tijdschrift voor
bibliotheek
& archief
2014 | 2
Memorandum 2014
Periodiciteit: Maandelijks • maart 2014 • Afgiftekantoor: Turnhout • Erkenningsnummer: P802070
Politieke Standpunten
opgemeten en toegelicht
Interview met Patrick Vanouplines en Johan Vannieuwenhuyse
Archief zoekt publiek
Memorandum SA&S
Crowdsourcing en crowdfunding
META
VVBAD viert 90 jaar tijdschrift
FUIF
U
Ontmoet uw collega’s uit bib & archief
eens op een andere manier
Vrijdag 25 april 2014
AFKIKKER Sint-Kwintensberg 52, 9000 Gent
Inkom: vvk 7,50 €* • kassa 9,50 €
Deuren: 21.00 u.
* Tickets verkrijgbaar via www.vvbad.be
editoriaal
VERANTWOORDELUKE UITGEVER
Julie Hendrickx, Statiestraat 179,
2600 Berchem
HOOFDREDACTEUR
Tot nut van ‘t algemeen
Bruno Vermeeren, coördinator
Julie Hendrickx • [email protected]
REDACTIE
Klaartje Brits, Beatrice De Clippeleir,
Gerd De Coster, Ann De Meulemeester,
Ingrid De Pourcq, Noël Geirnaert,
Myriam Lemmens, Kris Michielsen,
Paul Nieuwenhuysen, Veronique Rega,
Het afscheidsinterview met Johan Vannieuwenhuyse, voorzitter van de VVBAD van 2007 t/m 2013 verschijnt tegelijkertijd
met twee artikels naar aanleiding van de komende verkiezingen.
Zie dat gerust als een eerbetoon, want voor Johan is belangen­
behartiging de kernopdracht van een beroepsvereniging. Hij maakte als voorzitter dan ook dankbaar gebruik van alle instrumenten waarover de vereniging
beschikt om dossiers in beweging te krijgen.
Peter Rogiest, Saskia Scheltjens, Eva Simon,
Patrick Vanhoucke, Bruno Vermeeren.
REDACTIESECRETARIS
Tom Van Hoye • [email protected]
VRIJWILLIGERS
Christin Ho en Nicolas Janssen
Studiedagen, onderzoeken, publicaties en contacten met pers en met politici
horen daar allemaal bij. Zo was het tiende deel in de reeks Archiefkunde het
resultaat van een onderzoek in opdracht van de Vlaamse overheid. Naar een
Vlaams publiekrechtelijk archiefdecreet kreeg de vorm van een kant-en-klaar
decreet, compleet met memorie van toelichting. Het voorbeeld toont meteen
aan dat belangenbehartiging niet evident is. Een archiefdecreet kwam er wel,
maar het zorgde vooralsnog niet tot de verhoopte juridische duidelijkheid. In de
nieuwsrubriek leest u meer over de laatste ontwikkeling in het dossier.
REDACTIEADRES
VVBAD • META
Statiestraat 179, 2600 Berchem
Tel. 03 281 44 57
[email protected] • http://www.vvbad.be/meta
Reageer op Twitter: #overmeta
ADVERTENTIES
Intensievere contacten met de politieke wereld zijn een ander voorbeeld. Vorig
jaar kregen alle partijen ons memorandum in de bus en waar mogelijk, gingen
we het ook persoonlijk toelichten. Een samenvatting van de reacties die we
ontvingen, leest u verderop. De resultaten van onze besparingsmonitor leiden
tot parlementaire vragen, onder meer dank zij een opiniestuk in De Standaard.
Momenteel loopt de tweede editie van de besparingsmonitor. De politieke wereld
en de pers blijven immers vragen naar de actuele stand van zaken.
Marc Engels • [email protected]
LAY-OUT
Marc Engels
DRUK
Maar belangenbehartiging neemt ook andere vormen aan. Mede onder impuls
van Johan werd Bibliotheek- & archiefgids omgevormd tot META en verhuisde
Informatie naar Oostende en werd Informatie aan Zee. De hervorming ging op
het moment zelf met de nodige onzekerheid gepaard. Uiteindelijk bevorderde
ze de uitstraling van de vereniging.
EVM
META verschijnt 9x per jaar,
niet in januari, juli en augustus.
META is een uitgave van de VVBAD en is
begrepen in het lidmaatschap, maar is ook
verkrijgbaar als abonnement. Meer informatie
op http://www.vvbad.be/lidmaatschap.
ISSN 2033-639X
Voor de werking van een beroepsvereniging telt de mening van de leden. Johan
introduceerde dan ook de ledenbevragingen die de verschillende secties de
voorbije jaren organiseerden. Als voorzitter stond hij op een nauwgezette opvolging van de resultaten. Hij was de eerste archivaris die algemeen voorzitter werd
van onze vereniging en zette zich geregeld in voor domeinen waarbij hijzelf niet
rechtstreeks betrokken was. Logisch, want, zoals hij schreef boven zijn woord
vooraf in het jaarverslag van 2012, de VVBAD is er voor ‘het nut van ’t algemeen’.
Daar heeft hij zich zeven jaar lang voor ingezet. We kunnen hem daar alleen
maar dankbaar voor zijn.
META 2014 | 2 |
1
inhoud
META 2014/2
Jaargang 90 - maart 2014
vaste rubrieken
1Editoriaal
Tot nut van ‘t algemeen
4Nieuws
7Toepassing
24Signalement
Gedichtendag 2014
36
26Etalage
Bibliotheek van de Stichting Jan Palfyn
De Vraag
Crowdsourcing in het stadsarchief:
een return on investment?
Marika Ceunen
27Inzet
Seppe Lenaerts
28
Over de schutting
Het Vlaams Fonds voor de Letteren
Koen Van Bockstal en Els Aerts
30Trend
Crowdfunding: met de pet rond
op internet
Sam Capiau en David Coppoolse
31Uitgepakt
API’s: sleutel tot data en diensten
op het web
37
Het cijfer
37
Het plan
39Kroniek
• 30 jaar IBW
• Studiereis vakgroep Film & Muziek
• CoderDojo
• International Council on archives
Henk Vanstappen
43Recensies
“Stille weldoeners zijn er altijd
geweest, maar zouden ze ook
wel willen doen voor hun
door besparingen getroffen
bibliotheek?”
35Column
Geld gezocht
Eva Simon
35Citaat
2
| META 2014 | 2
44Personalia
45
Zo gehoord
Paul Buschmann
46Terugblik
Een trend van de jaren dertig:
“het open-kast-stelsel in de praktijk”
Julie Hendrickx
47Activiteiten
48Uitzicht
inhoud
De VVBAD trok met haar memorandum Bouwstenen voor de
bibliotheek en het archief van de toekomst naar de politieke
partijen en vroeg hen welke punten uit het memorandum ze
graag zouden realiseren in de volgende beleidsperiode.
interview
14
Patrick Vanouplines & Johan Vannieuwenhuyse
“we hebben een goede naam en die
moeten we blijven waarmaken”
artikels
Wie bouwt er mee?
.............. 8
Bruno Vermeeren
Archief zkt. Publiek
Jochen Vermote en Thomas Vervaet
Essay: Auteursrecht:
een balans uit evenwicht
Bruno Vermeeren
19
............ 19
............ 32
nieuws
Gopress voor bibliotheken: nu ook voor hoger onderwijs
Na de openbare bibliotheken in het voorjaar, maken nu ook
de instellingen van het hoger onderwijs de overstap naar het
nieuwe platform Gopress.
Reeds rond het begin van het millennium, sloot VOWB namens
de wetenschappelijke bibliotheken een overeenkomst met
Mediargus waarmee vrijwel alle studenten in het hoger onderwijs toegang kregen tot het digitale archief van de Vlaamse
kranten en enkele Roularta-magazines. Dat hier een vraag voor
bestond, bewijzen de gestaag stijgende gebruikscijfers. De
interface bleef jarenlang ongewijzigd en beperkt tot de muren
van de hogeschool of universiteit. De vraag naar thuistoegang
werd echter luider en luider en in september 2011 werd een vernieuwd portaal gelanceerd. De gebruiker diende zich te registreren binnen de muren van de instelling en met zijn mailadres
van de onderwijsinstelling, maar kon dan met zijn persoonlijke
login gebruik maken van het krantenarchief van om het even
waar en om het even wanneer. Het aanbod bleef beperkt tot
de oorspronkelijke bronnen, maar het gebruik werd flexibeler.
Mediargus vervelde in de loop van 2012 echter naar Gopress.
De openbare bibliotheken sloten een overeenkomst om vanaf
medio 2013 naar dit portaal over te stappen. Vanaf 1 februari
2014 wordt Gopress ook voor de bijna 220.000 studenten aan
de Vlaamse universiteiten en hogescholen de enige toegang tot
het digitale Vlaamse nieuwsarchief. Bovendien wordt de content
uitgebreid met een reeks Sanoma-magazines een aantal bijkomende Roularta-uitgaven en krijgen instellingen de mogelijkheid
zelf nog te abonneren op bijkomende bronnen.
Uiteraard is niet alles uit Mediargus verleden tijd. Gopress is in
het kader van deze overeenkomst in eerste instantie een archiefdatabank. Dit betekent dat de twee recentste publicaties van
elke krant of magazine niet opvraagbaar zijn in fulltext. Het systeem van webtrackers is overgenomen en geïntegreerd onder
de vorm van websites. Hierdoor krijgt de gebruiker toch een volledig overzicht van het belangrijkste nieuws tot en met vandaag.
Er zijn uiteraard een aantal nieuwigheden. Allereerst is er meer
content opgenomen. Daarbij is de mogelijkheid om ook tweets
van toonaangevende journalisten of mediaredacties op te
nemen, zeker het vermelden waard. Verder wordt het mogelijkheid om artikels via diverse sociale media te delen. Ook via
mail, sms en een persistente link kunnen artikels gedeeld worden. Verder krijgt elke gebruiker de mogelijkheid om artikels die
niet in het basisaanbod zitten te bestellen en in de persoonlijke
Gopress-omgeving te bewaren. Ten slotte is ook de interface
sterk onderhanden genomen. Zo wordt het mogelijk om zoekresultaten te verfijnen op onderwerp of bron van de publicatie
en kunnen de laatste tien zoekacties eenvoudig opnieuw opgeroepen worden.
Stijn Meerssseman
Politiek vraagt betrouwbare cijfers
In de commissievergadering van de
commissie Cultuur, Jeugd, Sport en
Media van 16 januari deelden enkele
politici onze bezorgdheid over de daling
van de bibliotheekbudgetten bij de
lokale besturen, zoals eerder bleek uit
onze Besparingsmonitor van vorig jaar.
Delva herhaalde dat vanaf 28 februari,
wanneer de meerjarenplannen allemaal
binnenkomen vanuit de gemeente, er
meer zicht zal zijn op de situatie. Hij
hoopt dat in de maand maart de cijfers
samengevoegd kunnen worden en afgewogen worden.
Paul Delva vroeg minister Schauvliege De minister herhaalde in haar antof zij al een tendens ziet in de daling van woord haar standpunt in deze zaak:
de budgetten. Ook Bart Caron deelde “We moeten consequent zijn. In het
deze bezorgdheid en hij verwees ook decreet Lokaal Cultuurbeleid hebnaar de VVBAD-Besparingsmonitor. ben we meer autonomie en vertrouVolgens Caron zijn er wel nog meer cij- wen gegeven aan die lokale besturen.
fergegevens nodig om conclusies te Je moet dan ook een stuk rekenen op
kunnen trekken.
4 | META 2014 | 2
hun verantwoordelijkheid.” Volgens de
minister is tot slot belangrijk dat de cijfers goed moeten worden bijgehouden en dat er lessen worden uitgetrokken. Dat is ook interessant voor latere
gesprekken met de lokale besturen.
Cijfermateriaal verzamelen blijft
dus zeer belangrijk. Daarom organiseert de VVBAD ook dit jaar de
Besparingsmonitor. We vragen aan alle
instellingen om deze enquête één keer
in te vullen: https://www.surveymonkey.
com/s/6M66QPB. (TVH)
nieuws
Beroep tegen KB’s tot
uitvoering Archiefwet
verworpen
Arrest van de Raad van State in verband met de federale Archiefwet en het
Vlaamse Archiefdecreet, 10 januari 2014.
Het beroep, ingesteld door het Vlaamse
Gewest tegen de Koninklijke Besluiten
van 18 augustus 2010 tot uitvoering van
de Archiefwet van 1955, is verworpen.
Wel wordt in het arrest uitdrukkelijk
gesteld dat onder het begrip ‘archieven’
van de Koninklijke Besluiten niet zijn inbegrepen: de documenten van gemeenten,
provincies en openbare besturen die aan
hun controle of administratief toezicht
zijn onderworpen en die nog een nut hebben voor de administratie en opgesteld
zijn ter uitvoering van regelgeving waarvoor de gewesten thans bevoegd zijn.
Het beroep was eind 2010 ingediend
omdat de Vlaamse overheid vond dat de
Koninklijke Besluiten bij de Archiefwet
haar bevoegdheden inzake de ‘levende
archieven’ aantastte.
Johan Vannieuwenhuyse
LexisNexis Academic
consortium Vlaanderen
Sint-Niklaas heeft meest auteursvriendelijke bib
De Vlaamse Auteursvereniging (VAV) besliste dat de prijs voor meest
auteursvriendelijke speler in het boekenvak dit jaar naar de stadsbibliotheek van Sint-Niklaas gaat.
De bib van Sint-Niklaas wint de prijs voor hun Voorleestoer, een groot
voorleesproject in samenwerking met alle secundaire scholen van SintNiklaas, waarbij 36 auteurs en 1300 scholieren werden betrokken. “We vinden het een hele eer om deze prijs in ontvangst te mogen nemen”, reageert
de Sint-Niklase bibliothecaris Kirsten Janssens. “Het is een mooie pluim
voor onze werking waarbij we zowel kinderen, jongeren, ouderen, laagen hooggeschoolden, met andere woorden een zo ruim mogelijk publiek,
willen aanspreken. We willen uiteraard verder werken aan deze verdienste.”
“VAV ijvert onder andere voor nauwere banden tussen al wie lokaal met
literatuur en boeken bezig en begaan is”, verduidelijkt voorzitter Patrick
De Rynck de beslissing. “De bib speelt een cruciale rol in zo’n netwerk.
Het was overigens een moeilijke keuze: er zijn gelukkig nog veel sterke
bibliotheken en bibliothecarissen.” De Vlaamse Auteursvereniging hoopt
dat lokale besturen ook in moeilijke financiële tijden het belang van de
bib zullen blijven erkennen en ondersteunen. “Behalve een culturele — is
een bibliotheek ook een sociale speler”, klinkt het. Met het uitreiken van
de prijs voor de meest auteursvriendelijke bibliotheek wil de Vlaamse
Auteursvereniging een positief signaal geven.
> Bron: BELGA
Na een jaar van overleggen en onderhandelen, werd op 1 januari 2014 een nieuw
consortium boven de spreekwoordelijke doopvont gehouden. Die dag ging
de tweejarige overeenkomst tussen
LexisNexis en negen instellingen uit het
Vlaamse hoger onderwijs van start. Het
contract loopt over de jaren 2014 en 2015
en is het eerste jaar goed voor net geen
60.000 studenten, om in het tweede jaar
de kaap van 100.000 studenten te ronden.
Het contract omvat toegang tot
LexisNexis Academic, goed voor bijna
15.000 internationale nieuws- en actualiteitsbronnen in diverse talen en zonder
embargo. In het tweede contractjaar zal
ook bedrijfsinformatie aangeboden worden aan de gebruikers.
De website verzamelt boeken in eenvoudig Nederlands. Met de website
willen Stichting Lezen en Wablieft lezers helpen om een boek op maat te
kiezen, en hen zo een — misschien wel eerste — positieve leeservaring in
het Nederlands te bezorgen. Nedelandslezen.be bespreekt een selectie
van boeken voor jongeren en volwassenen in eenvoudig Nederlands. De
website is in de eerste plaats bedoeld voor docenten en cursisten uit het
volwassenenonderwijs of de basiseducatie, maar daarnaast kan iedereen
die in eenvoudig Nederlands wil lezen er terecht. Op Nederlandslezen.be
staan boeken uit verschillende genres, en van een verschillende moeilijkheidsgraad. Bij elke boekentip vinden lezers en lesgevers de bibliografische
referenties, een korte inhoud in makkelijk Nederlands en een fragment uit
het boek. Docenten vinden ook een korte lestip bij elk boek.
Stijn Meersseman
> www.nederlandslezen.be is vanaf 4 februari online. De website groeit elke maand aan met
> Voor meer info: [email protected].
> Bron: www.nederlandslezen.be
Nederlandslezen.be gelanceerd
Nederlandslezen.be, een website met boeken in makkelijk Nederlands, voor
al wie Nederlands leert, is een initiatief van Stichting Lezen en Wablieft.
nieuwe titels. Heb je zelf een suggestie? Mail je tip dan door naar [email protected]
META 2014 | 2 |
5
nieuws
Bibliotheek van de Toekomst: van collectie naar
connectie
De bibliotheek moet zichzelf opnieuw uitvinden. De vergaande digitalisering van de samenleving, snelle maatschappelijke en economische veranderingen en een zich terugtrekkende Nederlandse overheid dwingen
daartoe. Dit geeft alle reden om na te denken over de vraag hoe de openbare bibliotheek er in 2025 zal uitzien.
Het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) heeft een externe commissie, onder leiding van Job Cohen, gevraagd om een toekomstperspectief te ontwikkelen voor de openbare bibliotheek in 2025. Wat zal haar
maatschappelijke opdracht dan zijn? Hoe vult zij die concreet in en wat
levert dit op voor individu en samenleving?
In januari is de hieruit voortgekomen publicatie Bibliotheek van de toekomst - knooppunt voor kennis, contact en cultuur uitgebracht. Doel
is zowel bibliotheken en gemeenten, als de provinciale en landelijke
overheid, houvast te bieden bij het maken van keuzes voor de toekomst.
Daarnaast dient het ook als input voor discussie over toekomstige functies van de openbare bibliotheek en de invulling daarvan.
De kern van de opdracht van de openbare bibliotheek in 2025 is bijdragen aan en de basis vormen voor de kennis- en informatiesamenleving.
De bibliotheek is hierin een onmisbare schakel. De opdracht bestaat uit
het stimuleren, ondersteunen, faciliteren en toerusten van burgers om
mee te kunnen doen en bij te kunnen dragen aan de moderne kennissamenleving. In het verlengde daarvan speelt de bibliotheek een belangrijke
sociaal-culturele rol. Publicaties
De gehele publicatie, een verkorte ‘publieksversie’ en het trendrapport
dat aan de basis ligt, kunt u vinden op www.siob.nl (onder het thema
‘Bibliotheek van de toekomst’) of aanvragen door een e-mail te sturen
aan [email protected].
Discussieer mee!
In 2014 zal het SIOB samen met de bibliotheken onderdelen uit dit toekomstperspectief verder uitwerken met nader onderzoek en concrete
acties. Wilt u ook meedenken, ga dan naar het kennis- en innovatieplatform www.biebtobieb.nl en discussieer mee!
Laura Lammers
DHBenelux 2014
Op 12 en 13 juni wordt in Den Haag de allereerste DHBenelux conferentie georganiseerd. Dit jaarlijkse evenement wil Digital Humanities onderzoek promoten in België, Nederland en Luxemburg. Het wil ook dienen
als platform voor de snel groeiende gemeenschap van Digital Humanities
onderzoekers om elkaar te ontmoeten, hun laatste resultaten en nieuwste
projecten voor te stellen en te bediscussiëren. DHBenelux wordt georganiseerd door Huygens ING en de Nederlandse Koninklijke Bibliotheek.
Het programma zal bestaan uit verschillende lezingen, een postersessie
en demomarkt en een paneldiscussie over Digital Humanities. De keynote
op de eerste DHBenelux is Melissa Terras (UCL).
> Voor meer informatie: http://dhbenelux.org/dhbenelux-2014-conference/
> Bron: DHBenelux
6
| META 2014 | 2
Voorzie kaartlezers
voor de eID
Burgers kunnen toegang
krijgen
tot verschillende
Belgische
e G ove r n m e n t toepassingen, zoals Tax-on-Web,
Mijndossier en Police on web. Dat kan
via de elektronische identiteitskaart,
maar ook via een federaal token, een
kaartje met 24 codes. Hoewel de eID
inmiddels goed ingeburgerd is, maken
vele mensen nog altijd gebruik van het
token om zich aan te melden, bijvoorbeeld omdat ze thuis niet over een
kaartlezer beschikken.
Om een token aan te vragen, moet een
burger zich voortaan aanmelden met
een eID. Hiervoor heeft hij dus toch
een kaartlezer nodig en een computer waarop de eID-software geïnstalleerd is. Er wordt verwacht dat vele
mensen een token zullen aanvragen
op het moment dat de nieuwe versie
van Tax-on-Web gelanceerd wordt.
De federale overheidsdienst voor ICT
Fedict geeft de openbare bibliotheken in Vlaanderen op als een plek
waar de burger terecht kan om een
kaartlezer te gebruiken en ondersteuning te vragen. Openbare bibliotheken doen er dan ook goed aan zich
hierop voor te bereiden door kaartlezers en de nodige deskundigheid te
voorzien. (BV)
nieuws
Vlaamse overheid activeert haar overheidsinformatie
Vlaams minister van Bestuurszaken Geert
Bourgeois lanceerde op Valentijn de strategie voor een informatiegestuurde overheid. De strategie benoemt zes doelstellingen en zet daar zes uitdagingen
tegenover. De belangrijkste ambitie is
om de eigen overheidsinformatie sneller terugvindbaar, breder toegankelijk
en beter bruikbaar en herbruikbaar te
maken. Zowel de Vlaamse overheid zelf
als andere overheden, burgers en bedrijven zullen daarbij gebaat zijn.
“We willen overheidsinformatie niet alleen
archiveren maar vooral activeren”, vat
Bart Severi samen. Zijn Coördinerende
archiefdienst maakte op initiatief van de
minister de informatiestrategie op en zal
deze uitwerken samen met het pas opgerichte Coördinatiecomité van de Vlaamse
Dienstenintegrator.
De strategie is voornamelijk gericht op de
uitgebreide Vlaamse overheid. Maar de
informatiediensten en instrumenten die
ontwikkeld zullen worden, worden ook
beschikbaar gesteld voor de lokale besturen. Eén van de meest in het oog springende uitdagingen is het project ‘Digitaal
Archief Vlaanderen’, een gemeenschappelijke dienstverlening voor digitale archivering en ontsluiting. “Met het Digitale
Archief Vlaanderen kunnen we digitale
overheidsinformatie op een betrouwbare
manier bewaren, verrijken, verbinden en
ontsluiten”, licht minister Bourgeois toe.
De strategie zet ook de eerste stappen
om een informatiemarkt te creëren, waarbij iedereen zicht krijgt op alle informatie waarover de volledige Vlaamse overheid beschikt. Bovendien kan iedereen
deze hergebruiken voor commerciële of
andere doeleinden.
Daarnaast mikt de strategie op slimme
digitalisering, waarbij een regelgevend
kader voor substitutie, een beslissingsmodel voor handtekeningplaatsing en
goede praktijken voor digitaalvriendelijke
regelgeving worden onderzocht.
>http://www.bestuurszaken.be/informatiege stuurde-overheid
> Bron: Bestuurszaken
toepassing
Apps met dat ietsje extra
Ilse Depré, De Bib Leuven
Je smartphone of tablet kan je normaal enkel
met je vingers bedienen. Maar er zijn ook speciale pennetjes op de markt die interageren met
het scherm, zoals de Maglus stylus, die ik in
december onder de kerstboom vond en sindsdien niet meer kan missen. Zeker voor wie wel
eens tekent of schetst op een tablet, is zo’n
pen een aanrader.
Ook in de sector van de mobiele games zijn
er heel wat speeltjes ontwikkeld die interageren met je tablet of smartphone. Zo zijn er de
AppMATes, miniatuurauto’s, gebaseerd op de
Disneyfilm Cars, waarmee je op het scherm van
je tablet kan rijden. Veelbelovend is ook het
spel Anki DRIVE, waarmee je via een app op
smartphone of tablet telegeleide auto’s stuurt
en letterlijk je woonkamer kan ombouwen tot
een raceparcours.
En dan verschijnen er ook steeds meer accessoires, die de ervaring van bepaalde apps op
je tablet of smartphone moeten verbeteren. De
AppBlaster Gun is een geweer waar je je iPhone
kan in bevestigen, voor die extra game-ervaring. Sony lanceerde dan weer een cameralens
om je iPhone of iPad om te bouwen tot een
echt goed fototoestel. Maar de meest bizarre
tool is toch wel de iPotty, een potje voor peuters met iPadhouder. Of hoe zindelijkheidstraining nog leuker kan worden!
> Meer info en nuttige app: http://bibidee.blogspot.com
META 2014 | 2 |
7
artikel
Wie bouwt er mee?
Bruno Vermeeren, VVBAD
Meer dan een jaar geleden begon de VVBAD aan haar memorandum voor de verkiezingen van
dit jaar. Op Informatie aan Zee presenteerden we de tien prioriteiten onder de titel Bouwstenen
voor de bibliotheek en het archief van de toekomst. De boodschap was niet in de eerste plaats
bedoeld voor de bibliotheken, archieven en documentatiecentra in Vlaanderen, wel voor de
politieke wereld. Na Informatie aan Zee vroegen we dan ook aan de politieke partijen welke
punten uit ons memorandum zij willen realiseren in de volgende beleidsperiode. In dit nummer
van META presenteren we graag de reacties die we mochten ontvangen. Op onze Algemene
Ledenvergadering van 17 maart, kan u hierover met hen debatteren.
In hun antwoorden zingen Groen en sp.a de lof van cultuur in het algemeen.
“Cultuur klopt in het hart van de samenleving, geeft vorm en betekenis aan
individu én samenleving”, heet het bij sp.a. De socialisten stellen “met overtuiging dat net in barre tijden meer moet worden geïnvesteerd in cultuur.”
Groen wil “alle vormen van informatie en cultuur bevorderen en betaalbaar maken voor iedereen.” CD&V is in de inleiding specifieker en “gelooft
onverkort in het belang van bibliotheken, archieven en documentatiecentra.
Niet alleen zijn ze het geheugen van onze samenleving, ze vormen tegelijk
de poort naar de wereld en de toekomst. Een degelijke financiële ondersteuning van deze sectoren zal dus ook de komende jaren
een noodzaak blijven.” N-VA ziet cultuur als “een uiting van
identiteit en verbondenheid van een gemeenschap of volk”
die tegelijk een deur moet openen naar andere culturen.
Bibliotheken vervullen “daarbij een belangrijke eerstelijnsfunctie voor cultuurbeleving, persoonlijke ontwikkeling en
taalbevordering.” Open Vld opent dan weer met een waarschuwing. De partij kan akkoord gaan met heel wat aanbevelingen uit ons memorandum “weliswaar binnen de perken
van de begroting. Keuzes moeten gemaakt worden opdat
de begroting in evenwicht blijft.” En dat is een stelling die
ook N-VA onderschrijft.
8
| META 2014 | 2
artikel
> Lees ook p. 32
Tien prioriteiten
1. Bibliotheek- en
archiefopleidingen op bacheloren masterniveau realiseren
Bibliotheken en archieven hebben nood aan een
bibliotheek “zoals het emanciperend werken, de laagdrempeligheid en de educatieve functie, de toegang tot informatie…”
blijven ook vandaag relevant. “Wij vinden
het belangrijk dat alle niveaus dit belang
blijven erkennen”, stelt de partij dan ook
onomwonden.
drieledige opleidingsstructuur. Momenteel ontbreekt echter een bibliotheek- en een archiefopleiding op niveau 6 (bachelor). De bestaande
post-academische vorming (PAVO) Informatieen Bibliotheekwetenschap (IBW) aan de
Universiteit Antwerpen moet uitgebouwd
worden tot een volwaardige masteropleiding.
De bestaande master-na-masteropleiding
Archivistiek en Hedendaags Documentbeheer
(AHD) moet uitgebouwd worden als een masteropleiding die openstaat voor bachelors van
uiteenlopende vooropleidingen.
CD&V en Open Vld onderschrijven het
belang van voldoende, goed opgeleide en competente medewerkers. “Het
beheer van informatie vraagt meer dan
vroeger deskundigheid en uiteenlopende
competenties”, stelt Open Vld. De partij
kan de verdere uitbouw van bestaande
opleidingen dan ook ondersteunen. CD&V
en Open Vld leggen de verantwoordelijkheid bij de onderwijsinstellingen. Het
beleid kan dit ter sprake brengen, maar
niet opleggen.
2. De effecten van de
beleidsprioriteiten en de beleiden beheerscyclus evalueren en
zo nodig bijsturen
De lokale besturen werken voor het eerst met
de beleids- en beheerscyclus. Ze maken een
globale strategische meerjarenplanning en rapporteren aan de Vlaamse overheid via de jaarrekening. Sectorale plannen en rapportering
verdwijnen. De VVBAD vraagt aan de Vlaamse
overheid om de effecten van deze nieuwe
manier van werken op openbare bibliotheken
in kaart te brengen, te evalueren en zo nodig
bij te sturen.
Met een minister van Cultuur die recent
nog een inspiratienota voor de openbare
bibliotheek schreef, valt het niet te verwonderen dat CD&V voort wil werken
aan de uitbouw van sterke openbare
bibliotheken. De basisopdrachten van de
Ook Groen vindt de basisopdrachten van
de bibliotheek belangrijk: werken aan cultuureducatie en cultuurparticipatie, aan
leesbevordering en leesplezier, levenslang
leren en e-inclusie. De partij erkent de rol
van de bibliotheek als ontmoetingsplek
en informatiecentrum. Samenwerking met
het reguliere onderwijs is belangrijk. De
digitale openbare bibliotheek moet verder uitgebouwd worden. Groen wil ook
“een gemeenschappelijk lidmaatschap
realiseren voor openbare bibliotheken in
Vlaanderen”. De partij pleit verder voor
kwalitatieve gunningcriteria voor leveringen aan scholen, openbare bibliotheken
en overheidsinstellingen.
De VVBAD vroeg de politieke partijen naar hun standpunt over de prioriteiten uit
haar memorandum. Vijf partijen namen de moeite om een
antwoord te formuleren. Een
samenvatting leest u in dit
artikel, de volledige reacties
staan op http://www.vvbad.be/
memorandum2014.
Sp.a wil “bibliotheken uitdagen om echte
gemeenschapscentra te worden waar
lezen, ontmoeten en eigentijdse toegang tot informatie voor iedereen kernwaarden zijn.” Uitleningen zijn er zoveel
mogelijk kosteloos. De nabijheid van de
bib is belangrijk. De uitbouw van de digitale openbare bibliotheek in Vlaanderen
vraagt een aanpak van de verschillende
bestuursniveaus. “Deze aanpak moet voor
sp.a snel uitmonden in concrete resultaten en decretale verankering.”
Een evaluatie van de nieuwe manier van
werken volgens de beleids- en beheerscyclus, mogen we vrijwel zeker verwachten in de komende legislatuur. “Open Vld
heeft steeds gepleit voor meer autonomie aan de lokale besturen en voor planlastvermindering.” De partij pleit voor
vertrouwen in de lokale besturen, die
er alle belang bij hebben om een goed
uitgebouwd cultuur- en bibliotheekbeleid niet op de helling te zetten. In elk
geval vinden de liberalen “(e)valuatie,
monitoring en bijsturing van het beleid
(…) essentieel”. Ook CD&V gaat uit van
een sterk vertrouwen in de lokale besturen. Wel “moet er zoals gepland na drie
jaar een eerste tussentijdse evaluatie in
META 2014 | 2 |
9
artikel
vanzelfsprekend dat ook onderwijsbibliotheken kunnen aansluiten op het platform.
4. Erfgoedbibliotheken
uitbouwen tot een volwaardige
sector binnen het Cultureelerfgoeddecreet
Erfgoedbibliotheken moeten een volwaardige
sector worden binnen het decreet en verdienen
dus ook een indeling bij het Vlaamse, regionale
of lokale niveau.
Evident, vinden Groen en sp.a: erfgoedbibliotheken moeten ingedeeld kunnen
worden op Vlaams, regionaal of lokaal
niveau en — bij een erkenning op Vlaams
niveau — vanuit Vlaanderen gesubsidieerd
kunnen worden. Erfgoedbibliotheken verdienen van N-VA een duidelijkere plaats
binnen het erfgoedbeleid. De partij wil
daartoe inzetten op “voor Vlaanderen
relevante structurele samenwerkingen
die inhoud en kwaliteit versterken, efficiëntie verhogen en kosten besparen”.
5. Een actieve rol opnemen
bij de realisatie van één
consortium voor de aankoop
van elektronische informatie
Er is in Vlaanderen nood aan één consortium
samenspraak met de sector gebeuren”,
waarna een bijsturing kan volgen. En ook
N-VA gelooft “sterk in de verantwoordelijkheidszin van onze gemeenten en steden”, maar vindt het “evenzeer logisch
dat tussentijds gemeten wordt naar effecten op de culturele sector en dat er, indien
nodig, wordt bijgestuurd”. Ook sp.a wil de
beleidsprioriteiten voor openbare bibliotheken samen met de sector evalueren en
zo nodig bijsturen.” Groen vindt de eerste
signalen over de invoering van de beleidsen beheerscyclus (BBC) en de afschaffing
van het cultuurbeleidsplan, niet zo positief. “Het is zeer de vraag of het schrappen van alle criteria m.b.t. personeel en
middelen op termijn positief zal uitpakken. Groen zal de effecten van dichtbij
monitoren.”
3. Het Vlaams E-boekplatform
structureel financieren en
uitbouwen
1 0 | META 2014 | 2
Het Vlaams E-boekplatform moet voor de
dat verantwoordelijk is voor de gezamenlijke
bibliotheeksector een sectoroverschrijdende
aankoop van elektronische informatie tegen
invulling krijgen. Ook onderwijsbibliotheken
gunstige voorwaarden en dat openstaat voor
moeten via het platform e-boeken kunnen uit-
alle geïnteresseerde non-profitbibliotheken.
lenen aan hun gebruikers. In samenwerking met
de Vlaamse Erfgoedbibliotheek en het VIAA
moet er een oplossing komen voor een duurzame bewaring van de publicaties die via het
platform aangeboden worden.
Een prioriteit voor de sector, maar niet
voor de politici. Geen enkele partij maakt
er melding van. Zullen we dat maar positief bekijken? Wat we zelf doen, doen we
beter?
CD&V vindt ondersteunen van het
Vlaams-E-boekplatform onontbeerlijk, 6. Gelijke toegang tot
gezien het toenemende belang van het informatie garanderen voor
digitale. N-VA zou graag zien “dat het uit- onderzoekers en studenten
lenen van e-boeken op dezelfde manier
kan als andere boeken”. Een structurele Onderzoekers en studenten binnen een notondersteuning van het e-boekenplatform
for-profitomgeving, moeten toegang krijgen
is daarvoor nodig. Ook Groen, sp.a en
tot dezelfde relevante informatie, ongeacht de
Open Vld willen het platform verder uit- instelling waar ze werken. De Vlaamse overheid
bouwen. Open Vld legt daarbij de nadruk moet hierin als neutrale speler een sturende rol
op de publiek-private samenwerking op zich nemen.
die schaalvergrotend en kostenbesparend werkt. Voor Open Vld en sp.a is het “Heel wat vooropgestelde maatregelen
artikel
kunnen ondersteund worden”, stelt Open
Vld in haar antwoord, en dit is er één van.
De andere partijen vinden het thema
geen vermelding waard.
7. Een definitieve regeling
uitwerken voor het opstellen
van selectielijsten
Het opstellen van selectielijsten is arbeidsintensief, maar bijzonder belangrijk voor een goede
dagelijkse werking van een archiefdienst. Het
is dan ook van groot belang dat de Vlaamse
en de federale overheid onderling hiervoor een
definitieve regeling uitwerken en deze op korte
termijn in de praktijk brengen. In afwachting
daarvan is de VVBAD bereid om het initiatief te
blijven nemen voor het opstellen van selectielijsten. De VVBAD verwacht dan wel een financiële vergoeding voor de geleverde prestaties.
CD&V en Groen delen de bezorgdheid
van de sector over de juridische onduidelijkheid voor publiekrechtelijke archieven.
Ze onderschrijven onze eis voor afstemming tussen de Vlaamse en de federale
overheid. CD&V bevestigt ook dat er een
regeling uitgewerkt moet worden voor
het opstellen van selectielijsten.
8. Werk maken van een
auteursrecht in balans
Culturele, wetenschappelijke en onderwijsinstellingen in Vlaanderen en hun gebruikers ijveren
‘voor een auteursrecht in balans’ dat het evenwicht tussen de belangen van de gebruikers en
die van de rechthebbenden beter garandeert.
Daarom ondertekende de VVBAD mee het
memorandum van het Samenwerkingsverband
Auteursrecht & Samenleving (SA&S) te lezen op
www.auteursrechtensamenleving.be.
Auteursrecht is een heikel thema. Naast
de (institutionele) gebruikers laten ook de
auteurs en kunstenaars, de producenten
en uitgeverijen en de beheersvennootschappen van zich horen. Dat getouwtrek laat zich voelen in de voorzichtige
antwoorden van de partijen.
Open Vld vindt dat de “bescherming
van auteursrechten moet worden aangepast op een wijze die past bij de realiteit”. De klemtoon ligt daarbij op inning
en verdeling van de auteursrechten. De
werking van de beheersvennootschappen
kan duidelijk beter. De partij vraagt onder
meer administratieve vereenvoudiging,
duidelijke klachtenprocedures en transparantie bij de inning en de verdeling van de
auteursrechten. Ook de N-VA pleit voor
transparantie bij de beheersvennootschappen. Daarnaast willen de Vlaamsnationalisten dat “De auteursrechten voor
bepaalde geschriften (regionale kranten, …) in de archieven en bibliotheken
(…) herzien (worden) opdat ze blijvend
betaalbaar geraadpleegd kunnen worden,
maar met respect voor de erkenning van
de auteur.” CD&V leidt het thema mooi
in, maar blijft vaag met haar pleidooi
voor evenwicht: “Er ontstaan constant
nieuwe mogelijkheden van (her)gebruik
en distributie van digitale informatie. Dit
vraagt een permanente opvolging en
regelmatige evaluatie van de auteurswetgeving door zowel de Europese, federale als Vlaamse overheid en dit zowel in
het belang van de gebruikers als van de
rechthebbenden. Bij de lopende herziening van de federale auteurswet staat
CD&V voor een evenwichtige balans tussen beiden.” Groen “steunt de vragen van
de auteurs over het leenrecht, maar wenst
tegelijk geen grotere drempel in te voeren
voor de gebruikers van bibliotheken, zoals
leerlingen, studenten en onderzoekers.”
De partij vindt ook dat het auteursrecht
aangepast moet worden, zodat instellingen hun digitale collecties beter toegankelijk kunnen maken voor onderzoekers
en voor het algemene publiek. Sp.a heeft
het wel over de “onvervreemdbare rechten van scheppende en uitvoerende kunstenaar” en “een transparant, eerlijk en
gemakkelijk systeem om die te innen”. De
verzuchtingen van (institutionele)gebruikers komen bij de socialisten niet aan bod.
Hooguit wordt de consument via specifieke sensibiliseringscampagnes bewust
gemaakt van het belang van auteursrechten en naburige rechten voor auteurs, uitvoerders, uitgevers en producenten.
werk maken van de implementatie van
het WIPO-verdrag (juni 2013) in onze
nationale wetgeving. (…) Voor ons heeft
iedereen recht op toegang tot informatie
en op toegankelijke informatie in een aangepast leesformaat” zeggen de christendemocraten. Dat is een standpunt dat ook
Groen deelt: “De bestaande uitzondering
voor personen met een visuele beperking willen we verruimen naar personen
met een leesbeperking.” De werking van
Luisterpunt moet ook uitgebreid worden
naar nieuwkomers, “mensen die leesbeperkt zijn in de Nederlandse taal.”
9. Een openaccessbeleid
ontwikkelen en daarvoor de
nodige middelen voorzien
De VVBAD verwacht dat de Vlaamse en de
federale overheid snel een openaccessbeleid
ontwikkelen. Dat beleid moet garanderen dat
publicaties die resulteren uit publiek gefinancierd onderzoek, vrij toegankelijk zijn. Zoals
past bij een goed beleid, moet het duidelijkheid bieden over te meten resultaten, over de
planning van de implementatie en over de vereiste budgetten. Op Europees niveau vraagt de
VVBAD een goed uitgebouwde infrastructuur
waarin Europees onderzoek wordt verzameld
en ontsloten.
CD&V stelt als enige expliciet dat de
Vlaamse overheid de komende jaren een
openaccesbeleid moet ontwikkelen. “ook
de overheid zelf moet de informatie die zij
beheert ontsluiten en de door haar gefinancierde organisaties stimuleren de verworven informatie zo veel als mogelijk vrij
toegankelijk te stellen.”
10. Het btw-tarief op
elektronische publicaties
verlagen
De VVBAD pleit voor een verlaagd btw-tarief
voor alle informatie (ook muziek en speelfilm)
ongeacht of die op analoge of op digitale wijze
aan het publiek wordt aangeboden.
Informatie toegankelijk maken voor “Op dit ogenblik is de invoering van een
mensen met een leesbeperking, daar wil verlaagd btw-tarief voor de digitale vorm
CD&V voor gaan. Dat zal een aanpassing
in België niet mogelijk”, stelt Open Vld,
van de Auteurswet vragen. “De federale “aangezien dit in strijd is met de Europese
overheid moet (…) zo snel als mogelijk regelgeving.” De partij is wel van mening
META 2014 | 2 |
11
artikel
dat de invoering van een verlaagd btwtarief voor de digitale vorm op Europees
niveau mogelijk gemaakt zou moeten worden en wil elk initiatief daartoe steunen.
en ondersteuning omvatten. Het materiaal dat
binnen het nieuwe netwerk dat nu ontstaat,
het VIAA bewaart en ontsluit moet breed toe-
moet expliciet benoemd worden.
gankelijk zijn, in het bijzonder via onderwijsinstellingen en openbare bibliotheken. Digitale
bewaring vergt een langetermijnvisie en finan-
En meer …
ciële stabiliteit. Het is dan ook zorgwekkend dat
voor het VIAA maar voor twee jaren budget
De reacties van de partijen beperken zich
niet tot de prioriteiten die de VVBAD formuleerde, maar schuiven ook zelf punten
naar voren die vaak elders bij onze aanbevelingen staan.
Een integraal en samenwerkend
bibliotheeknetwerk realiseren
De VVBAD vraagt een integraal en samenwerkend bibliotheeknetwerk in Vlaanderen, waarin
alle bibliotheektypes (openbare bibliotheken,
bibliotheken van universiteiten, hogescholen,
overheden, musea, not-for-profitorganisaties…)
samenwerken, dat de burger toegang tot alle
met overheidsmiddelen gefinancierde informatie in Vlaanderen garandeert.
“Gezien het toenemende belang van
levenslang leren, heeft elke burger nood
aan toegang tot alle - met overheidsmiddelen gefinancierde - informatie in
Vlaanderen. Daartoe zijn afspraken tussen
openbare bibliotheken en wetenschappelijke en gespecialiseerde bibliotheken
aangewezen. Deze moeten garanderen dat de dienstverlening van de laatste groep aan haar primaire gebruikers
(onderzoekers) niet in het gedrang komt,
terwijl de burger toch kan beschikken
over de informatie die hij nodig heeft. De
VVBAD is in dit kader een belangrijke
partner.” Met dit statement onderschrijft
de sp.a een eis die niet voor het eerst in
een VVBAD-memorandum staat. Een dergelijk integraal en samenwerkend bibliotheeknetwerk, dat de burger toegang tot
informatie garandeert, is ook voor Open
Vld evident.
voorzien is.
Het Vlaams Instituut voor Archivering
(VIAA) haalde onze top tien net niet. De
instelling die van de Vlaamse ministers
Lieten en Schauvliege de duurzame digitale bewaring in Vlaanderen moet realiseren, kreeg maar financiering voor twee
jaar. sp.a en CD&V bevestigen dat het
VIAA financiële stabiliteit verdient. Open
Vld pleit voor “een lichte structuur”. De
drie partijen wijzen op het belang van
de toegankelijkheid van het materiaal.
“Deze instelling dient naast digitale bewaring het materiaal maximaal toegankelijk
te maken en de opgebouwde kennis en
expertise te ontsluiten”, stelt Open Vld.
“Een belangrijke voorwaarde is wel dat in
ruil voor de investering van publieke middelen het materiaal dat het VIAA bewaart,
breed en educatief ontsloten kan worden”, heet het bij CD&V en sp.a vernoemt
expliciet “onderwijsinstellingen en openbare bibliotheken” als partners.
VIAA
De N-VA legt een andere klemtoon: “een
blijvende inspanning rond digitalisering
van erfgoed, ook teksterfgoed, (is) essentieel”. Hier is een taak weggelegd voor
het initiatief Digitaal Archief Vlaanderen
en kan het VIAA, dat meewerkt aan het
initiatief, als voorbeeld gelden. Maar er is
geen ruimte voor een nieuwe mastodontinstelling. “De sterkte van de opgestarte
structurele samenwerking van actoren
is juist dat elk vanuit eigen expertise en
mogelijkheden een bijdrage en meerwaarde kan leveren in een genetwerkt
geheel en dat taakverdeling en bijkomende investeringen op maat en gericht
kunnen gebeuren”, aldus de partij.
De diensten van het VIAA moeten toegan-
Mediawijsheid stimuleren
kelijk zijn voor alle culturele organisaties en
archiefinstellingen, zowel privaatrechtelijk als
Het bevorderen van mediawijsheid is een
publiekrechtelijk. Die diensten moeten ruimer
opdracht voor onder meer de beleidsdomei-
zijn dan het beheer van een digitaal depot en
nen Onderwijs, Media en Cultuur. De rol van
onder meer ook expertisedeling, begeleiding
bibliotheken, archieven en documentatiecentra
1 2 | META 2014 | 2
Het net opgestarte kenniscentrum
Mediawijs.be heeft het thema mediawijsheid meteen op de politieke kaart gezet.
“Het bevorderen van mediawijsheid is
een opdracht voor de beleidsdomeinen
Onderwijs, Media en Cultuur”, zegt sp.a.
Die partij wil ook de rol van bibliotheken,
documentatiecentra en archieven binnen het nieuwe netwerk afbakenen. Dat
is een standpunt dat ook Open Vld deelt,
want de bibliotheek “is één van de plekken om mensen die niet of onvoldoende
over digitale basisvaardigheden beschikken verder te helpen en de infobronnen
op een juiste wijze te leren interpreteren.”
Mediawijsheid en digitale geletterdheid
zijn voor CD&V prioriteiten. “De digitale
kloof moet weggewerkt worden, ook
kwetsbare doelgroepen moeten voldoende mediatoegang hebben en voldoende mediageletterd zijn.” De partij
vertaalt dat concreet in een internetaansluiting in elke Vlaamse woning en een
coördinerende rol voor het kenniscentrum
Mediawijs.be. De bibliotheek wordt niet
expliciet genoemd.
Binnen het cultureelerfgoedbeleid projectmiddelen
voorzien voor collecties van
landelijk belang
De VVBAD vraagt de ontwikkeling van een
waarderingskader dat de Vlaamse overheid
in staat stelt om (deel)collecties van landelijk
belang te detecteren en te ondersteunen. Op
basis van dit waarderingskader kunnen impulsprojecten gesubsidieerd worden voor de aanpak van preservering en conservering, ontsluiting en digitalisering van erfgoedcollecties van
landelijk belang.
N-VA hecht veel belang aan erfgoed. De
partij ondersteunt de vraag naar bijkomende impulsen voor collectiebewaring,
ontsluiting en digitalisering van erfgoedcollecties van landelijk belang. Daarnaast
wijzen de Vlaams-nationalisten op de
depotproblematiek: “In het kader van
bewaring van fysiek erfgoed blijft de
depotproblematiek ook een belangrijk
aandachtspunt. De diverse opgestarte
artikel
initiatieven vanuit roerend en onroerend erfgoed, bestuurszaken, de provincies, maar ook vanuit de privésector, vereisen verdere investeringen
en afstemming om de noden op de
meest efficiënt mogelijke wijze in te
vullen.”
Ook de sp.a “pleit voor een sterk
Vlaams beleid inzake erfgoed. Dat
beleid moet krachtig inventariseren,
wetenschappelijk onderzoek stimuleren en coördineren.” De socialisten
“willen samen met professionele en
vrijwillige krachten een groter draagvlak creëren m.b.t. erfgoed.” Ze willen
ook het administratieve proces voor
restauratie en conservatie vereenvoudigen.
De Federaal
Wetenschappelijke
Instellingen (FWI’s)
moderniseren
De federale wetenschappelijke instellingen
moeten hun middelen efficiënter aanwenden
om hun taken te kunnen waarmaken binnen de
brede bibliotheek- en archiefsector. De VVBAD
rekent op een actieve samenwerking met instellingen uit de gemeenschappen op het vlak van
internationale projecten, studiewerk, onderzoek
en experimenten rond nieuwe ontwikkelingen
en dit ten bate van de volledige informatiesec-
ook aansporen om hun middelen efficiënt aan te wenden om hun taken waar te
maken in de brede culturele, bibliotheeken archiefsector.” En “de Koninklijke
Bibliotheek moet haar rol als nationale
bibliotheek ten volle waarmaken en een
coördinerende en stimulerende rol opnemen voor de bibliotheken in België. Dat
gebeurt nu onvoldoende.”
tor.
CD&V benadrukt de rijkdom van de collecties en de uitzonderlijke know-how
binnen de FWI’s. “Om de vele troeven
van deze instellingen te valoriseren, is
er nood aan modernisering en dynamisering en vooral ook de ontsluiting van
voor Vlaanderen belangrijk erfgoed”, stellen de christendemocraten. Het nieuwe
culturele samenwerkingsakkoord met de
Franse Gemeenschap biedt volgens hen
mogelijkheden om samen te werken met
de federale culturele en wetenschappelijke instellingen.
De federale wetenschappelijke en culturele instellingen verdienen een eigen
minister en een krachtig beleid, zegt
Groen. Een noodplan “moet hen voldoende middelen garanderen, maar hen
N-VA stelt onomwonden dat de federale
culturele en wetenschappelijke instellingen vierkant draaien, “een situatie
die schade toebrengt aan erfgoed van
Vlaanderen en de Franse Gemeenschap”.
Beide deelstaten zouden “best zelf deze
instellingen samen beheren met een duidelijke beheersovereenkomst die inzet
op corporate governance en transparant
beheer”.
Tot slot vermelden we nog graag dat
Open Vld ook andere vooropgestelde
maatregelen steunt, “zoals het toegankelijk zijn voor het brede publiek van informatie beheerd door de Vlaamse instellingen, (…) het meer inspraak krijgen van de
sector bij de verdere ontwikkeling van de
databank Competent, de uitbreiding van
het depot naar online publicaties, (…).”
Werk aan de winkel
Met deze oplijsting van partijstandpunten is
het werk niet afgelopen. Het memorandum
zal voor de vereniging ook na de verkiezingen de leidraad blijven voor gesprekken met
de verkozenen. We weten nu alvast waar we
steun kunnen vinden voor onze voorstellen,
en waar we beroep zullen moeten doen op
onze overtuigingskracht.
>De volledige reacties van de verschillende politieke partijen leest u op http://www.vvbad.be/
memorandum2014
META 2014 | 2 |
13
Patrick Vanouplines & Johan Vannieuwenhuyse
“We hebben een goede naam
en die moeten we blijven
waarmaken”
interview
Interview: Julie Hendrickx, Nicolas Janssen en Bruno Vermeeren
Foto’s: Benoit Vermeeren
Begin 2014 gaf Johan Vannieuwenhuyse (rechts op de foto) de fakkel van VVBAD-voorzitter
door aan Patrick Vanouplines. We brachten Johan en Patrick voor een laatste keer samen op
het VVBAD-secretariaat voor een gesprek over het verleden en de toekomst van de vereniging.
Johan, sinds wanneer ben jij eigenlijk lid van onze vereniging?
Johan: Die vraag kan ik niet oplossen. Ik weet niet wanneer ik
juist lid ben geworden.
Sinds 1921 dan?
Johan: De archieven waren er toen nog niet bij. (lacht) In 1983
hebben de archivarissen zich aangesloten bij de vereniging.
Weet je dan nog wanneer je je meer bent gaan engageren voor
de vereniging?
Johan: Ja, dat was in 1986 bij de oprichting van de werkgroep
Gemeentearchieven. Ik was een van de eerste leden.
Het kan toch zijn dat ik aanwezig was op die bewuste algemene
ledenvergadering in 1983 waar de archivarissen bij de vereniging zijn gekomen.
Patrick, jij bent ook al een tijd actief binnen de vereniging, niet?
Patrick: Ik moest er toch ook even over nadenken. Ik was al
lang actief maar dan via het lidmaatschap van de VUB, vanaf
het moment dat ik in de bibliotheek ben beginnen werken, in
1992. Maar persoonlijk lid ben ik nog maar twee of drie jaar. Ik
maakte me de bedenking “Potverdorie, moet ik eigenlijk ook
geen persoonlijk lid zijn? Dan krijg ik META ook thuis toegestuurd!”.
Echt actief worden binnen de vereniging is op een vreemde
manier gebeurd bij mij. Ik nam al deel aan de vergaderingen
van de sectie Wetenschappelijke en Documentaire Informatie
(WDI), Willy Vanderpijpen was toen voorzitter. Plots werd
ik toen voorzitter van het Vlaams Overlegorgaan inzake
Wetenschappelijk Bibliotheekwerk (VOWB). Willy belde me
toen op, hij zei: “Patrick, je weet toch dat je als je voorzitter
bent van het VOWB, je dan ook automatisch voorzitter van de
sectie WDI bent.” (lacht) Toen ben ik dus heel actief geworden
binnen de VVBAD. Ik heb daar nadien nog eens met Willy over
gesproken. “Dat was een mooie truc hé”, zei hij toen. (lacht)
Johan, hoe ben jij voorzitter geworden van de sectie Archief &
Hedendaags Documentbeheer (AHD)?
Johan: Ik was bestuurslid vanaf 1 januari 1992. En vanaf ’98 ben
ik sectievoorzitter geworden, voor negen jaar. Twee mandaats­
periodes en één jaar: dat extra jaar had te maken met Hilde Van
Ongevalle, die mij toen opvolgde als sectievoorzitter. Zij had toegezegd voor het voorzittersmandaat op voorwaarde dat ze nog
een jaar kon wachten. Geert (Puype nvdr.) ging toen akkoord
om een jaar langer algemeen voorzitter te blijven. Maar toen
gebeurde er zoveel dat er wel twee voorzitters nodig waren!
(lacht). We zijn toen beiden eigenlijk constant bezig geweest
met het personeel op het secretariaat en met onder meer Marc
Storms die vertrok. Ik was daar intens bij betrokken ondanks het
feit dat ik nog niet formeel algemeen voorzitter was.
Is de overgang van sectievoorzitter naar algemeen voorzitter
meegevallen?
Johan: Hoe is dat gegaan die overgang? Toen de kwestie van het
voorzitterschap besproken werd in de Raad van Bestuur, waarin
ik de sectie AHD vertegenwoordigde, heb ik gevraagd om die
vergadering niet te moeten bijwonen. En aan elk lid van het
sectiebestuur heb ik gevraagd wat ze van mijn eventuele kandidatuur vonden en of ze akkoord gingen. Zo ben ik voorzitter
geworden, gesteund vanuit de sectie AHD. Iedereen van het sectiebestuur zei me dat ik die kans moest aangrijpen om als eerste
archivaris-voorzitter van de vereniging te worden. Maar ook de
steun van de andere secties waren belangrijk voor mij. Want ik
was niet de eerste keuze! (geamuseerd) Er werd eerst gepeild
naar de interesse in de secties Openbare Bibliotheken (OB) en
WDI, en we waren eigenlijk op zoek naar een vrouwelijke voorzitter. We vonden het tijd dat er weer eens een vrouw aan het
hoofd van de vereniging zou komen.
Kris Clara was ook de eerste en enige vrouwelijke voorzitter
tot hier toe?
Johan: Dat klopt. De vrouwen die we toen aangesproken hebben, zagen het voorzitterschap niet zitten. Zo is men uiteindelijk
bij mij terechtgekomen.
En hoe kijk je nu terug op je voorzitterschap?
Johan: Zo’n formele vraag kan alle kanten uit. (lacht) Er is enorm
veel veranderd in die zeven jaar dat ik algemeen voorzitter was.
In die zin dat we het secretariaat terug op de rails gezet hebben
met een degelijk personeelskader en we geprofessionaliseerd
zijn. Tien jaar geleden hadden we bijna geen mensen. We werkten in feite op een amateuristische manier. Nu is er een hoofdredacteur bijna voltijds met het tijdschrift bezig. Het tijdschrift
zelf heeft een ander uitzicht gekregen. En ook de vereniging
heeft een moderne uitstraling gekregen. Tot dan besteedden
we vooral veel aandacht aan opleiding van de leden. We hebben het accent meer en meer gelegd op belangenbehartiging.
Dat heeft natuurlijk ook te maken met het secretariaat dat daarvoor de nodige expertise heeft. We stonden vandaag (vrijdag
10 januari, nvdr.) nog in de krant, een mooi bewijs. We worden
in de sector ook echt erkend als specialist. Men komt naar onze
mening vragen.
Een andere evolutie van de voorbije tien jaar is dat de vereniging meer intersectoraal is gaan werken?
Johan: Ja, dat is inderdaad nog een aspect dat aan belang gewonnen heeft. Sowieso beklemtoont de Raad van Bestuur dit en zoekt
het ook bewust naar mogelijkheden om intersectoraal te werken.
Patrick: Inderdaad, vanuit de secties WDI en Hoge­
schoolbibliotheken (HSB) ligt het ook voor de hand dat we
META 2014 | 2 |
15
interview
samenwerken. We houden elkaar op de hoogte van elkaars activiteiten en we proberen regelmatig ook iets samen te doen.
aan nooit willen meewerken. Toen het decreet er was, is het
Rijksarchief oppositie beginnen voeren.
Johan: Ik heb vanochtend het interview met Geert Puype in
Bibliotheek- & archiefgids (2007/2) nog eens gelezen en toen
kwam dat ook al ter sprake: de integratie van de sectie HSB in
WDI, en of dat in de toekomst niet op de agenda zou komen.
Maar het is nog niet gebeurd.
Maar ondertussen is er wel een Vlaams Archiefdecreet. Is het
een stap vooruit?
Johan: Het is natuurlijk een stap vooruit. Maar ik vrees dat we
in een impasse terechtkomen en dat we met twee van elkaar
afwijkende regimes geconfronteerd gaan worden: voor het
documentbeheer en voor het archiefbeheer. Dat is nu al enigs-
Patrick: Daar wordt inderdaad al lang
over gesproken maar ik weet niet of het
momenteel opportuun is om daar stappen
voor te ondernemen. We worden op dit
ogenblik geconfronteerd met de integratie van de academische hogeschoolopleidingen in universiteiten. Er zijn dus wel wat
veranderingen in het landschap. Misschien
moet dat eerst bedaren. Dan kunnen we
terug gaan zoeken naar de optimale vorm.
Belangenbehartiging is meer naar voor
gekomen de laatste jaren, wat waren zoal
de hete hangijzers?
Johan: De opleidingen, denk ik. Daar is heel
wat werk verzet. Via overleg met de opleidingen zelf. En ook naar de beroepsprofielen is er heel wat aandacht gegaan.
Patrick: Dat is ook iets dat me nauw
aan het hart ligt die beroepsprofielen.
Maar ook de juridische aspecten zijn een
belangrijk aspect van belangenbehartiging. Daar wordt hard aan gewerkt door
het Samenwerkingsverband Auteursrecht
& Samenleving, waar ook de VVBAD een
actief lid van is.
“Dat deze vereniging goed kan optreden
voor alle subsectoren. Dat is het aller­
belangrijkste.”
Johan: Het is natuurlijk ook een complex
probleem, die opleidingen. Er komen
tegengestelde belangen aan bod: de
discussie over het gewenste opleidings­
niveau, een beroeps- of bacheloropleiding. We hebben daar nu een standpunt ingenomen maar ik
durf eigenlijk niet zeggen dat iedereen daar honderd procent
achter staat.
Groeit daar niet meer en meer consensus rond? De vraag is
alleen of het realistisch is.
Patrick: Elke verandering is moeilijk.
Johan: Het zijn vaak ook de opleidingen zelf die voor hun eigen
belangen opkomen. Dat is ook een probleem. Een ander aspect
van belangenbehartiging — als ik kijk naar de archiefsector —
is hetgeen we gedaan hebben rond het Archiefdecreet. Dat is
meteen ook een antwoord op een mogelijke vraag of er dingen
zijn waarvan ik spijt heb. Ja, namelijk dat het Archiefdecreet
voor een groot deel de mist is in gegaan. We zijn daar in een
tegenstelling terechtgekomen die we eigenlijk hadden moeten
vermijden.
Als je het traject van het Archiefdecreet kon overdoen, wat zou
je dan anders aanpakken?
Johan: Ik weet niet of we het anders zouden kunnen aanpakken. We zijn gestart met het volledige Vlaamse archiefveld rond
de tafel te verenigen. Maar het Rijksarchief heeft van begin af
1 6 | META 2014 | 2
zins een realiteit. En wat gaat Vlaanderen dan doen? Enkel het
documentbeheer organiseren? Je kan dan alleen maar hopen
dat voor de selectie dezelfde afspraken gemaakt worden voor
het archiefbeheer als voor het documentbeheer. Als beide
regelrecht tegen elkaar in gaan, waar gaan we dan eindigen …
Maar de bevoegdheid rond archieven, die dan duidelijk culturele materie zijn, zal vroeg of laat naar Vlaanderen toekomen,
dat lijkt mij onvermijdelijk.
Er is alvast een stap vooruit gezet, Vlaanderen heeft verantwoordelijkheid genomen, of willen nemen.
Johan: Er is ondertussen al zoveel over gezegd. Allicht zijn er
nog andere zaken met betrekking tot belangenbehartiging die
we met succes hebben afgehandeld. Op het vlak van erfgoed
hebben we toch ook een belangrijke inbreng gehad.
Patrick: En onze memoranda.
Johan: Daarbij stel ik mij soms de vraag of die de belangrijkste
impact hebben voor externen dan wel voor intern gebruik? Ik
denk dat het oplijsten van de werk- en aandachtspunten nog
belangrijker is binnen de vereniging dan om op korte termijn
en direct zichtbaar de politiek te bewegen.
interview
Met de verkiezingen van 2014 zal het de eerste keer zijn dat we
het memorandum zo intens opvolgen. We zijn met de belangrijkste politieke partijen rond de tafel gaan zitten. Dankzij die
gesprekken weten we wie welke standpunten steunt. Dat is een
goede basis om na de verkiezingen opnieuw in gesprek te gaan
met de verkozenen en de relaties te versterken.
Patrick: Ik zie dat in ieder geval als een belangrijk werkdocument.
Als je zegt dat de memoranda nu intenser opgevolgd worden, hoe werd er dan vroeger te werk
gegaan?
Johan: Niet op dezelfde manier. Voor de verkiezingen van 2012 werd de tekst enkel gepubliceerd en
verzonden naar de politieke secretariaten.
Kan je de VVBAD vandaag moeilijker negeren als
voordien?
Johan: Van buitenaf? Ja, dat denk ik wel. We staan
meer in de pers: De Standaard, De Morgen, de kwaliteitskranten eigenlijk.
Ook de VRT hebben we al een aantal keren weten
te bereiken.
Johan: We worden toch gezien als expert.
Patrick: Ik denk dat je het ook breder moet bekijken,
het is een sector die als belangrijker wordt ervaren
en waar meer aandacht aan besteed wordt.
Johan: Maar het is vanuit de werking van de VVBAD
dat die aandacht gegroeid is.
Johan, heb je de sector ook zien veranderen tijdens
je voorzitterschap?
Johan: Openbare bibliotheken beantwoorden niet
langer aan het beeld van de klassieke bibliotheek.
Ik zie dat ook in mijn gemeente. Naast boeken uitlenen, organiseren ze daar veel andere publieksactiviteiten. Mijn kijk op de wetenschappelijke bibliotheken
is helaas wat minder. En wat archieven betreft, is de
sector eigenlijk compleet veranderd. De laatste vijf
jaar werden ingenomen door de omslag van papier naar digitaal. Ik wil daarbij nog eens herhalen, zoals ik onlangs nog deed
op de reflectiebijeenkomst rond Archieven2020, dat de sector
nooit de culturele werking van archieven mag verwaarlozen. Als
dat gebeurt, dan worden archieven uit de markt weggespeeld.
Als men in concurrentie treedt met de communicatie- of de kwaliteitsambtenaar in de gemeente, dan zal de archivaris de duimen leggen. Dat culturele luik van archieven, ook digitale archieven, daar moeten we op blijven inzetten. Het Archiefdecreet
helpt daar in mee.
De ontwikkelingen rond het Cultureel-erfgoeddecreet van de
laatste jaren, plaatsten het culturele aspect van archief toch
ook nadrukkelijker in de pers?
Johan: Dat klopt, ook omdat anderen mee op die kar springen
en cultureel erfgoed nadrukkelijk op de kaart willen zetten. Ik
denk dan onder meer aan de musea, die sowieso een grotere
impact hebben dan archieven.
Is die culturele archiefwerking niet meer iets voor grotere
archieven?
Johan: Dat zou ik niet zeggen. In kleine gemeenten kan je ook
veel doen. Ik vind dat een archivaris in een kleine gemeente
evengoed archiefbeheer en culturele archiefwerking moet kunnen combineren.
Het is wel eigen aan onze vereniging en de bibliotheek- en
archiefsector dat we op de wip zitten tussen verschillende
beleidsdomeinen. Cultuur en Bestuurszaken voor de archief­
sector en Cultuur en Onderwijs voor de bibliotheeksector. We
zitten gedeeltelijk onder het cultureel erfgoed en gedeeltelijk
onder het lokaal cultuurbeleid. Dat weerspiegelt zich ook in
de steunpunten, er is er geen enkel dat echt een één-op-één
aanspreekpunt is. Heb je dat ooit als een probleem gezien?
Johan: Nee, niet echt. Je gebruikt die zaken die je nodig hebt en
vanuit je eigen kracht neem je die dingen mee die nuttig kunnen
zijn. In cultureel erfgoed ga je zover mee als je wil. Voor lokaal
cultuurbeleid is dat misschien ook wel zo.
Wat zit er in de toekomst nog aan te komen voor de sector
bibliotheek-archief-documentatie en voor ons als vereniging?
Patrick: Voor de VVBAD denk ik dat het belangrijk is om het
wetenschappelijk projectwerk VOWB goed te integreren binnen de vereniging. Voorlopig zijn we nog bezig met het uitwerken van modellen en hoe die zouden kunnen werken. Kan
dat een intersectorale werkgroep worden? Misschien wel. Maar
niets ligt vast.
Patrick, wat ligt jou nauw aan het hart als kersvers voorzitter?
Patrick: Dat deze vereniging goed kan optreden voor alle subsectoren. Dat is het allerbelangrijkste. Ik kom zelf uit de sectie
Wetenschappelijke Bibliotheken, maar wil voor alle secties openstaan en ik hoop ook op input van die andere secties. Uiteindelijk
heeft elke voorzitter zijn bagage. Johan, hoe heb jij dat ervaren?
Johan: Ik volgde in die jaren steeds de bibliotheekwerking in
mijn eigen gemeente, ik was er voorzitter van de beheerraad.
Daardoor had ik constant zicht op waar de openbare bibliotheek mee bezig was. Wetenschappelijke bibliotheken zijn mij
minder vertrouwd, maar je krijgt input van het secretariaat en
de sectievoorzitter. Je zou natuurlijk een vergadering van een
specifieke sectie kunnen bijwonen, maar je kan moeilijk alle secties en commissies gaan aflopen.
Patrick: Dat is natuurlijk een probleem van tijdsbesteding.
Hoe combineer je het voorzitterschap eigenlijk met je eigen
baan?
Patrick: Goede vraag, die stel ik mezelf ook!
Johan: Ik heb dat van meet af aan voorgelegd aan mijn bestuur.
Ik heb daar nadrukkelijk en formeel op papier toelating voor
gevraagd en gekregen. En je hebt op je eigen dienst de juiste
mensen nodig waarop je kan steunen en vertrouwen. Dat zijn
de belangrijkste dingen in het evenwicht tussen je eigen werkplek en de vereniging.
Er gaat dan ook een groot deel vrije tijd naartoe?
Johan: (lacht) Daar gaat inderdaad een groot deel vrije tijd naartoe. Maar dat bepaal je uiteraard zelf voor een stuk. Het is ook
de vraag wat je zelf doet en wat je door anderen laat doen. Het
is een kwestie van geven en nemen. Waar ik wel veel aandacht
aan besteedde, net als in mijn professioneel werk, is het beantwoorden van vragen. Als iemand een vraag stelt, wil ik die zo
snel mogelijk verder helpen. Directe respons is belangrijk zodat
iedereen verder kan en je geen zaken tegenhoudt. Soms moet
je al eens zaken opzoeken en iets rustig bekijken, maar dat sluit
kort op de bal spelen niet uit.
META 2014 | 2 |
17
INTERVIEW
Patrick: Dat is ook mijn bedoeling als voorzitter.
Er zitten ook wat meer representatieve taken bij, die wat verder van de dagelijkse werking staan.
Johan: Ja, het is natuurlijk belangrijk dat je als voorzitter bij die
zaken betrokken bent en dat je aanwezig bent als er gepraat
wordt met politieke partijen bijvoorbeeld. Maar als voorzitter
hoef je daarom niet steeds het voortouw te nemen. We hebben
daar binnen de VVBAD tegenwoordig meer aandacht voor dan
vroeger. Dat is professionalisering volgens mij: het feit dat er
meer en nauwkeuriger wordt opgevolgd. Dat vraagt natuurlijk
weer meer tijd.
Wat heb je geleerd uit je voorzitterschap?
Johan: Ik heb er veel uit geleerd. Hoe discussies in goede banen
te leiden bij het voorzitten van vergaderingen bijvoorbeeld. Ik
vond dat vooral moeilijk wanneer er grote tegenstellingen waren,
waar we bijna niet uit kwamen. Dan moet je als voorzitter ter
plekke een compromis uitwerken en voorleggen. En soms moet
je ook standvastig zijn en doorduwen. Eén van de belangrijke
taken van een voorzitter is opvolging, de vraag die ik het meest
stelde was: “Hoe ver staat dit of dat dossier?”
Patrick, heb je het voorzitterschap meteen geaccepteerd toen
ze je het voorstelden?
Patrick: Ik was enthousiast, maar ik heb wel even bedenktijd
gevraagd om in te schatten wat me te wachten zou staan. Ik
ben nog steeds even enthousiast maar het was een weloverwogen beslissing. Het klinkt hoogdravend, maar ik vind dit wel
een hoogtepunt in mijn carrière. Ik bouw verder op de ervaring
die ik opdeed als voorzitter van het VOWB. Corrigeer me als ik
het fout aanvoel, maar ik heb de indruk dat binnen de VVBAD
veel taken gezamenlijk gedaan worden door de coördinator,
Bruno, en de voorzitter daar waar bij VOWB veel meer bij de
voorzitter terechtkwam.
Johan: Ja, het is meer sturen, opvolgen en af en toe eens meegaan voor specifieke zaken.
Johan, heb jij nog een ultieme goede raad voor Patrick?
Johan: Ik heb er al zoveel gegeven. (lacht)
Patrick: (lacht) Dat is waar. Waarvoor dank!
Johan, zijn er zaken die je je altijd zal herinneren?
Johan: Het hele gebeuren. De successen, maar ook de zaken die
er allemaal niet van gekomen zijn. De tijdelijke projecten die we
steeds hebben weten binnenhalen, dat vond ik ook altijd een
belangrijk iets. Rond het Archiefdecreet hebben we bijvoorbeeld
mensen kunnen tewerkstellen. Ook rond de Topstukkenlijst. Dat
is achteraf wel wat stilgevallen. En nu toch weer met het ‘imago­
traject’ dat er aan komt.
Als je verwijst naar dingen die je niet kon realiseren, denk je
dan aan iets specifiek?
Johan: De opleidingen. Hoewel er daar nog veel rond gebeurt.
De contacten met het departement en de Administratie
Onderwijs zijn een braakliggend terrein en dat is misschien wel
een van de redenen waarom we dat niet geregeld krijgen. Het
is alleszins nog een aandachtspunt.
Al hebben we met de acties rond de beroepskwalificatiedossiers bij onderwijs wel een duidelijk punt gemaakt.
Patrick: We hebben een goede naam en die moeten we blijven
waarmaken.
1 8 | META 2014 | 2
Patrick, het voorzitterschap is voor een periode van vier jaar.
Zijn er zaken die je concreet wil gerealiseerd zien aan het einde
van die periode?
Patrick: Ja, dat is eigenlijk vragen hoe ik de toekomst van de
vereniging inschat. In eerste instantie denk ik dan aan het project ‘imago’. Ook de integratie van het wetenschappelijk projectwerk van de bibliotheken in de VVBAD. Ik voel daarbij ook aan
dat ik kan steunen op een uitmuntend secretariaat. De grootste
uitdaging zal het tijdsgebruik zijn. Hoe dat gaat verlopen, kan
ik nog niet inschatten. Maar ik ga eerst vooral wat kijken, leren,
aanvoelen en misschien nog eens contact opnemen met Johan.
(lacht) En wat de beoogde winst betreft: ervaring opdoen. Heel
persoonlijk dus.
Mijn persoonlijke aanpak zal wel iets verschillen van die van
Johan. Waar ik de nadruk op wil leggen, zoals eerder al gezegd,
is het gelijk behandelen van alle subsectoren. En wat ik persoonlijk het belangrijkste vind, zijn de personen die het werk moeten
doen. Je kan ze zien op het secretariaat, maar het zijn ook onze
leden. Je moet ze in de watten kunnen leggen door goede kwaliteit te leveren. Dat gaat natuurlijk hand in hand.
Mooi gezegd. Johan, wat ga jij nu doen met al je vrije tijd?
Johan: Oei, oei, oei. (lacht)
Patrick: Hoeveel heb je eigenlijk laten vallen?
Johan: Ja, ik ga mijn werkzaamheden in Brugge langzaamaan beginnen afronden. Ik heb nog maximaal twee en een half
jaar te gaan. Maar het vereist wat voorbereiding om dat allemaal op een goede manier over te dragen. Daarnaast ben ik
ook bezig met de 175-jarige viering van het Genootschap voor
Geschiedenis in Brugge. We hebben plannen om een colloquium
in te richten in mei. En voor de rest ga ik al nadenken over wat
te doen als ik mijn vrouw vervoeg die al gepensioneerd is. En
laat iets weten als ik nog iets kan doen voor de vereniging. Ik
zit niet op een andere planeet hé. (lacht)
Blijf je nog actief in de sectie Archief en Hedendaags
Documentbeheer?
Johan: Normaal gezien niet. Ik ga mijn mandaat als bestuurslid
niet terug opnemen. Als iemand van de Provinciale Archiefdienst
West-Vlaanderen dat zou opnemen, zou dat Isabelle (Verheire,
ndvr.) zijn. Maar zolang we nog zoveel tijd aan de selectie­lijsten
moeten spenderen, zal dat niet lukken. Als je het niet in de gaten
houdt, ben je snel fulltime bezig met externe taken en kan je
je eigen werk niet meer doen. Maar dat is een kwestie die ik
graag opgelost zou zien, die selectielijsten. Binnen de sectie
AHD zal ik niet meer actief zijn. Soms moet je jezelf wat meer
op de achtergrond plaatsen. Hoewel ik het zelf nooit vreemd
heb gevonden dat Geert in de Raad van Bestuur actief is gebleven. Integendeel, dat was interessant om die ervaring af en toe
mee te kunnen nemen.
Patrick: En dan om af te ronden, de vraag die jullie niet durfden te stellen: “Patrick, welke van jouw hobby’s ga je minder
doen?” (lacht)
Johan: (lacht) Ja, welke hobby ga je laten vallen?
Patrick: Ik dacht er sinds deze zomer eigenlijk aan om weer
meer met sterrenkunde, een hobby van mij, bezig te zijn. Maar
dat zal voor later zijn, vrees ik. (lacht)
artikel
Archief zkt. Publiek
Gebruik van Facebook in archiefinstellingen
Jochen Vermote, stadsarchief Ieper en Thomas Vervaet, FelixArchief Antwerpen
Tot voor kort was de (fysieke) leeszaal het enige kanaal waarmee archivarissen in dialoog gingen met de burgers of archiefgebruikers. Nieuwe verwachtingen van de gebruikers dwingen
de archieven meer en meer in de richting van digitale oplossingen. De bouw van een virtuele
leeszaal, naast de bestaande fysieke leeszaal, is dan ook één van de vooruitgeschoven aandachtspunten in de Innovatieagenda Archieven 2020 1.
Hierbij stelt men verschillende oplossingen voor, zoals het aanbieden van uiteenlopende diensten voor de burgers, met
onder andere publieksvriendelijke toegangen op archieven, digitale bronnen,
materiaal voor het onderwijs, scannen-opaanvraag, interactie met de online gebruikers zoals een chatmodule als vraagbaak,
enz. Op die manier kan het raadplegen
van archieven volledig digitaal verlopen.
Deze virtuele ruimte kan bovendien ook
worden uitgebreid naar andere taken
van de archiefinstelling, zoals de brede
publiekswerking of het promoten van de
archieven of geschiedenis van de streek
of thema.
Een tweede aandachtspunt van Archieven
2020 is het vergroten van het archiefbewustzijn. Burgers vinden de weg niet naar
het archief omdat het voor hen niet duidelijk is wat een archief is. Ze verwachten
dat een archief ontoegankelijk is en dat ze
een afspraak nodig hebben om binnen te
mogen. Bovendien bestaat het beeld dat
archieven het exclusieve speelterrein zijn
van historici en genealogen. Burgers moeten leren dat archieven openbare instellingen zijn en dat er voor hen relevantie
informatie te vinden is.
META 2014 | 2 |
19
artikel
Is er een publiek voor
archieven?
Het PRISMA-onderzoeksproject van
FARO tussen 2009 en 2011 bracht op een
kwantitatieve wijze het brede potentieel
voor de lokale archiefinstellingen in kaart.
Grosso modo is een kwart van de modale
(volwassen) Vlaming sterk tot zeer sterk
geïnteresseerd in diverse erfgoedthema’s 2. De geschiedenis van de streek,
stad, gemeente of straat boeit zelfs 34 tot
44 procent van de respondenten sterk tot
zeer sterk 3. Een Nederlandse studie gaf
aan dat een kwart tot een derde potentiële gebruikers van een archief kunnen
zijn 4. Voor lokale overheidsarchieven
moet dit als muziek in de oren klinken.
“Sommige berichten
worden door
duizenden personen
bekeken, iets waar
je op het gewone
web maar van kan
dromen.”
2
0 | META 2014 | 2
Het overgrote deel van dit potentieel
publiek vindt echter niet de weg door
de eerder aangehaalde gebrekkige kennis van archieven of door de complexe
manier van zoeken in een archief. Een
genealoog of heemkundige is inhoudelijk sterk betrokken bij zijn onderzoeksonderwerp en zal hierover goed nadenken.
Hij of zij heeft een specifieke vraag en
zoekt hierop een antwoord door gebruik
te maken van de websites en databanken van archiefinstellingen. Het grootste
deel van de burgers met een interesse in
lokale geschiedenis zal op een ongerichte
manier op zoek gaan naar informatie. Hun
noden worden niet gedekt door de veelheid aan beeldbanken en archiefbanken
die niet aansluiten op hun kennisniveau.
Ze wensen op een laagdrempelige, duidende manier in contact te komen met
historische informatie. Nederlandse studies omschrijven deze gebruikers als
‘snackers’ of ondiepe gravers 5.
De lokale archiefinstellingen moeten dan
ook alle zeilen bijzetten om deze snackers
aan te spreken op hun interesses. Digitaal
is hierbij het nieuwe normaal. En uiteraard
kan je dan niet om Facebook heen.
Facebook, en andere sociale media, kunnen voor de archiefinstellingen een uitgelezen instrument vormen om het stoffig
imago op te poetsen en de burgers met
een niet-structurele historische interesse
te bereiken. Daarnaast past het opzetten van een sociale mediastrategie door
lokale archiefinstellingen perfect in de profileringsdrang van steden en gemeenten.
Bovendien helpt het verspreiden van historische kennis aan het versterken van het
gemeenschapsgevoel. Door via sociale
media zoals Facebook de gemeenschappelijke geschiedenis van de ruimte en personen te benadrukken, dient het archief
nogmaals de maatschappij waarvan het
pretendeert het geheugen te zijn.
Facebook in Ieper &
Antwerpen
Facebook is zeer gebruiksvriendelijk en
het plaatsen van een bericht of het opladen van een foto vergt geen of weinig
technische kennis. De snelheid waarmee
berichten kunnen geplaatst worden en de
spontaniteit van Facebook zorgen voor
een vlotte en efficiënte communicatie
met een breed publiek. Facebook kan een
ideaal instrument zijn voor de promotie
van het archief en de geschiedenis van de
stad, streek of een thema. Dit vergt een
andere, meer laagdrempelige benadering
van het archief, afgestemd op de interesses van de burger.
De Facebookpagina’s van Ieper en
Antwerpen zijn sinds 2011 uitgegroeid tot
één van onze belangrijkste communicatiekanalen. Al vanaf de start richten we
ons met laagdrempelige berichten naar
de grote groep geïnteresseerden in de
geschiedenis van de stad.
We trachten via een mengelmoes van
ludieke en inhoudelijke berichten een zo
divers mogelijke groep te bereiken 6. Door
de gigantische collecties is het eenvoudig
om archieffoto’s te linken aan de actualiteit. Een kwalificatie voor de wereldkampioenschappen voetbal wordt aangegrepen voor het posten van een foto van de
lokale voetbalclub. Of we posten een foto
van een 19e-eeuws terras naar aanleiding
van een hittegolf.
We betrekken de burgers in onze communicatie. We laten hen stemmen, vragen om hun mening of we laten hen foto’s
posten. Deze ontstane dialoog wordt
ook door hun kennissen gevolgd waardoor zowel de interactie als het netwerk
Artikel
van het archief groter wordt. Daarnaast
maken we ook gebruik van de kennis van
het netwerk voor het beschrijven van
foto’s. Het lokaliseren, dateren of identificeren van personen op foto’s gebeurt
doorgaans vrij vlot via Facebook.
Stadsarchief Ieper
Naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Draait de Commerce’ over de winkelfaçades in
Ieper zijn we op de Facebookpagina op een meer gestructureerde manier te werk gegaan.
We organiseerden een ‘raad het plaatje’, de brochure stelden we integraal beschikbaar,
we plaatsten foto’s van de bestickerde etalages van de leegstaande winkelpanden én de
Hiernaast is Facebook ook heel toegankelijk voor het verspreiden van evenementen, het delen van fotoalbums en voor
het beantwoorden van vragen van burgers die je enkel via Facebook weten te
bereiken.
verschillende mediareportages werden gedeeld. Facebook vormde op die manier een
aanvulling op de klassieke kanalen voor de promotiecampagne.
Door het enorme succes van Facebook,
staken onze pagina’s dit jaar de websites
ruim voorbij qua bezoekcijfers. Sommige
berichten worden door duizenden personen bekeken, iets waar je op het gewone
web maar van kan dromen.
Het beheer van de Facebookpagina’s is
binnen beide archiefinstellingen aan verschillende personeelsleden toegekend.
Er zijn geen geformaliseerde afspraken
gemaakt over een beurtrol of publicatieritme. We proberen het spontane karakter van Facebook te respecteren, maar
zorgen er wel voor dat er regelmatig een
bericht op de pagina wordt gepost. Op
die manier blijf je vers in het geheugen
van de burger.
Raamsticker van een leegstaand handelspand in de Diksmuidestraat
(Stadsarchief Ieper).
FelixArchief
Interactie is zeer belangrijk voor het FelixArchief. Bij de opening van onze FelixShop
Veel van de frequent geraadpleegde collecties of archieven zijn reeds gedigitaliseerd en kunnen zonder veel extra moeite
worden geplaatst op Facebook. Tijdens
de dagdagelijkse taken zoals inventarisatie, voorbereiding van tentoonstellingen,
enz. worden er interessante of leuke vondsten gedaan. Regelmatig wijzen vrijwilligers ons op een interessante foto. Ook
de ‘likes’ van de pagina brengen spontaan zelf fotomateriaal aan. Stof genoeg
om een pagina mee te vullen. Deze worden centraal verzameld en op het juiste
tijdstip in een statusbericht verwerkt. Het
is zelfs mogelijk het tijdstip waarop een
bericht mag worden gepubliceerd in te
stellen. De totale tijdsbesteding blijft op
deze manier binnen de perken. We schatten deze op circa 5 à 10 minuten per dag.
Het valt niet te verwonderen dat foto’s
beter scoren dan geschreven tekst.
speelden we hier nauw op in. We lieten de burger zelf beslissen welke postkaartjes we
zouden verkopen. Ze kregen de mogelijkheid om hun favoriete postkaarten uit een selectie te ‘liken’. De twintig populairste kaarten verschenen als postkaart en zijn nu te koop
in onze FelixShop. Of hoe digitaal en analoog hand in hand kunnen gaan.
Postkaarten te koop in de Felixshop, gekozen door de burgers.
Postkaarten te koop in de Felixshop, gekozen door de burgers.
META 2014 | 2 |
21
artikel
“Facebook, en andere sociale media, kunnen
voor de archiefinstellingen een uitgelezen
instrument vormen om het stoffig imago op
te poetsen.”
10 facebooktips voor archieven:
• Wees niet bang om te proberen! Varieer in je
posts en tast af wat je Facebookvolgers liken.
Berichten met een vleugje humor doen het
meestal nog het best.
• Werk met afbeeldingen. Visuele content doet
het altijd beter.
• Wees beknopt! Lange teksten schrikken af.
• Reageer op berichten van andere pagina’s
waar jouw publiek zit.
• Kies je moment om berichten te publiceren goed uit. Woensdag is doorgaans een
goede dag om berichten te posten of publiceer berichten ergens rond de middag of late
namiddag.
• Maak gebruik van de functionaliteit berichten plannen en geef meerdere collega’s een
beheerdersrol. Zo valt de interactie niet stil bij
een dagje vakantie.
• Lok je publiek uit zijn kot. Stel vragen, wees
uitdagend, organiseer een wedstrijd, enz.
• Zorg voor conversaties en reageer altijd snel
en vlot. Facebook is voor de meesten ontspanning en ze willen rustig keuvelen over geschiedenis.
• Kies voor een mooie bannerfoto en een in het
oog springende of herkenbare profielfoto.
• Haal de mosterd bij pagina’s van andere archiefinstellingen. Ze hebben vaak leuke ideeën.
2
2 | META 2014 | 2
artikel
die manier krijg je een inzicht in je fans:
hoe oud zijn ze, welk geslacht hebben ze,
waar komen ze vandaan, enz. Net zoals
websitestatistieken zijn ze niet eenvoudig te interpreteren maar zijn ze wel indicatief.
Bericht van 27 december 2013 (stadsarchief Ieper).
Facebook fungeert dan ook als een soort
verlengde van een beeldbank. De frequentie waarmee een beeldbank wordt
bezocht door het publiek zal in ieder
geval veel lager liggen dan de frequentie waarmee de leden van Facebook hun
profiel ‘checken’. Als archiefinstelling kan
je dan op dagelijkse basis gebruik maken
van een platform langs waar je honderden
of meer personen kan bereiken.
Facebook is helaas voor nog heel
wat archieven een onbekende wereld.
Toch overtreft het succes van onze
Facebookpagina onze wildste verwachtingen. Deze vorm van online tentoonstellen is de perfecte manier om burgers met
onze collectie te laten kennismaken. Het
stadsarchief van Ieper en het FelixArchief
blijven in de toekomst alleszins inzetten
op Facebook en tasten ook af wat we met
anders sociale netwerken zoals Twitter en
Instagram kunnen bereiken.
Circa 75 procent van de via Facebook
bereikte personen woont in het brede
werkingsgebied van het archief. De
andere toppers zijn de grote centrumsteden waar jongeren uit de streek studeren of voormalige inwoners wonen. Met
andere woorden, via Facebook bereik je
makkelijk de lokale bevolking. Ter vergelijking: 46 procent van de bezoekers in de
Ieperse leeszaal komt uit de streek rond
Ieper 7. We bereiken als archiefinstelling
van een lokale overheid de burgers relatief gezien makkelijker via Facebook dan
via de leeszaal.
De grote genderongelijkheid die het leeszaalbezoek typeert is niet terug te vinden
in de Facebookstatistieken. In de digitale
wereld vinden evenveel mannen als vrouwen de weg naar het archief. Dat de jongere leeftijdscategorieën sneller de weg
naar onze pagina vinden zal gezien het
medium niet verbazen. Een groot deel
van de fans is jonger dan 35 jaar. We
merken wel dat de oudere leeftijdscategorieën het beter doen wanneer we naar
de betrokkenheid kijken, d.w.z. het liken
van, het reageren op of het delen van de
berichten op de Facebookpagina. Onze
vrouwelijke fans zijn blijkbaar ook digitaal mondiger dan de mannen aangezien
zij voor meer dan de helft van de likes,
reacties en shares verantwoordelijk zijn.
We kunnen dus concluderen dat het
publiek op Facebook grondig verschilt
van de leeszaalbezoekers. Uit ervaring
kunnen we ook stellen dat het twee
afzonderlijke werelden zijn. Enerzijds zijn
er maar weinig leeszaalbezoekers die ons
via Facebook volgen. Anderzijds zijn er
niet veel fans die de weg naar onze leeszaal hebben gevonden. Zij hebben ook
geen nood aan het uitvoeren van historisch onderzoek, maar wensen toch op
een luchtige manier te worden geïnformeerd over de lokale geschiedenis.
Facebook en andere sociale media zijn
een goede aanvulling op de leeszaal.
Andere sociale media
Het gebruik van sociale media in Vlaamse
archiefinstellingen beperkt zich vooral
tot Facebook. Het FelixArchief onderhoudt een Twitteraccount. Het stadsarchief Ieper heeft ook een account maar
gebruikt dit amper. Twitter is een ideale
tool om contacten met andere archief- of
informatieprofessionals te onderhouden.
Burgers worden maar moeizaam bereikt.
Er zijn nog verschillende sociale media
die het ontdekken waard zijn, voornamelijk die waarmee je met beeld of filmmateriaal aan de slag kan gaan zoals Instagram,
YouTube, Flickr, Pinterest, enz. Het is zaak
om binnen deze veelheid aan sociale
media een goede mix te zoeken waarmee
je je doel of doelpubliek op een efficiënte
manier kan bereiken.
Statistieken
Vanaf het ogenblik waarop je 50 likes hebt
verzameld voor je pagina, kan je gebruik
maken van de Facebookstatistieken. Op
Bereikte personen in de voorbije 28 dagen (stadsarchief Ieper).
META 2014 | 2 |
23
Gedichtendag 2014
signalement
2
4 | META 2014 | 2
signalement
Gedichtendag in de openbare bibliotheek
van Hoogstraten
Het muziekcollectief Reinout met Nevenwerking bezorgde op
30 januari, Gedichtendag, bezoekers een totaalervaring op het
drielandenpunt van woordkunst, video en rock-’n-roll, performancepoëzie. Een 150 leerlingen uit de derde graad proefden
vandaag van een stukje eigentijdse poëzie: “If you don’t understand it, just feel it!”
Foto’s: Marijke Rits
META 2014 | 2 |
25
etalage
Bibliotheek van de Stichting Jan Palfyn
Luc de Broe
Luc de Broe werkt na zijn loopbaan in de farmaceutische sector als vrijwillig medewerker
Custos van de bibliotheek van de Stichting Jan Palfyn met de sectie boeken over Medische
Ethiek en Geschiedenis van de Geneeskunde in het Kenniscentrum Gezondheidszorg Gent
(KCGG) UGent.
Wanneer werd de Stich­
ting Jan Palfyn opgericht?
De Stichting Jan Palfyn
(Collegium
MedicoHistoricum Flandriense)
werd als instelling van
openbaar nut, bij notariële akte opgericht op
12 juni 1991. Het Museum
van de Geschiedenis der
Geneeskunde maakt sinds
30 mei 2013 deel uit van
de museale collecties van
de UGent. Haar bibliotheek vormt een geheel
met de historische afdeling van de Biomedische
Bibliotheek van het huidig KCGG.
Luc de Broe werkte jarenlang in
een farmaceutisch bedrijf maar is
gepassioneerd door boeken.
“Ik heb diverse
systemen en
dragers van
informatie
zien komen en
vooral gaan.
Alleen een boek
blijft bestaan
en blijft steeds
leesbaar.”
2
6 | META 2014 | 2
Wat is de opdracht van
de Stichting en hoe wordt
die ingevuld?
De Stichting stelt zich tot
doel te fungeren als (a)
studie-, informatie-, documentatie- en ontmoetingscentrum voor de geschiedenis van het medisch onderwijs en onderzoek,
van de gezondheids- en ziekenzorg en van de
medische cultuur; (b) een instelling voor het
onthalen, bewaren en in stand houden van het
medisch-historisch patrimonium in de Vlaamse
Gemeenschap; (c) een organisme voor dienstverlening bij wetenschappelijk onderzoek en
voorlichting van de gemeenschap en van de
instanties, verantwoordelijk voor bovengenoemde materies.
Heeft u zelf een bibliotheekachtergrond?
Mijn bibliotheekachtergrond is niet ontstaan
uit een professionele opleiding in het bibliotheekwezen maar uit interesse voor boeken
sinds mijn start in de humaniora. Sedert het
begin van mijn beroepsleven in de farmaceutische industrie had ik ook altijd de medischfarmaceutische bibliotheek onder mijn vleugels.
Naast de actuele literatuur hield ik ook altijd de
historische achtergrond goed bij. Nu vindt men
soms iets opnieuw uit, omdat men het verleden niet kent.
Hoe bent u bij de Stichting Jan Palfyn terechtgekomen?
Toen ik tijdens mijn beroepsleven elke week
in de biomedische bibliotheek langs kwam
voor de consultatie van de actuele bibliografie bracht ik steeds een bezoekje aan de historische sectie. Zo kwam ik te weten dat de toenmalige conservator van de historische sectie
een mutatie had gekregen naar de bibliotheek
van een andere faculteit. De historische sectie
werd dus gesloten omdat men niet langer wilde
investeren in die afdeling. Ik ging toen net met
brugpensioen en sprak daarover met een emeritus in de Palfyn Stichting. Ik stelde voor om
als vrijwilliger die sectie verder open te houden
gedurende twee halve dagen per week.
Hoe ervaart u zelf de impact van uw vrijwilligerswerk?
Via de Stichting Jan Palfyn worden regelmatig
vragen gesteld in verband met de geschiedenis
van de geneeskunde. De vrijwillige medewerkers van het Museum van de Geschiedenis van
de Geneeskunde vragen ook regelmatig naar
informatie over de objecten van het museum of
over biografieën van de pioniers van de geneeskunde en farmacie. Dan kan ik een beroep doen
op de 10.000 boeken van de stichting en de
meer dan 10.000 boeken die werden afgevoerd
uit de verschillende deel­bibliotheken van de
diensten in het Universitair Ziekenhuis.
Het is steeds met genoegen dat ik mensen kan
helpen bij hun opzoekingswerken, in het bijzonder studenten met hun paper, master- of
doctoraatsthesis. Vooral mensen uit de richting geschiedenis zijn een dankbare doelgroep, want die vertrouwen nog steeds op
originele, geschreven bronnen. Internet is een
gelukkige aanwinst in deze jachtige en vluchtige tijd, maar een boek lijkt een langer leven
beschoren te zijn. Ik heb de pc’s en internet
weten geboren worden en leren gebruiken. Ik
heb ook diverse systemen en dragers van informatie zien komen en vooral gaan. Alleen een
boek blijft bestaan en blijft steeds leesbaar.
inzet
Seppe Lenaerts:
“Je kan je blik enorm verruimen door
over de grenzen van de eigen bibliotheek
te kijken”
Hoe ben je in de bibliotheeksector terecht–
gekomen?
Ik ben al van jongs af aan heel erg geïnteresseerd in boeken. Ik was dan ook een fervent
bibliotheekbezoeker. Tijdens mijn adolescentie
is de interesse verschoven van literatuur naar
muziek. Mijn goede voornemen voor 2014 is om
ze dit jaar wat evenwichtiger te combineren.
Hoe lang ben je al actief binnen de VVBAD?
Wat was je motivatie om lid te worden?
Ik probeer sinds 2010 mijn steentje bij te dragen in de vakgroep Muziek. De vakgroep werd
ondertussen omgedoopt tot de vakgroep
Muziek & Film omdat we aanvoelden dat er
nood was om ook de belangen van de filmafdelingen mee op te nemen. Er waren voor
mij verschillende redenen om me voor de vakgroep te engageren: je kan je blik enorm verruimen door over de grenzen van de eigen
bibliotheek te kijken, je wisselt ideeën uit met
gelijkgestemde zielen en je kan bijdragen tot
de verdere ontwikkeling van de AVM-sector.
Dat er nog geen afvaardiging vanuit onze
bibliotheek was, heeft natuurlijk ook meegespeeld. De vakgroep is sinds 2010 trouwens
fors uitgebreid, meer en meer bibliotheken
stuurden een afgevaardigde.
Nu is dat gelukkig meer en meer wel het geval.
Onze sector evolueert momenteel met lichtsnelheid, een grote uitdaging maar eveneens
een uitgelezen kans. Aan ons om deze kans met
beide handen stevig vast te grijpen. Als je de
tijdlijn van de BAD-sector ziet, zitten we in een
kantelperiode. Zowel op financieel en technologisch vlak als op personeelsgebied. Zoals de
meeste vakgenoten ben ik benieuwd naar wat
de toekomst brengen zal.
En heeft de VVBAD voldoende ingespeeld op
al die veranderingen?
We voelen ons als vakgroep goed gesteund en
ondersteund door de VVBAD. In het bijzonder
Klaartje Brits en Bilen Sonakalan verdienen
een extra pluim. Soms miste ik wel wat meer
vuur in de verdediging van de bibliotheekwereld door de VVBAD naar de buitenwereld toe,
binnen de BAD-sector gebeurde dit wel met
glans. Misschien heeft dit ook te maken met
het feit dat bibliotheken, archieven en documentatiecentra nog altijd een beetje stiefmoederlijk behandeld worden door beleidsmakers.
We blijven hopen dat hier vanaf 2014 stilaan
verandering in komt.
Wat heb je meegemaakt met de vakgroep dat
je altijd zal bijblijven?
Wat haal je er voor jezelf uit, zowel persoonlijk Ik onthoud zeker de studiedag ‘Oog en oor op
de toekomst’ die we als vakgroep op 30 mei
als professioneel?
Allereerst ben ik blij dat ik de kans gekregen 2013 organiseerden. De opkomst was hoog, de
heb om deel uit te maken van deze vakgroep. activiteiten interessant en het enthousiasme bij
Het was een zeer leerrijke periode, ook mijn tijd zowel de deelnemers als bij ons — de organiseals voorzitter. Het heeft me als bibliotheekme- rende vakgroep — was groot. Al van bij de voordewerker ook extra gevormd en dat is zeker bereidingen hebben we als groep geprobeerd
een verrijking. Ik kan iedereen aanraden om een aantrekkelijke dag aan te bieden en ik denk
lid te worden van een VVBAD-vakgroep. Niet we in die opdracht geslaagd zijn. Het deed me
te vergeten, heb ik er ineens een hoop leuke plezier dat iedereen in de vakgroep zijn beste
contacten met collega’s aan over gehouden. beentje voorzette en dat we als groep met een
Tegelijkertijd hoop ik stilletjes dat ik zelf ook activiteit konden uitpakken die gezien mocht
worden. Bij deze nog eens een welgemeende
een positieve bijdrage heb kunnen leveren.
‘dankjewel’ aan de deelnemers en aan onze
leden. Wat me zeker ook bijblijft is de hechtHoe heb je de BAD-sector zien evolueren?
heid en de gedrevenheid van onze vakgroep.
Van stoffige, obscure gebouwtjes — waar de
geur van papier rook naar meer — gerund door Ik heb er, zoals reeds gezegd, veel leuke conbijklussende schoolmeesters naar open gebou- tacten aan over gehouden. Een warme groep
wen met een moderne instelling. Bibliotheken, waar veel afgelachen werd. Bedankt aan alle
archieven en documentatiecentra waren vroe- collega’s en ik wens de vakgroep bij deze nog
ger niet altijd de meest uitnodigende plekken. veel mooie jaren toe.
“Onze sector
evolueert
momenteel met
lichtsnelheid,
een grote
uitdaging maar
eveneens een
uitgelezen kans.”
Seppe Lenaerts is collectie­
vormer Muziek in de openb a re
bibliotheek
va n
Turnhout. Hij was tot vorig
jaar voorzitter van de vakgroep Muziek & Film, een
onderdeel van de sectie
Openbare Bibliotheken van
de VVBAD. Diane Nys (OB
Kontich) volgt Seppe op
als voorzitter. In z’n vrije
tijd houdt Seppe zich, hoe
kan het ook anders, ook nog
bezig met muziek, film, boeken en met fotografie.
META 2014 | 2 |
27
over de schutting
Het Vlaams Fonds voor de Letteren
Koen Van Bockstal en Els Aerts, VFL
Wanneer werd het Vlaams Fonds voor de
Letteren opgericht?
Het Vlaams Fonds voor de Letteren (VFL) is
een initiatief van het Vlaams Parlement en de
Commissie Cultuur. Het VFL werd decretaal
opgericht op 30 maart 1999, maar was pas echt
operationeel vanaf 1 januari 2000.
Uitgevers Vereniging) werk gemaakt van het
‘modelcontract voor Nederlandstalige uitgaven’. Dat garandeert minimaal dat een aantal
belangrijke auteursrechtelijke principes duidelijk en op een billijke wijze worden gerespecteerd en vergoed.
• Als een van de eerste Europese letterenfondsen koos het VFL er van bij het begin voor
om ook Vlaamse kwalitatieve strips te proWat is jullie opdracht en hoe vullen jullie die
moten in Europa en de wereld. Auteurs als
in?
Brecht Evens, Judith Vanistendael, Olivier
“Het VFL steunt de Nederlandstalige letteren en
Schrauwen hebben hun wereldwijde succes
de vertaling in en uit het Nederlands van liteuiteraard te danken aan hun uitzonderlijke
rair werk in de brede zin van het woord. Op die
talent, maar met zijn kordate en innovatieve
manier helpt het ook om de sociaaleconomiaanpak heeft het VFL hen mee internationaal
sche positie van Vlaamse auteurs en vertalers
op de kaart gezet.
te verbeteren.” Zo staat het in ons decreet. Het
VFL verleent subsidies, informatie en documen- • Samen met de VAV en Boek.be was het VFL
de drijvende kracht bij de oprichting van het
tatie. We organiseren en financieren projecten,
‘BoekenOverleg’, waarvan ook de VVBAD lid
samenwerkingsplatforms en andere initiatieven.
is. Dat platform verenigt alle relevante spelers uit de boekensector in Vlaanderen en
Wat hebben jullie al kunnen verwezenlijken?
behartigt de gezamenlijke belangen.
Enkele van onze belangrijkste realisaties:
• Elk jaar investeert het VFL gemiddeld 1,4 miljoen euro rechtstreeks in auteurs. Na veer- Welke evoluties bemerken jullie in het literaire
klimaat?
tien jaar draait de volledige systematiek van
Het boek als cultuurproduct heeft niet langer
subsidiëring dan ook als een goed geoliede
machine. We werken met negen vaste en een geprivilegieerde status en moet concurretwee ad hoc adviescommissies, die jaarlijks ren met digitale media, sociale media, games,
zo’n 3000 subsidiedossiers behandelen. 23 film, sport en andere mogelijkheden om vrije
tijd op een zinvolle manier in te vullen. Daarom
subsidielijnen bieden een antwoord op de
vragen van onze doelgroep en achterban. moeten we zorgen voor een duidelijkere comVoor gemiddeld 125 auteurs zorgt het VFL municatie over de meerwaarde van een boek.
voor een belangrijke aanvulling op hun regu- Ook uitgevers worden kieskeuriger in hun uitlier inkomen, waardoor ze tijd kunnen vrijma- geefbeleid. Onder invloed van het algemene
ken om zich ten volle met creatie bezig te economische klimaat en de winstmarges die
onder druk staan, bestaat de kans op verschrahouden.
ling van het aanbod.
• De jongste jaren besteedden we minstens
225.000 euro aan gemiddeld 110 vertalingen van Vlaamse literatuur in 25 verschil- Hoewel de aandacht voor literatuur in de tralende talen. Vanaf dit jaar zetten we boven- ditionele media onder druk komt te staan, is
dien ook actiever in op de aanwezigheid van de populariteit van literaire manifestaties nog
nooit zo groot geweest als vandaag. Literaire
Vlaamse auteurs op buitenlandse podia en
evenementen trekken overal te lande bijzonder
festivals en in residenties.
• Ons Vertalershuis biedt sinds 2009 gratis veel publiek en er komen maandelijks nieuwe
initiatieven bij. Daarbij sluit ook de opmars
verblijf en een onkostenvergoeding aan twee
vertalers, die gedurende een maand worden van leesclubs en leeskringen aan. Steeds meer
ondergedompeld in een Vlaams taal- en cul- komen groepjes vrienden of buren op regeltuurbad. Zij komen in Antwerpen in alle rust matige tijdstippen samen om op informele
en sereniteit werken aan een vertaling van wijze te discussiëren over een boek of auteur.
een Nederlandstalig werk in een andere taal. Anderzijds ontwikkelden ook bibliotheken en
• Het VFL heeft samen met de VAV (Vlaamse cultuurhuizen zoals Bozar en Passa Porta initiAuteursvereniging) en de VUV (Vlaamse atieven in die richting.
2
8 | META 2014 | 2
over de schutting
> Lees ook p. 32
Het huis ‘Lente’ in de Generaal van Merlenstraat in Berchem waar het Vlaams Fonds voor de Letteren
is gehuisvest.
“Hoewel de
aandacht voor
literatuur in
de traditionele
media onder
druk komt te
staan, is de
populariteit
van literaire
manifestaties
nog nooit zo
groot geweest
als vandaag.”
regeling ook open voor zorginstellingen, cultuur- en gemeenschapscentra, leesclubs en
kunstencentra.
• Minstens even belangrijk voor de blijvende en
duurzame aandacht van literatuur, auteurs en
vertalers is onze subsidieregeling voor literaire manifestaties en organisaties. Via een
sterk literair middenveld en een aantal gedreven organisaties eist literatuur in allerlei presentatievormen haar terechte plek op in de
culturele en activiteitenagenda van steden
en gemeenten.
• De aandacht voor het boek in het algemeen en voor literatuur in het bijzonder bij
de media is voor het VFL een prioriteit. Er
zijn regelmatige contacten met de VRT en
met de dag- en weekbladen over hoe zij op
een blijvende, duurzame en liefst wervende
wijze aandacht aan auteurs en literatuur willen besteden.
• Leesplezier is een essentiële voorwaarde
voor een gezond en dynamisch klimaat voor
auteurs en literatuur. In onze nauwere samenwerking met de Stichting Lezen zullen we
daar de komende jaren nog meer aandacht
aan besteden. Maar ook afstemming met
de onderwijssector is een belangrijke voorwaarde om dit mee te helpen realiseren.
Welke raakvlakken zijn er met de BAD-sector?
De BAD-sector is net zoals het VFL een actief
lid van het BoekenOverleg en dus verdediHoe speelt het Fonds hierop in?
• Bijna 30 procent van de Vlamingen leest gen we samen de eisen van ons memorandum
nooit een boek. Het memorandum van het ‘Boeken op Tafel’. Samen met de BAD-sector
BoekenOverleg 2014 pleit dan ook voor een zijn we ons ook bewust van en bezorgd over
imagocampagne ter promotie van het lezen, de dreigende verschraling bij de bibliotheken.
Die kiezen er, begrijpelijk, voor om in crisistijlenen en kopen van boeken.
• Om uitgevers de kans of mogelijkheid te bie- den zo weinig mogelijk in de personeelskosden om ook minder evidente literaire genres ten, maar eerder in werkingskosten te snijden.
als poëzie, essay, biografie te blijven uitgeven, Auteurslezingen dreigen hiervan een eerste
kunnen ze bij het VFL een beroep doen op slachtoffer te worden.
productiesubsidies. Vanuit diezelfde optiek
Financiële ondersteuning en het mee mogelijk
riep het VFL enkele jaren geleden ook een
boekhandelsregeling in het leven. We sti- maken van auteurslezingen is een kerntaak van
muleren boekhandels om activiteiten met het VFL, maar hiernaast bieden we ook inhouauteurs te organiseren, en geven hen een delijke steun. Hoewel bibliothecarissen zelf over
aantal gratis boeken die tot stand zijn geko- een schat aan kennis en ervaring beschikken,
merken we een stijgende vraag naar tips voor
men met steun van het VFL.
interessante auteurslezingen. Niet alleen lezin• Tot voor kort waren de gesubsidieerde
auteurslezingen gereserveerd voor bibliothe- gen over WOI zijn momenteel gegeerd goed,
ken, scholen, leesclubs en sociaal-culturele ook de vraag naar jong talent (zowel bij illustratoren als bij auteurs) is opmerkelijk.
verenigingen. Sinds vorig jaar zetten we die
META 2014 | 2 |
29
trend
Crowdfunding:
met de pet rond op internet
Sam Capiau en David Coppoolse, Vlaamse Erfgoedbibliotheek vzw
Het komt de laatste tijd veel in de media als een innovatieve manier van fondsenwerving:
crowdfunding is cool. Van schaatser Bart Swings tot de nieuwssite Apache.be: allemaal zoeken ze geld voor hun project bij ‘de crowd’. Rondgaan met de pet is van alle tijden. In de 19e
eeuw werd de sokkel van het Vrijheidsbeeld al gefinancierd met honderdduizend dollar die
werd opgehaald bij gewone New Yorkers. Is ‘crowdfunding’ niet gewoon een hippe naam voor
‘inzamelactie’?
geografische beperkingen wegvallen,
kun je zelfs wereldwijd op zoek naar
mensen die wel een beetje geld in je
project willen steken.
Wie een idee wil laten financieren,
kan terecht op speciale sites als
Kickstarter of Indiegogo. Je brengt
daar je plan aan de man met een
wervende beschrijving en een reclamefilmpje. Een teller geeft aan of je
project op weg is naar het benodigde
bedrag.
Crowdfunding ontstond een jaar of tien geleden in de creatieve sector. Muzikanten, filmmakers en schrijvers ontdekten dat ze met financiële steun van hun fans werk konden maken
zonder afhankelijk te zijn van platenmaatschappijen, studio’s of uitgeverijen. Het idee sloeg
al snel over naar commerciëlere initiatieven.
Ondernemers begonnen de filosofie van ‘vele
kleintjes’, vroeger voorbehouden aan goede
doelen, te gebruiken om alternatieve financieringsbronnen aan te boren.
Via Facebook en Twitter probeer je
mensen enthousiast te maken en naar
je projectpagina te leiden. Wie zich
laat overtuigen, kan meteen online
betalen. Via je projectpagina en sociale netwerken hou je je micro-investeerders op de hoogte
van de fondsenwerving. En van de uitvoering
van je plannen, als de centen er eenmaal liggen.
Boekensteun geeft om boeken, AppsFunder is er voor
software-ontwikkelaars,
SonicAngel voor musici en
Sandawe voor striptekenaars.
Growfunding/BXL probeert
inspirerende stadsprojecten
in Brussel te financieren.
Het innovatieve aspect van crowdfunding? Het
gebruik van sociale media om betrokkenheid
te creëren bij een project, op een manier zoals
dat vroeger gewoon niet kon. Vandaag kun je
tweeten voor de poen.
Andere initiatieven gaan breder: Look&Fin richt zich op
jonge, innoverende bedrijven,
Angel.me op de creatieve
sector. MyMicroInvest mikt op
een mix van crowdfunding en
professionele investeerders.
Bij CroFun kan je dan weer
met allerlei projecten terecht:
zakelijk, creatief of voor het
goede doel.
In vele smaken
Traditioneel probeert een ondernemer bij een
bank of grote investeerder kapitaal te vinden
voor een project. Momenteel is het voor start­
ups en kleine ondernemers moeilijk om op die
manier aan geld te komen. Maar in de crowd,
de brede massa, zit een groot potentieel aan
kleine investeerders. Het is relatief gemakkelijk
iemand te overtuigen om een micro-investering
te doen. Het risico is immers klein. Maar hoe
verzamel je genoeg van die kleintjes om aan
voldoende kapitaal te komen?
Tweeten voor de poen
Bij commerciële crowdfunding leveren ondernemers steeds een ‘harde’ tegenprestatie aan
de investeerders: ze krijgen het nieuwe album,
het innovatieve product of een aandeel in de
winst. Daarnaast is er een ‘softere’ vorm ontstaan, waarbij gezocht wordt naar donateurs.
De gulle gevers dragen in de eerste plaats bij
omdat de initiatiefnemer of het project hen
nauw aan het hart ligt. Deze vorm vinden we
vooral in de culturele sector. Een voorbeeld
is Boekensteun, een initiatief van de Vlaamse
Erfgoedbibliotheek en het Vlaams Fonds voor
de Letteren.
Internet maakt het mogelijk om micro-investeerders op een vlotte manier te bereiken. De
communicatie tussen ondernemers en mogelijke geldschieters is heel direct. En doordat
Aan de eerste Belgische platformen zien we
trouwens dat crowdfunding bestaat in vele
smaken. Sommige sites zijn heel specifiek:
3
0 | META 2014 | 2
“Internet maakt
het mogelijk
om microinvesteerders
op een vlotte
manier te
bereiken.”
Trend of hype?
Is crowdfunding een kortstondige hype of een langdurige
trend? In Nederland is de groei
alvast explosief: in 2012 werd
2,5 miljoen euro opgehaald, in
2013 al 32 miljoen. Ook bij ons
begint de crowdfundingindustrie zich te ontwikkelen. Hoe
duurzaam die ontwikkeling is,
zal blijken als het nieuwtje er
vanaf is.
uitgepakt
API’s: sleutel tot data en diensten
op het web
Henk Vanstappen, PACKED vzw
Stel: je hebt de bibliografische
beschrijvingen van duizenden
boeken uit je bibliotheek netjes ingevoerd. Op je website wil
je die data tonen, aangevuld met
biografische gegevens over de
auteur en een afbeelding van
de cover. Vroeger betekende dit
dat je alles in je eigen database
moest invoeren en beheren, maar
nu is dit snel bij elkaar geprogrammeerd. Het sleutelbegrip daarbij
is Application Program Interface
of API.
Wat is een API?
Het woord API wordt meestal gebruikt in de
context van het web, maar in het algemeen is
een API een geheel van afspraken die vastlegt
hoe twee software componenten met elkaar
communiceren. Of het nu gaat om een pc die
met een webcam communiceert, of twee websites die gegevens uitwisselen: telkens worden
data uitgewisseld of bepaalde taken uitgevoerd, zonder menselijke tussenkomst.
Eenvoudige standaarden voor webAPI’s zijn
RSS en OAI-PMH, waarmee gegevens uit een
database kunnen worden opgehaald. Hierbij
verloopt de communicatie dus in één richting. De meeste webAPI’s worden tegenwoordig ontwikkeld volgens representational
state transfer (REST). REST is niet zozeer een
standaard, maar een geheel van principes. Bij
RESTful webservices gebeurt de uitwisseling
steeds via een HTTP-request (het protocol dat
gebruikt wordt op het web) en het antwoord
wordt steeds bezorgd in de vorm van een XML
of JSON bestand.
Conclusie
API’s zijn niet meer weg te denken uit het web,
maar moet je nu zelf met API’s aan de slag?
Niet meteen. Maar het is zeker handig om de
voorkeur te geven aan software die een API
ondersteunt. Zo vermijd je het gebruik van
een log, duur alles-in-een systeem. Wanneer je
data online publiceert, voorzie dan een RESTful
webAPI, waarmee je gegevens als open data
ter beschikking kan stellen. Omgekeerd kan je
eigen data verrijken door de (open) data van
andere bronnen ermee te combineren.
API’s werken dus als doorgeefluikjes van informatie of functionaliteit, zonder dat de ontwikkelaars moeten weten hoe de software exact
werkt. Daardoor wordt het eenvoudig om
een modulaire architectuur te ontwikkelen: in
plaats van één softwarepakket dat in alle functies moet voorzien, worden functies à la carte
toegevoegd door programma’s met elkaar te
laten communiceren. Is een component verouderd of ontoereikend, dan wordt die vervangen
door een andere. Zo maakt het registratiesysteem CollectiveAccess gebruik van een open­
sourceprogramma Imagemagick om beelden
te bewerken.
zoeken.bibliotheek.
be maakt gebruik
van webAPI’s om
bibliotheekrecords
te verrijken met
afbeeldingen en recensies.
Een tweede voordeel is dat derden via het
web gemakkelijk gebruik kunnen maken
van dezelfde data of functies. Dat is vooral
het geval bij publieke, webgebaseerde API’s
(webAPI’s). Een voorbeeld is de Librarything
API, die op basis van een ISBN een volledige
beschrijving van een boek bezorgt. Soms worden op basis van dergelijke webservices volledige websites gevuld (mashups).
>Dit artikel werd bezorgd door PACKED vzw dat als experti-
Standaarden
secentrum digitaal erfgoed kennis, ervaring en deskundig-
Om het gebruik van API’s te vereenvoudigen zijn een aantal standaarden bepaald.
Vragen voor PACKED vzw zijn welkom via [email protected].
heid omtrent digitaal erfgoed centraliseert en verspreidt.
META 2014 | 2 |
31
“De ‘diligente zoektocht’
naar rechthebbenden die
instellingen volgens de
richtlijn moeten uitvoeren,
vraagt veel werk en
maakt massadigitalisering
onbetaalbaar.”
essay
> Lees ook p. 8 en 38
Auteursrecht:
een balans uit evenwicht
Bruno Vermeeren, VVBAD
Over recht wordt vaak gesproken in termen van evenwicht. Vrouwe Justitia draagt niet voor
niets een weegschaal. Dat geldt ook voor het auteursrecht, waar de traditie wil dat er een
evenwicht gezocht wordt tussen de rechten van de rechthebbenden (auteurs, uitgevers, producenten, uitvoerende kunstenaars …) en van de gebruikers. Dat zoeken naar evenwicht leidt
ook tot de nodige vaagheid in de antwoorden van de politieke partijen op het memorandum
van de VVBAD, zoals u elders in dit nummer kan lezen.
In weerwil van het gangbare discours, zit het evenwicht tussen
de belangen van gebruikers en rechthebbenden niet ingebakken
in het auteursrecht. Het uitgangspunt is immers dat het auteursrecht exclusief toekomt aan de rechthebbenden. De belangen
van de gebruikers worden gegarandeerd door welomschreven
beperkingen en uitzonderingen op de rechten van de auteurs. Dat
houdt in dat als er nieuwe vormen van distributie of gebruik ontstaan, zoals nu in onze netwerkmaatschappij het geval is, gebruikers hiervoor telkens uitdrukkelijk toestemming moeten vragen.
Dat leidt dan bijvoorbeeld tot moeilijke onderhandelingen tussen
uitgevers en bibliotheken over het uitlenen van e-boeken. Daar
bestaat immers geen wettelijke uitzondering voor.
Leenrecht voor e-boeken en andere
uitzonderingen
Nieuwe vormen van gebruik van auteursrechtelijk beschermd
werk, zijn momenteel niet mogelijk zonder toestemming van
de rechthebbenden. SA&S is dan ook van oordeel dat er een
uitbreiding van de bestaande uitzonderingen moet komen.
Momenteel springt vooral het leenrecht voor e-boeken in het
oog, nu zowel in Nederland als in Vlaanderen systemen voor het
uitlenen van e-boeken gelanceerd worden. Bibliotheken moeten zelf kunnen beslissen welke e-boeken ze willen opnemen in
hun collectie en tegen welke voorwaarden ze die willen uitlenen.
Uiteraard moet daar een leenvergoeding tegenover staan, zoals
ook nu voor papieren boeken het geval is.
Voor een auteursrecht in balans
De belangrijkste beperking is die van de tijd. Het auteursrecht
is niet eeuwigdurend, maar beperkt tot zeventig jaar na overlijden van de auteur. Na die periode komt het beschermde werk
in het publieke domein en kan het vrij gebruikt worden. Die
zeventig jaar is een uitbreiding t.o.v. de Conventie van Bern uit
1886 (de laatste versie die door België werd geratificeerd is die
van 1971) die de bescherming beperkt tot vijftig jaar na overlijden en illustreert de voortdurende expansie van het auteursrecht wereldwijd.
In hun memorandum Voor een auteursrecht in balans pleiten de leden van het Samenwerkingsverband Auteursrecht &
Samenleving (SA&S), waar ook de VVBAD deel van uitmaakt,
dan ook voor grenzen aan de uitbreiding van het auteursrecht.
Zo zou het principe van de beschermingsduur op een heel andere
manier geregeld kunnen worden. Het octrooirecht, waar vaak
grote commerciële belangen mee gemoeid zijn, voorziet maar in
een beschermingsduur van twintig jaar. Waarom zou het auteursrecht dit voorbeeld niet kunnen volgen? Die periode zou verlengd
kunnen worden op voorwaarde dat de auteur zijn werk na afloop
van deze twintig jaar laat registreren. Dat zou meteen het voordeel hebben dat er een register bestaat van beschermde werken.
Instellingen zouden dus nooit meer in onzekerheid verkeren over
de status van een werk en ook de rechthebbenden zouden in
principe altijd eenvoudig traceerbaar zijn.
SA&S geeft ook andere voorbeelden van wenselijke uitzonderingen. Zo mogen bibliotheken en archieven delen van hun collectie waarop auteursrecht rust, digitaliseren. Ze mogen deze
echter alleen maar ter beschikking stellen van hun gebruikers
op terminals in hun gebouwen. Gebruikers verwachten echter
dat deze ook online beschikbaar zijn. De Auteurswet moet daarnaast meer mogelijkheden bieden voor het behoud en het digitaal beschikbaar maken van erfgoedcollecties voor niet-commercieel gebruik. Ook een uitbreiding voor mensen met een
leesbeperking is wenselijk.
De bestaande uitzonderingen kunnen bovendien uitgehold
worden. Momenteel kunnen bepaalde rechten voorzien in de
Auteurswet ongedaan gemaakt worden door contracten of
licenties. Dat is uiteraard onaanvaardbaar: alle uitzonderingen
moeten van ‘dwingend recht’ zijn en voorrang krijgen op contractuele bepalingen. Rechthebbenden kunnen digitaal materiaal ook beschermen met kopieerbeveiliging (Digital Rights
Management of DRM). Dat maakt het bijvoorbeeld moeilijk om
kopies te maken voor preserveringsdoeleinden, ook al mag
dat volgens de Auteurswet wel. SA&S vraagt dan ook dat de
Auteurswet zo aangepast wordt dat technische beschermingsmaatregelen omzeild kunnen worden wanneer instellingen van
een legitieme uitzondering gebruik wensen te maken.
META 2014 | 2 |
33
essay
Het Angelsaksische ‘copyright’ gaat op een andere manier om
met uitzonderingen. Een ‘fair use’-bepaling maakt het voor
instellingen mogelijk om auteursrechtelijk beschermd materiaal op nieuwe manieren te gebruiken, op voorwaarde dat ze de
commerciële belangen van de rechthebbenden niet schaden. In
geval van betwisting, is het de rechter die beslist of er inderdaad
sprake is van ‘geoorloofd gebruik’. Ook bij ons zou een dergelijke ‘open norm’ welkom zijn, vindt SA&S. Criteria die kunnen
meespelen om te beslissen of het gebruik fair is, zouden onder
meer de aard van het gebruik zijn (educatief, niet-commercieel)
en het effect van het gebruik om de potentiële markt of waarde
van het beschermde werk.
langer op de agenda staat. Het blijft vaak onduidelijk welke
auteurs aangesloten zijn bij een beheersvennootschap, welke
licenties en tarieven deze hanteert en welk repertoire en welke
rechten zij vertegenwoordigt. SA&S zou graag zien dat de toekomstige Europese richtlijn over de collectieve beheersorganisaties deze verplicht om alle noodzakelijke informatie over
hun diensten te verschaffen en om hun licentievoorwaarden
te baseren op objectieve criteria. Er moeten aangepaste tarieven voorzien worden voor cultureel of educatief gebruik zonder commercieel doel. Er moet werk gemaakt worden van één
loket dat doorverwijst naar de juiste beheersvennootschap om
rechten te klaren.
Toegang tot informatie
Transparante beheersvennootschappen is een concrete vraag
die, samen met uitbreiding van de uitzondering voor mensen
met een leesbeperking, op steun kan rekenen van verschillende
politieke partijen, zoals uit het artikel ‘Wie bouwt er mee?’ elders
in dit nummer van META blijkt. Maar verder blinken de partijen uit in vaagheid. Zo is het bijzonder teleurstellend dat geen
enkele partij zich uitspreekt over een leenrecht voor e-boeken,
een thema dat momenteel hoog op de agenda staat en waar
de VVBAD in de komende weken nog actie rond zal voeren.
Digitalisering is een belangrijke opdracht voor bibliotheken,
archieven en erfgoedinstellingen. Voor werken waarop nog
auteursrecht rust, zowat alles wat in de twintigste eeuw geproduceerd werd, is daarvoor toestemming van de rechthebbenden
vereist. Zeker bij massadigitaliseringsprojecten is vaak niet meer
te achterhalen wie die rechthebbenden zijn. Europa keurde in
2012 wel een Richtlijn Verweesde Werken goed, maar deze is
in de praktijk onwerkbaar. De ‘diligente zoektocht’ naar rechthebbenden die instellingen volgens de richtlijn moeten uitvoeren, vraagt veel werk en maakt massadigitalisering onbetaalbaar.
SA&S vraagt een meer laagdrempelige invulling van de diligente
zoektocht. De richtlijn moet overigens nog omgezet worden
in Belgisch recht. Uiteraard moet de institutionele gebruikers
daarbij betrokken worden.
Met een consultatie over de herziening van het auteursrecht,
staat het thema ook op de Europese agenda. De consultatie
bood instellingen en organisatie de kans om de problemen
waarmee zij geconfronteerd worden, over te brengen aan de
Europese Commissie. SA&S formuleerde een modelantwoord en
“Het octrooirecht, waar vaak grote commerciële
belangen mee gemoeid zijn, voorziet maar in een
beschermingsduur van 20 jaar. Waarom zou het
auteursrecht dit voorbeeld niet kunnen volgen?”
Ook de herziene richtlijn op hergebruik van overheidsinformatie
moet nog omgezet worden in Belgisch recht. De richtlijn verplicht overheden om informatie waarvan zij zelf het auteursrecht bezitten, ter beschikking te stellen voor hergebruik. SA&S
vindt dat deze omzetting rekening moet houden met de specifieke opdrachten en noden van de instellingen, met hun precaire publieke financiering en met de praktische uitvoerbaarheid
van de maatregelen. Concreet betekent dat onder meer dat de
financiering op lange termijn van de databanken gegarandeerd
is. Een open-databeleid moet ook ruimte geven aan de ontwikkeling van diensten door publieke instellingen. Die moeten kunnen aangerekend worden aan de afnemers.
Net zoals de VVBAD in haar eigen memorandum, vraagt SA&S
de garantie dat onderzoek gefinancierd met publieke fondsen altijd in open access beschikbaar wordt gesteld. Uitgevers
zouden bovendien ook hun datacollecties, zoals reeksen foto’s,
teksten en video’s, open moeten stellen voor datamining, zelfs
als ze nog beschermd worden door het auteursrecht. Op die
manier komen deze gegevens beschikbaar voor wetenschappelijk onderzoek. riep bibliotheken, archieven en erfgoedinstellingen op om te antwoorden op de bevraging. De consultatie bevatte enkele zorgwekkende vragen. Stel u voor dat het linken naar een website of
naar andere content die beschermd wordt door het auteursrecht
alleen nog mogelijk is met uitdrukkelijke toestemming van de
rechthebbenden. Het hele functioneren van het internet wordt
meteen onderuit gehaald. De kans dat het zover komt, lijkt niet
groot. Maar het feit alleen dat de Europese Commissie de optie
vermeldt, illustreert dat sterke krachten ijveren voor een verdere
uitbreiding van het auteursrecht.
Waakzaamheid blijft dan ook geboden. De consultatie zal ongetwijfeld leiden tot verder overleg op Europees niveau. Europese
richtlijnen en internationale verdragen moeten omgezet worden in nationale wetgeving. In die omstandigheden is een
krachtenbundeling zoals die van het Samenwerkingsverband
Auteursrecht & Samenleving, absoluut noodzakelijk. SA&S wordt
gedragen door FARO, Bibnet en — sinds kort — de Vlaamse
Universiteiten en Hogescholen Raad (VLUHR). Joris Deene, de
jurist in dienst van SA&S weet nog even wat gedaan …
>www.auteursrechtensamenleving.be
Transparante beheersvennootschappen
Transparantie van de beheersvennootschappen — Sabam en
Reprobel zijn allicht de meest bekende — is een thema dat al
3
4 | META 2014 | 2
COLUMN
Geld gezocht
Eva Simon
Stille weldoeners zijn er altijd geweest,
maar zouden ze ook wel willen doen voor
hun door besparingen getroffen bibliotheek?
Steenrijke bejaarden die een rigoureuze
fooi achterlaten op de krantenleestafel.
Vijftigers die hun pas ontvangen erfenis
liever uitdelen aan de medewerkers van
de bib dan aan hun kinderen. Puissante
tweeverdieners die geldenveloppen tussen de boeken verbergen. Een actiegroep
van leesgrage pubers die ‘s nachts overal
te lande eurobiljetten in terugbreng­
bussen deponeert.
Onmogelijk dat de gebruiker zijn kapitaal met de arme bibliotheek wil delen.
Hij gaat juist naar de bib, omdat hij geen
frank wenst uit te geven. Oude boeken
doneren, dat wel, maar grote sommen
geld overmaken?
Toch komt er op een dag misschien een
mecenas langs die een cheque uitschrijft.
Een captain of industry, katholiek of bikkelharde ‘Wolf of Wall Street’. Wie weet
wie zich allemaal het lot van de bibliotheken aantrekt. Wie weet wie zomaar
de ontoereikende aankoopbudgetten zal
komen aanvullen. Rijkaards genoeg bij
wie het geweten knaagt, omdat ze in een
ver verleden net iets te veel bladzijden uit
boeken hebben gescheurd. Op een dag
schenken zij hun hele hebben en houden
weg. Aan de bibliotheek! Een fortuin zo
groot dat zelfs Rem Koolhaas het nieuwe
gebouw wil komen ontwerpen.
In de toekomst laten topmanagers hun
excessieve opzegvergoedingen niet
zomaar meer vallen. Ze storten hun vertrekpremie integraal door. Naar de plaatselijke bibliotheek! In ruil mag zo’n man
op zijn minst een weekje als vrijwilliger
meedraaien. Hij moet toch kunnen ervaren hoe nodig zijn centen zijn. Liefst
onder het toeziend oog van een VTMcameraploeg. Wie weet welke miljonairs
het zich allemaal persoonlijk aantrekken
dat het met de bibliotheken bergafwaarts
gaat.
Zal het ooit zover komen: de openbare bibliotheek als charitatieve instelling waaraan men zijn vermogen weggeeft? Krijgt deze sector weldra ook een
crowdfundingplatform, druk bezocht
Eva werkt als docente aan de
Bibliotheekschool Gent en vermaakt
zich onder het motto ‘informatie
organiseren is een kunst’ met sociale
media en metadata. In 2010 stond ze
aan de wieg van de Vlaamse Bib Web
Awards. Eva is al jarenlang actief in de
VVBAD. Ze is redactielid van META
en de Wegwijzer voor bibliotheken &
documentatiecentra.
door champagne slempende burgers?
Besparingen zijn één ding, maar daarom
beginnen geloven in met gouden kettingen omsnoerde weldoeners?
De openbare bibliotheken zijn vooralsnog niet het voorwerp van mecenaat.
Niets belet hen verder te dromen van de
altruïstische prins in de witte Porsche.
minds
citaat
Library
Here is where people,
One frequently finds,
Lower their voices,
And raise their minds.
Richard Armour, Light Armour
META 2014 | 2 |
35
DE VRAAG
Crowdsourcing in het stadsarchief:
een return on investment?
Marika Ceunen, stadsarchief Leuven
In 2004 zette het stadsarchief van Leuven zijn eerste stappen in crowdsourcing. Het begon
met enkele vrijwilligers die kwamen helpen bij het schonen van archief. Vijf jaar geleden startten we ook in het kader van het digitaliserings- en ontsluitingsproject van de Leuvense schepenbankregisters (Itinera Nova) een vrijwilligerswerking op. Momenteel zijn hiervoor meer dan
50 vrijwilligers actief. Speciaal voor deze crowdsourcing hebben we een website en een op
maat ontwikkelde transcriptietool laten maken (www.itineranova.be).
De basis van en absolute voorwaarde voor elke vrijwilligerswer- team en vereist ook goede afspraken. Voor de coaching van de
Itinera Nova vrijwilligers volstaat een voltijdse projectmedewerker
king is een win-winsituatie. Voor onze sterk gediversifieerde
vrijwilligersgroep betekent dat meer dan alleen maar het bie- nog nauwelijks. We bieden hen een opleiding in het transcriberen
van 15e-eeuws ambtelijk
den van een zinvolle
Middelnederlands aan
vrijetijdsbesteding met
en een online bijschomaatschappelijk engalingsaanbod (tutorial.
gement. Onze vrijwilliitineranova.be). Zowel
gers willen hun talenten
online (via de NING) als
benutten, nieuwe vaaroffline vormen de vrijdigheden ontwikkelen
willigers een (h)echte
en in hun vrije tijd een
gemeenschap. Jaarlijks
uitdaging aangaan, zonorganiseren we voor en
der harde verplichtingen
met hen een uitstap naar
en waarbij ze vooral zelf
een ander archief en een
de intensiteit en duur
etentje. Daarnaast zijn er
kunnen bepalen. Dat ze
ongeveer acht Meet-IN’s
op die manier ook ‘conper jaar: vergaderingen
tact met het verleden’
DO’s en DONT’S van crowdsourcing
waarop de organisatoervaren en het archief
rische en inhoudelijke
en zijn werking van bin• Maak duidelijke en voor alle vrijwilligers gelijke afspraken over prakaspecten van het schenenuit leren kennen,
tische zaken zoals de zones in de werkruimten waar zij al dan niet
penbankproject met hen
speelt zeker ook mee (cf.
toegang toe hebben, de koffie die ze wel of niet krijgen, de manieren
besproken worden en zij
vimeo.com/65506256).
waarop ze feedback mogen verwachten…
hun visie en voorstellen
• Geef de vrijwilligers een contract, waarin bepaald is welke activiteiten
kunnen geven. Dat kost
Voor het archief zit de
onder hun vrijwilligerswerk vallen, hoe ze daarbij verzekerd zijn, op
allemaal werktijd van de
‘win’ niet alleen in het feit
welke faciliteiten ze aanspraak kunnen maken.
archiefstaf, maar zonder
dat door de vrijwilligers
• Stimuleer hun leergierigheid, maar leg ze niet op.
ondersteuning en investaken worden opgeno• Voorzie in mogelijkheden tot sociaal contact. Vrijwilligers die elkaar
tering werkt crowdsourmen die anders niet of
hebben leren kennen, stimuleren en ondersteunen elkaar ook wedercing niet.
veel trager zouden uitzijds.
gevoerd worden. Zij zijn
• Beschouw vrijwilligers niet als werknemers die je evalueert op basis
Zonder onze vrijwilligers
ondertussen ook echte
van taakafspraken, maar als bondgenoten die soms scherp kunnen
zou de werking van het
ambassadeurs van het
analyseren wat goed en wat minder goed loopt in de professionele
Leuvens stadsarchief
stadsarchief geworden.
werking.
vandaag veel beperkter
Zij dragen onze werking
• Durf verantwoordelijkheid uit handen geven, maar behoud de controle
en veel minder zichtbaar
uit in brede lagen van de
en beslissingsbevoegdheid.
zijn. Ze vervangen niesamenleving, bij mensen
• Creëer de sfeer en omstandigheden die je als mogelijke vrijwilliger zelf
mand binnen het profesdie anders wellicht nooit
hoopt te vinden in een organisatie.
sionele archiefteam en
iets over een archief, zijn
• Voorzie overleg- en inspraakmogelijkheden via online groepscommunemen de onderbemanwerking en zijn nut zounicatie en op georganiseerde momenten.
ning ook helemaal niet
den horen.
weg maar ze dragen wel
op een unieke en comMaar de meerwaarde
plementaire wijze bij tot
van deze win-win bestaat
uiteraard alleen als een return on investment. De vrijwilligerswer- de hedendaagse werking én netwerking van ons gemeenschappelijk archief. Voor ons zijn de crowdsourcende vrijwilligers dus
king vergt permanente aandacht en opvolging, brengt extra taken
met zich mee, vraagt een duidelijke contactbereidheid van het niet meer weg te denken uit een 21e-eeuwse archiefwerking.
3
6 | META 2014 | 2
Het cijfer / Het plan
222
Minstens 222 organisaties in Vlaanderen
en Brussel werken aan mediawijsheid,
volgens de meest recente veldstudie van
Mediawijs.be, het kenniscentrum mediawijsheid (in samenwerking met partner CEMESO-VUB). Aan de hand van
een online vragenlijst, die door 222 spelers werd ingevuld, inventariseerde en
beschreef Mediawijs.be de organisaties
in het mediawijsheidsveld.
Dat veld blijkt zeer divers te zijn, met
actoren uit verschillende beleids- en
maatschappelijke velden, zoals het sociaal-cultureel werk, het jeugdwerk en de
media. Ook de bibliotheken zijn goed vertegenwoordigd in de databank. Maar liefst
de helft van de lokale organisaties gaf aan
een bibliotheek te zijn. Verder staat bij
heel wat organisaties mediawijsheid niet
centraal in de werking, maar maakt het
wel een wezenlijk onderdeel uit van de
activiteiten. Dit toont aan dat mediawijsheid een zaak is die verschillende organisaties aanbelangt.
Het mediawijsheidsveld doet het zeker
niet slecht, zo blijkt uit deze studie. Er zijn
heel wat organisaties die op verschillende
manieren werken aan mediawijsheid. Toch
vallen er ook enkele hiaten te identificeren. Zo vallen mensen met een beperking
vaak uit de boot en ligt de nadruk hoofdzakelijk op digitale media.
De mediawijze organisaties werden
tevens online beschikbaar gesteld aan de
hand van een sectorkaart op Mediawijs.
be. Deze kaart geeft een mooi geografisch overzicht van de actoren in het veld.
Bovendien kan je door bepaalde filters
in te stellen (zoals doelgroep, focus of
media) heel eenvoudig naar organisaties
zoeken. Ook het rapport zelf zal binnenkort te downloaden zijn op de site.
Een nieuwe start voor
het wetenschappelijk
bibliotheekwerk
Op 16 oktober 2013 besliste de Algemene Vergadering van
de vzw Vlaams Overlegorgaan inzake Wetenschappelijk
Bibliotheekwerk (VOWB) om deze vereniging op te heffen.
Daarmee komt een einde aan een belangrijk stuk bibliotheekgeschiedenis, dat op een andere plek in META zeker nog aandacht verdient.
Dat de Algemene Vergadering het VOWB in vereffening stelde,
betekent niet dat zij de activiteiten van deze vereniging zinloos of voorbijgestreefd vond. Integendeel. Tijdens dezelfde bijeenkomst besliste zij ook om de activiteiten van het VOWB in
de toekomst elders onder te brengen. Het consortiumgedeelte,
voor de gezamenlijke aankoop van toegang tot wetenschappelijke informatiebronnen, wordt overgedragen aan Elektron vzw.
Elektron zal hiertoe haar statuten wijzigen en wordt daarmee
de enige consortiumvereniging in Vlaanderen. Het projectwerk
van het VOWB wordt ondergebracht bij de VVBAD. Momenteel
zijn er twee lopende projecten: enerzijds Ok!pi2 dat statistische gegevens verzamelt over wetenschappelijke bibliotheken
in Vlaanderen in functie van benchmarking en belangenbehartiging en anderzijds het depotproject waarbij wetenschappelijke
bibliotheken afspraken maken over het bewaren van wetenschappelijke tijdschriften in gedrukte vorm (een pilootproject
rond biomedische collecties werd met succes afgerond en er
is belangstelling om soortgelijk werk voor andere onderwerpsdomeinen te doen).
De VVBAD bekijkt nu hoe de overdracht van het wetenschappelijk projectwerk best geregeld kan worden. Er wordt gezocht
naar financiering om de bestaande projecten te kunnen voortzetten en om nieuwe projecten te kunnen opstarten. Binnen
de VVBAD zal een gepaste structuur moeten opgezet worden.
Het VOWB telde onder haar leden immers zowel hogescholen en universiteiten als andere wetenschappelijke bibliotheken. Vertegenwoordigers zetelden er met een mandaat van
hun instelling. Binnen de VVBAD zijn deze instellingen aanwezig in de sectie Hogeschoolbibliotheken en in de sectie
Wetenschappelijke en Documentaire Informatie; daarin kunnen
leden ook als persoonlijk lid deel uitmaken van een bestuur.
Een werkgroep onderzoekt toekomstgerichte scenario’s. De
nieuwe structuur moet in elk geval duidelijke, bindende afspraken mogelijk kunnen maken tussen instellingen onderling zodat
het projectwerk in Vlaamse wetenschappelijke bibliotheken in
de beste omstandigheden kan voortgezet worden.
Wordt ongetwijfeld vervolgd…
Jana Bens, Onderzoekster Veldstudie
Mediawijsheid
Bruno Vermeeren
Met dank aan Trudi Noordermeer en Patrick Vanouplines
META 2014 | 2 |
37
kroniek
30 jaar IBW: Europeana Datamodel en zijn potentieel voor Digital
Humanities.
Antwerpen – 20 december 2013
Roxanne Wyns is business
consulent voor de museum­sector bij KU Leuven spinoff LIBIS Bibliotheek­automa­
tisering. Zij vervangt prof.
Stefan Gradmann (directeur
Universiteitsbibliotheek KU
Leuven), die wegens gezondheidsproblemen verstek moest
geven. De focus van deze
lezing wordt daarom beperkt
tot het Europeana Datamodel
(EDM).
In deze lezing worden antwoorden gegeven op vragen
zoals: Wat is Europeana? Wat
is hun datamodel? Waarom
heeft Europeana behoefte
om een dergelijk datamodel
(EDM) op te stellen? Wat zijn
de voor- en nadelen van een
EDM?
Europeana is een portaalsite en heeft als doel het cultureel erfgoed van Europa
samen te brengen. Het stim u l e e r t b ove n d i e n e e n
nauwe samenwerking tussen musea, bibliotheken en
archieven. Aggregatoren
(leveranciers van objecten en
hun metadata) — nationaal,
regionaal (bijv. Erfgoedplus),
maar ook op institutioneel
vlak — vormen een trechter
om de verschillende formaten
samen te brengen tot één formaat. Aanvankelijk (tot 2011)
werd er gewerkt met het ESEmodel (Europeana Semantic
Elements) met Dublin Core
als basis, maar dit veroorzaakte heel wat verlies van
datarijkdom. Er was bovendien slechts één visualisatie
per beschrijving mogelijk.
In het strategisch plan voor
de periode 2011-2015 worden
de positieve aspecten, zoals
aggregatie, verder uitgebreid.
Europeana wil de samenwerking tussen de verschillende
3
8 | META 2014 | 2
organisaties bevorderen en
tracht het portaal nog beter
toegankelijk te maken voor
iedereen met een interesse
voor erfgoed. Daarnaast zijn
er nieuwe prioriteiten waarbij
Europeana de focus legt op
Linked Open Data (gebaseerd
op semantic web technologie) en hergebruik van deze
data. Er komt meer nadruk op
kwaliteit, onder andere door
het introduceren van een star
rating system en door toevoeging van permalinks naar
de oorspronkelijke data. Er
wordt bovendien meer aandacht besteed aan een meertalig platform en copyright.
Ten slotte wordt er gewerkt
met thema’s, bijv. Europeana
1914-1918, Europeana Fashion...
Het Europeana Data Model
(EDM) vervangt het ESEmodel en zorgt ervoor dat
Europeana past in een
linked-data-omgeving. Dit
datamodel zorgt voor een
verrijking van de metadata.
Bovendien wordt er een
onderscheid gemaakt tussen
het object zelf en de digitale representatie, waardoor
er verschillende afbeelding­en
aan één beschrijving kunnen toegevoegd worden. Met
semantic web technologie
worden er links gelegd tussen de verschillende records
en naar thesauri door middel
van URI’s. Ook hiërarchische
relaties — een sterk punt uit
de archiefsector — en meertalige trefwoorden worden toegevoegd.
De basis van EDM wordt
gevormd door verschillende
standaarden: Open Archives
Initiative Object Reuse and
Exchange (OAI-ORE, een
protocol dat standaarden
definieert voor de beschrijving en uitwisseling van web
resources), Dublin Core (eenvoudig en stabiel, maar niet
rijk genoeg), SKOS (Simple
Knowledge Organization
System), CIDOC conceptual reference model en
RDF (Resource Description
Framework; maakt gebruik
van XML en URI’s). Hiermee
komen we naadloos terecht in
de Web 3.0-omgeving waarbij
geen documenten (gemaakt
door mensen) maar data
(gegenereerd door machines en verrijkt met context
en betekenis) centraal staan.
Andere voorbeelden van platformen/portalen die gebruik
maken van RDF zijn thepund.it
en reasearchspace.org (British
Museum).
Het was een vrij technische
voordracht, degelijk en getuigend van grote expertise maar
weinig opiniërend.
Werner Beyens en
Marleen Marynissen
kroniek
Studiereis vakgroep Film & Muziek
Rotterdam – 16 januari 2014
Begin januari bezochten 16
collega’s van de vakgroep
Film & Muziek de Centrale
Discotheek van Rotterdam, de
grootste muziekcollectie van
Europa waar 400.000 cd’s,
goed voor 4,5 miljoen tracks,
beluisterd kunnen worden.
Het businessmodel steunt op
vier pijlers. Blikvanger is het
Muziekcentrum waar iedereen,
lid of niet, gebruik kan maken
van 24 pc’s om de gehele collectie te beluisteren. Alle cd’s
kunnen aangevraagd worden waarna ze binnen enkele
minuten door magazijnpersoneel klaargelegd en opgehaald kunnen worden. Een
derde service is IBL, waarbij
dagelijks honderden cd’s verstuurd worden naar alle deelnemende Nederlandse bibliotheken. Ook digitale IBL is al
mogelijk. Ten slotte is de CDR
bezig met Emuziek waarbij
bibliotheken het volledige
pakket in hun eigen lokalen
gratis kunnen aanbieden maar
ook waarbij bibliotheekleden
thuis, mits bepaalde restricties,
een deel van de totale collectie kunnen beluisteren.
smaakverbreding) en over de mogelijkheid om
dezelfde digitale diensten ook in Vlaanderen
te kunnen aanbieden. De vakgroep heeft
zich voorgenomen om druk te zetten op de
bevoegde instanties om fondsen vrij te maken,
de auteursrechten te regelen om het gehele
CDR-aanbod ook aan onze Vlaamse gebruikers
aan te bieden.
Met dank aan Rotterdam voor de professionele,
inspirerende maar ook hartelijke ontvangst (én
de lekkere taartjes)
Chris Vandenbroucke
Foto’s: Karen Destoop
Achter de schermen, zagen
we de hoesjesfotografen, de
catalografen en de rippers
aan het werk. Niet alleen van
hun gestroomlijnde en efficiënte werkwijze maar ook van
de technische uitleg waren
we onder de indruk. En ook
de cijfertjes: alle cd’s sinds
1983, sinds een paar jaar ook
de Belgische, werden aangekocht, jaarlijks worden er
200.000 cd’s verwerkt en
wekelijks worden nieuwsbrieven verstuurd.
Tijdens de koffiebreak mocht
de vakgroep vragen stellen
en ervaringen uitwisselen.
De discussie ging voornamelijk over het verschil tussen
CDR en streamingsites als
Spotify e.a. (meerwaarde van
CDR is de catalogus, de thesaurus en het gidsfunctie, de
META 2014 | 2 |
39
kroniek
CoderDojo
Openbare Bibliotheek Ieper – 1 februari 2014
Zaterdagmorgen 9 uur in de
bibliotheek van Ieper: 25 kinderen/jongeren (de jongste is
7, de oudste 15, én opvallend:
nogal wat meisjes!) — 8 coaches (mentors, ‘sensei’s’…)
— heel wat papa’s, mama’s,
opa’s — en bibliotheek­
medewerkers (‘cook’, fotograaf, coach, hulpje) -allemaal
even enthousiast!
CoderDojo kan beginnen.
Iedereen aan een laptop — vijf
minuten uitleg — allemaal aan
de slag. En spelenderwijs leren
coderen, programmeren: een
spelletje maken, een website
bouwen, een robot instructies geven, een app ontwikkelen. De coaches lopen rond —
geven hier en daar een tip, of
halen even de handen door
het haar als één van de kinderen zelf met een onverwachte
oplossing komt — kennis delen
is de beste manier om kennis
op te doen. Ontdekken dat
programmeren vooral logica
is, alles in de juiste stappen
ontleden. Meteen resultaat
zien. Tegen de middag is er
showtime — kom vooraan en
toon wat je gemaakt hebt!
Ongelooflijk hoe dat meisje
van 7 gegroeid is!
De toekomst is digitaal.
Programmeren zal meer dan
ooit een basisvaardigheid
worden. De discussie of dat
ook op school moet, is de
laatste tijd volop in de pers
gekomen. CoderDojo is een
wereldwijde non-profitbeweging die aan kinderen tussen
6 en 18 jaar de kans wil bieden om te ervaren dat leren
programmeren (en ruimer
ICT — en STEM = Science,
Technology, Engineering,
Mathematics) superleuk is.
CoderDojo vond zijn oorsprong in 2011 in Ierland
— waaide begin 2013 over naar
Vlaanderen — loopt intussen
in 14 gemeenten en de wachtlijsten zijn eindeloos. De principes zijn eenvoudig — alles
gebeurt op vrijwillige basis,
alles is gratis, de nadruk ligt
op open source.
De rol van de bibliotheek
daarbij? De zaak begon te
rollen na een mailtje van de
leadcoach (die man was zelf
nog maar en paar maand aan
boord van de CoderDojoboot gestapt!) die op zoek
was naar een gratis ruimte in
Ieper en na een tip ook aan
de bibliotheek gedacht had.
Hij vond in ons een al even
enthousiaste partner — het
stadsbestuur gaf meteen
groen licht — enthousiasme
is een lopend vuurtje blijkbaar. En dus wordt een deeltje van de bibliotheek één
zaterdagmorgen per maand
omgetoverd in een dojo — er
is altijd al wifi — en wij zorgen
voor koffie/ontbijt voor de
coaches, een drankje, stukje
cake, chips voor de kids. Wat
krijgen we in ruil? Een flinke
veegbeurt die het beetje stof
dat hier en daar nog ligt de
deur uit jaagt!
Want het was toch even met
de ogen knipperen toen een
paar dagen vóór de eerste
dojo plaatsgreep er een artikel in de krant stond waarin
de journalist tot twee keer
toe “bibliotheek” en “stoffig
imago” in dezelfde zin schreef.
Excuseer? Heel erg stoffige
journalistiek: wie in een doorsnee Vlaamse bibliotheek binnenwandelt, weet meteen dat
deze sector de voorbije jaren
heel erg innovatief en creatief
bezig is — wat niet van alle
sectoren gezegd kan worden.
De kernopdracht van de
bibliotheek is onveranderd:
kansen bieden, mogelijkheden voorzien (of ook nog: de
mogelijkheid bieden om kansen te grijpen) — vooral dan
aan wie die kansen anders
heel moeilijk krijgt. We doen
dit met de collectie en zullen
dit ook blijven doen. Maar we
doen dit ook door ruimte te
bieden voor ontmoeting, voor
ontdekking. Door workshops
en tentoonstellingen. Door
discussie en coaching. Met
informatie vervat in de materialen — maar ook met de kennis en vaardigheden van personeel én gebruikers. Er is nog
altijd “uitlenen” — er is vooral
ook “delen”.
CoderDojo past perfect in
deze invulling.
Eddy Barbry
>http://tinyurl.com/ouyvnkb
40 | META 2014 | 2
kroniek
International Council on archives
Brussel – 23 en 24 november 2013
Een unieke kans voor veel sommige maar niet alle van
Belgische archivarissen: een deze euvels verklaren.
congres van de International
Het programma was erg
Council on Archives in onze
eigen hoofdstad. Voor vele gevuld en ik zal mij dan ook
Belgische archivarissen was moeten beperken tot enkele
dit hoogstwaarschijnlijk het zaken die mij persoonlijk zijn
enige ICA-congres waaraan ze opgevallen. De lezingen over
ooit zullen deelnemen. En het het hergebruik van overthema van het congres gaat heidsinformatie en de daarmij als overheidsarchivaris ter aan gelinkte ‘Open Data
harte: 1) de mogelijkheid tot Movement’ waren voor mij
het afleggen van verantwoor- een eerste concrete aanrading (accountibility), 2) trans- king met deze problematiek.
parantie alias openbaarheid De Europese regelgeving over
het hergebruik van overheidsvan bestuur (transparency) en
informatie is in België omge3) de toegang tot informatie.
Het congres begon voor mij zet in wetten en decreten,
persoonlijk met een valse maar deze kwestie bleef voor
noot: de inschrijvingen verlie- mij tot nog toe nogal mystepen bijzonder stroef. Daarna rieus. Het is mij nu duidelijk
mochten verschillende deel- dat de archivarissen een zeer
nemers, waaronder onder- belangrijke rol te spelen hebben in deze hele problemagetekende, niet meer binnen
in de aula, zogezegd omdat tiek. De data die men publiek
deze volzet zou zijn. Achteraf ter beschikking stelt, dienen
konden we dan vernemen dat immers voorzien te worden
de aula helemaal niet vol zat. van de nodige contextgegeDe openingsceremonie en vens zodat de gebruiker goed
de keynotesprekers, kortom weet wat hij van deze data kan
de hele zaterdagvoormiddag, verwachten en welke illusies
hebben we dan maar gemist. hij zich vooral niet over deze
Ook uit andere aspecten kon data dient te maken. De archimen opmaken dat de organi- varis is vaak ook het enige persatie het niet gemakkelijk had: soneelslid van een organisade chaos ‘s zaterdags bij het tie dat een organisatiewijd en
intellectueel (en dus niet loubuffet, die de volgende dag
ter technisch) overzicht heeft
dankzij een betere organisatie
uitbleef, de onhandige manier (of zou moeten hebben) van
waarop de vergaderdocumen- de gegevens die in een organisatie aanwezig zijn.
ten voor de deelnemers aan
de Algemene Vergadering
van het ICA zijn verdeeld, het Naast de problematiek van de
feit dat we nog steeds de tek- ‘open data’, blijkt ook passieve
sten en presentaties van het openbaarheid van bestuur in
Congres niet kunnen raadple- vele landen nog steeds een
gen op internet, de onduide- belangrijk thema. Er zijn
lijkheid over de vraag of er al natuurlijk de spanningsvelden
dan niet handelingen van het tussen de openbaarheid van
bestuur en andere basisrechcongres zullen gepubliceerd
worden. Het onverhoopte suc- ten van de burger, zoals de
bescherming van de private
ces van het congres, dat veel
meer deelnemers had aan- levenssfeer, die volgens mij
getrokken dan verwacht, kan de andere basisrechten van
de burger die men als archivaris dient te verdedigen te vaak
overvleugelt. Hieraan wijdden
verschillende sprekers bijdragen. Maar daarnaast blijkt
dat in veel landen de burger
de passieve openbaarheid
van bestuur ondanks de wetgeving ter zake moeilijk kan
afdwingen. Een vraag is ook of
de openbaarheid van bestuur
aan de andere kant niet zorgt
voor ‘lege archieven’, waarbij
de politici en/of ambtenaren
zich bewust zijn van de mogelijkheid dat documenten ooit
zullen vrijgegeven worden en
als reactie daarop veel minder
aan archiefstukken toevertrouwen dan in het verleden.
Joris Vanderborght
>Lees ook de opinie van Dr Graham
Dominy, voormalig nationaal archivaris van Zuid-Afrika: http://tinyurl.
com/dominy
> Meer verslagen van het ICA congres en over het ‘reflectiemoment
over het belang en de betekenis van
gemeentearchieven’ vindt u terug op
onze website
META 2014 | 2 |
41
recensies
Het boek in
Vlaanderen
sinds 1800: een
cultuurgeschiedenis
In 1984 kwam Ludo Simons,
emeritus hoogleraar boek- en
bibliotheekwetenschap en
oud-bibliothecaris van verschillende Vlaamse culturele
instellingen, voor de dag met
het eerste deel van zijn studie
Geschiedenis van de uitgeverij in Vlaanderen. Terwijl boekwetenschapper Simons in dit
overzicht uitsluitend aandacht
had voor het Vlaamse uitgeefvak in de 19e eeuw, completeerde hij zijn omvangrijke
eenmansstudie in 1987 met
een tweede volume dat zich
volledig toespitste op de 20e
eeuw. Vreemd genoeg was er
tot dan toe in Vlaanderen op
dit terrein nauwelijks enige
voorstudie gedaan. Simons’
titanenarbeid werd onverwijld
verheven tot standaardwerk
en achteraf terecht bekroond
met velerlei prijzen. Op vraag
van uitgeverij Lannoo is er
nu deze grondig herziene en
sterk uitgebreide versie van
dit alom bejubelde naslagwerk dat in historische analyse en gedetailleerde volledigheid veruit onevenaarbaar
is. Deze keer schenkt Simons
extra aandacht aan de ontwikkeling van de boekhandel, de
lectuurvoorziening, de leescultuur en de complexe interactie met de Nederlandse uitgeverswereld. De ondertitel, die
eigenlijk een veel groter terrein impliceert dan ook werkelijk door de ex-bibliothecaris
behandeld, moet de cultuurhistorische dimensie van het
boek in de Vlaamse emancipatiestrijd nog meer in de verf
zetten.
Terwijl de allereerste Vlaamse
uitgevers zich in de eerste
42 | META 2014 | 2
helft van de 19e eeuw voornamelijk specialiseerden in vertalingen van Franse boeken,
beperkten de weinige auteurs
die toch in het Vlaams schreven zich aanvankelijk tot volksboeken, devote verhaaltjes en
almanakken. In Vlaanderen
kon men amper lezen of
schrijven en romans werden
er dan ook voornamelijk uitgegeven bij financiële gratie
van drukker en uitgever. Zo
gaat het verhaal dat Hendrik
Conscience, van wie algemeen wordt aangenomen aan
de wieg te hebben gestaan
van de Vlaamse literatuur,
zijn debuut In ’t Wonderjaer
(1837) uitsluitend heeft kunnen realiseren met geldelijke
steun van de Belgische vorst
Leopold I. Zelfs Guido Gezelle
en Stijn Streuvels moesten, in
de hoop van hun pen te kunnen leven, aankloppen in
Nederland dat in die tijd zijn
markt accuraat afschermde
van Vlaamse boeken. Tenzij
door Nederlandse uitgevers
op de markt gebracht of
door Nederlandse critici vakkundig de hemel in geprezen, was het slechte imago
van het Vlaamse boek in
Nederland toen al een feit. In
tegenstelling tot de situatie in
Nederland en die in de andere
ons omringende landen, is het
boek in Vlaanderen altijd heel
erg verbonden geweest met
diverse maatschappelijke stromingen. Zo waren idealisme
en ideologie bij ons, meer nog
dan louter commerciële overwegingen, een sterke motivatie voor het stichten van
een Vlaams boekenbedrijf. In
dit verband ziet Simons de
Vlaamse Beweging en de taalstrijd veruit als de belangrijkste motoren van het boek als
belangwekkende speler in de
geschiedenis van de Vlaamse
emancipatie. Uitgevers als
Joris Lannoo, Eugène de
Bock, Maurits de Meyer en
Albert Pelckmans waren doordrongen van het idee dat zij
een rol hadden te spelen
op weg naar een ‘Vlaamser’
Vlaanderen. Daarnaast vormden ook de Katholieke Kerk,
de socialistische arbeidersbeweging en andere geledingen in de samenleving aparte
zuilen die zorg droegen voor
een eigen boekcultuur. Door
het decreet van 1978 op de
openbare bibliotheken werd
zelfs de lectuurvoorziening in
het bibliotheekwezen grotendeels ideologisch ingekleurd.
Naast dergelijke geschiedkundige ontwikkelingen van het
boek en het boekenvak krijgen
ook de mensen en de bedrijven achter de boeken in deze
herziene editie hun plaats. Zo
passeren ruim 700 Vlaamse
uitgeverijen, waarvan de helft
pas na 1945 het levenslicht
zagen, en de meer dan 1500
personen die hierbij betrokken waren de revue. Terwijl
de meeste van de kleine boekbedrijven enkel heel summier
ter sprake komen, worden de
grote vernieuwers van het
boekenvak voorgesteld aan
de hand van uitvoerige biografische informatie in dikwijls
lezenswaardige essayistische
passages. Op treffende wijze
typeert Simons hun activiteiten en ambities en worden
de namen en boeken van hun
voornaamste auteurs secuur
vermeld. Deze immense studie laat zien dat zowel koopen vaklieden, idealisten als
opportunisten het uitgeven
van boeken van meet af aan
als een verdienstelijke nevenactiviteit beschouwden. Terwijl
het boek de laatste vijftig jaar
voornamelijk werd overgeleverd aan diverse marktstrategieën die het in alle stadia
van zijn bestaan als ‘product’
deed veranderen (denken we
maar aan het luisterboek, het
e-boek en de hype van de
bestsellers), verschrompelden ideologieën, verdampten
boekhandels tot ketens en
gingen uitgeverijen op in concerns. Ook deze voorbeelden
van veranderingen komen, net
als de regionale verschillen in
Vlaanderen en de sporen die
twee wereldoorlogen op het
Vlaamse boekenvak nalieten, in dit veelzijdige naslagwerk tussendoor aan bod.
Bovendien is de meeste opgenomen informatie door de
uitgebreide persoonsregister
met een rist uitgevers, boekhandelaren, drukkers, ontwerpers, auteurs, illustratoren en
boekverenigingen snel terug
opspoorbaar.
Bij de start van haar legislatuur
ontving huidig Vlaams cultuurminister Joke Schauvliege
deze toonaangevende studie
uit handen van boek.be, de
Vlaamse koepelvereniging
van het boekenvak. Hopelijk
is deze geschiedenis, waarin
de lezer warm wordt gemaakt
voor de grote maatschappelijke rol die het boek, als uniek
medium van kennisoverdracht,
tot nog toe heeft gespeeld en
nog spelen zal, geen al te stoffig leven beschoren in de boekenkasten van haar kabinet.
Bjorn Verlinden
>Het boek in Vlaanderen sinds 1800:
een cultuurgeschiedenis / L. Simons.
– Tielt: Lannoo, 2013. – 639 p. : ill.
recensies
Buiten zinnen van
leeswoede: de vrolijke
avonturen van een
boekenneuroot
Beste Jan,
Voor mij ligt deel 5 al van je
cyclus Het menselijk tekort bij
een teveel aan papier, die je
bij elkaar schrijft over je boekenneurose, en ik beken dat
ik nog altijd de vorige delen
niet gelezen heb. Ondertussen
is nummer 6 verschenen, heb
je delen 7 en 8 (en verder?)
in de steigers staan, maar
opnieuw beken ik dat die, net
als de eerste vier, aan mij zullen voorbijgaan.
Jammer, want het onderwerp
van deze reeks ligt me na aan
het hart. Ook ik heb veel te
veel boeken, zegt mijn vrouw,
en slechts één bescheiden
huis. En ja: ook ik heb veel
van wat op mijn planken staat,
nog niet gelezen… Deze vaststellingen, en nog veel méér
de symptomen die ik hier uit
schaamte niet wil beschrijven,
zijn duidelijk: déze Jan is ook
een boekenneuroot.
Ondanks de lovende woorden die veel collega’s hebben
geschreven over de reeds
verschenen titels in je cyclus,
vrees ik, Jan, dat er wellicht
nóg meer mensen door jouw
friendly fire op pijnlijke plekken geraakt geweest zijn, maar
daar wellicht zedig over zwijgen (want spreken betekent
dan toch: jezelf te kijk zetten
als boekengek!?). Maar omdat
ikzelf hierboven tóch al uit de
boekenkast gekomen ben,
veroorloof ik me wèl een paar
punten van kritiek.
Een aantal keer heb ik geprobeerd je boekje volledig te
lezen, maar het is me niet
gelukt. Het navertellen van
typische neurotenmening
plotlijnen (van boeken of van
over gevormd die absoluut
films: het maakt niet uit), is
enkel interessant in het pro- niet met jouw of mijn leesergrammaoverzicht van de bio- varing strookt. Ik weet het, dit
scoop of de uitgeversbrochu- is een gevaarlijk overtrokken
veralgemening, maar ik had
res op de boekenbeurs. Laten
we wel wezen: een boekenjun- bijvoorbeeld de pech dat ik
net Een boekenkast vol geeskie heeft geen enkel boek op
ten van Jacques Bonnet gelede rekken staan omwille van
zen had toen ik aan jouw boek
een verhaaltje alléén (behalve
begon. Het was in je eerste
misschien De vertellingen van
hoofdstuk, de 17e brief, dan
duizend-en-één-nacht… ). Je
ook een déjà-vu van hier tot
zal boekengekken of argeloze
aan het rek met afgevoerde
lezers ook niet uit hun tent
lokken door uit je meest dier- werken in ons archief, want
bijna alle boekverhaaltjes
bare titels hele lappen tekst
uit deze brief haal je uit het
over ettelijke pagina’s heen
te citeren. Zoals je ongetwij- — overigens prima — werkje
van Bonnet. Wellicht zullen de
feld weet, ligt de echte magie
van het lezen in het zelf ont- echte boekenfanaten op hun
honger blijven zitten, want
dekken van een tekst, pagina
na pagina, woord na woord. die willen vooral onontgonnen
Toegegeven: soms kan één zin, gebied ontdekken. Ik vrees dat
ten hoogste één goed geko- dit binnen ons taalgebied bijzen paragraaf het wonder ver- zonder moeilijk zal zijn, want
mijn ervaring als marien bibliorichten, en je in een nieuwe
thecaris bijvoorbeeld leert me
wereld lokken, zoals hier:
dat de ‘zee-afficionados’ van
de Lage Landen alles wat over
“Je weet niks van me af als
zee en kust in het Nederlands
je geen boek hebt gelezen
verschijnt al lang kennen voor
dat De avonturen van Tom
ik er nog maar de hand op kan
Sawyer heet, maar dat geeft
niet” (de eerste zin uit De lot- leggen.
gevallen van Huckleberry Finn,
een boek dat me lang gele- Ook niet onbelangrijk is dat ik
den onstuitbaar in het univer- vruchteloos gezocht heb naar
iets nieuws, een inzicht dat
sum van Mark Twain gesleurd
me verrast, een controversiële
heeft). Meer moet en mag dat
uitspraak waar ik me zou kunsoms niet zijn.
nen tegen afzetten met een
Het wordt al helemaal vreemd ‘Tuizentfloot-Aha!’, een vonk
die me als lezer onweerstaanals je overvloedig citeert uit
boeken-over-boeken, para- baar verder trekt in de tekst
of het besproken onderwerp.
graaf na paragraaf, waarbij
De loutere uittreksels, plotbehet vaak zeer onduidelijk is
schrijvingen, korte inhouden
waaruit het citaat komt, en
van (meestal) B-films, en een
of het überhaupt een citaat
zeldzame poging tot definitie
betreft. Boeken-over-boeken:
van een literair genre zijn voor
ofwel interesseert dit de lezer
mij absoluut onvoldoende om
geen meter (ik schat ongeveer
99 procent van de wereld­ je hele reeks te willen lezen,
en om reikhalzend uit te kijbevolking), ofwel heeft hij ze
ken naar je volgende deeltje.
al allemaal zelf gelezen (zoals
jij, ik en nog een paar Jannen)
Nogmaals jammer, want ik
en heeft hij er zijn eigen zéér
denk dat er echt wel plaats is
voor Nederlandstalige boeken
over boekengekte en al haar
vreemde uitwassen. Buiten
zinnen van leeswoede heeft
me echter niet overtuigd dat
dit de manier is om met het
onderwerp om te gaan. Ik wil
wel afsluiten met een uitnodiging, Jan: er staat altijd een
streekbier naar keuze voor
je klaar in genoemde bruine
kroeg aan de kust, mocht je
me over deze recensie de bol
willen wassen!
Jan Haspeslagh
> Buiten zinnen van leeswoede: de
vrolijke avonturen van een boekenneuroot / Jan Van Herreweghe.Harelbeke: De Gebeten Hond. 2012.141 p.- ISBN 978-90-801616-5-8
META 2014 | 2 |
43
Personalia
Op 31 januari 2014 ging Willy Le Loup,
conservator bij Musea Brugge, op pensioen. Hij werd dan 65 en mag na een carrière van bijna 39 jaar in de Brugse bibliotheek- en museumwereld genieten van
heel veel nieuwe vrije tijd.
Willy studeerde af als licentiaat in de oudheidkunde en kunstwetenschappen en
startte zijn Brugse loopbaan al in 1975 als adjunct-bibliothecaris
bij de Openbare Bibliotheek. In 1978 maakt hij de overstap naar
de Brugse Musea, waar hij de opdracht heeft het Steinmetzfonds
te beheren: deze kostbare prentencollectie moet worden geïnventariseerd, geordend en gecatalogiseerd. Het is de start van
een mooie carrière binnen de museumcollecties van de stad.
In het kader van zijn oorspronkelijke opdracht publiceert Willy
al in 1979 een heus boek over de Engelse prentenliefhebber en
-verzamelaar John Steinmetz en zijn collectie. Later volgen nog
verschillende publicaties van zijn hand over prentkunst en drukkunst in Brugge en daarbuiten.
In 1981 verzorgt Willy de tentoonstelling ‘Vlaamse kunst op
perkament’, en niet veel later volgt zijn vaste benoeming bij
het stadsbestuur en daarmee de verantwoordelijkheid voor
Bibnet, gesubsidieerd door de
Vlaamse overheid om haar
beleid voor de
digitale bibliotheek te ondersteunen en uit te
voeren, stelde een
jaar geleden Bart
Beuten aan als opdrachthouder voor
het uitwerken van een interbestuurlijk
draagvlak voor de verdere ontwikkeling
van de digitale bibliotheek. Het bestuur
van Bibnet besliste onlangs om deze
opdracht als prioritair binnen haar integrale werking onder te brengen. Bart
Beuten werd daarom toegevoegd aan de
directie van Bibnet. Samen met operationeel directeur Jan Braeckman staat Bart
Beuten vanaf nu als directeur strategie &
financiën in voor de leiding van Bibnet.
44 | META 2014 | 2
het Gezellemuseum, het Brugse prentenkabinet (waar ook de
museum­bibliotheek is gehuisvest) en het Historisch Fonds van
de Bibliotheek. Deze afdelingen blijven de rode draad door zijn
verdere loopbaan vormen: Willy behartigt ze steevast, ook als
hij eind de jaren 1990 wordt gevraagd het Groeningemuseum
als conservator te leiden. Hoewel deze job tijdelijk is, gidst hij dit
topmuseum professioneel en moeiteloos door 2002, wanneer
Brugge Culturele hoofdstad van Europa is. In de jaren 2000 kan
het Gezellemuseum ook een aantal vernieuwingen ondergaan
en tot op vandaag zijn er steeds fijne tentoonstellingen over
Gezelle maar ook over dichtkunst of boekencollecties. Willy blijft
verder streven naar een betere huisvesting voor de uitzonderlijke prentencollectie van de stad.
Met het vertrek van Willy verdwijnt een specialist uit de Brugse
professionele museumwereld: Willy ademde prent- en drukkunst
en hij kent de collectie als zijn broekzak. We wensen Musea
Brugge dan ook een even begeesterde curator voor de prentencollectie, zodat deze niet aan zijn lot wordt overgelaten. En
Willy bedanken we voor zijn jarenlange inzet en we wensen hem
natuurlijk een deugddoend pensioen!
Veronique De Boi
Sylvie Dhaene
wordt de nieuwe
directeur
van
Stichting Lezen.
Ze volgt Majo De
Saedeleer op die in
de zomer op pensioen gaat. Op dit
moment is Sylvie
Dhaene directeur
van het museum en kenniscentrum Huis
van Alijn in Gent. Ze verdiende haar sporen in de erfgoedsector en is voorzitter van het Circuscentrum vzw. In 2010
kreeg ze de prijs voor meest verdienstelijke cultuurmanager van het jaar van het
Fonds voor Cultuurmanagement van de
Universiteit Antwerpen. Begin september treedt ze aan.
Joke D’Hoore
werkt sinds begin
februari deeltijds
op het VVBADsecretariaat. Als
administratief
medewerker is ze
h e t a a n s p re e kpunt bij de vereniging. Achter de
schermen zorgt ze ook voor de dagelijkse
boekhouding en het leden- en adressenbeheer. Je kunt haar bereiken op het
VVBAD-secretariaat op maandag, woensdag en vrijdag.
zogehoord
Paul Buschmann:
“Ik ben een discokikker, gevangen
in het lichaam van een bibliothecaris”
Heb je een favoriete groep/zanger/zanPrisencolinensinainciusol mijn kinderen dus om zich te bezondigen
geres?
van Adriano Celetano. aan illegaal downloaden. Uiteraard luisteOp dit ogenblik is dat wellicht Avishai
Telkens wanneer ik de video- ren ze niet. Misschien wel omdat ik onvolCohen (de bassist, niet de trompettist).
clip op YouTube bekijk, doende financiële middelen ter beschikking stel…
Ik had ook kunnen antwoorden: Esbjörn overweeg ik een carrièreswitch. Ik beken:
Svensson Trio (EST), maar jazz moet je
ik ben een discokikker, gevangen in het
vooral toch live meemaken. En dan heeft lichaam van een bibliothecaris. Het is niet Wat is je meest gespeelde nummer in
iTunes?
Avishai Cohen het grote voordeel dat eenvoudig, maar ik leer er mee leven.
Het zal wellicht wel iets zijn van Avishai
hij nog leeft. Een kenmerk dat Esbjörn
Cohen zijn. Per slot van rekening staat
Svensson helaas al enkele jaren onthij ook ergens vooraan in het alfabet
beert. Mijn stil verdriet: ik zal EST
“ai ai smai sesler
en verschijnt hij zo wat sneller op de
nooit live gezien hebben. Enkele jaren
eni els so co uil piso ai
display van de iPod. Weer een groot
geleden zou ik ook Abdullah Ibrahim
in de col men seivuan
voordeel dat Esbjörn Svensson mist.
geantwoord hebben. Maar toen zag
En voor Youn Sun Nah is dat alfabet
ik hem live aan het werk... Wat een
prisencolinensinainciusol ol rait”
al helemaal een volledige ramp.
knorpot! Ik kan sindsdien nog maar
nauwelijks iets van hem horen. Dat
Adriano Celetano
Hoe en waar luister je naar muziek?
komt ervan wanneer je twee maanOp de trein met de iPod. Kwestie
den lang uitkijkt naar een concert
en dan merkt dat je held een tirannieke Wat was het eerste plaatje dat je ooit van niet gestoord te worden door al die
medereizigers met van die vervelende
brombeer is. Jazz is trouwens mijn favo- kocht?
riete genre. En dat steeds meer en meer. Let’s dance van David Bowie (de single). oortjes in. De aanval is de beste verdeIk neem sindsdien (1983) deze uitnodi- diging. Zeker in deze oorlog om rust en
Wat is je favoriete album aller tijden?
ging van David nauw ter harte en heb stilte. Zo dreigt de situatie op de trein
Wellicht het volgende album dat ik zal reeds menig dansvloer onveilig gemaakt natuurlijk helemaal uit de hand te lopen.
kopen. Anders zou ik er geen geld aan (letterlijk). Mijn dansstijl laat zich het En verder natuurlijk ook thuis. De volumeuitgeven, dat spreekt voor zich. En voor beste omschrijven als ‘enthousiast’. Maar knop open. En dan… let’s dance!
wie dit antwoord niet bevredigend vindt: zoals Samuel Beckett ooit zei: “dance first,
Welke artiest zou je tot slot willen aanE.S.T. live in Hamburg. Door BBC verko- think later”.
raden aan de META-lezers?
zen tot beste jazzalbum van het eerste
Avishai Cohen, Esbjörn Svensson Trio
decennium. Wie zijn wij om de BBC tegen
Hoe kom je aan je muziek?
te spreken?
Het liefst koop ik cd’s. Ik ben nogal een (EST), en vorige week live gezien: Youn
tactiel mens. Aan illegaal downloaden Sun Nah. Ga dat zien, ga dat zien! En
steun ook de plaatselijke middenstand:
Heb je een ‘foute’ plaat waar je stiekem
heb ik een kleine hekel. Ik zie hier op mijn
wel eens naar luistert?
werkplek elke dag jongeren die hopen om Jef Neve. Maar ga vooral naar de optreEén van de fouten die in mijn gene- later te kunnen leven van hun creativiteit. dens. Zeker bij jazz ervaar je als publiek
tisch profiel is ingebakken, is mijn
Het enige wat hun droom zal beschermen zo de magie die ontstaat wanneer er
zwak voor goed gemaakte slechte
tegen de boze buitenwereld is de dunne samen wordt gemusiceerd en geïmpromuziek. Ik hoop dat dit tussen ons blijft: mantel van het auteursrecht. Ik verbied viseerd.
paul Buschmann
Paul Buschmann is bibliothecaris aan HoGent, school of arts. Hij
ging als jonge knaap zijn tante helpen in de boekerij van Deurne.
Sindsdien is het niet meer goed gekomen. Hij werkte reeds in een
boekerij, een mediatheek, een open leercentrum, een studielandschap en nu in een bibliotheek. Hij is wellicht nog een paar andere
benamingen vergeten.
META 2014 | 2 |
45
TERUGBLIK
Een trend van de jaren dertig:
“het open-kast-stelsel in de praktijk”
Julie Hendrickx
In deze rubriek kijken we terug op 90 jaar verenigingstijdschrift. Deze week: de jaren dertig.
Hulplokaal 5 van de Stedelijke Volksboekenrijen in Antwerpen op het Stuivenbergplein experimenteerde vanaf 1936 met het open-kast-stelsel en Ad Moons berichtte over hun bevindingen in Bibliotheekgids 1939/4.
“De eerste dagen van de openstelling waren wel wat ongewoon. Sommige lezers waren
verlegen om van de geboden vrijheid gebruik te maken.
Anderen misten het zelfvertrouwen om op eigen vleugels
te vliegen. De zelfbewusten
stortten zich op de boekenrekken met een nauwelijks
bedwongen vreugdekreet.”
Verschillende eisen en hoofdbrekers over de open kast werden besproken: de keuze van
het lokaal, de inrichting en
bemeubeling, catalogisatie
en de plaatsing van de boeken. Maar het voordeel van de
open kasten voor het personeel werd hen al snel duidelijk. De eeuwige twistappel
tussen lezers en bibliotheekbedienden viel weg: er kon
niet meer geprutteld worden
tegen de bediende omdat
hij – zogezegd– een boek niet
wou geven of niet de moeite
nam om er naar te kijken.
Ook hun slordig ingevulde
De woelige jaren dertig
In de Bibliotheekgids van 1939, nummer 6, werd een
oproep gepubliceerd van het Willemsfonds. Tijdens
WOI verzamelde het Willemsfonds van Brussel 4000
boeken die verdeeld werden onder krijgsgevangenen
in Duitsland. In totaal kregen 40 kampen een kist met
een honderdtal lees- en studieboeken. Ook nu weer
wilde het Willemsfonds “goede Vlaamsche boeken”
verzamelen.
Dit ‘Boek voor den Soldaat’ legde in 1939 op vele leden
van de Raad van Bestuur extra beslag. In een ‘Verslag,
verweerschrift en Oproep’ excuseerde het toenmalige bestuur zich voor het niet laten doorgaan van de
geplande Algemene Vergadering rond kerstmis 1939.
Dat bestuursleden steeds vaker in beslag genomen
worden door andere bezigheden, zoals lezingen maar
ook het ‘Boek voor den Soldaat’, was een van de redenen om de Algemene Vergaderingen af te gelasten.
Bovendien was het beroep van bibliothecaris toen in de
meeste gevallen geen betaalde baan maar een “magerbedeelde bijbetrekking”. Door de onvoorspelbaarheid
verlanglijstjes moesten lezers “Omstandigheden die de lezer
vanaf dan zelf ontraadse- begunstigen, maar de statistiek benadelen.” Boeken, op
len. Het moeilijke zoeken was
voortaan voor eigen rekening. die manier uitgekozen, werden
De nieuwe inrichting van hulplokaal 5.
Ondanks dat het wachten aan vaker uitgelezen. Vroeger ont‘het winket’ vanwege een of vingen lezers dikwijls een boek
twee lastige klanten (waar- dat hen maar half beviel. En
door de rij wachtende verder dat de dag nadien werd ingeaandikte), wel eens zorgde ruild voor een ander.
voor frustraties, vaarde de
Met de invoering van het
sfeer in hulplokaal 5 er wel
bij. De omgang tussen biblio- open-kast-stelsel viel het de
bibliotheekbedienden pas
theekbedienden en lezers was
aangenamer en makkelijker op hoe kieskeurig lezers op
dan voordien. En de bedien- hun boeken kunnen zijn. En
den waren toegankelijker: een- hoe ze zich gemakkelijk laten
beïnvloeden door het uitzicht.
tje zat aan de balie en eentje in
de leeszaal, een wimmer avant Nieuwe boeken en onaanla lettre. Het was duidelijk te geraakte boeken, deden het
merken dat de lezers zich veel altijd goed.
meer op hun gemak voelden
in de bib. De mond-tot-mond- Voor- en nadelen overwogen:
reclame deed ook zijn werk en “Wij meenen dat de ‘open kast’
een heel deel nieuwe lezers een grooten stap is, de lezer
tegemoet.”
liet zich inschrijven.
van de politieke en economische omstandigheden vragen ze zich af of de ontmoetingsmomenten in het voorjaar van 1940 zullen doorgaan.
> Bibliotheekgids 1939/6
46 | META 2014 | 2
Tegelijkertijd registreerde men
echter een daling in de uitleencijfers door de open kast.
De lezer kan voor het uitlenen
elk boek aan de tand voelen.
> Bibliotheekgids 1939/4.
> Zie ook p. 48
Activiteiten
De nieuwste onderzoekslijnen in archiefland
FAAD-studievoormiddag 29 maart 2014
De opleiding Archivistiek en Hedendaags Documentbeheer bestaat 25 jaar! Wat kan deze opleiding voor jouw archiefdienst betekenen? Misschien meer dan je denkt. Kom er achter tijdens de jaarlijkse FAAD-studievoormiddag op zaterdag 29 maart.
Concreet komen de nieuwste (internationale) wetenschappelijke ontwikkelingen en de onderzoekslijnen van de opleiding aan bod.
Voor veel archiefdiensten lijkt dit een ver-van-mijn-bed-show maar dit is dé kans om weer helemaal mee te zijn. Ongetwijfeld zijn
er heel wat raakpunten met je dagdagelijkse archiefwerking. Zoek ze uit en gebruik ze om een stagevoorstel bij de opleiding in
te dienen. Met een beetje geluk verwezenlijkt een stagiair dan jouw project. Aansluitend kan je vragen stellen aan de sprekers
tijdens een debat.
Programma
9.30 u. 10.15 u. 10.45 u. 11.15.u.
11.45 u. 12.15 u. 12.30 u. Verwelkoming met koffie en woordje van de voorzitter Dieter Diane
‘Over de bomen en het bos: issues in records management’ (Bart Ballaux, Vrije Universiteit Brussel)
‘Archieven als ruïnes, hooimijten en ijsbergen. Enkele onderzoekslijnen uit de ‘klassieke’ archiefwetenschap’
(Eddy Put, Vrije Universiteit Brussel)
Pauze
‘Verzoenen van vraag en aanbod: stages bij de Vlaamse overheid’
(Bart Severi, Coördinerende archiefdienst Vlaamse overheid)
Voorstelling van het stagesysteem van de opleiding Archivistiek en Hedendaags Documentbeheer
(Frank Scheelings, Vrije Universiteit Brussel)
Debat
Praktisch
Datum Plaats
Prijs
Inschrijven
29 maart 2014, van 9.30 u. tot 13.00 u.
Vrije Universiteit Brussel, campus Etterbeek, Promotiezaal: D.2.01
Deelname aan de studievoormiddag is gratis.
Inschrijven doe je door te mailen naar [email protected]. Je inschrijving
wordt door Wendy Van de Camp behandeld. Uiterlijke inschrijvingsdatum: 20 maart 2014.
Na de studievoormiddag is er de mogelijkheid om te lunchen in taverne Phare (vlak
naast het station van Etterbeek). Dit is op eigen kosten. Inschrijven op voorhand
is niet noodzakelijk.
Indien je met de auto komt en/of een aanwezigheidsattest wil, gelieve dit te melden bij de inschrijving.
Activiteitenkalender
14.03
Reading promotion in
Finland (Sari Sulkunen,
Universiteit Jyväskylä)
Archiefles begrepen?
Workshop over hoe je als archiefspecialist
effectief les kan geven aan archiefvormers
UA – 30 jaar IBW
17.03
Algemene
Ledenvergadering
VVBAD
17.03
Als archivaris geef je vaak les of instructies aan archiefvormers over hoe ze archief
moeten klaarmaken voor overdracht, hun informatiebeheer moeten organiseren
of hoe ze best omgaan met hun dossiers en documenten. Je boodschap simpel
en begrijpelijk overbrengen is niet altijd even eenvoudig. Hoe zorg je ervoor dat je
opleiding zijn doel bereikt en blijft hangen? Als vakidioot verval je immers gemakkelijk in een vaktechnische aanpak en taal. De leerstof blijft zo niet plakken en het
zal de niet-specialist niet motiveren om er mee aan de slag te gaan.
In deze workshop bekijken we onder leiding van een professionele coach hoe je
zo’n opleiding best aanpakt. Welke werkvormen kan je gebruiken? Hoe breng je je
boodschap effectief over en hoe kan je mensen overtuigen? Hoe ga je om met weerstaand of desinteresse bij de Chinese vrijwilligers die in je les zitten? Je leert waar
je op moet letten en hoe je een boeiende en ook effectieve opleiding kan maken.
Deze workshop is een organisatie van de werkgroep Automatisering van de
Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD). Er zijn
slechts 20 plaatsen. Leden van de VVBAD krijgen voorrang.
Literatuurlijk! Speciaal voor
ouderen
Bibliotheekschool Gent
25.03
Spelenderwijs Mediawijs.
Over games als tool in educatieve context
LINC
04.04
Information retrieval:
van specialiteit tot commodity (Eric Sieverts,
Universiteitsbibliotheek
Utrecht)
UA – 30 jaar IBW
23.04
Vijfde publieksmoment
Cultuurforum 2020
Cultuurforum 2020
Praktisch
Datum
Plaats Prijs
Inschrijven
6 juni 2014 van 9.00 u. tot 17.00 u.
Ellipsgebouw, Koning Albert II-laan 35, 1030 Brussel
110 euro (leden)/140 euro (niet-leden)
www.vvbad.be/activiteiten
Uw activiteit in deze kalender?
Meld ze aan via onze website
http://www.vvbad.be/activiteiten
META 2014 | 2 |
47
uitzicht
Op 20 oktober 1929 brachten een veertigtal Nederlandse bibliothecarissen een bezoek
aan Antwerpen.
Op het programma stond een bezoek aan het museum Plantijn-Moretus, met rondleiding
door Dr. Maurits Sabbe. Van daar ging het gezelschap richting Stedelijke Hoofdboekerij
op het Conscienceplein via de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, het Steen, de Grote Markt
en de Carolus Borromeuskerk.
Een rondleiding in de Volksboekerij sloot het bezoek af.
> Lees ook p. 46
48 | META 2014 | 2
De juiste informatie
bij de juiste persoon
Adlib Bibliotheek catalogiseert meer dan boeken alleen.
Adlib Bibliotheek vormt de kern van een compleet informatieen kenniscentrum. Desgewenst kunt u deze kern uitbouwen
met de uitleen-, bestel- en tijdschriftenmodules, of met
vragenregistratie, SDI, full-text search en verschillende
online services. Iedere vorm van informatie wordt zo op maat
gemaakt voor uw gebruikers. Niet voor niets is Adlib Bibliotheek
in gebruik bij vele mediatheken, bedrijven, (hoge)scholen,
en juridische en overheidsinstellingen.
Adlib Bibliotheek
Veelzijdig Overzichtelijk Aanpasbaar aan alle soorten publicaties Internetmodules:
SDI attenderen, Online reserveren en Full text zoeken Eenvoudig titelbeschrijvingen
ontlenen Makkelijk rapporteren Geïntegreerde aanvullende modules: Bestelmodule,
Uitleenmodule en Tijdschriftenmodule Meertalig Internationale standaarden SRU,
ISBD/AACR2, Z39.50 MARCXML, OAI-PMH en meer Integreerbaar met Adlib Museum
en Adlib Archief tot één ‘crossdomain’ systeem API-koppelingen Keuze databases MS
SQL Server, Oracle, Adlib Internet ready.
Adlib Information Systems
+31 (0)346 586800
[email protected]
www.adlibsoft.com
Slim raadplegen van
Kranten archieven
 sneller doorzoeken van archief door indexering (door OCR techniek)
 clipping van advertenties en artikelen
 aangeleverd in elk gewenst bestandsformaat
GMS Digitaliseert
Edisonweg 50d
Telefoon: 078-6931300
2952 AD Alblasserdam
[email protected]
gmsnl.com
Eindelijk inzicht
in collectiebeleid
en -planning.
V-eyeQ is een applicatie voor
collectiebeheer en -planning.
Met V-eyeQ kunnen bibliotheken
aanzienlijke besparingen realiseren
door middel van een efficiënter
collectiebeleid. Ze kunnen
het gebruik van de collecties intensiveren
en op elk moment instant-inzicht krijgen
in hoe de collectie presteert.
Contact:
[email protected]

Openbare bibliotheken overhandigen manifest politiek Den Haag

Zoveel meer dan balies en boeken

vacature administratief medewerker bibliotheek (gesco)

November 2014 - Brabantse Netwerkbibliotheek

Dat zoeken we op!

Verslag - De Staat van het Boek

BNB nieuwsbrief - Juli 2014 - Brabantse Netwerkbibliotheek

Pitch cursuslocatie Digitaal Hulpplein

Verplichtstelling - Pensioenfonds Openbare Bibliotheken