MEESTERLIJK PARTNERSCHAP

MEESTERLIJK
PARTNERSCHAP
Een van de gerestaureerde
plafondschilderijen van de Italiaanse
barokschilder Pellegrini wordt zorgvuldig
teruggeplaatst in de Gouden Zaal.
UITGAVE VAN SHELL NEDERLAND BV
TEKST Carolien Terlien | Rob van ’t Wel
BEELD Frank van der Burg | Hans van Heeswijk Architecten
Ivo Hoekstra | Mauritshuis | Shell
VORMGEVING De Fabriek Communicatie-werken
© juni 2014
Als twee zo verschillende werelden elkaar vinden, is
er sprake van een bijzonder partnerschap.
De samenwerking tussen het Koninklijk Kabinet van
Schilderijen Mauritshuis en Royal Dutch Shell is er een
sprekend voorbeeld van.
De noodzakelijke modernisering van het Mauritshuis
bracht de twee partners enkele jaren geleden
samen. Het gevolg was een verbintenis die veel
verder gaat dan financiële steun. Onder het motto
van ’renovatie en innovatie‘ hebben 17de-eeuwse
kunst en technologie van de 21ste eeuw een
verbond gesloten. Tijdens de renovatie van het
historische museumgebouw is gemeenschappelijk
onderzoek gedaan naar de wand- en
plafondschilderijen uit de Gouden Zaal van het
Mauritshuis. Onderzoek naar het oeuvre van de
Nederlandse schilder Jan Steen is het volgende
project dat wordt opgepakt.
De opgedane kennis overstijgt het belang van het
Mauritshuis en Shell. Het komt ten goede aan de
gehele Nederlandse samenleving. Dit maakt het
partnerschap in meerdere opzichten meesterlijk.
Emilie Gordenker
Dick Benschop
Emilie Gordenker
Directeur Mauritshuis
Dick Benschop
President-directeur
Shell Nederland
DE SAMENWERKING
Zo op het eerste gezicht lijken er weinig
overeenkomsten tussen Shell en het Mauritshuis.
Want wat hebben een internationaal opererend
energieconcern en een museum vol schilderijen nu
met elkaar gemeen? In de wereld van de schelp
draait alles om energie en in die van de parel
om 17de-eeuwse schilderkunst. Maar wat blijkt,
als je wat beter kijkt? Het Mauritshuis en Shell
delen een belangrijke onderliggende waarde: de
passie voor kunst en wetenschappelijk onderzoek.
Beide willen excelleren in hun vakgebied,
en beide zijn internationaal bekend om hun
researchprogramma’s.
Als je dan ook nog beide gevestigd bent in
de Hofstad en het predikaat ‘koninklijk’ voert,
dan is de basis voor een nauwe samenwerking
gemakkelijk gevonden. De officiële bekrachtiging
van dit verbond volgt in 2012 als Royal Dutch
Shell en het Koninklijk Kabinet van Schilderijen
Mauritshuis hun handtekening zetten onder een
partnerschap van zes jaar. De belangrijkste
speerpunten binnen deze verbintenis zijn renovatie
en innovatie.
De focus lag de afgelopen twee jaar vooral op
renovatie, toen het Mauritshuis zijn deuren sloot
voor een ingrijpende verbouwing en uitbreiding.
Als enige private onderneming nam Shell een
substantieel deel van de financiering op zich.
Daarmee is Shell de exclusieve corporate sponsor
van de uitbreiding. Maar het is niet de eerste keer
dat Shell en het Mauritshuis samen optrekken.
Shell sponsorde eerder enkele tentoonstellingen.
En in 2011 steunde het energiebedrijf een
educatief project rondom de tentoonstelling
‘Dali ontmoet Vermeer: Moderne meesters te
gast’.
Maar het partnerschap gaat verder dan alleen
sponsoring. Ook inhoudelijk bleek er behoefte om
de krachten te bundelen. Tot en met 2017 werken
onderzoekers van Shell en restauratoren van het
Mauritshuis samen aan materiaaltechnisch en
kunsthistorisch onderzoek naar de schilderijen van
Pellegrini en Jan Steen. Shell stelt hiervoor kennis en
‘state of the art’ apparatuur beschikbaar van Shell
Technology Centre Amsterdam (STCA). Hierdoor
is het mogelijk om bijvoorbeeld te achterhalen uit
welke chemische elementen een pigmentdeeltje
bestaat. Waardevolle informatie die kan bijdragen
aan het beter interpreteren van de 17de-eeuwse
schilderkunst.
De Shell-onderzoekers van STCA konden direct
hun nut bewijzen, toen tijdens de renovatie van
de Gouden Zaal een onverwacht probleem
optrad. Bij de restauratie van de vijftien wand- en
plafondschilderijen van de Italiaanse barokschilder
Pellegrini, kwam na de vernisafname een
onbekende wit-grijze waas tevoorschijn.
De restauratoren van het Mauritshuis stonden
voor een raadsel. Met behulp van de chemische
analysemogelijkheden van STCA zijn Shell en
het Mauritshuis er uiteindelijk in geslaagd om
de exacte samenstelling van de grauwsluier te
achterhalen. En daarmee werd het mogelijk om
een geschikt oplosmiddel samen te stellen dat de
grijze waas veilig kon verwijderen. De heldere
kleuren van Pellegrini kwamen weer tot leven.
De schilderijen uit de Gouden Zaal schitteren als
nooit tevoren.
Deze artist impression laat goed zien hoe het vernieuwde
Mauritshuis via een ondergrondse foyer is verbonden met
het tegenovergelegen pand.
HET PLAN
DE VERBOUWING
Kunst heeft ruimte nodig. En die
was schaars in het classicistische
voormalig stadspaleis aan de
Haagse Hofvijver. Met jaarlijks
200.000 bezoekers barstte het
monumentale 17de-eeuwse
gebouw uit zijn voegen. Architect
Hans van Heeswijk verdubbelde
de museumoppervlakte door het
tegenovergelegen pand ondergronds te verbinden met het
Mauritshuis. In de nieuwe Royal
Dutch Shell vleugel is nu extra
ruimte voor exposities, educatie
en ontmoetingen.
De meest opzienbarende wijziging
is misschien wel de hoofdingang;
die is weer terug aan het
voorplein. Tijdens de twee jaar
durende verbouwing onderging
het pand uit 1640 ook een flinke
opknapbeurt. Het Mauritshuis is
weer klaar voor de toekomst!
DE CHEMIE TUSSEN KUNST & RESEARCH
Normaal gesproken buigen de onderzoekers
van Shell Technology Centre Amsterdam zich
over oliemonsters. Maar sinds 2012 nemen ze
een aantal dagen per maand de Hollandse
meesters van de Gouden Eeuw onder de loep.
Het lijken twee verschillende werelden, maar met
de geavanceerde apparatuur van Shell is het
mogelijk om zowel olie- als verfmonsters tot op
detailniveau te analyseren. Wat de analyse van
oliemonsters oplevert, is bedrijfsgeheim, maar over
de gronderings- en verflagen in 17de-eeuwse
schilderijen, wil Shell graag zijn bevindingen delen;
met het Mauritshuis en het publiek.
Iedere maand reist een restaurator van het
Mauritshuis af naar Amsterdam om samen met
Shell-onderzoekers verfmonsters te analyseren.
Tot en met 2017 werkt Shell samen aan een
uitgebreid oeuvre-onderzoek naar de schilderijen
van Jan Steen. Het uitvoerige technisch, analytisch
onderzoek richt zich vooral op gronderingen en
verflagen in Steens schilderijen en van tijdgenoten.
Onderzoekers hopen materiaaltechnische
eigenschappen in verband te brengen met een
aantal plaatsspecifieke kenmerken van de steden
waar Steen heeft gewoond en gewerkt (Leiden,
Haarlem, Delft en Den Haag). Dat kan gaan
om specifieke pigmenten, de samenstelling van
gronderingen, het soort doek, de houtsoort van
een paneel en de afmetingen ervan. Door al
deze aspecten tot op detailniveau te onderzoeken
en hun onderlinge verband te bepalen, hopen
kunsthistorici meer inzicht te krijgen in de
chronologie van zijn werk. En daarmee meer
duidelijkheid over de artistieke ontwikkeling van Jan
v.l.n.r.: Johannes Vermeer, Meisje met de parel, c.1665, Mauritshuis, Den Haag – Een van de zalen van het Mauritshuis, voorzien van
de nieuwe blauwe wandbespanning – Jan Steen, Het oestereetstertje, c. 1658 - 1660, Mauritshuis, Den Haag.
Steen, ook in relatie met andere schilders uit
de Gouden Eeuw.
Ook de vijftien wand- en plafondschilderijen van
de Italiaanse barokschilder Pellegrini zijn tijdens
de renovatie van de Gouden Zaal door Shellonderzoekers uitgebreid onderzocht. Dit onderzoek
spitste zich toe op de analyse van een grijze
waas die tevoorschijn kwam na vernisafname.
Gezamenlijk is een behandelmethode ontwikkeld
om de waas te verwijderen.
Shell en het Mauritshuis werken voor het
kunsthistorische onderzoek onder andere met
SEM-EDX, een Scanning Elektronen Microscoop
met Energie Dispersieve Röntgenstralen. Met dit
apparaat kan je letterlijk op één pigmentdeeltje
schieten, zodat je kunt zien uit welke chemische
elementen dat deeltje bestaat (zoals lood, koper,
silicium). Op basis daarvan kan je bepalen wat
voor soort pigment er is gebruikt. Bovendien geeft
de SEM-EDX aan wat de relatieve hoeveelheid van
de bepaalde chemische deeltjes is.
Het is niet voor het eerst dat Shell zich verbindt
aan kunsthistorisch onderzoek. Eerder waren
researchers betrokken bij onderzoek naar de
schildertechniek en het materiaalgebruik van
Vincent van Gogh, in samenwerking met het Van
Gogh Museum. Ook wordt er samengewerkt
met de Britse National Gallery. Shell stelt voor
al deze projecten apparatuur beschikbaar, maar
de echte relevantie zit in de kennisdeling en de
wisselwerking tussen onderzoekers van Shell en
restauratoren.
Onderzoekers van Shell Technogy Centre Amsterdam en
restauratoren van het Mauritshuis werken sinds 2012 nauw
samen op het gebied van materiaaltechnisch onderzoek
van schilderijen.
EEN ONDERZOEK NAAR JAN STEEN
400 schilderijen, 45 met een datum. Jan Steen was een zeer productieve
schilder. Helaas ontbreekt op 90 procent van zijn werk een jaartal.
De chronologie van zijn werk levert kunsthistorici nog altijd hoofdbrekens
op. En daarmee ontbreekt een duidelijk inzicht in Steens artistieke en
technische ontwikkeling. Helemaal omdat zijn techniek nogal grillig en
onvoorspelbaar kan zijn. Reden voor Shell en het Mauritshuis om een
oeuvre-onderzoek te starten naar de techniek en het materiaalgebruik van
Steen. De analyse van verfmonsters moet meer duidelijkheid verschaffen
over de werkwijze, verblijfplaats, techniek en stijl van de Hollandse meester.
De eerste vijftien schilderijen uit de eigen collectie zijn reeds onder de
loep genomen.
Jan Steen
Portret van Jacoba Maria
van Wassenaer, bekend als
‘De hoenderhof’, c. 1660
Mauritshuis, Den Haag
Beelden van het exterieur en interieur – waaronder
de schitterende Gouden Zaal – van het Mauritshuis,
in hernieuwde glorie.
HET RESULTAAT

Download Report