Projectnaâm
41
Géén
lVlinisterie van Economische Zaken
VP Socialo lnnovatie (P207)
Projectnummer
Autorisatie
Functie
(
Handtekeníng
Alle rechten voorbehouden
N¡ets u¡t deze uitgave mag
van druk, foto-kopie, microfil
toestemming van TNO.
rden vermenigvuld¡gd en/of openbaar gemaakt door middel
of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande
lndien dit rapport in opdrachtwerd u¡tgebracht, wordtvoorde rechten en vetplichtingen van
opdrachtgever en opdrachtnemer veruezen naar de Algemene Vooruaarden voor
opdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partüen gesloten
overeenkomst.
Het ter inzage geven van het TNo-rapport aan dlrect belang-hebbenden is toegestaan.
@ 2014
TNO
T
F
+3'f 88 866 60 00
+31 88 866 87 28
[email protected]
TNO-rapport
I
TNO 2014 R10281
2t4',1
3l
TNO-rapport I TNO 2014 R'|0281
I
1
1.1
1,2
13
2
2.1
41
nhoudsopgave
Inleiding Vraaggestuurd Programma Sociate lnnovatie (lnnovatiedirecteur:
.......'..."."5
Paulien Bongers)....
jaar.............
Samenwerking................
Samenhang
.......'......'....5
Ontwikkelingen in het afgelopen
". """5
.'.". "5
Vraaggestuurd Programma Sociale lnnovatie (Business Line Manager: Klaas
....'......'..7
ten Have)
.----.....""."'..'.7
Highlights uit 2013..................
Korte inleiding op Vraaggestuurd Programma Sociale
Uitvoering in
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2013
Resultaten
Output en kennisoverdracht........
lnnovatie Programma's
3
Ondertekening
lnnovatie
'.......10
..........'..'....11
..'."...19
...'.........'.20
...."....39
41
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
4t41
TNO-rapport ¡ TNO 2014 R1028,|
5l
41
lnleiding Vraaggestuurd Programma Sociale
lnnovatie
(lnnovatiedirecteur: Paulien Bongers)
1.1
Ontwikkelingen in het afgelopen iaar
De wereld van management, werk en organisatie verandert snel. Onder invloed van
nieuwe technologieën, veranderende markteisen en globalisering zal het tempo van
baanvernietiging en nieuwe baancreatie verder toenemen. Dit vereist een grote
responsiviteit, adaptiviteit en proactiviteit op alle niveaus: mensen, processen'
organisaties, ondernemers, ketens en ecosystemen. Dit VraaggeStuurd Programma
Sociale lnnovatie richt zich op vernieuwing op die terreinen, en draagt daarmee bij
aan het verdienvermogen van de beroepsbevolking, organisaties en de economie.
De toekomst is onzeker en ongewis en het is slim ervoor te zorgen dat wij, onze
ouders en onze kinderen 'fit for the future zijn'. Het is onvoldoende oplossingen te
vinden voor huidige uitdagingen, het is nodig oplossingen te vinden voor alle
mogelijke toekomstige problemen. Resilience op alle niveaus!
Het Vraaggestuurd programma draagt in principe bij aan vernieuwing op deze
terreinen in alle topsectoren maar richt zich in het bijzonder op innovaties op het
gebied van mens en organisatie (human capital en sociale innovatie) voor de
topsectoren Logistiek, HTSM en LS&H.
Het programma beoogt een brug te slaan tussen het domein van het Ministerie van
SZli/ en EZ waar het optimale inzet van mensen en vernieuwing van organisatie
betreft: een goed gekwalificeerde, inzetbare en gezonde beroepsbevolking met
ontwikkelingsmogelijkheden voor hoog en laagopgeleiden en daardoor een
versterking van de productiviteit. Het gaat om een bijdrage aan:
de ontwikkeling van nieuwe kennis;
beleids -en beleidsonderbouwend onderzoek;
de ontwikkeling van nieuwe oplossingen in nationaal en internationaal verband;
kennis delen door middel van netwerken en kennisoverdrachtsprojecten.
.
.
o
.
1.2
Samenwerking
Er wordt met verschillende nationale en internationale partners in projecten
gewerkt. Het gaat om samenwerkingsprojecten met Universiteiten als PPSprojecten met bedrijven. Naast de ontwikkeling van nieuwe kennis - en juist ook
vaak in het vervolg daarvan - is het van belang om de toepassing van die kennis te
stimuleren, onder meer in zogenaamde living labs.
1.3
Samenhang
Het programma lnnovatie en Arbeidsproductiviteit bestond in 2013 uit
drie
hoofdlijnen, Socr,aal lnnovatie Management (SIM), lnnovatief Werken (lW) en Zorg
en Arbeid. De projecten dragen bij aan de gewenste koppeling van de topsectoren
maatschappelijke uitdagingen, vooral rond de dynamiseren van de
arbeidsmarkt, met name gericht op arbeidsproductiviteit en arbeidsparticipatie, en
aan
dragen zo bi¡ aan de gewenste 'shared Value Creation' en 'lnclusive Growth'.
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
6l
41
Zoals gezegd dragen ze ook bij aan het versterken van de brug tussen de
beleidsfocus van EZ (groei door enter- en intrapreneurship) en Sã/V (participatie,
inzetbaarheid).
De Thema directeur Gezond Leven verleent hiermee goedkeuring aan
rapportage 2013.
Dr. N.J. Snoeij
Managing Director
Thema Gezond Leven
de
7 t41
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
2
Vraaggestuurd Programma Sociale lnnovat¡e
(Business Line Manager: Klaas ten Have)
2.1
Highlights uit 2013
Flexbarometer
Alle ciþrs over flexwerk en ftexwerkers venameld
procent
ln de ãfgetopen jaren is het aantal flexibele arbeidskrachten gegroeid tot 30
dat
het
belangrijk
van de arbeidsmarkt. Voor beleidsmakers en andere betrokken is
over
informatie
er een volledig en toegankelijk ovezicht beschikbaar is van feitelijke
partners
deze groeiende groep, Daarom heeft TNO in samenwerking met diverse
de website www.flexbarometer. nl gelntrod uceerd.
Flexwerkers ziin in oPkomst
Er komen steeds meer flexwerkers: zowel
zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers)
als werknemers zonder vast contract en/of
vaste uren. Hoeveel flexwerkers zijn er nu
eigenlijk, wat zijn hun kenmerken, hoe zit
het met de kwaliteit van arbeid? Tot nu
toe ontbrak het aan een toegankelijk
ovezicht van representatieve cijfers om te
komen tot
een
onderbouwde
maatschappelijke discussie en tot onderbouwd beleid'
Behoefte aan obiectieve informatie
De website is bedoeld voor beleidsmakers, sociale partners, bedrijven en andere
geÏnteresseerden. Zi1 vinden er objectieve informatie over flexwerkers in de
Ñederlandse werkzame beroepsbevolking: hun aantallen, persoonskenmerken, de
kwaliteit van de arbeid van werknemers met een flexibele arbeidsrelatie, en de
toepassing van vormen van flexibele arbeid door bedrijven. De Flexbarometer is
objectief en gebaseerd op representatieve databronnen van het CBS en TNO'
Dé bron over flexwerk
De komende jaren groeit de Flexbarometer verder uit tot dé website met nog meer
Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Slimmerwerken in het openbaar bestuur
Tegenwoordig moeten publieke organisaties steeds meer hun maatschappelijke
waarde en hun 'value for money' kunnen aantonen. Dat betekent dat ze moeten
innoveren en werken aan hun productiviteit. Maar welke interventies helpen om de
productiviteit
of de prestaties te
verbeteren?
Om die vraag
te
kunnen
beantwoorden, ontwikkelde TNO een hulpmiddelvoor productiviteitsverbetering.
fNO-rapport I TNO 2014 R10281
8l
4'l
P roductivi te it kw a ntif ice re n
Publieke organisaties vinden het vaak lastig om productiviteit te kwantificeren. Niet
omdat ze productiviteit onbelangrijk vinden, maar omdat ze de kwaliteit van de
prestaties minstens zo belangrijk vinden. Productiviteitsverbetering in de publieke
sector wordt bovendien vaak geassocieerd met reorganisaties, bezuinigingen en
toenemende werkdruk.
Op zoek naar de redenering achter innovatie
Het hulpmiddel voor productiviteitsverbetering dat TNO heeft ontwikkeld, is een
dialoogmodel. Het is een hulpmiddel om te kijken naar de praktijk, daarover van
gedachten te wisselen om zo een business case te formuleren, een zakelijke
redenering die als basis dient om tot beslissingen te komen. Het dialoogmodel
bestaat uit vijf stappen:
Stap 1: het productiviteitsprobleem vaststellen (en een voorlopige business
case formuleren).
Stap 2: het productiviteitsprobleem uitwerken in een productiviteitsuitdaging.
Stap 3: de gewenste productiviteitsstrategie benoemen.
Stap 4: organisatorische interventies ontwikkelen om de productiviteit te
verbeteren.
Stap 5: een business case opstellen van de gewenste organisatorische
innovatie.
.
.
.
.
.
Goed toepasbaar in de praktiik
TNO heeft het dialoogmodel toegepast op enkele cases, zoals die van een
uitkeringsinstantie die de kwaliteit van de dienstverlening wilde vergroten door de
doorlooptijd voor nieuwe aanvragen te verkorten. Uit de cases blijkt dat het model
goed toepasbaar is, binnen de overheid en daarbuiten. Op dit moment passen we
het hulpmiddel ook toe bij verschillende overheidsprojecten, zoals het project
Slimmernetwerk van het Ministerie van Binnenlandse Zaken dat innovatie en
slimmer werken bij de overheid wil stimuleren. Dit doen we samen met Kennisland
en de Kafkabrigade. Zo helpen we publieke ondernemers om een werkbare
business case te formuleren als redenering achter hun eigen innovatie.
Beter Samen in Noord; integrale dienstverlening voor sociale minima
Zorgaanbieders in Amsterdam-Noord werken beter samen
ln het samenwerkingsverband Krijtmolenalliantie werken zotg- en welzijnsaanbieders in Amsterdam-Noord intensief samen aan een gezonder stadsdeel. Ze
stroomlijnen hun inspanningen om die maximaal te laten aansluiten op de
behoeften van hun cliÖnten. Het doel: versnippering tegengaan door integrale
dienstverlening.
(,)
9l
TNO-rapport I TNO 20'14 R10281
41
Zorg beter georgan¡seerd
Een bejaarde vrouw met verschillende chronische klachten kr¡gt tot nu toe te
maken met veel verschillende zorgaanb¡eders: de huisarts, diverse specialisten en
thuiszorg. Door een integrale aanpak is het mogelijk om die zorg te combineren en
beter
te
organiseren.
Het gevolg: minder afspraken, geen
overbodige
behandelingen, en een meer tevreden cliënt.
Kwetsbare groepen centraal
Het project richt zich speciaal op kwetsbare groepen: ouderen en gezinnen die
onvoldoende zelfredzaam zijn en tot de sociale minima behoren. Deze groepen zijn
verantwoordelijk voor een groot deel van de uitgaven aan zorg en maatschappelijke
dienstverlening. ln dit project gaan we na of casemanagement - gecoördineerde
hulpverlening
-
voor deze groepen kostenetfectief is.
Waardevolle kennis over integrale zorg
Beter Samen in NOord levert nieuwe waardevolle kennis op over de succes- en
faalfactoren van de invoering van integrale zorg. Ook ondezoekt TNO welke
voordelen integrale dienstverlening heeft voor de gezondheid, het welzijn en de
maatschappelijke participatie van kwetsbare groepen. Verder ontwikkelen we een
bekostigingsmodel: we brengen in kaart, hoe kosten en opbrengsten van integrale
dienstverlening kunnen worden verdeeld. De alliantie in Noord is daarmee een
proeftuin voor integrale dienstverlening in andere grote steden.
Opbrengsten
ln 2013 heeft TNO in overleg met de aanbieders een eenduidige werkwtjze
ontwikkeld voor toeleiding naar casemanagement op basis van de
Zellredzaamheidsmatrix en het Frieslab kwadranten model. ln een handreiking
heeft TNO de verschillende protocollen en processen beschreven. Er is
ondersteuning geleverd aan het opzetten van passende ICT en een cliêntregistratie
systeem dat voldoet aan de eisen van privacy. Dit systeem is vormgegeven op
basis van het door TNO opgestelde plan van eisen (met aandacht voor veiligheid
en privacy) en maakt de communicatie en registratie mogelijk met 10 verschillende
instellingen, terwijl de administratieve belasting minimaal blijft. De aanpak van
integrale zorg en dienstverlening vraagt van de professionals een verandering van
beroepsmatig handelen. Om professionals de daarvoor benodigde competenties bij
te
brengen heeft TNO een training voor casemanagement ontwikkeld en
uitgevoerd.
TNO heeft gegevens voor de procesevaluatie vezameld door middel van meerdere
bronnen en method¡eken:
-
-
uitkomsten van individuele diepte-interviews met betrokkenen van het
programmamanagement en de uitvoering;
het promotieondezoek van Jennifer v/d Broeke (UvA/AMC) naar de zorg in
de
Amsterdam Noord;
het volgen van de trainingen van casemanagers en professionals;
schriftelijke informatie van de kwaliteitsadviseurs (TNO) en de kwartiermakers
(Beter Samen in Noord);
Real Time Monitoring van prestatie-indicatoren en terugkoppeling van de
bevindingen (via het webbased informatiesysteem van Beter Samen in Noord
en het RIS).
10
I 4'l
Ten aanzien van de effectevaluatie zijn in 2013 de vragenlijsten voor
de
TNO-rapport
I
TNO 2014 R10281
interventiegroep en de controlegroep ontwikkeld en getest. ln de laatste maanden
van 2013 is TNO begonnen met de inclusie waarbij de T0 vragenlijst bij een kfeine
groep cliénten is afgenomen.
De eerste voorzichtige resultaten van de proeftuin zijn veelbelovend ten aanzien
van de Triple Aim dimensies. De zelfredzaamheid van de doelgroep nam toe,
specifiek op het gebied van mentale gezondheid en inkomen (organisatie van
schulden). Dit zal resulteren in een betere gezondheid. De business case laat zien
dat de aanpak van integrale zorg en dienstverlening tot lagere kosten
leidt.
Ondanks dat op basis van het project geen blauwdruk voor integrale zorg te maken
is, lijken er zeker belangrijke
succesfactoren
en
werkingsmechanismen te
identificeren.
2.2
Korte inleiding op Vraaggestuurd Programma Sociale Innovatie
Het programma lnnovatie en Arbeidsproductiviteit bestond in 2013 uit drie
hoofdlijnen. De eerste hoofdlijn Sociaal lnnovatie Management (SIM) richt zich op
twee centrale doelstellingen: 1. Kennis-, concept- en methodeontwikkeling over
nieuwe
ontwikkelen
'innoveren door werkenden'
het
beschikbare
innovatie
stimuleren
en
die
arbeidsorganisatorische vormen
menselijk kapitaal duurzaam en productief inzetten. Er zt¡n om deze doelstellingen
te bereiken, vier deelprojecten uitgewerkt:
1. Ketenoptimalisatie in de personeelsvoorziening en innovatief werk.
2. lnnoveren door werkenden.
3. Systemisch innoveren in de publieke sector.
4. Workplace lnnovation (WPl) Europa.
en 2. Het
van
De tweede hoofdlijn lnnovatief Werken (W) richt zich op het verhogen van de
innovatiekracht en arbeidsproductiviteit bij organisaties in de topsectoren HTSM en
creatieve industrie. Beoogd wordt dat organisaties beter in kunnen spelen op de
continu veranderende eisen die het werk stelt, binnen een snel veranderende
omgeving (economisch, maatschappelijk, technologisch). lW richt zich op parallelle
innovatie van producten en services, werkplekken en omgevingen, werkprocessen,
en ketens, zowel in de fase van ontwerp als in de operationele fase.
llîffilhlw.r¡u
Oprntlmhfrr
ontwerplase
3
!
Ê
Ê
1
-a
0
!
3
!
e
I
!mû¡.li ¡frlrs læl¡ mrt ¡t{¡on
1t
Slnr¡tæn,mtrtfD.n mú
ræd¡+ttuù¡nmcnt
wo¡l.Plws
mlur.n ¡loìliorn,ffißl¡otthtd¡ñt
MeË./s.rtÞlê¡nlveaulmtæf
oEills¡tlGnlveau(mlrol
Xet6 n¡ve.u (mærol
i.l
Onlril¡hLñ\¡n
þilù.n
f\r.nr/w.ttpl.lnl¡l¡ulmlcD)
Ol|¡nþù¡
nlwrulml
Kd.il{vÊæ lmacrtl
htlr,¡rnrnlan
Technologische vooruitgang biedt volop perspectief om dat mogelijk te maken,
maar de factor mens blijft vaak onderbelicht en onbenut, waardoor daadwerkelijke
toepassíng van innovaties beperkt blijft. De in dit project te ontwikkelen kennis en
11t41
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
instrumenten moeten daar verandering in brengen. ln dit prolect vormt de mens het
georganiseerd langs verschillende prioriteiten
uitgangspunt; het project
is
waarbinnen projecten worden opgezet waarin private partijen mee financieren, zii
geven dan ook mede vorm aan de projecten. Deze prioriteiten richten zich op
verschillende niveaus: micro (werkplek/individu); meso (organisatie); macro (ketens
en netwerken):
1. Ketenoptimalisatie en innovatie (meso/macro).
2. Flexibele werkplekken, processen en organisaties (meso).
3. People-centered work design (micro/meso).
4. Assistive/coaching workstat¡ons & environments (micro).
ln het programma 'Zorg en Arbeid' ligt de nadruk op het ontwikkelen en evalueren
van nieuwe zorgconcepten in proeftuinen. ln 2013 stonden drie proeftuinen
centraal: Rijncoepel, Careyn en Amsterdam Noord. De zorgconcepten zijn gericht
op geTntegreerde zorg en arbeidsbesparing en betreffen combinaties van
organisatorische, technische en sociale innovaties.
2.3
UiWoeting in 2013
Hoofdlijn L sociaal lnnovatie Management
De centrale gedachte in het deelproject Ketenoptimalisatie in de personeelsvoorziening en innovatief werkis dat innovatieve allocatie van personeel niet zozeer
mogelijk is op niveau van één onderneming, maar op niveau van ketens.
De innovatie zit in het versterken van de keten over de ondernemingen heen.
De regeling van de allocatie van personeel over de keten heen helpt ook om
tijdelijke tekorten en overschotten binnen de keten op te lossen' Dergelijke
oplossingen bestaan nog niet en moeten worden ontwikkeld. ln dit project proberen
we met bekende voorbeelden van samenwerking tot zo'n invulling te
komen,
We hebben geprobeerd met Brainport lndustries tot een samenwerkingsproject te
komen. Een voorstel voor onderzoek naar en ontwikkeling van nieuwe modellen
van innovatief samenwerken in de keten is voorgelegd aan Brainport lndustries.
Helaas heeft dat (nog) niet geleid tot concrete afspraken' Daarom is gezocht naar
een ander netwerk: de samenwerkende organisatie in Medical Delta (Rotterdam,
Delft, Leiden). Hier is een eerste verkennend onderzoek geweest naar huidige
knelpunten en mogelijke oplossingen op het terrein van de personeelsvoorziening
in de biomedische/farmaceutische sector. De resultaten worden pas in 2014
veruacht als een co-financieringstraject kan worden gerealiseerd. Een belangrijk
aandachtspunt hierbij
is hoe partijen en bedrijven in de regio op die
personeelsvoorziening samen kunnen werken. Denk aan verschillende typen
arbeidspools.
Het tweede deelproject binnen deze hoofdlijn, lnnoveren door werkenden, heeft
geleid tot verschillende initiatieven. Een eerste activiteit richtte zich op wat nu
precies nodig is om samenwerking binnen bedrijven over ploegensystemen tot
stand te brengen. De meeste systemen zrjn expert-gedreven waarbij oplossingen
top-down worden geTmplementeerd. Bedrijven zien steeds meer dat dit niet meer
tot optimale en geaccepteerde oplossingen leidt. ln het samenwerkingsproject met
de FME 'maatwerk in ploegendiensten' is dit vraagstuk opgepakt. Drie taken
werden afgesproken: 1) de FME en TNO ontwikkelen een integraal model,
waarmee klassieke semi- en volcontinue ploegensystemen kunnen worden
geinnoveerd. 2) Met behulp van Marvel (een modelleringsmethode) is dit model
't2 I 41
TNO-rapport ITNO 2014 R'l028'l
verder uitgewerkt, waarmee die factoren en interventies (in het werk en in de
privésfeer) in hun onderlinge relatie in beeld zijn gebracht. Dit levert positieve
bijdragen aan fitte en productieve werknemers, werkend in ploegendiensten. Dit
model wordt in bedrijven in de metaal- en elektrotechnische industrie verder
gevalideerd. Daarbij is ook een aanpak ontwikkeld, waarmee de dialoog tussen
werknemers in de ploegen en hun managers wordt ondersteund. 3) Ter
ondersteuning van deze dialoog is een blauwdruk van een game ontwikkeld, die de
bewustwording van werknemers in ploegendienst moet vergroten ten aanzien van
de lange termijn effecten van hun gedrag. Het theoretische model is gereed en
vormt de basis voor de serious game. Door samen op te trekken met het TNO
Flagship Gaming, zal op korte termijn een eerste webbased versie worden
ontwikkeld. ln september heeft een workshop plaatsgevonden, waar '15 bedrijven
aanwezig waren. Met potentiële kandidaten voor de toepassing van de game wordt
op dit moment gesproken. Tevens is het theoretische model in
november
gepresenteerd op het Shiftwork 2013 congres in Brazilië. ln ditzelfde kader is ook
de kennistafel zelfroosteren gehouden. De Flexbarometer is verder bijgewerkt (zie
website www.flexbarometer. nl),
Een andere activiteit is het opzetten van verschillende samenwerkingstrajecten met
universiteiten om een kennisverbinding op het onderwerp te kr'tjgen met de NWOinitiatieven over'human capital':
Allereerst is met de Universiteit van Utrecht (prof. Erik Stam) een opzet voor
een proefschrift uitgewerkt met betrekking tot 'innoveren door werkenden'.
Deze aanvraag is goedgekeurd. Op 1 september is Werner Liebregt als aio
r
gestart met zijn ondezoek.
iI
.
ln de
komende vier jaar zal het ontwerp
in
versch lende deelprojecten verder worden u tgewerkt.
Ten tweede is gekeken of het deelproject gekoppeld kan worden aan het nieuw
opgezette NWO-programma 'Human Capital'. Samen met lnscope
(samenwerkingsverband tussen Erasmus Universiteít, Maastricht Universiteit,
Twente Uníversiteit, Utrecht Universiteit) zijn twee voorstellen ingediend. We
wachten op het oordeel van de beoordelingscommissie van NWO). Voor het
i
EZ-tra¡ecl is de verwachting om samenwerkingstrajecten op te starten in lijn
met het NWO-voorstel.
De derde activiteit is het samenwerkingsproject STOOF: 'Ontwikkelbanen'. Het
vertrekpunt in dit project is dat heel veel uitzendbanen als 'dead-end' banen worden
vormgegeven. Met de uitzendsector (opleidingsfonds) hebben we de gedachte
opgevat dat het mogelijk zou moeten zijn de ui2endbanen zo vorm te geven dat
medewerkers binnen deze banen 'beter kunnen leren en zich ontwikkelen'. Als de
ui2endsector als een springplank naar betere banen kan worden omgevormd, dan
helpt dit de individuele personen, maar ook het profiel van de uitzenders. ln het
project kijken we bij de medewerkers hoe zij hun werk kwalificeren. Het verzamelen
van de data heeft langer geduurd dan gepland, maar de respons was aanzienlijk
hoger dan verwacht. ln totaal hebben zes uitzendorganisaties en ongeveer 700
uitzendkrachten aan het onderzoek meegewerkt. Op dit moment wordt de laatste
hand gelegd aan de eindrapportage. Deze wordt besproken met een
klankbordgroep. Afronding van fase 2 vond midden oktober 2013 plaats. Mede naar
gekeken
een
aanleiding van de reacties van de klankbordgroep
samenwerkingsfase 3 start en welke instrumenten daar ontwikkeld zullen gaan
is
worden.
of
13t41
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
Een vierde activiteit is gericht op verbinding met EU-projecten. Daarin is ook in
2013 grote vooruitgang gemaakt. Drie voorstellen zijn in januari 2013 ingediend'
Het eerste voorstel dat is goedgekeurd is'S|-DRIVE', waarbij TNO in verschillende
onderdelen participeert. De bedoeling van SI-DRIVE is om een theorie te
ontwikkelen voor sociale innovatie. Voor SIM is het onderdeel in SI-DRIVE van
belang, waarbij wordt gekeken naar de voon¡vaarden voor sociale innovatie in
organisaties en de arbeidsmarkt. Het tweede voorstel dat is goedgekeurd is
SIMPACT, waarbij onderzocht wordt wat de economische onderbouwing is van
sociale innovatie. Een betere economische onderbouwing helpt onder meer om te
beslissen over waar en wanneer overheidsingrijpen nodig is. Beide voorstellen zijn
1 januari 2e14 van start gaan. Een derde voorstel MINTAN heeft wel de 'thresholds'
van de EU gehaald, maar krijgt helaas geen financiering.
ln de afgelopen jaren is in samenwerking met het Ministerie van Binnenlandse
Zaken binnen het deelproject Systemisch innoveren in de publieke sector
onderzocht hoe binnen overheidsorganisaties aan de hand van innovatieve
organisatie, het functioneren van de overheid kan worden verbeterd. Het project
'systemisch innoveren in de publieke sector' is een samenwerking tussen TNO,
Kafka Brigade en Kennisland. Dit project is in 2013 verder uitgezet. ln de afgelopen
maanden is de methode van 'Value network analysis' gebruikt om de aanpak van
ditfusie, adoptie en opschaling van innovaties in de publieke sector te
concretiseren. De methode is toegepast op 'schuldhulpverlening' ln dit kader is
tevens een artikel aangeboden aan het blad 'Openbaar Bestuur'.
Het laatste deelproject, Workptace lnnovation (WPI) Europa is de valorisatie van
onze kennis over sociale innovatie op Europees niveau. ln dit kader hebben we een
Europees leernetwerk opgezet: EUWIN. Er is goede vooruitgang gemaakt met
ontwikkeling van dit Europese netwerk. ln Brussel (Europees Parlement) is de
'lancering' gerealiseerd van het Europese netwerk, in samenwerking met de
Europese Commissie. ln juni2013 is de eerste regionale workshop gerealiseerd in
december heeft de regionale workshop in London (2
december) plaatsgevonden. Een belangrijk deel van het werk is gericht op het
opzetten van de sociale media. Over het eerste jaar is een deelrapport opgesteld'
Linköping (Zweden).
ln
Voor EUWIN is ook de Kennisbank NCSI verder onderhouden.
ln het kader van workplace innovation zijn ook twee conferenties opzet de
INSÇOPE-conferentie te Hoofddorp en IWOT Conferentie te Leiden. Op 26
november is in Hoofddorp samen met vier universiteiten een bijeenkomst geweest
met 15 paper-voorstellingen. Aan het eind van de conferentie is de Erasmus
lnnovation Award 2014 uitgedeeld aan DSM. Het ministerie van Economische
Zaken zat in de jury van deze Award. Op 27-28 november is in Leiden de IWOTconferentie doorgegaan (45 deelnemers). Daarop zt¡n 20 papers gepresenteerd.
De papers worden als bijlage meegezonden.
ln dit deelproject is ook het samenwerk¡ngsproject Het Nieuwe Werken (HNW)
opgezet. Dit betreft de derde fase van het 'Dashboard Het Nieuwe Werken'. Dit
project heeft tot doel de relatie tussen HNW maatregelen en de effecten daarvan op
bedrijfsdoelstellingen als productiviteit, vitaliteit en duurzaamheid aantoonbaar en
inzichtelijk te maken. Voor het samenwerkingsproject Het Nieuwe Werken (deel 3)
is de samenwerking met een externe partij gerealiseerd. De bedoeling was het
instrument,
zoals opgeleverd in de eerdere onderdelen van
het
samenwerkingsproject, te testen en te gebruiken. De test is geslaagd' Tegen de
TNO-rapport
I
14t41
TNO 2014 R10281
veruachting in hebben we een grote respons bij de deelnemende bedrijven
gerealiseerd. Dit toont de belangstelling voor het onderwerp. De conclusie van het
onderzoek wordt eind februari 2014 afgerond, maar het model maakt al wel
duidelijk dat organisaties veel te winnen hebben bij een meer genuanceerde
aanpak van Het Nieuwe Werken. Wat voor de ene medewerker werkt, werkt juist
niet bij een andere, of in veel mindere mate. Een aanpak die hiermee rekening
houdt, zal organisaties naar veruachting meer opleveren. Op basis van de kennis
van de drijfveren is het mogelijk om voor elke drijfueer passende (nieuwe)
maatregelen te ontwikkelen. Niet alle HNW-maatregelen leiden tot een gewenst
resultaat en sommige werken zelfs licht negatief. Een gerichte keuze van
instrumenten, passend bij het doel van de organisatie, kan de kans op positief
resultaat vergroten. Verder toont onderzoek aan dat het stimuleren van HNW door
management en cultuur niet altijd tot gewenst effect leidt. Mensen laten zich niet of
nauwelijks door sociale druk of wenselijkheid dwingen tot gedrag dat niet bij ze
past. Met de kennis uit dit project kunnen organisaties op effectievere en
innovatievere wijze tot vernieuwingen van hun werkorganisatie komen.
De prolectleider heeft ook verschillende contacten gehad met het lnstituut voor
toekomst van werk. Het is onduidelijk of voor TNO, dit initiatief aan de Universiteit
van Tilburg een kennisopbrengst kan leveren op termijn. We bltjven in contact met
het initiatief.
Hoofdlijn 2. lnnovatief Werken
is
in
deelprojecten. Binnen deelproject
onderverdeeld
Deze hoofdlijn
Ketenoptimalisatie en ìnnovatie worden onderzoeksvragen gesteld als "Hoe kom je
als productiebedrijf tegemoet aan de snelle veranderingen in de vragen vanuit de
markt?", "Wat zijn de nieuwe business-modellen gebaseerd op de verkoop van
product-service combinaties (Product-Service Systems (PSS)?'. Op dit onderwerp
is een voorstel ingediend onder de titel 'Use it wisely', en gehonoreerd binnen het
7" kaderprogramma van de EU, deel 'Factories of the Future'. Het pro¡ect is op
1 september 2013 van start gegaan. Partners zijn onder andere Gispen, VTT, UMA,
Fraunhofer, ICCS, University Nottingham, Volvo, Thales-Alenia. Binnen het project
worden nieuwe business modellen ontwikkeld en onderzocht, waarb4 tegelijkertijd
duurzaamheidseffecten worden gemonitord en flexibele producten ontwikkeld die
aan de veranderende klant- en
gebruikerswensen aanpasbaar
ziin.
Het
gedachtegoed van de Circular Economy is daarbij leidend.
Met Brainpoft lndustries is gesproken over onderzoek en ontwikkeling op het
gebied van samenwerken in de keten in de maakindustrie. Eén van de invullingen
gaat over Design for Assembly, dat als thema hoge prioriteit heeft bij Brainport. Een
enigszins añ^/achtende houding van potentiële deelnemende bedrijven om te
investeren in onderzoek en ontwikkeling, heeft een concreet project tot op heden in
de weg gestaan.
Binnen het tweede deelproject Flexibele werkplekken, processen en organrsafies is
de
Demotafel ontwikkeld. Voor veel organisaties
is het wenselijk en
kostenbesparend om al vroeg in de ontwerpfase van een nieuwe faciliteit (gebouw,
cetera) zicht te hebben op mogelijke werkprocessen,
productieconcepten en de etfecten daarvan. De demotafel is een interactieve
ontwerptool waarmee productieconcepten kunnen worden gevisualiseerd. Deze
demotafel kan worden ingezet in workshops met bedrijven. Daarnaast is een
fabriek, magazijn,
et
simulatie ontwikkeld (demo) waarmee (flexibele) productie (flow)concepten kunnen
worden doorgerekend op effecten als productiviteit en doorlooptijd.
TNO-rapport
I
TNO 2014 R102E1
Figuur
l.
15t41
Demotafel interactieve ontwerptool
Tevens is een boek gepubliceerd met twintig praktijkcases uit de maak¡ndustrie
voor bedrijven, overheid, topsectoren en intermediairs over procesinr¡chting.
De resultaten die door samenwerking met TNO bij bedrijven zijn bereikt, worden
hierin door de klanten zelf toegelicht. De vraag was dermate groot dat er nu een
tweede druk wordt gemaakt.
Het derde deelprqect People-centered work design (micro/meso) speelt in op de
behoeften binnen zorginstellingen, De groeiende behoefte aan zorg; toenemende
schaarste op de arbeidsmarkt en verregaande zorgkortingen zetten de kwaliteit van
de zorg Steeds meer onder druk. Om duurzaam kwalitatieve zorg te garanderen
wordt vaak gefocust op het verbeteren van de organisatie van de zotg maar er kan
zeker ook winst behaafd worden door de inrichting van zorginstellingen te
optimaliseren. De huidige literatuur op dit vlak richt zich daarbij vooral op welzijn en
gezondheid van de cliënt terwrll er veel minder bekend is over de invloed van
inrichting op welbevinden, gezondheid, of productiviteit van veaorgers en
bezoekers / mantelzorgers). Tegelijkertijd ztln er aanwijzingen dat deze
verschillende gebruikersgroepen soms tegenstrijdige behoeften en wensen hebben.
Dit maakt het optimaliseren van de inrichting van een zorgomgeving in de praktijk
een complexe taak. De doelstelling van dit samenwerkingsproject is het ontwikkelen
van een methodiek om zorginstellingen te ondersteunen bij het maken van
gefundeerde beslissingen rondom ontwerp / inrichting en evaluatie van
(productieve, gezondheid bevorderende en mantelzorg stimulerende) zorgruimtes.
Het vierde deelproject Assistive/coaching workstations & environments speelt zich
voornamelijk af binnen de hightech industrie. Hier is het sne/ inleren en ingeleerd
blijven van operators en engineers cruciaal. De complexiteit en snelle
veranderingen eisen het snel leren van kennis en vaardigheden èn het leren
anticiperen en adequaat reageren. Dat stelt nieuwe eisen aan het leertraject en de
leer- en instructie-methoden. De vraag is welk leertraject het meest effectief is qua
effectiviteit, productiviteit, kwaliteit en flexibiliteit. ln een samenwerkingsproject was
de eerste fase gericht op de operator in de productie met de vraag welke
leermethoden en instructievormen het meest effectief zijn in verschillende
productie-omgevingen. ln de tweede fase wordt de relatie tussen optimale leer- en
instructiemethoden en onderliggende determinanten voor de operator verder
bestudeerd aan de hand van een vervolg-experiment en expertsessies (Marvel). De
aandacht breidt zich in deze categorie uit van de operator naar de engineer. Voor
beiden is het doel, de ontwikkeling en validering van (1) een aanpak voor de
16t41
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
analyse nodig voor het ontwerp van leertrajecten en (2) een keuze-instrument
(software) ter bepaling van leermethoden, werkvormen en instructievormen. Beide
tools zijn specifiek gericht op de dynamische en complexe context van de hightech
industrie. Deelnemende bedrijven zíjn DAF Trucks, Weir Minerals, TotalProducttvity,
ASML, KMWE en Morpho.
Hoofdlijn 3.Zorg en Arbeid
Naast de proeftuin Amsterdam Noord (zie hoofdstuk 2.1), kent deze hoofdlijn
diverse proeftuinen met verschillende focus in doelgroepen, bijvoorbeeld zorg voor
chronisch zieken of zorg voor mensen met multi-problematiek. De rol van TNO de
proeftuinen ligt, na te hebben bijgedragen aan de conceptuele ontwikkeling van een
innovatie, vooral op de evaluatie/monitoring van de implementatie en de
doorontwikkeling van procesmatige en financiële randvoon¡vaarden voor het borgen
van de innovatie.
ln aansluiting op het werk in de proeftuinen worden verschillende instrumenten
(door)ontwikkeld, onder meer voor het beter grip krijgen op innovatieprocessen en
om verschijningsvormen van geïntegreerde zorg te kunnen categoriseren. Tenslotte
hebben activiteiten
op het terrein van (inter)nationale
samenwerking en
kennisdeling plaatsgevonden. Hieronder worden de onderwerpen en activiteiten
binnen de hoofdlijn toegelicht
ln de proeftuin Rijncoepel in de regio Leiden, onder aansturing van de Stichting
Rijncoepel, is men gericht op het organiseren van een meer populatiegericht
zorgaanbod en bijbehorende financiering voor geïntegreerde generalistische zorg
voor chronisch zieken. Het concrete doel daarbij is de zorg voor chronisch zieken
beter organiseren, betaalbaar houden, met betere uitkomsten voor patiënten.
De vraag hierbij is: hoe kunnen zorgverleners zo doeltreffend en doelmatig mogelijk
samenwerken?
Bij de start van de proeftuin bundelden vier partners hun krachten: Stichting
Rijncoepel, Diaconessenhuis Leiden, TNO en zorgverzekeraar Zorg en Zekerheid.
TNO heeft in 2013 gewerkt aan het opstellen van een model voor de opbrengsten
van nieuwe initiatieven op het gebied van geïntegreerde zorg. Met dit model
kunnen scenario's worden opgesteld voor de effecten van deze vernieuwingen.
Er is gebruik gemaakt van o.a. declaratiedata van de zorgvezekeraar.
lnitiatieven op het gebied van integrale zorg komen te weinig en te traag van de
grond. De huidige bekostigingsregels geven te weinig prikkels aan zorgorganisaties
om hun diensten geïntegreerd aan te bieden. En als zorgverleners wel initiatief
nemen, dan is de financiering vaak lastig. Het blijkt moeilijk om de venffachte
opbrengst van geïntegreerde zorg inzichtelijk te maken. Daar komt bij dat een
vernieuwingstraject
in de zorg veel onzekerheden mee
brengt voor alle
betrokkenen: huisartsen, specialisten, zorgverzekeraars. Wordt er inderdaad betere
zorg geleverd? Lopen de kosten niet te hoog op, nemen inkomsten niet te veel af?
Doordat in Rijncoepel een onderbouwde inschatting gemaakt kon worden van de
opbrengsten, ontstond draagvlak voor de voorgestelde vernieuwingen.
Thuiszorgorganisatie Careyn doorloopt een grote transitie onder de noemer 'Het
Dorp'. Hierbij verandert de organisatie van een regulier georganiseerde instelling
naar een teamgerichte organisatie met breed inzetbare wijkverpleegkundigen.
ln 2012 is in de samenwerking met TNO de aandacht gericht geweest op het
huisartsencentrum Centrum Huisartsen Schiedam en het opzetten van een
inloopcentrum en de vermindering van administratieve lasten, vervat in het M¡VS
project'Experiment Regelarme Zorginstellingen'. TNO stelde de business cases op
van deze vernieuwingen en evalueerde de effecten van de vernieuwingen.
17
TNO-rapport ITNO 2014 R10281
I
4',i,
Deze business case is afgerond in april 2013. Een populair artikel is hierover
verschenen in het blad De Eerstelijns (ref: De Eerstelijns, juni2013). ln 2013 heeft
een heroriëntatie plaatsgevonden op de doelen van dit 'proeftuinproiect Careyn''
De nadruk is verschoven naar het zichtbaar maken van output met indicatoren voor
doelmatigheid en naar kwalitatief onderzoek naar de effecten van de vernieuwing
op basis van casuistiek. Voor de vernieuwing Het Dorp bestaan afspraken tussen
Careyn, de Zorgkantoren en MÂ/S om de resultaten en de bedrijfsvoering te
monitoren via een set van indicatoren, het zogenoemde dashboard. Voor het
zichtbaar maken van de output is vastgesteld welke indicatoren om te beginnen
deel zullen uitmaken van dit dashboard. Speciaal is daarbij ook gewerkt aan
kwatiteitsindicatoren. Ook is een man¡er gezocht om de minder grijpbare effecten te
laten zien. Bijvoorbeeld de effecten die moeilijk meetbaar zijn zoals toename in
zelfredzaamheid, participatie of welbevinden en effecten die waarschijnlijk pas op
langere termíjn meetbaar worden. Voor dit onderdeel is een structuur voor het
beschrijven van cases oPgezet.
ln het project Taxonomie van vormen van geintegreerde zorg, dat gericht is op het
ontwikkelen van instrumentarium, zijn op basis van wetenschappelijke artikelen
door TNO en het Jan van Es lnstituut een aantal elementen van geÏntegreerde zorg
onderscheiden. TNO en Prof. Bert Vrijhoef (National University Singapore / Tilburg
University) hebben in 2013 de samenwerking met het Jan van Es lnstituut gezocht
om vanuit deze
inventarisaties
een eerste instrument te ontwikkelen
om
verschillende vormen van geTntegreerde zorg te kunnen categoriseren (in de vorm
van een taxonomie). Dit heeft geleid tot een eerste meetinstrument voor het
bepalen van de mate van integratie, ln 2013 is dit instrument toegepast om de
bruikbaarheid ervan te bepalen door verschillende ZonMw projecten uit de
afgelopen jaren over geTntegreerde zotg langs het instrument te leggen.
ln samenwerking met de partners zijn nu zowel een Nederlandstalig artikel als een
artikel voor een internationaal tijdschrift in voorbereiding. Voor 2014 wordt de
kennis die ontwikkeld is in d¡t traject verder toegepast in internationale
samenwerking in het Cortexs project (zie verder). Hierbij zal TNO samen met
partners in België verkennen welke verdere eigenschappen van geTntegreerde zorg
en ondersteuning van mensen met een chronische aandoening onderscheidend
zijn.
ln Samenwerking met de GGZ organisatie Parnassia Groep is in 2013 gestart met
'de innovatie navigatol. Het gaat hier om de ontwikkeling van een instrument dat de
slagingskans vergroot van het implementeren van complexe innovaties in de
langdurende zorg. De langdurende zorg, waaronder ook de GGZ, staat de
komende jaren vogr een grote vernieuwingsopgave. Nieuwe vormen van
dienstverlening zijn nodig waarin nieuwe technologieën worden toegepast en
waarin met (nieuwe) partners wordt samengewerkt. De innovatienavigator heeft als
doel om de managers van grote complexe veranderingen in de langdurende zorg,
en de GGZ in het bijzonder, een instrument in handen te geven dat
hen
ondersteunt in het effectiever en efficiënter leiden van deze veranderingsprocessen.
Het te ontwlkkelen instrument moet hiervoor indicatoren gaan bevatten om de
verschillende fasen in het innovatieproces te moniioren en te beoordelen.
Het instrument moet mensen daarbij inzicht geven in het proces van innovatie en
hen ondersteunen om de beste vervolgstappen in het proces te bepalen. ln 2013 is
op basis van de theorie en literatuur een conceptueel model ontwikkeld als basis
voor het instrument. Om het model om te zeften naar een instrument worden twee
18141
TNO-rapport ITNO 2014 R'l0281
innovatieprogramma's gevolgd bij de Parnassia Groep. Het gaat om het programma
Ambulantisering, wat zich richt op het thuis behandelen van GGZ patiènten onder
de noemer: 'Beter worden doe je thuis'. Het tweede programma is E-health.
Dit programma richt zich op het ontwikkelen en implementeren van E-health
dienstverlening ter ondersteuning van behandeling van patienten in de GGZ.
ln het eerste kwartaal van 2013 is het'shared benefits model'verder uitgewerkt.
ln dit project wordt toegewerkt naar een model waarmee zorginstellingen samen
met een gemeente en een zorgverzekeraar beslissingen kunnen nemen over de
bekostiging van zorg en dienstverlening aan een populatie patiënten. Hierbij zijn
experts betrokken van NZa, ZN, Achmea, RVZ en het ministerie van VWS.
Dit model is gericht op het realiseren van een populatiegebonden bekostiging in de
proeftuinen Rijncoepel en Amsterdam Noord. Uitgangspunt is het opstellen van
afzonderlijke business cases voor de verschillende stakeholders, betrokken bij de
proeftuinen. Dit model is verder toegepast op de proeftuin in Amsterdam Noord.
Perverse prikkels zijn zichtbaar gemaakt, een effectenarena is toegevoegd voor de
specifieke doelgroepen (kwetsbare ouderen, kwetsbare gezinnen) in Amsterdam
Noord.
ln 2013 is op initiatief van de Landelijke Vereniging Georganiseerde Eerstelijn
(LVG) in samenwerking met TNO en een groep enthousiaste zorgvernieuwers in de
georganiseerde eerste lijn een notitie geschreven ''Gezondheid in de wiikl lnnovatie
van, voor, door en met de eerste lijn". De auteurs beschrijven in de notitie de
innovatieagenda voor'de basiszorg' en gezondheid in de wijk, waarbij het initiatief
bij de basiszorgorganisaties zelf ligt, waar de georganiseerde eerste lijn een
spilfunctie heeft, en de wijze waarop de aanpak (infrastructuur) van innovatie in de
basiszorg anders moet om te komen tot meer substantiele innovaties met impact.
Het doel van de notitie is:
- Bijdragen aan het versterken van de invloed van de georganiseerde eerste lijn
zelf op de vormgeving van de basiszorg van de toekomst;
- Stimuleren van samenwerking met en tussen kennisinstellingen en de
-
georganiseerde eerste lijn gericht op innovatie van de basiszorg;
Bijdragen aan de ontwikkeling van consortia gericht op open innovatie ten
behoeve
de van
basiszorg met nieuwe vormen van financiering en
investeringen.
ln gezamenlijkheid werken TNO en lnEen (per l januari 2014is de LVG gefuseerd
in branchevereniging lnEen) verder aan het versterken van de innovatiekracht van
en voor de eerstelijn en gezondheid in de wijk.
Eind 2013 is een start gemaakt met het internationale project CORIEXS (Care
Organization: a Re-Thinking EXpedition in search for Sustainability).
Dit multidisciplinaire ondezoeksproject richt zich op de duurzaamheid van de
Vlaamse zorgsector in het licht van de groeiende chronische, langdurende
zorgnoden en de er aan gekoppelde financiële gevolgen. Binnen het project wordt
onderzocht op welke manier 'geïntegreerde zorg' een belangrijke nieuwe
benadering is voor de Vlaamse zorgsector om meer vraaggestuurd, patiëntgericht
en kostenbewust te worden.
ln het project zijn drie doelen geformuleerd:
De ontwikkeling van geïntegreerde zorgconcepten die overeenstemmen met
1.
vereisten van zorgnabijheid, kwaliteit, financiële haalbaarheid,'patient
empowerment' en hoge kwaliteit van de arbeid.
19t41
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
2.
3.
De optimalisatie van de werkprocessen in termen van
zorgkwaliteit,
job
design en
management,
work
flow
productiviteit,
door
arbeidskwaliteit en
samenwerking tussen organisaties'
Het vaststellen van de juridische, economische en andere voorwaarden voor
een effectieve
organisatorische coördinatie
en
implementatie van
kwaliteitsvolle zorgconcePten.
Het project draagt het Flanders' Care label. Het doel van het Flanders' Care label is
om een netwerk te visualiseren van organisaties die actief zijn met betrekking tot
innovatie en ondernemerschap in de zorg met de ambitie om de kwaliteit van zorg
te verbeteren. Het project loopt 4 jaar. De partners zijn: KU Leuven - Centrum voor
lnterfacultair Centrum voor
Sociologisch Ondezoek (CeSO), KU Leuven
voor Zorgondezoek
Centrum
LUCAS
Biomedische Ethiek en Recht, KU Leuven
en Work, Health
Productivity
en Consultancy, TNO - Expertisegebieden Sustainable
& Care, UHasselt Ondezoeksgroep Patiëntveiligheid en Gezondheidseconomie,
Vakgroep Maatschappelijke
Antwerp Management School,
Gezondheidskunde. Het onderzoeksteam werkt nauw samen met een dertigtal
-
-
en UGent
organisaties uit de zorgsector in Vlaanderen.
november 2012 was het startschot voor de website NABIJ: hèt integrale
kenniskanaal van TNO voor de ontwikkeling van vitale wijken waarin de expertise
op het gebied van gezondheid, zorg en vitale omgeving wordt gebundeld. Op de
ln
NABIJ-website vinden bezoekers:
De laatste ontwikkelingen op het gebied van vitale wijken.
Experts van TNO aan het woord.
Wat TNO voor potentiele opdrachtgevers kan betekenen'
-
lnteressanteevenementen,
NABIJ vormt een toegankelijk platform, waarop snel en eenvoudig TNO kennis over
vitale wijken gedeeld kan worden met de buitenwereld. Kennis wordt aangeleverd
vanuit de TNO expertises 'Work, Health & Care', Dutch Centre for Health Assets' en
'Lifestyle'. Dit wordt mogelijk gemaakt door een gezamenlijke inspanning door de
proposities 'lnnovaties en Arbeidsproductiviteit', 'Vitale Wijk' en het Europese
project'l n novage'. Meer weten? Kijk dan op: http://nabij-vitalewijk. n l/
2.4
Resultaten
Naast de vele outputs, kunnen we verschillende inhoudelijke resultaten aangeven:
Een theoretisch model over op maat gemaakte shiftsystemen. Het model vormt
.
de basis van een Quickscan voor eerste diagnose in bedrijven. Het
.
o
model
wordt ondersteund met een ovezichtstabel met stand van zaken literatuur als
basis voor een Marvel-analyse. Het materiaal dient ook om onze tool
"flexbaromete/' te updaten en uit te werken.
Een ander resultaat is inzicht in de samenhang tussen flexibilisering in
contracten en groei van arbeidsproductiviteit. ln tegenstelling tot de opvatting
dat Nederland meer flexibele contracten nodig heeft, vinden we dat meer
flexibilisering leidt tot een vernietiging van specialistische kennis in bedrijven
(Vergeer e.a., 2013 (aangeboden)).
Een derde (voorlopig) resultaat is dat zelfregulatietheorieën vooralsnog geen
bevestiging krijgen in onze ondezoeken. De gedachte dat het van belang is om
na te gaan wat het'psychologisch profiel' is van personen om te kijken hoe zij
meer 'intrapreneurial' gedrag kunnen ontwikkelen, blijkt nog te worden
bewezen. Het effect van training is sterker dan het persoonlijk psychologisch
20141
TNO-rapport ITNO 20'14 R10281
profiel. Daarmee weten we dat intrapreneurship kan worden versterkt door
r
.
.
training.
Een laatste resultaat is dat ons gedachtegoed ook op Europees niveau
aanslaat. Met ons Europees leernetwerk hebben het onderwerp van sociale
innovatie op de agenda's van de regering van Litouwen en Duitsland gebracht,
maar ook op de agenda van de regionale regeringen in Baskenland, Wales en
Schotland.
Drie samenwerkingsprojecten zijn opgezet met externe partijen: met de FME,
met STOOF en met enkele bedrijven in het kader van Het Nieuwe Werken.
Het Europese leernetwerk voor bedrijven om te leren van sociale innovatie is
opgezet en uitgewerkt. Met verschillende nationale en deelregeringen ztln nu
afspraken gemaakt om sociale innovatie in hun beleid te implementeren,
2.5
Output en kennísoverdracht
Aftikelen
I
nte rn atio n a a I (pee r rev iewe d) :
-
Akkermans, J., Brenninkme¡er, V., Huibers, M., & Blonk, R. W. B. (2013).
Competencies for the Contemporary career: Development and preliminary
validation
-
of the career competencies questionnaire.
Journal
of Career
Development, 40(3), 245-267 .
De Looze MP, Groenesteijn L, Blok M (revised). Experiences of different shift
schedules in young and old operators in a production company. Ergonomics
2012; submitted.
-
Goudswaard, A., Verbiest, S., Preenen, P.,
& Dhondt, S. (2013)
Successful Flexible Working-Time Arrangements: Three
Creating
European Case
Studies. Employment Relations Today, 40(3), 19-33.
-
Hiemstra-van Mastrigt S, Kamp l, Van Veen SAT, Vink P, Bosch T. The
lnfluence of Active Seating on Car Passengers' Perceived Comfort and Activity
Levels. Applied Ergonomics 2013; submitted.
Kleinknecht, 4., Naastepad, C. W. M., Storm, S., & Vergeer, R. (2013). Schadet
die Flexibilisierung des Arbeitsmarkts der lnnovation? WS\-Mitteilungen,66(41,
1-11.
-
-
Kleinknecht,4., Naastepad, C. W. M., Storm, S., &Vergeer, R. (2013). Labour
market rigidities can be useful. ln S. Fadda, & P. Tridico (Eds.), Financial Crisis,
Labour Markets and lnstitutions. (pp. 175-191). London (etc.): Routledge.
Kock de, Kees, Romy Steenbeek, Peter C Buijs, Peter L Lucassen, J André
Knottnerus and Toine LM Lagro-Janssen. Does an education programme
increase general practitioners' awareness of their patients' employment? Design
of a cluster randomised controlled trial. Submitted June 2013 at the BMC Family
Practice (MS 21 2561 5381 1 00249).
Kraan KO, Dhondt S, Houtman lLD, Batenburg RS, Kompier MAJ, Taris TW.
Technological Pacing and Work Organisation in relation to Job Strain and
Learning. Behaviour & lnformation Technology 2013; resubmitted.
Kuijt-Evers, L. F. M., Könemann, R., & Hallbeck, M. S. (2013). Effectof canopy
shape on physical load when holding an umbrella. Applied Ergonomics,44(1),
142-150.
Lijmbach WFM, Miehlke P, Hiemstra-van Mastrigt S, Vink P. Requirements for
aircraft interiors to comfortably facilitate in - and egress of persons with reduced
mobility. lnternational Journal of lndustrial Ergonomics 2013; submitted.
21t41
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
-
Preenen PTY, Van Vianen AEM, De Pater lE. To shrivel or to thrive on high or
low challenging tasks: the influence of goal or¡entations. Journal of Applied
Social Psychology, 2013; submitted.
Preenen, P. T. Y., Van Vianen, A. E. M., & De Pater, l. E. (2013). Challenging
tasks: The role of employees' and supervisors' goal and orientat¡ons. European
Organizational Psychology,
Journal
1359432X.2012.702420
1
1
080/
doi: 0.
Van Veen SAT, Hiemstra-van Mastrigt S, Kamp l, Vink P. lmproving car
passengers' comfort and experience by supporting the use of handheld devices
with in novative armrests. W ork 201 2; s u bm itted.
Vergeer R, Kleinknecht AH. Did labour market reforms reduce labour
productivity growth? A panel data analysis of 20 OECD countries (1960-2004).
lnternational Labour Review 2013; review + resubmitted'
Vergeer, R., Kraan, K., Dhondt, S. Kleinknecht, A. (aangeboden). Flexible
tabour and a firm's labour productivity growth: The importance of the innovation
Work
of
-
and
regime. Artikel aangeboden aan EJWI.
Nation aal (peer reviewed)
-
:
Besseling, J., Schellart, T., Steenbeek, R., & Kroneman, H' (2013). Onderzoek
naar het beoordelingsgedrag van vezekeringsartsen. Tijdschrift Voor Bedrijfsen Vezekeringsgeneeskunde, 21(2), 53-60.
-
Buijs, P. Huisarts en arbeid: een blinde vlek? Het belang van aandacht in de
eerste lijn voor 'werk', en van afstemming met bedrijfsartsen. TBV 21 I nr 6 / juni
2013:256-61.
De Korte, E., & Kuijt-Evers, L. (2013). Healthcare: collaborating for better
systems. Tijdschrift Voor Ergonomie, 38(4), 25-27'
Dhondt, S., Broekman, C., Van der Torre, W., Van den Berg, C., & Wiezer, N'
(2013). Co-creatie van organisaties met consumenten. M&O, Tijdschrift Voor
Management & Organisatie, 67(5), 107-124. Themanummer: Sociale lnnovatie.
Onder redactie van: H. Volberda, H. Commandeur, F. van den Bosch & K. Heij.
Dhondt
S,
C, Torre W van der, Berg C van de, Wiezer N.
voor een duurzame co-creatie strategie. M&o 20'12 (under
Broekman
Bouwstenen
review).
-
Gritfioen, l. (2013). Heziening koers NVvE. Tijdschrift voor Ergonomie, 38(4),
5. (Ernst Koningsveld).
Kleinknecht,4., Naastepad, R., Storm, S., &Vergeer, R' (2013). Soepelontslag
en innovatie. ESB Ondernemerschap & lnnovatie, 98(4655), 134-137.
Schellart, T., Besseling, J., Steenbeek, R., & Kroneman' H. (2013). Onderzoek
naar interdoktervariatie bij beoordelingen van vezekeringsartsen, Tijdschrift
Voor Bedrijfs- En Vezekeringsgeneeskunde, 21(2)' 61-68.
Smulders, P., Pot, F., & Dhondt, S. (2013), Flexkenmerken van innovatieve
werknemers. ESB Ondernemerschap & lnnovatie, 98(4653)' 88-89'
Van der Kleij, R., Blok, M., Aarts, O., Vos, P., & Weyers' L. (2013). Het nieuwe
werken en kennisdelen: De rol van organisatie-identificatie en autonomie.
Tijdschrift Voor Arbeidsvraagstukken, 29(1 ), 63-82.
1
-
3-1
Verbiest, S., Goudswaard, A., Kooij-de Bode, H., De Looze, M., Bosch, T., &
Blok, M. (2013). Gezond, gezonder gezondst? Wat zijn gezonde roosters?
Tijdschrift Voor HRM, 16(2r, 63-77 .
Vergeer, R., & Dhondt, s. (2013). De Flexwerkeren de uitbijter. sociaal Bestek,
mei, 31-33.
22t41
ïNO-rapport I TNO 2014 R10281
Vakpublicaties:
Blok, M. Van blauwdruk naar maatwerk: Op zoek naar de effectieve
werkomgeving. Coloriet 201 3,3'. 1 -2.
-
Dhondt, S. (2013). Samenwerken: een rationele keuze
of een kwestie van
vertrouwen? Life, juni, 12-14.
Dhondt,
S. (2013). EUWIN: leren op zijn
Europees? Live Magazines,20
november, 33.
-
Dhondt, S., & Goudswaard, A. (2013). Plus ce que ça change, ... Tien keer
lnterim lndex. ATOS lnterim Management Index, 10,21.
Goudswaard,
-
A. Trend:
Zelfroosteren. Uitzendkrachten
en planners ztjn
enthousiast. Reflex 2013,13:20-21.
Goudswaard, A. Flexbarometer. (2013). Uitzendwerk, 1, 1.
Groenesteijn, L. (2013). 'Het beste werken'. Wat betekent Het Níeuwe Werken
voor de vitaliteit van de werknemer? Arbomagazine, 3, 30-32.
Kleinknecht, 4., Naastepad, C. W. M., Storm, S., & Vergeer, R. (2013). Schadet
die Flexibifisierung des Arbeitsmarkts der lnnovation? WSI-Mitteilungen, 66(4),
1-11.
-
Kleinknecht, A. H., Naastepad, C. W. M., Storm, S. T. H., &Vergeer, R. (2013).
Soepelontslag en innovatie. Esb, 98(4655), 134-138.
Oeij, P., Torre, W. van der (15 juli2013). lnnoveren van onderop in de publieke
sector met Slimmernetwerk: pril
en
hoopvol. Downloadbaar
via:
http://bit. lyl1 576 Un5
Rijswijck van,
G. (2013). Het nieuwe werken: Onderbouwing belangrijk
bij
implementatie het nieuwe werken. Arbo Magazine, (feb), 30-32.
Smulders, P. G. W., Pot, F., & Dhondt, S. (2013). Flexkenmerken innovatieve
werknemers. Esb, 98(4653), 88-89.
Vink, P. (2013). Hetspreektvoorzich. Office Magazine.Nl, 8(1), 9.
Vink, P. (2013). Rechtop is productiever. Office Magazine.Nl, 8(2),
- Vink, P.
L
(2013). Vergader ronduit goed, niet vierkant
Coachingskalender,
-
1
verkeerd.
7 juni
Vink P, Blok M, Groenesteijn L. Kantoonuerk wordt alleen maar leuker; maar
aandacht voor de werk-privébalans kan het nog mooier maken. Arbo Kantoor &
2o2013;3:5-7.
-
Vink P, Blok M, Groenesteijn L. Kantoorwerk wordt alleen maar leuker; maar
aandacht voor de werk-privébalans kan het nog mooier maken. Facto Magazine
2013',3:5-7.
Boeken
Boeken:
Arts, E., Goudswaard, 4., De Leede, J., Pikkemaat, N., Vos, G. J., Vos,
P.,
Weidema, M. (2013). Flexibele werktijden: Meer flexibiliteit voor uw organisatie
en het personeel. Rotterdam: Rendement Uitgeverij. Dossier Onderneming &
Personeel.
-
De Kok, J. M. P., Liebregts, W. J., Som, O., & Neuhäusler, P. (2013). The
impact of the economic crisis on European SMEs: Does a country's
innovativeness affect the reaction of enterprises to a major economic crisis?
Zoetermeer:
htto://www.ondernemerschao. nl/index.cfm/1. 1 0,299,
oublicaties.
0,
Panteia/SCALES.
html/Over¿icht-
23t41
TNO-rapport ITNO 2014 R10281
w. J., & Van Stel, A. (2013). Explaining entrepreneurial
solo self-employed from a motivational perspective.
De Vries, N., Liebregts,
performance
of
Zoetermeer:
Panteia/SCALES.
http://r^,ì/ì
^r.ondernemerschap,nl/index.cfm/1.10.299,0.htm1/Overzichtoublicatiesfoo¡j-Oe ao¿e, H., Goudswaard,4., & Verbiest, S. (20'13). ln beweging: MKB
marktmonitor2}l2t20l3 van Unique en TNO. S.l.: Unique.
Tuinzaad, 8., Van Rhijn, G., Bosch, T., & Vos' F' (2013). Snel en wendbaar
in
de maakindustrie. [S.1.]: TNO.
Van Gaalen, R., Goudswaard, 4., Sanders, J., Smits, W., & Van der Bie, R'
(Eds.). (2013). Dynamiek op de Nederlandse arbeidsmarkt De focus op
flexibilisering. Den Haag (etc.): centraal Bureau voor de statistiek.
Wevers, C., Bongers, P., Geuskens, G., Goudswaard, 4,, & Wiezer' N' (2013)'
Vitaal menselijk kapitaat: Vernieuwing in de relatie arbeid en gezondhetd [S.1.]:
TNO.
Gijsbers G. (red.), 2013. lnnoveren voor gezondheid:
technologische en sociale vernieuwing in preventie en zorg. TNO Strategy &
wevers
c.,
Change, Den Haag.
Hoofdstukken in boeken:
-
Dhondt, S. Working more productively as an alternative to cutbacks. (2013)'
Good work: Projects of the work & Employment lnnovation Area. (pp. 104-
-
105.). [S. L.]:TNo.
Goudswaard, A. A complete collection of figures about flexible work and flexible
workers. (2013). Good Work: Projects of the Work & Employment lnnovation
-
Area. (pp. 106-107.). [S. L,]:TNO.
Goudswaard,4., & sanders, J. (2013). Flexibiliteit op de arbeidsmarkt kans,
risíco of een beetje van beide? ln R. Van Gaalen, A. Goudswaard, J. Sanders &
w. smits (Eds.), Dynamiek op de Nederlandse arbeidsmarkt: De focus op
flexibilisering . (pp.251-260). Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek.
Jansen YJFM. (2013) Praktijkgericht onderzoek vraag om pragmatisch
evalueren. 'Passend bewijs' in de gezondheidszorg door mixed methods
onderzoek: belicht aan de hand van pragmatische trial methodologie. ln: Dijkum
C van, Tavecchio L, (eds.). Amsterdam.
Kleinknecht, 4., Naastepad, C. W. M., Storm, S., & Vergeer' R. (2013)' Labour
market rigidities can be useful. ln S. Fadda, & P. Tridico (Eds.), Financial Crisis,
Labour Markets and lnstitutions. (pp, 175-191). London (etc.): Routledge.
Molema JJW, Mooij R, wevers c (red). uitgebreide bijdragen van TNO als
kennispartner aan met name hoofdstukken 1 (lnnoveren en Technologie voor
de Zorg) en hoofdstuk 11 (lnnovatie in de zorg: lmpact in de toekomst). ln:
Philip J. ldenburg, Michel van schaik (red). 'Diagnose Zorginnovatie" over
technologie en ondernemerschap. Scriptum 2013.
-
oerj, P. Monitoring the working population in The Netherlands. (2013). Good
work: Projects of the work & Employment lnnovation Area. (pp. 20-21.). [S. L.]:
TNO.
-
Oelj, P. No obstacles to public sector workers with innovative ideas. (2013).
Good work: Projects of the work & Employment lnnovation Area. (pp. 102103.). [S. L.]:TNo.
INO-rapport
I
24t41
TNO 2014 R10281
Oeij, P. Working smarter practices in public administration. (2013). Good Work.
Projects of the Work & Employment lnnovation Area. (pp. 100-101.). [S. L.]:
TNO
Oeij, P., Torre, W. van der, Vaas, F. (2013). Verbeteren van productiviteit in de
publieke sector. ln: Bekker, R. et al. (red). STAD 20'13: Staat van de Ambtelijke
Dienst. Den Haag: CAOP).
Pot, F., & Van Rhijn, G. (2013). Slimmer werken in het MKB van
de
maakindustrie. ln B. Dankbaar, & T. Van den Berg (Eds.), Samen Toekomst
Maken Met Techniek. (pp. 69-89). [S.1.]: Stichting voor lndustriebeleid en
Communicatie.
Goudswaard, A. (2013). Kan
arbeidscontractflexibiliteit samengaan met innovatie? ln R. Van Gaalen, A.
Goudswaard, J. Sanders & W. Smits (Eds.), Dynamiek op de Nederlandse
arbeidsmarkt: De focus op flexibilisering. (pp. 83-97). Den Haag: Centraal
Preenen,
P.,
Vergeer,
R., &
Bureau voor de Statistiek.
Van Rhijn, G., Vink, P., Bosch, T. Virtual en augmented reality verbeteren
arbeidsomstandigheden. ln: Goed werk: Prolecten van het lnnovatiegebied
Arbeid. [S.1.]: TNO, 201
3:1 08-1
09.
J.
,
Verbiest, S Kooij-de Bode, H., &
Goudswaard, A. (2013). Flexibiliteit en ontwikkelmogelijkheden: perspectief van
de werknemer. ln R. Van Gaalen, A. Goudswaard, J. Sanders & W. Smits
(Eds.), Dynamiek op de Nederlandse arbeidsmarkt: De focus op flexibilisering.
(pp a7-58). Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek.
Van Wijk, E., Klein Hesselink,
RaDpo¡taoes
lnternationaal:
-
-
-
-
Buijs PC, Dijk FJH v. "Essential interventions by Primary Health Care on
Workers' Health; Evidence and descriptions from a literature search".
Confidential TNO-Report, assigned by the WHO, Hoofddorp, 30-4-2013, Report
nr R10755.
Dhondt, S. (2013). lnception Report EUWIN. Hoofddorp: TNO. Publ.Nr.
R1 30 I 51051.027 12. Confidential.
Dhondt, S. (2013). One Year EUWIN: lnterim Report to DGENTR. Hoofddorp:
TNO. Publ.Nr. Rl 31 80/051.027 12.
Dhondt, S., Oeij, P. R.4., Van der Meulen, F.4., Preenen, P. T. Y., Vergeer,
R., Van der Kleij, R., Steen, M. G. D. (2013). Platform Workplace lnnovation:
Workplace lnnovation in a Capability Maturity Framework . Hoofddorp: TNO.
Publ.nr. TNO 2013 R11645. Confidential.
Goudswaard,4., Van der Torre, W., & Verbiest, S. (2013). Working on rail
freight corridors - A trade union manual: Anticipate - take action - work together.
Brussels: ETF.
Krause, F. (2013). Paul Hartmann AG. Ergonomische Beurteilung der neuen
Kommissionierarbeitsplätze im Logistikzentrum Brück. Basierend auf TNO
Projekt 051.01873. Hoofddorp: TNO. Berichtnummer: R13169/060.03763.
Vertraulich.
Schilder, C., Van Hattem, N., & Hiemstra-van Mastrigt, S. (2013). Task
execution concept and functional design Remote control room and Process
control room. Soesterberg: TNO. Publ. Nr. R1 0673/060 .01521. Confidential.
251 4'l
TNO-rapport ITNO 2014 R10281
Nationaal:
-
De Graaf, H. A. L. M., & Rijken, E. M. S. (2013). Effecten van een unieke mix
van medewerkers binnen De Gelderhorst.
R
-
1
Hoofddorp:
TNO.
Publ.nr.
3046/051 . 02899. Vertrouwelijk.
De Korte, E. M., Kuijt-Evers, L. F. M., Spiekman, M., & Hoes-van Oeffelen,
L.
(2013). Kameleon: Naar een adaptieve werkplek met binnenmilieu, ergonomie
en sfeer instelbaar op het persoonlijke niveau. Projectdeliverables. Hoofddorp:
TNO,
-
& Kraan, K. O. (2013). Kwaliteit van de arbeid,
preventieve Arbo maatregelen en productiviteit: Koppeling WEA-steekproef aan
registratiebestanden: nlniernetaar een robuuster bestand. Hoofddorp: TNO.
Dhondt, S., Vergeer, R.,
Publ.
-
n
r.
R
1
31
1
8/05
1
.
03004/0 1 .08 Vertrouwelij k.
Formanoy, M. A. G., Van der Klauw, D. M., Oeij, P. R. A., & Verbiest, S. E.
(2013). Gevolgen van verkorting van 8-urige dtensten in de kraamzorg.
Hoofddorp: TNO. Publ.nr.
-
(
-
-
3-106/060.01576.
Rijncoepel). Hoofddorp: TNO Publ.
N
r
R
1
0924/05 I .02990. Vertrouwelijk.
Goudswaard, 4., Phillipson, F., & Verbiest, S. (2013). Evaluatie van de
Normroostergenerator: een tussenstand. Hoofddorp: TNO. Publ.nr.
R
-
R1
Franck, EJH, Rijken, E.M. (2013). Beschrijving project Data-analyse
1
3'1
30/060. 05 1 66. Vertrouwelijk.
Hazelzel, 4., Oprins, E., & Jetten, A. (2013). Leervermogen van laagopgeleiden
in de context van werk. Hoofddorp: TNO. Publ.nr. R13047/051 02988/01 .05.02.
Koerhuis, C, L., Kuijt-Evers, L. F. M., Kistemaker, J. 4., & Den Hartog, E. A.
(2013).lnvloed van mechanisch en thermisch discomfort op subjectieve scores
en (cognitieve) prestatie. Soesterberg: TNO.
Krause, F. (2013). Ergonomische adviezen bijbezoek VDL Custers. Hoofddorp:
TNO. N1 3081/060.031 16.
Kuijt-Evers, L. F. M., Koerhuis, C. L., & Kistemaker, J. A. (2013). lnvloed van
mechanisch en thermisch discomfort op subjectieve scores en (cognitieve)
prestatie: Managementuittreksel. Soesterberg: TNO.
-
-
Liebregts, W.J., & Vergeer, R. (2013). Workplace lnnovation en Matching
Modellen: Een poging tot integratie van WPl-mechanismen in een matching
model. Hoofddorp : TN O. Pu bl. n r . R1 3124 I 042.01 037 . Vertrouwel ij k.
Oeij P. R. 4., Van der Torre, W., Maes, M., Van Andel, T., Hof, J., Van der
Meulen, 1., Ten Have, K. (2013). lmplementeren, meten en monitoren van
activiteiten van het Slimmernetwerk in 2012. Programma 'lnnoveren door
Professionals'. Rapportage onder redactie van TNO. Hoofddorp/Amsterdam:
Slimmer Netwerk. Publ.nr. R1 3005/051.01592101.02.
Oeij, P. R. 4., Mayer, M. G., & Preenen, P. T. Y. (2013). Stimuleren van
onnatuurlijk gedrag om risicomijding tegen te gaan ten gunste van innovatie:
Deelproject van ETP lnnovatie & Gedrag - Tussenresultaten. Hoofddorp: TNO.
Publ, nr. R1 1 57 41042.01 037.
Oerj, P. R.4., Van derTorre, W., & Brouwer, P. (2013). Systemisch innoveren
in de publieke sector: Deelproject van het Kennis lnvesteringsProject (KlP)
Sociale lnnovatie Management (SlM) 2013. Hoofddorp: TNO. Publ.nr.
R1 31
-
61/051.02992/01.03.
Preenen, P. T. Y., Kraan, K, O., Van der Meulen, F. A. & Dhondt, S. (2013).
Factoren van invloed op intrapreneurship: Een verkennende studie. Hoofddorp:
TNO. Publ.nr. TNO 2013 R11685, Vertrouwelijk.
26141
INO-rapport ITNO 2014 R10281
Preenen, P. T. Y., Kraan, K. O., Van der Meulen, F.4., & Dhondt, S. (2013).
lntrapreneurship: Een conceptbeschrijving en mogelijke factoren van invloed.
Hoofddorp: TNO. Publ.nr. TNO 2013 R11700. Vertrouwelijk.
Rijken, E., Smit, M., Hiemstra-van Mastrigt, S., & Blok, M. (2013). Routeplanner
Het Nieuwe Werken voor de GGZ. Hoofddorp: TNO.
Rijken,
E.,
Steenbeek,
R.
(2013). Samen doen: Evaluatie
van
casemanagement. Hoofddorp, TNO.
Streefkerk, J. W., Smets, N., Varkevisser, M., & Hiemstra-van Mastrigt, S.
(2013). CZ-man: Final Repoft Soesterberg: TNO. Publ.Nr. 053.01314.
Van der Klauw, D , Oeij, P., Verbiest, S., & Van Rhijn, G. (2013). Harmonisatie
van
arbeidsvoorwaarden. Onderzoek
naar harmonisatie van
Bijzondere
Diensten in de cao's Verpleging & Verzorging en Thuiszorg. Hoofddorp: TNO.
Publ.nr.
R'1 31
04/060. 0"1347
.
Van der Klauw D, Martens F, Franck E. Evaluatie van het inloopcentrum
'Centrum Huisartsen Schiedam &
Careyn'
(vertrouwelijk),
TNO:051 .02033/01.03 :R'12172, april 201 3.
E.8.,
Van Wijk,
Preenen,
P. T. Y., &
Verbiest,
S. E.
(2013).
Ontwikkel(loop)banen voor uitzendkrachten: uitkomsten ui de focusgroepen.
Tussentijdse rapportage EZ-co project STOOF. Hoofddorp: TNO. Publ.nr.
R
1
3054/05
1
.
02668. Vertrouwelij k.
Van Wük,
E. 8.,
Verbiest,
S. E., &
Preenen,
P. T. Y.
(2013).
Ontwikkel(loop)banen voor uiÞendkrachten lase N1-2 zonder startkwalificatie:
Eindrapportage EZ-co project. Hoofddorp: TNO. Publ.nr. R13138
R1 31
en
39/051.02688. (Twee rapportages).
Verbiest, S., OeU,
P. R. 4., &
Goudswaard,
A. (2013).
Veranderende
arbeidsrelaties in de sector Rijk. Hoofddorp: TNO. Publ.nr. R13040/051.02933.
Vertrouwelijk.
&
Kraan, K. O. (2013). Kwaliteit van de arbeid,
en curatieve maatregelen, en productiviteit: Koppeling WEAsteekproef aan registratiebestanden: naar een robuuster bestand. Hoofddorp:
Vergeer, R., Dhondt, S.,
preventie
TNO. Publ.nr.
R1 31 181051.03004/01.08.
Conoresbiidraoen
Congresorga n isatie (TNO) :
Dhondt, S. 6th INSCOPE Conferentie. Hoofddorp, TNO, 27 novembe¡ 2013.
-
J., & Goudswaard, A. Symposium flexibilisering van
Sociëteit De Vereeniging, Den Haag, 25 juni 2013.
de
arbeid,
De Korte, E. M. Emerging Technologies in Working Conditions.
Human
Sanders,
Congres voorzitterschap door TNO:
-
Computer lnteraction (HlC) lnternational 2013, Las Vegas, NV, USA, 26 July
2013. (Chair)
Dhondt, S. The European learning network for workplace innovation: Creating a
mass movement. launch event EUWIN, European parliament, Brussels, 10 april
2013. (chair).
-
Dhondt, S. Social innovation: Talent and compentences. sinnergiak
-
ll
European school of social innovation "understanding, evaluating, and fostering
social innovation". San Sebastian, 5 July 2013. (chaiQ.
-
in Europe. symposium 5.3A: Workplace
innovation in Europe. ILERA conference, Amsterdam, 22 June 2013. (chair).
Dhondt, S. Workplace innovation
TNO-rapport
I
27 l4',l
fNO 2014 R10281
Keynote speakersi
Dhondt, S. The European Learning Network for Workplace lnnovation: Creating
-
a mass movement. Launch Event EUWIN, European Pafliament, Brussels,
10
April2013.
-
Dhondt, S. Workplace innovation: virgin territory for the Dutch process industry.
tPlT symposium, september 24th 2013 (Creating higher added value
with
process innovation). TNO, Delft, 24 September 2013.
Smit, A, A. lnzet prestatieladder socialer ondernemen bij social return. congres
SROI. Utrecht, 5 aPril2013.
smit, A. A. social return en de PSO. themamiddag G32. Apeldoorn, 15 maart
2013.
lnvited speakers:
Blok, M. M. Het Nieuwe Werken ook Het Beste Werken? Rijksbrede Benchmark
Groep, Driebergen, 24 aPril 2013.
-
Dhondt, s. social lnnovation: Talent and competencies. sinnergiak - ll
European School of Social lnnovation "Understanding, Evaluating, and
Fostering Social lnnovation". San Sebastian, Spain. July, 5, 2013'
-
Dhondt,
S. Workplace lnnovation: lmpacts for OSH and for
productivity.
EANPC, Zilina, 25 APril 201 3.
-
-
Dhondt, S.,
& Vergeer, R. Sociale innovatie: Een rol voor de
Directie
Ondernemerschap van het Ministerie van Economische Zaken? Ministerie van
Economische Zaken, Den Haag, 28 mei2O13.
Groenesteijn, L. Working while travelling and implications for seat design.
I nnovative Seating 20 1 3. Bonn, 27 lebruari 201 3.
Groenesteijn, L. zil je goed? Recente ontwikkelingen in zitondezoek,
SBSeating Academy, Zeist, 11 juli 2013.
Goudswaard,
A.
Flexibiliteit
en innovatie:
werknemers-
en
werkgeversperspectief. Presentatie op TNO/CBS Symposium Dynamiek op de
Nederlandse arbeidsmarkt. Den Haag, 25 juni 2013.
Liebregts, w.J. Maatschappelijke kosten en baten van het Bbz: Het belang van
de ondersteuning van MKB-ondernemers en zzp'ers door lokale overheden en
de toepassing van het Bbz. Congres Stimulering ondernemerschap als motor
voor de lokale economie. Het belang van (financiële) ondersteuning van MKBbedrijven enzzP'ers door gemeenten en het rijk. Nieuwegein, 19 juni 2013.
Liebregts, W.J., & De Vries, N. Explaining Entrepreneurial Performance of Solo
Motivational Perspective. Babson College
Self-Employed from
Entrepreneurship Research conference 2013 (BCERC 2013), Lyon, June
a
I
2013.
Molema, JJW. lnnoveren voor Gezondheid. Lustrum symposium NVZF, okiober
201 3. (lnvited plenary presentation).
osinga, D. s. c. Demand Flow & Lean Factory: een optimalisatie tussen mens
en machine. l-Demo dagen, Honselersdijk,2 en 3 oktober 2013.
Van RhUn, G., Kuijt, 1., Verploegen, K., & Aalbers, K. Cluster 6: Sustainable
Furniture that grows with end-users. Kick-off meeting 'Use-it-wisely', Tampere,
17 September 2013.
Van Wijk, E. Ontwikkel(loop)banen voor laagopgeleide uitzendkrachten.
STOOF congres, Doorn, 22 november 2013.
Van Wijk, E. De uítdaging voor de HR-manager in de technische sector. HREvent NCOI, Utrecht, 5 november 2013.
TNO-rapport
I
28t41
TNO 2014 R10281
Congres presentat¡es:
Buijs P.C. Drs (TNO, Netherlands) 'How to link health to labou/. PPP on behalf
of the 3rd lnternational Strategy Conference on Occupational Health and
Safety: Networking as a driving force for a culture of prevention. Dresden, 6-8
February 2013.
Bur.¡s P.C. Drs, Prof Dr FJH van Dijk: 'Primary Health Care & Workers' Health'.
-
PPP for the Wonca Working Party, Wonca World Congress, Prague, 25-28
June 20'13.
-
De Korte, E. M. Personal environmental control. Human Computer lnteraction
(HCl) lnternational20l3, Las Vegas, NV, USA, 2ô July 2013.
Dessers, E., S Dhondt, HJM Vrijhoef, JJW Molema, G Van Hootegem, H Nys, K
Hermands, Hellings J, Cambré B. Annernans L. A multidisciplinary and multimethod research framework for studying integrated care in Flanders (Belgium).
World Congress on lntegrated Care, November 2013.
Dhondt, S. The 'European Learning Network for Workplace lnnovation'. Sesson
2.
Supporting Workplace lnnovation
-
The European challenge and
the
company/institutional response. Regional conference EUWIN, Triple Helix X
Conference. Linköping, 13 June 2013.
Dhondt, S. 'Taking stock' of improving work conditions in small and medium
enterprises: Significant points raised and conclusions of the lnternational
Research Conference. lLO, Geneva, 8 May 2013.
Franck, E. J. H. (2013). Hoe ontwikkelje als zorggroep je eigen business case.
Landelijke Organisatie Ketenzorg, 19 Maart 2013, Nieuwegein.
Goudswaard, A. Does external flexibility support or hinder innovation? Flexwork
Research Conference 2013, Amsterdam 25 October 2013.
Gründemann, R., Bolland, 4., Oeij, P., & Van Teefelen, L. Regional innovation
policy reinforces the workplace innovation capacity of SMEs companies. 2nd
Carpe conference, 4-6 November 2013, Manchester, Consortium on Applied
Research and Professional Education.
-
Hiemstra-van Mastrigt, S. Predicting passenger comfort and discomfort
perception. 4th lnternational Conference lnnovatrve Aircraft Seating, Hamburg
(Germany), 22 October 2013.
-
Koningsveld, E. A. P. The future of ergonomics in Europe. European
Conference on Applied Ergonomics. Budapest, Hungary, 30 May 20'13.
-
Koningsveld, E. A. P. The role of the ergonomist in design. lnnovations and
creativity in process and product assessment and design, the contribution of
Human Factors and Ergonomics, Pisa,21 November2013.
Luijters, K. lntegration of sheltered workers in regular organizations, a diversity
-
perspective. 1Oth European Conference
-
of the lnternational Labour
and
Employment Relations Association (ILERA), Amsterdam, 22 July 2013.
Lu¡ters, K. When sheltered workers enter regular organizations; managing
diversity among workers in lower educated jobs. 16th conference of the
European Association of Work and Organizational Psychology (EAWOP),
Mf:nster, Germany, 25 May 2013.
-
Molema, J. J. W, van der Klauw, D, Vrijhoef, H. J. M.(2013). Unraveling the
concept of integrated care - an initial taxonomy. 13th lnternational Conference
on lntegrated Care, Berlin.
Preenen, P.T.Y., Vergeer, R., Kraan, K. O., & Dhondt, S. Company innovation
performance: the importance of internal labour flexibility practices. Paper
29141
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
presented at the 17th international IWOT conference, Leiden, the Netherlands,
28 November 2013.
Preenen, P.T.Y., Vergeer, R., Kraan, K. O., & Dhondt, S. lnternal labour
flexibility practices and innovation performance. Paper presented at the 2013
INSCOPE conference, Hoofddorp, the Netherlands,2T November 2013.
Tuinzaad, G.H. Snel en wendbaar in de maakindustrie. Nationaal Metaal
Congres, VNU, 's Hertogenbosch, ô maart 2013.
Van der Klauw D, Molema H, Hollander l, Valentijn P. Towards an integrated
care measurement. World Conference on lntegrated Care 2013, Singapore, 6-8
november 2013.
Van der Torre, W., Verbiest, S., Goudswaard, A., Nesterove, N., & Van Rooijen,
T. Working on Rail Freight Gorridors: The orient corridor: Agreement and
Business models. Meeting of the European Transport Worker Federation (ETF),
Budapest, 7 May 2013.
Van derTorre, W., Verbiest, S., Goudswaard,4., Nesterove, N., & Van Rooijen'
T. Working on Rail Freight corridors: The orient corridor: context and
Devlopments. Meeting of the European Transport Worker Federation (ETF)'
Budapest,6 May 2013.
Van der Torre, W., Verbiest, S., Goudswaard, 4., Nesterove, N., & Van Rooijen,
T. Working on Rail Freight Corridors: The Orient corridor: Corridor and Rail
freight undertakings. Meeting of the European Transport Worker Federation
(ETF), Budapest,6 MaY 2013.
Van derTorre, W., Verbiest, S., Goudswaard, 4., Nesterove, N', & Van Rooijen,
T. Working on Rail Freight Corridors: The Orient corridor: Working conditions.
Meeting of the European Transport worker Federation (ETF), Budapest, 7 May
2013.
Van Wijk, E., Klein Hesselink, J., & Goudswaard, A. The Employability of
Temporary workers: opportunities for Learning and Development. APA
Conference Work, Stress and Health, Los Angeles, 17 May 2013.
Abstractslposters:
-
Buijs, p.C. Dr. 'How to link health to labour'. Abstract for the 3rd lnternational
Skategy Conference on Occupational Health and Safety: Networklng as a
driving force for a culture of prevention. Dresden, 6-8 February 2013.
De Korte, E. M., Kuijt-Evers, L. F. M., Spiekman, M., Hoes-van Oeffelen, L',
Van der Zande,8., Vissenberg, G., & Huiskes, G. (2013). Evaluating Comfort
Levels of a Workstation with an lndividually Controlled Heating and Lighting
system. ln V. G. Duffy (Ed.), Digitial Human Modeling and Applications in
Health, safety, Ergonomics, and Risk Management Human Body Modeling and
Ergonomics.4th lnternational conference, DHM 20'13, Held as Part of Hcl
lnternational 2013, Las Vegas, NV, USA, July 2013, Proceedings, Part ll. (pp.
213-222.).
-
Berlin
Springer.
(etc.):
Dessers, E., Dhondt, S., Vrijhoef, 8., Molema, H., Van Hootegem, G., Nys' H.'
Annemans, L. (2013). A multidisciplinary and multi-method research framework
for studying integrated care in Flanders (Belgium).
Abstract voor World
Congress on lntegrated Care 2013, November, Singapore.
30t41
TNO-rapport I INO 2014 R10281
Dhondt, S., De Graaf, 8., & Van der Torre, W. (2013). Project based agencies
in the Public Sector: a means to control
finances? Abstract for: "Het
Politicologenetmaal" Workshop 'Prestaties van organisaties in de publieke
sector: van het wegen naar gewicht verliezen...', 30 en 31 mei, Gent. [S.1.]:
TNO.
Dhondt, S. Workplace lnnovation: a connecting concept for organisational
psychology and sociology, Abstract for Topic/Track: 'Social innovation and
improved wellbeing'. Wellbeing at Work 2014 Conference, Copenhagen, 26 - 28
May 2014
Gründemann, R., Bolland, A., Oeij, P., & Van Teefelen, L. Regional innovation
policy reinforces the workplace innovation capacity of SMEs companies. Paper
for 2nd Carpe conference, 4-6 November 2013, Manchester, Consortium on
Applied Research and Professional Education.
Koningsveld, E., Griffioen, 1., Settels, P., De Groot, N., & Van der Doelen, B.
(2013). EEN NIEUWE KOERS voor ergonomie in Nederland2014-2024. Advies
van de Commissie Koningsveld. Tijdschrift Voor Ergonomie, 38(3), Poster nr, 7.
Molema H, Van der Klauw D, Van Genabeek J, Wevers C, Mooij R. lntegrated
cure, care and community -partnerships for innovation in living labs. Abstract
ingediend voor de lnternational Conference on lntegrated Care, 2-4 April20'14
(a bstract geaccepteerd ; co n g respresentatie in 201 4).
Oeij, P., De Graaf, 8., Van derTore, W., & Dhondt, S. (2013). Developing the
business case
for workplace innovations grounded on the organisations'
in the public sector. Paper for Workshop
productivity strategy
Politicologenetmaal 2013, "Prestaties van organisaties in de publieke sector.
Van het wegen naar gewicht verliezen...". Gent, Belgium, 30-31 May 2013. 0.
[S.1.]:TNO.
Oeij, P. (2013). Research design for case studies in defensive behaviour and
innovation resilience behaviour of teams performing innovation projects.
Structured Abstractfor "Bridging Theory and Practice", 3d lnternational PhD
Conference. Open University, Heerlen, The Netherlands, November 1. ln R.
Tuninga, T. Pasch, D. Von Bergh & W. Jharap (Eds.), Research in
management. Third lnternational PhD Conference. PhD Program School of
(pp.
Open
of
The
243.). Heerlen:
University
Netherlands/Nyen rode Business University.
Oeij, P., De Vroome, E. M. M., Bolland, A., Gründemann, R., & Van Teeffelen,
(2013). Sociale innovatie
MKB-bedrijven versterkt het
innovatievermogen. Paper voor Annual lnscope Conference 2013: The
Management.
L.
door
Relationship between Practice and Research into lnnovation. November 27,
2013. Hoofddorp, The Netherlands, TNO.
Oeij, P., De Vroome, E. M. M., Dhondt, S., & Gaspersz, J. B. R. (2013).
Exploring links between complex innovation projects, defensive behaviour and
mindful infrastructure of teams. Paper for IWOT 17 - lnternatíonal Workshop on
Team Working. Leiden, The Netherlands, November 28-29.
Pot, F., Dhondt, S., Kraan, K. The lmportance of Organisational Level Decision
for
Wellbeing and Organisational Commitment. Abstract for
'Social
lnnovation and improved wellbeing'. Wellbeing at Work
Topic/Track:
Latitude
2014 Conierence, Copenhagen, 26 - 28 May 2O14
Preenen, P., Verbiest, S., & Van Wijk, E. (2013). lnformallearning of temporary
agency workers in low-skilled jobs: The role of self-promotion, careel planning
31141
TNO-rapport I TNO 20r4 R10281
and job challenge. 8th lnternational conference book of the Dutch HRM
Network. (pp.76-77 .). Leuven.
Preenen, P., Kraan, K., Oeij, P., Dhondt, S. (2013). Workplace innovation and
employees and organisational performance in the
Netherlands. Abstract submitted to XVlll ISA World Congress of Sociology (July
consequences
for
13-19,2014).
Schoone, M., & Rijken, E. M. S. (2013). Value based decision making:Atoolfor
qualitative and quantitative assessment of healthcare innovations. lSQua's 30th
lnternationalConference, 13-16 Oct, Edinburgh. (posterpresentatie + abstract).
Van Genabeek J, Jansen Y, Rijken E, Steenbeek R, Kniep T. First results of an
action program for integrated services of care, cure and community in the
Netherlands. Abstract ingediend voor de lnternational Conference on lntegrated
Care, 2-4 April 20 1 4 (a bstract geaccepteerd ; co
n
g
respresentatie in 20 1 4).
Van Genabeek J, Van der Klauw D, Steenbeek R, Kniep T. Development and
evaluation of an actiOn program for integrated services of care, cure and
community in the Netherlands. World Conference on lntegrated Care 2013,
Sin gapore, 6-8 novem be r 201 3. (posterpresentatie).
Overiqe presentaties
Overige presenfafies;
-
Andriessen,
S.
Deelname
als expert aan
denksessie ''Quotum
Arbeidsgehandicapten". De Argumentenfabriek, Amsterdam, 1 5 april 20'1 3.
Blok, M. Dashboard HNW. TNO start met fase lll. Wie is geÏnteresseerd.
Presentatie voor Hoe staat het met HNW? Microsoft, Schiphol, 4 februari 2013.
Blok, M. & Van den Berg, C. Dashboard HNW. Presentatie voor Hoe staat het
met HNW? Microsoft, Schiphol, 4lebruari2O13.
Blok, M. M.(BYOND) Het Nieuwe Werken. Verbindersopleiding van PBLQ HEC,
Den Haag, 15 mei20'13.
Blok, M. M. HNW Routeplanner. Landelijke dag voor OR-leden en medewerkers
in de GGZ, Utrecht, 13 november 2013.
Buijs PC. Occupational Physician, General Practitioner and Workers' Health.
Presentatie voor en discussiesessie met een Finse Delegatie van het FIOH,
Hoofddorp, 19 maart 2013.
Buijs PC. De Praktijk Ondersteuning Huisarts GGZ (POH-GGZ) en arbeid:
lnleiding + leiden van discussie tijdens 2 workshops met POH'ers-GGZ tijdens
het oprichtingscongres van de Landelijke Vereniging POH GGZ, Apeldoorn, 14
november 201 3.
De Graaf, H. A. L. M. Wat betekent de mix van dove en horende medewerkers
voor De Gelderhorst? Eindpresentatie De Gelderhorst, Ede, 4 juni 2013.
DeGraaf, H.A. L. M., Oeij, P. R.4., Dhondt, S., &VanderTorre,W. Business
publieke sector.
productiviteitsstrategie
relatie
Case
Politicologenetmaal, Gent (B), 30 mei2013.
De Graaf, H. A. L. M., & Osinga, D. S. C. Advies Van den Berg Roses -
in
tot
in de
Kwaliteit en betrokkenheid. Eindpresentatie, Delfgauw, 11 juÍ2A13De Graal H. A. L. M., & Verbiest, S. E. Zelfsturende teams in de kraamzorg?
Presentatie SOWT, Zeist, 13 november 2013.
De Graaf, H. A. L. M., & Vergeer, R. Ruimte voor de Professional: Verkenning
drie opzetten voor games, 15 oktober 2013.
Dhondt, S. Advies over Sociale lnnovatie. Adviesraad voor Wetenschap
Technologie, Den Haag, 13 mei2013,
&
32141
TNO-rapport ITNO 2014 R10281
-
Dhondt,
S. Mentale Pensionering:
Resultaten analyse-
en
ontwikkelfase.
2013.
http://nsirnl.wordpress.com l2013105l24lenergievolle-nsir-bijeenkomst-inzeelandl
Dhondt, S. Panellid strategische personeelsconferentie. Stadsontwikkeling
Gemeente Rotterdam, Rotterdam, 11 september 2013.
27
Eindhoven,
Philips,
mei
S. Ronde Tafel Human Capital/Sociale lnnovatie.
Deelnemer aan
15
augustus
2013
met
EVO,
Zoetermeer,
discussie
Dhondt, S. Sociale innovatie: Het creëren van een massabeweging. Sociale
innovatie in Zeeland uit de knop, Special lnterest Group - Sociale lnnovatie -
Dhondt,
Hogeschool Zeeland/NSlR. Vlissingen, 24
mei
20'13.
http://nsirnl.wordpress.com l2Ol3lOSl24lenergievolle-nsir-bijeenkomst-in-
zeelandl.
-
Dhondt,
S. Webinar
Sociale lnnovatie
in
Nederland
en België.
Open
Universiteit, Maastricht, 5 maart 2013
-
Dhondt, S. Presentatie tijdens de expeditie sociale innovatie van MVO
Nederland. Wijk bij Duurstede, 25 iuni2013.
Franck, E. J. H. (2013). Hoe ontwikkel je als zorggroep je eigen business case.
Landelijke Organisatie Ketenzorg, 19 maart Nieuwegein.
duurzame inzetbaarheid.
Andere arbeidspatronen
Goudswaard,
en
A.
Stuurgroep 'Duurzaam Meedoen
in de Metaal'. ROM,
Leidschendam, 25
-
februari 2013,
Goudswaard, A. Flexibilisering en individueel roosteren. Presentatie werkgroep
Flexi b il iseri n g Fokker Aircraft Services. Woensd rech t, 24 april 20 1 3.
-
Goudswaard, A. Flexibiliteit in balans. Deskundigheidsbevordering Cintea,
Kalden, KGCAen CursOR. Kockengen, 18 juni2013.
-
Goudswaard,
A.,
Verbiest,
S.,
Preenen, P., & Van WUk, E.
N1-2 zonder startkwalificaties.
Ontwikkel(loop)banen voor flexkrachten fase
Expertmeeting. Almere, 5 februari 2013.
-
Groenesteijn,
L.
Effecten van fysieke inrichting van zorgomgevingen op
cliënten, zorgpersoneel en mantelzorger. Beurs Zorgtotaal, 15 maart 2013.
Goudswaard, A, Van der Torre, W., Verbiest, S., Nesterova, N., & Van Rooijen,
T. Working on Rail Freight Corridors A trade union manual. Final Meeting
Brussels, October 17 lh 2013.
Krause, F. Ergonomie van mobiele lCT. Themabijeenkomst ReN/NVvE, Almere,
12 september 2013.
Oeij, P.R.A., & Van der Torre, W. Opschalen, adoptie, diffusie, van Doetank
naar systemisch innoveren. Bijeenkomst BZK, Den Haag, I april2013.
Preenen, P. lntrapreneurship. Presentation at the learning network 'lnnovative
team behaviour', Hoofddorp, The Netherlands, 24 Septembe¡ 2013.
Tuinzaad, G.H. lnnoveren Productieproces Foodequipment. Bijeenkomst
brancheorganisatie FME-GMV, Waalwijk, 2 md 2013.
-
G. H. Op weg naar slimmere
-
Tuinzaad,
-
assemblagevriendelijk. Bijeenkomst Product Design for Manufacturing High End
Machi nery, Metaalunie/Syntens Zuid-Oost Nederland, Asten, 24 april 201 3.
Tuinzaad, G.H., & Van Rhijn, J. W. Lean Order Processing: minder faalkosten
-
Nieuwjaarsbijeenkomst Carrosserie NL, Tobroco, Oisterwijk, 16 januari 2013.
Tuinzaad, G.H., Van Rhijn, J. W., & Mayer, M. Kortere doorlooptijd, hogere
en kortere
doorlooptijd
door betere
productopbouw, modulair
voorbereiding
van
en
orders.
productiviteit, hogere flexibiliteit en efficiëntere communicatie in de keten van
TNO-rapport
I
331
TNO 2014 R10281
MKB toelevering.
Eindbijeenkomst
4',1
TNo MKB Technologiecluster
-
Procesoptimalisatie keten high end equlpment. Ruurlo, Bronkhorst High-Tech,
31 januari 2013.
Tuinzaad, G. H., Van Rhijn, J. W., & Mayer, M. lnnoveren Productieproces
Foodequipment. Bijeenkomst met deelnemers TNO MKB project
Foodequipment, LEArN Centre Nyenrode University, Breukelen, 10 oktober
-
Van der Meulen, F. 4., Preenen, P. T. Y., Oeij, P R. 4., & Dhondt, S.
lntrapreneurship. Presentatie op de Utrecht School of Economics, Utrecht, 8
-
Verbiest, S., Preenen, P., & Van W¡jk, E. lnformal learning of temporary agency
workers in low-skilled jobs: The role of self-promotion, career planning and job
challenge. lnscope conference, Hoofddorp, 27 november 2013.
2013.
oktober 201 3.
Workshops:
-
-
Andriessen, S. Kwalitatief en effectief aan de slag met social return. Presentatie
workshop social return van MKB lnfra, lnfratech, Rotterdam, 17 ianuari 2013.
Buijs Pc, Dtjk FJH van. "Essential interventions by Primary Health care on
Workers' Health; Evidence and descriptions from a literature search". Workshop
WHO-TNO Work & Employment, met lvan lvanov en Charu Garg (WHO HQ
Genêva), en Prof dr C. van Weel (WHO-advisor), Hoofddorp, 17'en'18 juni
2013.
Buijs, PC. Twee workshops over "POH GGZ & Arbeid", met POH'ers-GGZ
tijdens het oprichtingscongres van de Landelijke Vereniging POH GGZ'
Apeldoorn, 14 november 2013.
Commissaris, D. A. C. M., & Groenesteijn, L' Meer bewegen op je werk;
waarom, wat levert het op en wat vinden gebru¡kers ervan? Workshop Landelijk
Arbocongres, Ede 7 okt 2013.
Dhondt, S. Eurofound Consultative workshop COP NEO. Dublin, 6 February
2013.
Dhondt, S. Projectgedreven agentschappen in de publieke sector: een middel
om kosten te beheren? Workshop etmaal 2013, Gent, 30-31 mei
2013
(Prestaties van organisaties in de publieke sector. Van het wegen naar gewicht
verliezen... ).
-
Dhondt, S., & Van der Torre, W. EUWIN Launch event. Brussels, European
Parliament, 10 April 2013.
Dhondt, S., & Van der Torre, W. EUWIN Regional Workshop Central Europe.
London, Microsoft, 2 December 2013.
Dhondt, s., & Van der Torre, W. EUWIN Regional Workshop Northern Europe.
LinkÖping, LinkÖping University, 13 June 2013.
Dhondt, S., & Vergeer, R. 17th lnternational Workshop on Teamworking
(IWOT). Leiden, TNO, 28-29 November 2013.
4., & De Graaf, H, A. L. M'
lndividueel maatwerk in
Ploegendienst: onmogelijk? Workshop TNO/FME Maafwerk in Ploegendienst,
-
Goudswaard,
-
Goudswaard, 4., De Graaf, H. A. L. M., Verbiest, S. E., Van Zwieten, M', Bosch,
T., Ducheine, W., & Van Houtert, L. Maatwerk in ploegendienst. Workshop.
Hotel Mercure, Nieuwegein, 10 september 2013.
Groenesteijn, 1,, & Douwes, M. Van fysiek zwaar werk naar duurzaam gezond
werk! Workshop Landelijke Stoffendag 2013, Utrecht, I oktober 2013.
10 september 2013.
-
TNO-rapport
I
34t41
TNO 2014 R10281
-
Oeij, P. Workshop Ruimte aan Professíonals. Adviesdag Kraamzorg, Zeist,
-
Oeü, P., & Mayer, M. Workshop Lerend Netwerk lnnovatief Teamgedrag
13
november 201 3.
l.
Hoofddorp, 21 augustus 2013.
Oeij, P., & Preenen, P. Workshop Lerend Nefwerk lnnovatief Teamgedrag ll.
Hoofddorp, 24 september 2013.
Verbiest, S., Van der Torre, W., Goudswaard, 4., & Nesterove, N. Working on
Rail Freight Corridor. Workshop North-South corridor, Copenhagen, 6-7
-
February 2013.
Verbiest, S., Van der Torre, W., Goudswaard, 4., & Van Rooijen, T. Working on
Rail Freight Corridor. Workshop Rhine-Alp corridor, Milan, 10-1 1 April 2013.
Verbiest, S., & Van Zwieten, M. Maatwerk in de ploegendienst: inzetbaarheid en
leefstijl. workshop maatwerk in ploegendienst, Nieuwegein, 10 september 2013.
Media
Persberichten:
Kooij-de Bode, H. (2013). Helft MKB verwacht omzetgroei in 2013. Retrieved
01t28.
-
One-size-fits-all aanpak voor Het Nieuwe Werken slaat plank mis. TNO. Nl, 4
december 2013. (Merle Blok).
-
TNO. (2013). Flexbarometer: Voor het eerst alle cijfers over flexwerk en
flexwerkers bijeen. Hoofddorp: TNO.
Werkgevers Enquête Arbeid nu online te raadplegenl TNO. Nl, 22 september
20'1 3. (Peter Oeij). htto://www. Monitora
-
lnternetpublicaties:
-
2 op de 3 werkenden hebben een vaste arbeidsrelatie, en nog meer feitjes...
Recruiting Roundtable Nederland, 25 februari 2013. (Anneke Goudswaard).
-
ABU lanceert webzine Flex
-
een-vaste-arbeidsrelatie-e
n
-noo-m eer-feities/.
9
& Figures. ABU.nl, april 2013. (Anneke
Goudswaard). http:üwww.abu. nl/nieuwsberichten/website/persberichten/abulanceert-webzi ne-flex-fig
u
res.
Das alte Europa punktet bei Produktivität. Hans Böckler Stiftung, 11 2013.
(Robert Vergeer). http://www. boeckler.dei43377-43389.htm.
-
Das alte Europa punktet bei Produktívitåt. (2013). Böcklerimpuls, 11, 4-5.
(
-
Robert Vergeer). http: //www. Boeckler. De/im puls-2O 1 3-1
1
-4-5.
Pdf.
Doet u mee? Expeditie Sociale lnnovatie, MVO Nederland. YouTube, 22 iuli
(Anneke
2013.
Goudswaard).
http://www.youtube.com/watch?v=JFiQTCSsArk&feature=share&list=UU3Wmaj
aiusrvCecwOXtaK9Q.
-
Gezocht: bedrijven die geïnteresseerd zijn
fme.nl,
februari
2013.
in maatwerk in
(Anneke
ploegendiensten
Goudswaard).
http://www.fme.nl/Actueel/ContenUNieuws/Gezocht-bedrijven-die-ge%C3%AF
nteresseerd_zijn in_maatwerk_in_ploegendiensten.
TNO-rapport
I
36t41
TNO 2014 R10281
Gezocht: bedrijven die geïnteresseerd zijn in maatwerk in ploegendiensten.
RRSCockpit.com,
26 februari 2013. (Anneke
Goudswaard).
http://www. rsscockpit. com I afticle.do? action =show&id=217 1 963820.
Gezocht: bedrijven geTnteresseerd in maatwerk in ploegendiensten; FME en
TNO gaan aan de slag met deze problematiek. Vereniging FME-CWM, 27
(Anneke
Goudswaard).
2013.
februari
https://twitter. com/FM ECWM/status/306 6868247 20527 360.
Grenzen aan de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Gemeente.nu, 29 april
(Robert
2013.
Vergeer).http://www.gemeente.nu/Sociaal/Nieuws/2013l4lGrenzen-aan-def
lexibil iseri ng-van-d e-a rbeidsmarkt-1 246395W.
Grenzen aan de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Arbeidsdeskundigen.nl, 10
(Robert
2013.
met
Vergeer).http://www.arbeidsdeskundigen.nl/news/grenzen-aan-de-flexibiliserin
g_van_de_arbe idsmarkt_nvva. php.
Grenzen aan de flexibilisering van de arbeidsmarkt. ORondersteuning.nl, 10
mei
(Robert
Vergeer).
http://www.or2013.
ondersteuning.nl/pagina.49S.name.grenzen-aan-de-flexibilisering-van-dearbeidsmarkt.htm.
Grenzen aan de flexibilisering van de arbeidsmarkt. ORinformatie.nl, 10 mei
2013. (Robert Vergeer). http://www.orinformatie.nl/?subject=news&id=32966.
Grenzen aan de flexibilisering van de arbeidsmarkt. RSSCockpit.com, 14 mei
(Robert
Vergeer).
2013.
http://www.rsscockpit.com larIiclel2174865762lgrenzen-aan-de-flexibiliseringvan-de-arbeidsmarkt. htm l.
Grenzen aan de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Drimble.nl,'10 mei 2013.
(Robert Vergeer). http://drimble.nl/dossiers/car¡iere-hr114823860/9renzen-aande-flexibilisering-van-de-arbeidsmarkt. html.
Handig instrument van TNO: De Flexbarometer Optines,nl, februari 2013.
(Anneke Goudswaard). http://www.optines.nl/handig-instrument-van-tno-deflexbarometer.html.
Hoe staat het met HNW? Telewerkforum duuzaam werken,4 februari 2013.
(Merle
Blok).
http://www.telewerkforum.nl/databanUpresentatieseigenbijeenkomsten/.
Netherlands - New Flex Barometer launched. Staffingindustry.com, Februari
2013, (Anneke Goudswaard). http://www.staffingindustry.com/eng/ResearchPublications/Daily-News/Nethedands-New-Flex-Barometer-launched-24630.
Nieuwe Flexbarometer geeft inzicht in flexwerk Flexmarkt.nl, 11 februari 2013.
Goudswaard).
(Anneke
http://www.flexmarkt.nl/ArbeidsmarkUAlgemeen/2013/2/Nieuwe-Flexbarometergeeftìnzicht-in Jlexwerk-F 1EX005299W/.
Nieuwe Flexbarometer geeft inzicht in flexwerk. Setu.nl, februari 2013. (Anneke
Goudswaard). http://www. setu.nl/en/ag gregatorliteml7223.
februari 2013. (Anneke
Nieuwe Flexbarometer. Payforpeople.nl,
20
Goudswaard). http://www.payforpeople.nl/nieuws/nieuwe-flexbarometer.html.
Nieuwe Flexbarometer. Uitzendbureau Ameland, 25 februari 2013. (Anneke
http://www. u itzendbu reauameland. n l/n ieuws-ameland/96Goudswaard).
nieuwe-f lexbarometer. htm l.
Oeij, P., & Van der Torre, W. Telewerkforum het nieuwe werken 2011.
of
htto://bit.]v/1 576Un5.
36t41
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
Rood, de kleur van succes? Mensenkennis. Be, 2 mei 2013. (Paul Preenen).
http://www. Mensenkennis. Be/algemene-psychologie/rood-de-kleur-vansucces/.
Routeplanner Het Nieuwe Werken. Werken in de GGZ NL. (Suzanne Hiemstra-
van Mastrigt). http://www.Werkenindeggz. Nl/index.
Ph
p/nieuws/nieuwsoverzichV29 1 -routeplanner-het-n ieuwe-werken.
Slimmer maken, sneller leveren. TNO.nl, 23 april2013. (Bert Tuinzaad).
TNO-boek met praktijkvoorbeelden innoveren productieproces. TNO.nf, 5 juli
2013. (Bert Tuinzaad, Gu van Rhijn, Tim Bosch, FrancelVos).
10:32:24.0.
Van den Toorn, M. Naar een slimmer werkende overheid. PM. Nl, 5 september
2013. (Peter Oeij). http://www.Pm. Nl/artikell2929lnaar-een-slimmer-werkendeoverheid.
Van der Klauw, D. (13 juli 2012). Checklist lntersectorale samenwerking
rondom de Gezonde Wijk. Nabij Vitale Wijken TNO. http://nabijvitalewijk. nl/gezond-gedrag/checklist-intersectorale-samenwerking-rondom-de-
gezonde-wijU
Van der Klauw, D. (13 juli 2012). Toolkit Slimme werkprocessen: De Lean Plus
methodiek. Nabij Vitale Wijken TNO. http://nabij-vitalewijk.nl/organisatie-vanzorgltool kit-slimme-werkprocessen-de-lean-pl
u
s-m ethod
iek/
Van der Klauw, D. (5 november 2012). Engelstalige webtool voor vernieuwing
in de
langdurende zotg. Nabij Vitale Wijken TNO. http://nabijvitalewijk.nl/organisatie-van-zorg/engelstalige-webtool-voor-vernieuwing-in-delangdurende-zorg/
Van der Klauw, D. De wereld van Nabij - het kenniskanaal voor de ontwikkeling
van vitale wijken. Lancering website, 5 november2012.
Vijftig tinten flex verslag DNA symposium 2013. TNO.nl, juni2013. (Anneke
Goudswaard, Jos Sanders).
verslao-svmoosium-20 I 3
Website www. kenn isbanksocialeinnovatie. nl
Website www.flexbarometer. n I
ZZP'ers tevredener dan werknemers. ZZP-Nederland, 28 november 2013. (Paul
Preenen). http://www.Zzp-nederland. Nl/nieuws/81$49-zzpers-tevredener-danwerknemers.
Krantenaftikelen:
Alleen voor vrijbuiters. (2013). De Telegraaf, T december, 28. (Merle Blok).
B¡ thuiswerk moet ieders belang in de juiste balans z¡n. (2013). NRC, 5 maart.
(Merle Blok).
-
De kwestie: Meedenken maakt mijn baas niet echt mogelijk. (2013). NRC. Next,
2 oktober, 1 1. (Peter Oeij).
Fiets van de zaak. De Telegraal 29 juni 2013. (Dianne Commissaris).
&md5=7 21a28d4677 82a8631 I 1 6a9a655a75a&sendDate=2O1 30701
-
Gualthérie Van Weezel, T. Mooi bedacht, nu nog verkopen. De Volkskrant, 27
(Dianne
2013.
Commissaris).
maart
37141
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
-
Leupen,
J. (2013). ArbeidsproductiviteiÍ Het nieuwe werken is
geen
wondermiddel. FinancieelDagblad, 27 Íebruari 2013' (Merle BIok).
Sterk, A. (2013). Patent zoekt naar ondernemers. NRC Handelsblad, 27 maart,
22-23. (Dianne Comm issaris).
-
Van der Hulst, A. (2013). De kwestie: Meedenken maakt mijn baas niet echt
-
Van
-
mogelijk. NRC. Next, 2 oktober, (Peter Oeij).
't
Woud, C. (2013). Thuiswerkers, kom terug naar kantoor' NRC
Handelsblad,23 februarill maart, 23. (Merle Blok).
Verbeek, N. (2013). Personeel fietst de hele werkdag door. Metro, 2 juli, 16.
(Dianne Commissaris, Reinier Könemann).
Brochures:
-
De Looze, M., Verneau, M., Van der Kamp, J., Van Rhijn' G.' & Zwart, P.
Van de Put, J., & Tuinzaad, B. (2013). Procesoptimalisatie in de
maakindustrie Oost Nederland. Nieuwsflits
-
keten
Duurzame Arbeidsproductiviteit
Maakindustrie, mei.
-
J.
(2013). Snel en effectief inleren in de assemblage: Een studie naar etfecten van
leeftijd en instructievorm. Broek op Langedijk: Total Productivity.
Van Rhijn, J. W., & Tuinzaad, G. H. (2013). Nieuwsflits
-
Duurzame
Arbeidsproductiviteit Maakindustrie. Hoofddorp: TNO.
Facfsheefs;
-
Goudswaard, A. Theoretisch model op basís van literatuur en expert opinion,
met behulp van Marvel (Samenwerkingsproject FME Shiftwork productsheet A4
v2).
Beleidsdocumenten (biivoorbeeld t.b.v. SZW) :
Arbeidsverhoudingen in ontwikkeling. sZW congres 20'13. WorldForum, Den
Haag, 25 maart 201 3. (Rob Gründemann).
http://www. szwconores- nl/Proqram maverslao/.
-
lmpact
tmpact extern (adio-interuiews, interuiews, beleidsinformatie, patenten, blogs,
genoemd in artikel, Twitter, Linkedln, etc.):
BNR - lnterview of sociale innovatie. September 2013.
-
Buijs PC. Bijdrage aan het ontwikkelen van het cBo-rapport Arbeid in
Richtlijnen, als lid van de expertgroep van de ontwikkelgroep Zorgmodule
Arbeid. (Geheel2013).
-
Buijs PC, D¡jk FJH van. Namens ICOH met Wonca A Memorandum of
Understanding uit onderhandeld tussen beide Wereldorganisaties van
bedrijfsartsen (ICOH) resp. huisarts (Wonca), Praag, 26- en 27 iuni 2013
-
Buijs PC. "TNO's contribution to the global impact of WHO's work
on
Occupational Health and Primary Health Care", due to the support of TNO to
the WHO, as stated by Mr. lvan Dimov, WHO HQ. (Email, dated July 2,2013.
lntegrale vitaliteit in de wijk: Onderzoek naar inloopcentra. De Eerstelijns 5(5),
juni 2013.
lnnoveren van onderop in de publieke sector met Slimmernetwerk: Pril en
Hoopvol. Slimmer netwerk (2013), 1-7. (Oeij, P., Van der Torre, W.)'
TNO-rapport I TNO 2014 R10281
-
38t41
Logistics Labour Survey 2014. Het grote arbeidsmarktonderzoek
in
de
logistieke sector. (2013). . Diemen: Tempo-Team. (Steven Dhondt).
Maakindustrie. (2013). TNO Time, herfst, 35. (Bert Tuinzaad).
- OR
Stadsontwikkeling Rotterdam
(2013).
Personeelsconferentie
stadsontwikkeling zoekt perspectief. Rotterdam: SO. (lnterview met Steven
*
-
Dhondt).
Peeters, E. (2013). Zo vroeg mogelijk standaardiseren, Carrosserie, 9, 24. (Bert
Tuinzaad).
Sloot, E. (2013). Aan de lopende band. Ndzeven, 14 december, 14-'15, (Steven
Dhondt).
Van Aartrrjk, S. (2013). Vertrouwen creêert waarde. EVO Logistiek, september,
18-19. (lnterview met Steven Dhondt).
Van den Toorn, M. (2013). Naareen slimmerwerkende overheid. Pm, 7, 30-31.
(Peter Oeij).
Water in flow. (2013). TNO Time, autumn, 5. (Bert Tuinzaad).
Water in flow. (2013). TNO Time, herfst, 5. (BertTuinzaad).
Deelname/verfegenwoordiging in (wetenschappelijke) commissres, (tijdschrift-)
redactie, jurylíd:
- Blok, M.M. Jury Duuzaam Werken Award 2013.
- Dhondt, S, Deelname aan Adviesraad voor Wetenschap & Technologie (AWT)
tervoorbereiding Advles over Sociale lnnovatie, Den Haag, 13 mei2013.
- Dhondt, S. Member of Editorial council Journal of Workplace lnnovation.
S.
of the Editorial Board of the Tijdschrift
-
Dhondt,
-
Arbeidsvraagstukken (Journal of Work lssues).
Dhondt, S. Columnist Atos lnterim lndex.
Dhondt, S. Jury member for New Ways of Working competition, European
Foundation for Quality Management (EFOM) gejureerd tijdens de "New Ways of
Member
voor
Working" competition. (httos://sites.qooole.com/site/efqmqoc2013/the-2013finalists).
-
Franck, E. Lid ZonMw K|KK (Koplopers in kwaliteit en kostenbesparing), 2010heden.
-
Jansen, Y. Member of the Society for Social Studies of Science (2007-heden).
Jansen, Y. Member of the European Association for the Study of Science and
Technology (EASST), 2007-heden.
Korte de, E.M. Voorzitter Program Board of the thematic area Digital Human
Modelling and Applications in Health, Safety, Ergonomics and Risk
Management within the lnternational Conference on Human-Computer
lnteraction.
Goudswaard, A. Member of the Working Time Society; Scientific Committee of
the lnternational Commission on Occupational Health (ICOH).
Goudswaard, A. Member of the Flexwork Research Network.
Könemann, R. Jury Baby lnnovation Award 2014.
Krause, F. Raad voor Registratie Ergonomen, Stichting Registratie ergonomen
SRe, lid.
- Krause, F.
Projectgroep Ontwikkeling multidísciplinaire
lichaamstrillingen, lid.
richtlijn
39t41
fNO-rapport I TNO 2014 R10281
I
ntern atio n ale sa m e nwe rR i n g sve rb a n d e n :
-
Dhondt, S. Adviseur programma FlandersSynergy.
-
Dhondt,
Dhondt,
S. Corresponding partner of Rl(W (The German Productivity
and
lnnovation Centre Production and Service Systems).
S. Member of the Advisory Board for RESCAS-project in
Finland
(201++¡'
-
Dhondt, S.: Member of the Advisory board VITIO-project (FlandersSynergy,
Belgium).
S. Member of the Dialogues on
-
Dhondt,
-
(University of Agder).
Mooij, R. European platform for patients organizations.
Mooij, R. Science and industry (EPPOSI).
Mooij, R. EIP AHA Actiongroup 83 lntegrated Gare.
Mooij, R. Voorzitter Robotics that care.
Van Genabeek, J. EIP AHA Actiongroup 83 lntegrated Care.
N atio n ale sa me nwe rkí ng
lnnovation-proposal
in
Noruay
sve rba nde n :
- Dhondt, S. Member of
Dhondt, S. Member Human CapitalTable Logistics.
management board of
TNO,
Erasmus Universiteit,
(samenwerkingsverband tussen
-
Universiteit en Universiteit Twente).
Molema, J.J.W., Mooij, R. Diagnose Technologie 2025.
Mooij, R. Ehealthnu.
Mooij, R. Werkgroep Zelfmanagement.
Mooij, R. Preventweb.
Ontwikkelde instrumenten/interventies/games
-
(nationaal en internationaal):
Quickscan voor eerste diagnose in bedrijven. (Samenwerkingsproject FME
Quick Scan versie 1 1062013),
Overzichtstabel met stand van zaken literatuur als basis voor Marvel en poster.
(Samenwerkingsproject FM E Overzichtstabel).
2.6
INSCOPE
Maastricht
lnnovatie Programma's
Zie hoofdstuk 2.3.
INO-rapport
I
TNO 2014 R10281
40t41
TNO-rapport
I
TNO 2014 R10281
Ondertekening
Zeist,
Datum.
î
maÐLL Zot1
Prof. dr. ir. P.M. Bongers
Directeur innovatiegebied Arbeid
4',1
I 41

EIBENSTOCK ETN 162/3 DIAMANTBOOR

STOFVRIJWERKEN met de Starmix ISC ARD-1625

Klik hier - Festool

Presentatie Minor Gezondheid

Introductie en afscheid BaMa studenten in PMP These notes for the

TNO Nieuwsbrief GBH 2-28 DFV

SBIR14C013 DIGINT RumorControl

Dag vd OT 2014 - Vraag en Aanbod

Visie vanuit de wetenschap

Brandwerendheid van stalen rolluik-constructies, fabrikaat Metacon