Slikstoornissen bij ouderen Evenwicht tussen slikken en voeding Martine DEGAND Logopediste Geriatrie - campus J. BRACOPS Epidemiologie 90% van de geriatrische bevolking vertoont voedingsgebonden problemen Dysfagie: 50 % van de bewoners in RVT 30 % van de bejaarde patiënten die in een acuut ziekenhuis verblijven Ondervoeding: 30-40% in het ziekenhuis 25% van de bewoners in RO-RVT zijn ondervoed 39% vertonen een risico op ondervoeding 13% van de bejaarden die thuis wonen Pr G.Desuter, KNO, UCL-Mont Godinne 2012. Screening en evaluatie van de voedingsstatus van bewoners in RO-RVT. Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Het slikmechanisme ADEMHALING Kruising van de luchtwegen (blauw) en de spijsverteringskanalen (rood) in de slokdarm SLIKBEWEGING KLANKVORMING De 3 fasen van het slikken Willekeurige orale fase Faryngeale fase l automatische slikreflex Oesofageale fase reflex De slikbeweging Bij de bejaarde patiënt Alarmsignalen bij de logopedische evaluatie Dysfonie, dysartrie, waterige stem Beperking van het vrijwillig hoesten of reflex Geen of abnormale verhoging van de larynx Paralysie van een stemband (na intubatie?) Verminderde reflex om te braken Verminderde tong- en/of liptonus Mislukken voor de test met de slok water Eventuele fibroscopie in KNO Voorbeelden van verkeerd slikken Maar dokter, als ik mijn medicatie neem… Ouder worden en slikken Gevolgen van het normaal ouder worden PRESBYFAGIE, of « invloed van het verouderingsproces op het slikmechanisme » volgens Logemann Gebonden aan de verandering van de structuur van de mond en tanden, de keelholte, de larynx en de slokdarm Farmacologische agentia: sedativa, neuroleptica Structurele en functionele veranderingen Atrofie van de slijmvliezen, vermindering van de spierkracht, -spanning en -elasticiteit Tandproblemen Verminderde mobiliteit van de kaakgewrichten, prognatisme Verminderde druk van het orthosympathische zenuwstelsel (OSZ) Maag-darmreflux De geassocieerde functies ADEMHALING: langere apneu tijdens het slikken en verminderd ademhalingsvermogen en hoestreflex (> 70 jaar) REUKZIN: vermindering van het geurwaarnemingsvermogen SMAAKZIN: verlies van 60 %, geleidelijke afname van de erkenning van smaken : zout, vervolgens suiker, gevolgd door zuur, en tot slot bitter Gevolgen voor het slikken Geen speekselafscheiding, mond wordt niet gesloten Vermindering van de voor- en achterwaartse beweging van de tong Vertraagde slikreflex waardoor ontstaan van vallecullaire stase (voedselresten); vermindering van de faryngeale peristaltiek en van de laryngeale verhoging, secundaire hoest Vallecullaire stase Alarmsignalen van Presbyfagie Verslechtering van de algemene toestand Moeilijk kauwen Kwijlen Etensresten in de mond « Hoge » of « lage » blokkades Hoesten Deze tekenen kunnen afzonderlijk voorkomen, maar meetal in combinatie met twee of drie Gevolgen van het pathologisch ouder worden Dysfagie is de medisch term voor alle problemen of moeilijkheden om voedsel van de mond naar de maag te brengen. Bij dementie De aard van problemen kan afhankelijk zijn van het type van dementie: Z.A: dypraxie DLB: snel ontstaan van dysfagie, verminderde aandacht FTD: dwangmatig gedrag bij maaltijden of « gulzigheid » Algemene kenmerken Waakzaamheid en aandacht Archaïsche reflexen Selectief gedrag, weigerende houding, droge mond (controleren op mycose?) Stasen in de mond Vermageren, ondervoeding en dehydratatie Slechte staat van het gebit door gebrek aan verzorging Erg verstoord eetgedrag Degeneratie van de reuk- en smaakzin « Gulzigheid », de hele dag door eten en hyperfagie Beheer van de stoornis Onderscheid maken tussen een « echte » slikstoornis en een stoornis in het voedingsgedrag Eten in een rustige en ontspannen sfeer Afleidingen beperken Beperk de inversie van smaken (suiker voor zout) Helpen door te leiden en vervolgens door de handelingen in de plaats van de persoon te stellen Texturen aanpassen Rekening houden met de automatische handelingen van de patiënt Een vast ritueel zorgt ervoor dat de patiënt een vast patroon aanneemt en behoudt. Bij een C.V.A. In de eerste fase kunnen we van massieve stoornissen spreken (vertraagde faryngeale fase – stille ademhaling): zorg voor een halfzittende houding en plaats een neus-maagsonde De specificiteit en de omvang van de stoornis zijn afhankelijk van de zone van de aangetaste hersenen (vooral rechter hersenhelft) Motorieke en/of zintuiglijke aantasting Kenmerken van een post-CVA-stoornis Hemiparesie van het gelaat, unilateraal kwijlen Vaste stasen (voedsel, medicatie), of van vloeistoffen en speeksel Communicatieproblemen Geen afsluiting van de luchtwegen (aspiratie) Moeite om voedsel te hanteren Afasie (expressie/begrip), soms geassocieerd Beheer van de stoornis Frequentie: 30 % van de CVA. Inhalatiepneumopathie bij ongeveer ¼ van de patiënten Tijdelijk, of recuperatie in de 3-6 eerste maanden • • • Belang van het automatisme, zonder woorden Nooit vast en vloeibaar tegelijk Plaats het voedsel aan de gezonde kant van de mond Akinesie Bij de ziekte van Parkinson Stijfheid Beven in rusttoestand Akinesie en bradykinesie tasten het kauw- en slikvermogen van vloeibare > vaste voeding aan Prevalentie: tussen 50 en 80% « Speekselvloed » Dysartrie, dysfonie Algemene toestand: langzame, verraderlijke verslechtering van de toestand Vermageren Vertraging van de cognitieve functies Kenmerken van de stoornis Slechte controle over de voedselbrok Etensresten in de mond Verhakt slikken Blokkades (bij gebrek aan opening van het OSZ) Primair en secundair verkeerd slikken (op stase) Alarmsignalen - Trillen van de tong - Labiale incontinentie - Oprispingen langs mond of neus - Pijn en hoesten bij het slikken - Zwak efficiënt hoesten - Recidiverende pneumopathieën Beheer van de stoornis Werken aan de bewustwording De vrijwillige medewerking stimuleren Aanwijzingen vereenvoudigen en niet cumuleren Eraan doen denken om « krachtig te slikken » Dysfagie: een evenwicht tussen slikken en voeding Verpleegk. Kine Arts Patiënt Diëtist Familie Logopedist Ergo Psycholoog Met dank aan Marie BOUCHEZ en Aurélie LINTERMANS, diëtisten IZZ Aanpassingsstrategieën Tussenkomst van de diëtist De screening Gewichtsverlies ≥5% in 1 maand of ≥10% in 6 maanden voorbeeld: 60kg = - 3kg/1 maand of - 6kg/6 maanden BMI < 21kg/m² Biologie: Albuminemie <35g/l - Prealbumine <0.2g/l Eiwitten < 64g De voedingsevaluatie MNA-SF Score /14. Snel en vergt geen precieze enquête (nuttig bij demente patiënten) scores: 12-14 punten: normale voedingstoestand 8 - 11 punten: risico op ondervoeding 0 -7: ernstige ondervoeding Ondervoeding Verstoord evenwicht tussen inbreng-behoefte kwetsbaarheid en afhankelijkheid Energieverbruik (fysieke activiteit, …) Energie-inbreng (voeding) Een nauw verband Ondervoeding Dysfagie veroorzaakt onderhoudt verergert Voedingsbehoefte van de bejaarde persoon 1800-2100kcal waarvan 72g eiw./dag ‘s morgens ‘s middags ‘s avonds Hoe voldoen aan de behoeften van de bejaarde patiënt? Natuurlijke verrijking Van nature rijke gerechten Olie, volle room, suiker, geconcentreerde melk, geraspte kaas, … toevoegen Modulaire producten: eiwitpoeder Orale voedingssupplementen (OVS) Bij de patiënt met dysfagie Homogene gladde structuur 1800kcal Gemixte structuur 1800kcal Zachte gesneden structuur 2000 kcal Gewone geriatrische structuur 2000 kcal Recepten IZZ voor patiënten met dysfagie Gemixt gesuikerd of gezouten brood ingrediënten: sandwich, verse room 40%, melk, beleg Suiker: chocolade, karamel, speculoos, citroen, frambozen confituur Zout: kaas, hesp, vis (tonijn, krab), salami 450 tot 700 kcal Brussels genotsrecept Americain – frieten (of brood) – mayonnaise Vochtinbreng 1,5 l vloeistof/dag (Totale vochtinbreng = 40ml/kg/dag) Remmers Angst voor verkeerd slikken Volumes verhogen wanneer de drank ingedikt is Indikken Door middel van poeder volgens de gewenste textuur Siroop Crème Te vermijden voedsel in geval van dysfagie Hard voedsel (stukken vlees, vis,…) Korrelig voedsel (beschuiten, rijst, griesmeel…) Kleverig voedsel (compacte puree, petits suisses…) Vezelachtig voedsel (rabarber, groene bonen, …) Sappig voedsel (appelsien, kerstomaten…) Gemixt voedsel (fruit op siroop, soep met vermicelli…) Ref: Emilie Berger, logopedist, UCL - Mont-Godinne, 2012 Samenwerking Logopedist – Diëtist Onze gezamenlijke uitdaging: een patiënt met dysfagie correct voeden De diëtist moet toezien op de voedingsinbreng van de door de logopedist aanbevolen textuur Elke maaltijd moet dus gezamenlijk besproken worden Onze doelstellingen: - veilig slikken - de risico’s op broncho-aspiratie beperken - geleidelijk gewichtsverlies afremmen Aanpassingsstrategieën Tussenkomst van de logopedist Klinische balans van het slikken De mogelijkheid evalueren om eventuele richtlijnen uit te werken (cognitief aspect) Vraag voor bijkomende onderzoeken (advies KNO /gastro/ neuro/ stomato …) Info uitwisselen tijdens de wekelijkse multidisciplinaire vergaderingen. Frequente ethische vragen (Levenskwaliteit? Nut van onze tussenkomsten? Sondevoeding? …) Ontslagrapport voor RO / RVT Regelmatige opvolging Logopedische opvolging Dagelijkse aanpassing volgens het evolutieritme van de patiënt Luisteren naar de patiënt en zijn omgeving. Info over dysfagie Regelmatig opnieuw evalueren Keuze van aangepast materiaal met de ergo Voeding opdrijven naar gelang de evolutie teneinde de voedselinbreng te bevorderen Nauwe samenwerking met de diëtist, de verpleegkundigen en de arts Affiches aan het bed van de patiënt Site J. Bracops / Logopedie BESLUIT: De voeding van de patiënt met dysfagie moet als volgt zijn: Zonder risico Voldoende Evenwichtig Aangenaam (smaak en presentatie) Opgesplitst In de geriatrie passen wij ons aan… Behoud van een maximale autonomie (zelfvoeding, technische hulpmiddelen, fingerfood… ) Ingedikte drank met meer smaak aanbieden (indikken zorgt voor een flauwere smaak) Geef de patiënt de tijd om te eten (rustige omgeving, 1 hap per keer, rustige ademhaling…) Dank voor uw aandacht
© Copyright 2024 ExpyDoc
