kleine Schans - De Vlasselt

Rondleidingen op ter gelegenheid van het 375-jarig bestaan van de “kleine Schans”
door Jonkvrouwe Josephina en Jonkheer Theodoor
Theo Rosenbrand (Jonkheer Theodoor) en
ikzelf José van Nispen (Jonkvrouwe
Josephina) hebben op 27 september als gidsen van Heemkundekring: “De Vlasselt” uit
Terheijden rondleidingen gegeven
tijdens het 375 jarig bestaan van de Kleine
Schans in Terheijden die dateert uit 1639.
Tevens willen wij ook vermelden dat de
Spinolaschans ( nu in de Gemeente Breda en
Staatsbosbeheer) ook 375 jaar bestaat omdat zij tegelijkertijd aangelegd zijn.
Uit 1590 dateert de 1e schans, in 1624-1625
de tweede en de derde schans en 1639 de
huidige kleine schans. Maar deze ligt niet
precies op dezelfde plaats omdat eerder ook
het dorp was verschanst.
Wij mochten van de Bergsche Battery uit
Geertruidenberg tussen hen inlopen naar
het Dorpsplein waar al feestelijkheden
waren begonnen i.v.m. Burendag. Rond
14.50.u startsein voor de optocht naar de
Kleine Schans met o.a. het Terheijdens
Schuttersgilde, Gidsen Jonkheer Theodoor en Jonkvrouwe Josephina van Heemkundekring “De Vlasselt”, Bergsche Battery
en overige genodigden. Wethouder Marc van Oosterhout uit onze
gemeente en Theodoor en ik (Josephina)
werden per koets en paarden door de Fam.
Van Riel naar de Kleine Schans vervoerd
onder muziek en trommelgeroffel van ons
Antoniusgilde. Aangekomen op de Kleine
Schans werd een openingswoord gedaan
door Dhr. Van der Maaten en de wethouder
waarna ook de Bergsche Battery een woordje toevoegde. Terwijl de geplande activiteiten van diverse Terheijdense verenigingen
zoals koren, scouting, muziek, schieten,
spellen, harmonie, oude ambachten, en
de horeca in volle gang waren hebben wij,
gidsen van “De Vlasselt” op aangekondigde
tijden rondleidingen gegeven ( totaal 3)
Met onze heemkundige informatie over de
diverse schansen uit de 16e en 17e eeuw en
hun functie als verdedigingswerken tijdens
de 80 jarige oorlog om Breda te beschermen
tegen aanvallen door het Spaanse leger en
de Staatsen (katholiek tegen protestant).
Terheijden was door haar gunstige ligging
aan rivier de Mark een uitstekend garnizoensdorp om vijanden zowel ter water als
land op afstand te houden van Breda.
Doormiddel van een rollenspel en gekleed als Jonkheer en Jonkvrouw met de nodige grappen tussendoor hebben de meeste
mensen onze rondleiding als zeer leuk en
luchtig ervaren. Ook de omliggende historische gebouwen en functie werden de bezoekers niet onthouden o.a. onze rivier de
Mark die een stuk verlegd is en de huidige
Haven tot 1981 nog functioneerde als overslag voor de steenfabriek Visker van Meel, de
molen in 1600 ter hoogte hoek Haven-Markstraat, Herberg “Het Veerhuis” uit 1800 waar
mensen konden verpozen tot de trekschuit
vertrok. Ook hoe de Linies liepen van de herberg richting Spinolaschans. In de Schansstraat hebben we het afgebrande Blokhuis
genoemd waar de oude boerderij van de
Fam. Ooninx nog is overgebleven en soldaten en paarden hun onderdak hadden maar
ook bij de Terheijdense bevolking zelf.
In die tijd werd door jong en oud dunbier
gedronken dat een alcoholpercentage van
2% had en de rest aangelengd werd met gedistilleerd water. Het water hier was zo vervuild doordat men alles in het water dumpte
dus een echt open riool waarmee ook veel
ongedierte ontstond en enge ziektes zoals de
pest.
Even aandacht geschonken aan het geboortehuis van Petrus van Schendel, aanduiding Lans voor Spinola fietsroute, het
beeldend kunstwerk op de Kleine Schans
van Pieter Willen Mol dat de Tekenaar voorstelt, de Heilige Antonius Abt kerk die ook als
paardenstal is gebruikt in die tijd en waar de
1e commandant Smits van de huidige Kleine
Schans begraven ligt juist nabij het candlelight schilderij van Petrus van Schendel, onze
huidige molen De Arend uit 1742 die nog
volop in bedrijf is, tevens was dit vroeger
de plek waar de turf vanuit de Zeggepolders
met kleine bootjes via de turfvaartjes bij de
molen werd overgeladen in grote schepen
om het via rivier de Mark naar Breda te verschepen als brandstof voor de stad en met
het zout uit de turf kon men vlees langer
goed houden (pekelen).
Door de lage polders was het niet moeilijk
om bij gevaar de weilanden onder water te
zetten en de toegangswegen vanuit Zevenbergen en Wagenberg te barricaderen. Zevenbergen door barricades op de Mark nabij
het Markgatje waar nu de oude en nieuwe
Mark samenkomen en Wagenberg door
afsluiting van de weg/dijk naar Terheijden
ter hoogte van de Molen. De Kleine Schans
was hoger gelegen en had 4 bastions/ hoeken vanwaar men prima de tegenstander in
het vizier had.
Het leven binnen in de Schans was als een
dorpsleven met een bakker, dokter, ruimte
om te trouwen er werden kinderen geboren
etc. Er moesten wel 8 huizen en 3 boerderijen voor worden onteigend.
De Terheijdense bevolking had veel te lijden
want die moest het leger voorzien van eten,
kleding, stro voor de dieren, potten, pannen
etc. en ook onderkomen bij hen thuis geven.
Er werd geplunderd en brand gesticht en
boeren zagen hun oogst verloren gaan door
het onder water zetten van hun land. De
mensen moesten keihard werken vandaar
dat de meeste Terheijdenaren vluchtten en
er in nog maar 45 huizen bewoond waren.
Over en weer waren de ene keer de Staatse
en de andere keer de Spaanse legers aan de
winnende hand.
Uiteindelijk heeft het Staatse leger hier in
1637 een einde aan de oorlog gemaakt die
voor ons, om Breda te ontzien, heel lang had
geduurd.
De welvaart die daarna ontstond hadden we
ook te danken aan onze zeevaarders die hun
grenzen hadden verlegd naar Indië en Azië
( V.O.C. Verenigde Oost Indische Compagnie
en W.I.C. West Indische Compagnie) waarvandaan zij thee, koffie en specerijen meebrachten.
Langzaam werd het bier vervangen door
thee en later koffie. Ook kreeg men in de
gaten dat schoon water van zeer diep in de
grond omhoog gehaald moest worden en
verschenen de eerste waterpompen in de
grote steden en later in de dorpen.
Het eindpunt van de rondleiding was bij de
ingang van de Schans waarna we met een
korte samenvatting de groepen hebben bedankt voor hun belangstelling en of ze onze
website van `De Vlasselt` eens willen bezoeken.
Namens de gidsen: Josephina en Theodoor
van Heemkundekring “De Vlasselt” Terheijden.

Download Report