Overzicht van de belangrijkste oecumenische

Katholieke Nationale Commissie voor Oecumene
Commission Nationale Catholique pour l’œcuménisme
[email protected] - 02 509 96 93
Achtenveertigste oecumenische ontmoetings- en studiedag
Quarante-huitième journée œcuménique d’étude et de rencontre
50 jaar Unitatis redintegratio
Waarheen met de oecumene?
Les 50 ans d’Unitatis redintegratio
Quel avenir pour l’œcuménisme?
samedi  zaterdag 29.11.2014  Rue des Jésuites 28 à 7500 Tournai
Overzicht van de belangrijkste oecumenische gebeurtenissen tussen november 2013 en
november 2014 door pater Thaddée Barnas - vertaling
1. Het voorbije jaar werd vooral getekend door de noodsituatie van religieuze, vooral
christelijke, minderheden in verschillende streken van het Midden-Oosten. Het ging
bijvoorbeeld om fysiek geweld, het profaneren van de cultusplaatsen, gedwongen
bekeringen, migratie en de opvang van een groot aantal vluchtelingen in landen die zelf
arm en onstabiel zijn. Er waren op verschillende plaatsen in België gebedsvieringen voor
de getroffenen, in Brussel, Antwerpen, Luik … Het is tegelijkertijd leerrijk en aangrijpend
vast te stellen dat leden van gemeenschappen waartussen eeuwen, ja zelfs duizendjarige
verschillen bestaan – Syriërs, Assyriërs, Armeniërs, orthodoxen, Rooms-katholieken,
Oosters-katholieken, protestanten – op een broederlijke manier hebben samengewerkt en
hun beproevingen en de verschrikkingen van deze crisis voor God hebben gebracht en
gebeden hebben voor vrede en verzoening. We kunnen allen leren van deze oecumene van
het samen gedragen lijden.
2. Sinds de Xde Vergadering van de Wereldraad van Kerken in Busan in 2013 heeft de
oecumenische beweging met vernieuwde kracht haar taak opgenomen, maar ze werd met
dezelfde uitdagingen en hinderpalen geconfronteerd als voorheen. Het nieuwe Centraal
comité vergaderde in Genève van 2 tot 9 juli 2014.
De financiële crisis blijft een belangrijke bekommernis voor de Wereldraad van Kerken.
Men heeft een project uitgewerkt om de actuele gebouwen van het oecumenisch centrum te
vervangen door een ‘oecumenisch dorp’ dat zou bestaan uit een hotel en andere ruimten
die supplementaire inkomsten voor de Wereldraad van Kerken zullen genereren, terwijl de
huidige mooie kapel en de grote vergaderzaal die zich op de prachtige site van de Crêts de
Morillon bevinden, behouden blijven.
Maar waarheen met de oecumenische beweging ? De Wereldraad van Kerken werd in 1948
opgericht door een samengaan van de twee grote bewegingen met een oecumenische
gerichtheid, «Geloof en Kerkorde» en het «Praktisch christendom» (Life and work). Maar
de slogan «de leer verdeelt maar de dienst verbindt » heeft altijd geleid tot een zeker
misprijzen voor het fundamentele onderzoek in theologische kwesties die aan de basis
liggen van de scheiding tussen de Kerken, en “Geloof en Kerkorde” als theologische
commissie van de Raad heeft steeds moeten vechten om haar autonomie te bewaren, ja
haar bestaan. Nu ze kortelings het grote ecclesiologisch project realiseerde van De Kerk:
2
naar een gemeenschappelijke visie1, moet Geloof en Kerkorde eens te meer het hoofd
bieden aan verschillende moeilijkheden.
In juli 2014 werd aan het Centraal comité voorgesteld een VIde Wereldvergadering van
Geloof en Kerkorde samen te roepen. De laatste vond plaats in Santiago de Compostella in
1993, en het werd hoog tijd de beweging opnieuw te lanceren. Het Centraal Comité heeft
dit project echter eerder koel onthaald, zonder het nochtans definitief af te wijzen. Meer
nog, in het Bureau in Genève van Geloof en Kerkorde was er al een sterke reductie van het
personeel nog voor er de aankondiging was dit jaar van het vertrek van twee van haar
meest markante persoonlijkheden: John Gibaut, Canadees anglicaanse kanunnik, die als
directeur opstapt om zich ten dienste te stellen van de theologische commissie van het
Bureau van de anglicaanse communio, en Tamara Grdzelidze, orthodoxe theologe uit
Georgië en medewerkster in Geloof en Kerkorde sinds 2001 die tot ambassadeur van de
Georgische Republiek bij de Heilige Stoel werd benoemd.
Waarom moet Geloof en Kerkorde een nieuw elan krijgen? Naar het advies van een
belangrijk aantal christenen is de vooruitgang van de oecumene van die aard dat men van
nu af aan al kan spreken van een praktisch gerealiseerde zichtbare eenheid. Waarom zich
dan nog bekommeren over finesses van de leer die ‘verdelen’ ten koste van de dienst die
‘samenbrengt’? We zijn van oordeel dat de oecumenische beweging heel haar betekenis
verliest als ze ophoudt zich over theologische kwesties te buigen die juist aan de basis
liggen van de scheidingen en kirchentrennend blijven, t.t.z. van aard om de Kerk te
verdelen. De zichtbare eenheid zal niet bereikt worden vooraleer deze overwonnen zijn; de
oecumene zal helemaal niet haar doel bereikt hebben.
3. Op 25 mei, hebben paus Franciscus en de oecumenische patriarch Bartholomeus I elkaar
ontmoet in de kerk van de Anastasis (het « Heilig Graf) in Jeruzalem. Ook al was dit
gebeuren diepzinnig en aangrijpend, toch had het niets van het spectaculaire, ja
revolutionaire karakter van de gemeenschappelijke ‘oecumenische pelgrimage’ van
patriarch Athenagoras I en paus Paulus VI, vijftig jaar geleden. Door de sterke verbetering
van de betrekkingen tussen de Rooms-katholieke en orthodoxe gemeenschappen die de
voorbije halve eeuw plaatsvonden, zijn dergelijke ontmoetingen eerder frequent geworden
en zijn ze deel gaan uitmaken van de ‘normale gang’ van zaken in de oecumenische
betrekkingen.
De internationale theologische dialoog tussen de orthodoxe Kerk en de Rooms-katholieke
Kerk daarentegen, gaat vooruit in een slakkengang. De jongste plenaire vergadering in
deze dialoog vond plaats in Amman (Jordanië) van 15 tot 23 september 2014. Ze eindigde
zonder dat er een vooruitgang van betekenis werd gemaakt in het debat over «de
synodaliteit en de primauteit».
Ernstige verschillen in de zienswijze over belangrijke kwesties blijven blijkbaar bestaan
tussen de verschillende orthodoxe Kerken.
Een “synax” van de hoogste
vertegenwoordigers van de orthodoxe Kerken kwam in maart 2014 in Konstantinopel
samen en kondigde aan dat het « Groot en heilig panorthodox concilie » dat sinds 1961
wordt voorbereid, zal beginnen op het orthodox Pinksteren, 19 juni 2016. Hopelijk geraken
de orthodoxe Kerken akkoord over de dringende kwesties waarmee ze geconfronteerd
worden, zoals hun onderlinge betrekkingen, de “organisatie’ van de orthodoxe
aanwezigheid buiten de traditionele “canonieke” territoria van de orthodoxe Kerken en de
oecumene.
1
Document de Foi et Constitution n° 214, 2013.
3
4. De gemeenschappelijke structuren die de 38 kerkprovincies van de anglicaanse communio
samenhouden, verkeren nog altijd in ernstige moeilijkheden. Vier instanties – de
Lambethconferentie, de anglicaanse Adviesraad, de Vergadering van primaten en de
aartsbisschop van Canterbury – worden als de instrumenten van de communio gezien door
de anglicanen, maar de anglicaanse Adviesraad kwam niet meer samen sinds 2012, en de
vergadering van de primaten vond niet meer plaats sinds 2011. Daarbij kondigde op 10
oktober jl. de aartsbisschop van Canterbury, Justin Welby, aan dat de volgende
Lambethconferentie, voorzien voor 2018, met een of twee jaar verdaagd zal worden. Dr
Welby bevestigde dat het samenroepen van de Lambethconferentie door de primaten, op
een collegiale manier zal moeten gebeuren.
Er zijn veel discussiepunten. Meestal hebben ze te maken met het feit dat de anglicanen
van een provincie niet akkoord gaan met de beslissingen genomen door hun
medegelovigen in een andere provincie – kwesties zoals de wijding van vrouwen tot
bisschop en de homoseksualiteit zijn de voorbeelden die het meest worden aangehaald.
De vitaliteit en de stabiliteit van het merendeel van de anglicaanse Kerken lijkt echter niet
aangetast te zijn door de actuele crisis. In 2009 kondigde het Vaticaan de oprichting aan
van « ordinariaten » om anglicanen op te nemen in de schoot van de Rooms-katholieke
Kerk : ordinariaten gecreëerd door het Vaticaan om ‘de anglicaanse gelovigen die
collectief wensen toe te treden tot de volle gemeenschap van de katholieke Kerk’. Met deze
ordinariaten gaat het relatief goed, maar ze hebben niet bijgedragen tot een massieve
interconfessionele migratie, zoals sommigen hadden gedacht en gewenst.
Het is in Noord-Amerika dat het vertrek van de Episcopale Kerk, de historische
anglicaanse Kerk van het land, zich het sterkst heeft laten voelen. Sinds 2006, hebben vier
bisdommen, talrijke parochies en duizenden leden van de clerus en de leken de Episcopale
Kerk verlaten ; velen onder hen zijn toegetreden tot de anglicaanse Kerk in Noord-Amerika
(ACNA), die zich als 39ste Kerkprovincie van de anglicaanse communio wil laten
erkennen. Bij de installatie van zijn tweede aartsbisschop, Foley Beach, op 9 oktober
2014, waren zeven aartsbisschoppen van de erkende anglicaanse provincies op de
plechtigheid aanwezig en bevestigden ze aartsbisschop Beach als een volwaardig
anglicaans primaat.
Op 23 september 2014, zei Katharine Jefferts Schori, die als bisschop de Episcopale Kerk
voorzit sinds 2006 met een mandaat voor 9 jaar, dat ze geen kandidaat is voor een tweede
mandaat. De procedure voor de verkiezing van haar opvolger zal de kans bieden om
verzoening te bewerken in de schoot van het anglicanisme in Noord-Amerika.
5. Het thema van de « receptieve œcumene » heeft de jongste jaren veel inkt doen vloeien.
Waarover gaat het ? Hoe het inschatten ?
Voor professor Paul Murray, Engelse Rooms-katholieke theoloog, die de beweging van de
receptieve oecumene op gang bracht, geldt als essentieel principe dat de belangrijkste
oecumenische verantwoordelijkheid er niet in bestaat zich af te vragen “Wat moeten de
andere tradities in het christelijke geloof van ons leren ?” maar “Wat kunnen we van hen
leren ?” De hypothese is dat als al wie met oecumene bezig is, zich deze vraag zou stellen
en er werk van zou maken, ze allen op zoek zouden gaan naar het verdiepen van hun
respectieve identiteit en dieper op zoek zouden gaan naar een meer intense gemeenschap.
Deze benadering wil geenszins de hoop laten varen dat men ooit komt tot een organische
en structurele eenheid, maar ze stelt vast dat dit niet op korte termijn kan gerealiseerd
worden. Ondertussen stelt de receptieve oecumene zich voor als een voorlopige strategie
die tot doel heeft te leren en van de ander verrijking en versteviging van het geloof in de
praktijk te ontvangen.
4
De Derde Internationale Conferentie over receptieve oecumene, vond plaats in de Fairfield
universiteit (Connecticut, Verenigde Staten), van 9 tot 12 juni 2014. In 2006, vond een
eerste internationale conferentie plaats met als thema « Het katholieke leerproces:
verkenningen rond de receptieve oecumene », in het katholieke college van Ushaw, bij
Durham. In januari 2009, ging een tweede internationale Conferentie door in Durham,
ditmaal rond het thema van “Het receptieve en kerkelijk oecumenisch leerproces: leren
samen Kerk zijn”.
Het debat over ‘receptieve oecumene’ roept een aantal vragen op, die ter discussie staan.
Aan het idee van ‘oecumenische gave’ is men in het begin wat voorbijgegaan, alsof men
‘geschenken’ kon kiezen uit een bepaalde oplijsting van oecumenische verlangens om ze
dan aan te bieden of te ontvangen. Integendeel, de ‘receptio’ is een proces van lange adem.
Want de ontmoeting, ten gronde, tussen de Kerken en de christelijke tradities begint over
het algemeen met een oefening in vergelijkende theologie, en soms komt men hier zelfs
niet aan toe. Iedere echte oecumenische onderneming dient het op zoek gaan naar
verzoening en eenheid als doelstelling te hebben; aan iedere kant moet er bereidheid zijn
om zichzelf in vraag te stellen, in het licht van het getuigenis dat door de andere partner
wordt aangereikt. Zo zullen alle partners samen op weg gaan naar de eenheid, in een
grotere trouw aan het Evangelie.
Een uitstekende studie over het oecumenische begrip van de « receptio » kwam tot stand
binnen de gemengde werkgroep (GMT) tussen de Rooms-katholieke Kerk en de
Wereldraad van Kerken, maar ze heeft tot nu toe slechts weinig weerklank gevonden2.
6. Op 17 oktober, vierde de Verenigde Protestante Kerk van België het 175-jarig bestaan
sinds de oprichting in 1839, van de Bond van Protestantse Kerken in België. De viering
begon met een orgelconcert in de Museumkerk (Koninklijke kapel) in Brussel, gevolgd
door een optocht van dominees doorheen het centrum van de hoofdstad tot aan de
Protestantse kerk van de Nieuwe Graanmarkt waar een academische bijeenkomst
plaatsvond. Dr D. H. Boudin overliep de geschiedenis van de VPKB en dominee Steven H.
Fuite, synodevoorzitter, schetste aangrijpend de protestantse Kerk, doordrongen van liefde
voor zijn Kerk en voor de christelijke Kerk in haar geheel.
7. 2017, het jaar van het jubileum van de protestantse Hervorming, nadert met rasse schreden
en de oecumenische betekenis wekt meer en meer de aandacht van de christenen. Wij
hebben reeds eerder verwezen naar het document van 2013 Van conflict naar communio3,
dat de oecumenische betekenis van dit gebeuren onderlijnt. Dit jaar heeft de Raad van de
Evangelische Kerk in Duitsland (EKD), een document uitgebracht onder de titel
Rechtfertigung und Freiheit (« Rechtvaardiging en vrijheid »)4, dat voor het Duitse publiek
hetzelfde thema ontwikkelt.
Katholieke personaliteiten hebben gezegd dat ze niet aan een viering van het jubileum
kunnen deelnemen want de Hervorming heeft geleid tot de scheiding van de Kerk.
Nochtans lijkt het ons dat de verantwoordelijkheid voor de scheiding van de Kerk in de
XVIde eeuw ligt bij personen aan beide kanten. Meer nog, het is in de XXIste eeuw
aangewezen dat wij ons de vraag stellen over de verantwoordelijkheid die we vandaag
dragen door het in stand houden van de scheiding van de Kerk, ondanks de grote
2
Reception: a Key to Ecumenical Progress, Geneva, WCC Publication, 2013, 65 p., ISBN 978 2 8254 1649 5.
Du conflit à la communion, Lutheran World Federation/Pontifical Council for Promoting Christian Unity,
2013, 93 p., ISBN 978-3-89710-548-5.
4
Rechtfertigung un Freiheit, 500 Jahre Reformation, München, Random House/Gütersloher Verlangshaus,
2014, ISBN 978-3-579-05973-0 112 p.
3
5
oecumenische vooruitgang die we gekend hebben. Moeten we niet allen berouw tonen voor
de zonde van de scheiding?
Dit jubileum van de protestantse Hervorming is zeker in eerste instantie een protestants
feest, de gelegenheid om de verworvenheden van een half millennium van verkondiging en
kerkleven gebouwd op het Evangelie en geïnspireerd aan de grote intuïties en de
geestelijke rijkdom ontvangen in het historisch protestantisme te vieren.
Maar het lijkt ons dat de diepe boodschap van de Hervorming veel verder gaat. Vandaag
- zoals in de XVIde eeuw – gaat het om het appel, tegelijkertijd gericht tot de individuele
gelovigen en de christelijke instellingen, zich te bekeren tot een steeds radicalere
gehoorzaamheid aan het Evangelie. Deze oproep heeft niets aan actualiteit noch aan belang
ingeboet.
8. Vermelden we tenslotte twee benoemingen die oecumenisch belangrijk zijn voor ons land.
Op 27 november 2013, deze van Mgr. Athenagoras Peckstadt, tot metropoliet van België.
Sinds 2003 was hij hulpbisschop van Metropoliet Panteleimon van België die om
gezondheidsredenen is teruggetreden.
Kanunnik Robert Innis, kanselier van de pro-kathedraal Holy Trinity in Brussel sinds 2005,
werd benoemd tot nieuwe bisschop in Europa voor de Kerk van Engeland. Hij werd
bisschop gewijd in Canterbury op 20 juli. Hij werd geïnstalleerd in de Holy Trinity prokathedraal op 22 november in Brussel en zal in Brussel blijven wonen. Dat God hun
respectievelijke diensttaak moge zegenen.

Download Report