Volk van het welk boek? De vroegste Amsterdamse Sefardim en de strijd om Bijbel en Talmoed Sefardische geschiedenis in de Wintersnoge Amsterdam, 26 maart 2014 Irene Zwiep (UvA) Spaltung des Bewustseins Carl Gebhardt (1925) Jonas A. Van Praag Gespleten Zielen (1948) Productieve gespletenheid … ‘MARRANISM’ Yosef Hayim Yerushalmi Yirmiyahu Yovel • scepticisme • secularisme • moderniteit (the Marrano of reason) Nicolaas Dings (2008) Anno Spinozae 382 … of accumulatief en geïntegreerd ? ‘A Patchwork Culture’ Daniel Swetschinski Reluctant Cosmopolitans (2000) ‘bom judesmo’ Bernard Picart (1728) Yosef Kaplan (2000) maa m Maar niet zonder discussie: • God • de ziel • de Wet  Juan de Prado Uriël da Costa Spinoza? NB: de hardnekkige schrift… Aryeh Erei & Doron Mendels (Tel Aviv University), ‘A Split Jewish Diaspora: Its Dramatic Consequences’ Journal for the Study of the Pseudepigrapha 16.2 (2007) 1. 2. 3. 4. 1623-1632 Uriël da Costa Samuel da Silva Immanuel Aboab Menasseh ben Israel Het probleem in een notendop • Ley escrita versus ley de boca • propositionele logica: als p, dan q p, dus q “Twee tegengestelden zijn onverenigbaar, zij kunnen niet tegelijk waar zijn. Daarom moet de Traditie, die De Wet tegenspreekt, vals zijn, wanneer De Wet waar is, en dat is zij.” DA COSTA, Exame das Tradiçoes Phariseas (1624) Da Costa’s argumenten in hoofdlijnen 1. geen bijbels bewijs voor shalshelet ha-kabbalah 2. gezond verstand: oraal = onbetrouwbaar 3. teveel onenigheid in de Talmoed (vgl. Maimonides) 4. case studies uit de rechtspraak, o.a.: a. (geen) executie bij moord b. het leggen van tefillin c. het besnijdenisritueel d. het scheiden van melk en vlees Da Silva: scholastiek verslaan met…scholastiek 3 kennisbronnen voor Waarheid Ley Mental: 3. rede / logica 2. zintuiglijke waarneming (nb: Descartes, Spinoza) 1. autoriteit (humano discursu et ratiocinatione perficitur) ‘De geschreven en de mondelinge Wet zijn beide onstaan bij de bron van waarheid zelf, bij de Heer God… [Ze] zijn één, de Bijbel het lichaam, de rabbijnse interpretatie de ziel. De Bijbel bevat die interpretatie in potentia … Beide steunen op God, auctor van elke volmaaktheid en waarheid.’ DA SILVA, Tratado da immortalidade da alma c. XXX (1623) ‘Vrijheid van interpretatie’ – bMenachot 29b “Net gewone jurisprudentie” (Immanuel Aboab) • Nomologia o discursos legales (1629) < reglas de filologizar • ‘…y se adapta con el intelecto humano’ • 9 dificultades (= scholastische opposities): – 1 schepping 1 (Exodus) of 6 (Genesis) dagen ? – 2 leeftijd Noach = ? – 3 langer leven dan 120 (vgl. Gen. 6)? – 4 duurt Pesach 6 (Dtn. 16) of 7 (Ex. 12) dagen ? – 5 22000 of 23000 Levieten (Num. 3:29)? – 6 400 (Gen. 15) of 430 (Ex. 12) jaar ballingschap in Egype ? – 7 waar is Aharon begraven (Num. 20 of 33) ? – 8 kregen David en Michal 0 of 5 kinderen (2 Kon. 6 of 21) ? – 9 hoeveel nazaten had David (Kon. ≠ Kron.) ? Nog meer scholastische opposities • Menasseh ben Israel, Conciliador (1632-1651) • ‘Converso anxiety’ of ‘author in search of an audience’ ? • Genesis 1:26 <> Deuternomium 32:39 – midrasj – Aristoteles: de Eerste Oorzaak – ‘los divinos Theologos Cabalistas’ – Abraham Cohen Herrera, Puerta del Cielo • Miqra’ot gedolot voor conversos De Bijbel door rabbijnse bril 1. qeri’ah / alfabet 2. parasjat ha-sjavoe‘a / lezing van de week 3. Torah em tahamim / cantilleren 4. Torah em Ladino / Spaans 5. haftarah / profeten met Rasji 6. grammatica (Aboab da Fonseca) 7. sermao de Sabah (Menasseh) 8. lisao grande de guemara (Morteira) Curriculum Talmoed Torah 1639 Het eeuwige contrapunt Mendes da Costa ‘Baruch Spinoza Beatitudo’ (1909) D Ethica V.42