3‐2‐2014 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 2 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 4 Onderwerpen Lokaal Energieneutraal 1. 2. 3. 4. 5. 6. Kansrijke duurzame energieconcepten woningbouw. Aanleiding Wat is energieneutraal? Nieuwbouw Renovatie Bewoners centraal Conclusies Freek den Dulk Lector Duurzame energie 1 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 3 Oorzaak klimaatverandering CO2 toename Energiecrisis ? 1973 Gevolgen Klimaatveranderingen ‐ Hitte Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 5 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 6 Gevolgen Klimaatveranderingen ‐ Droogte April 2010 ‐ Polder bij Den Bosch (nufoto) 1 3‐2‐2014 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Gevolgen Klimaatveranderingen ‐ wateroverlast 7 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 8 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 10 Gevolgen Klimaatveranderingen ‐ storm Rotterdam – wateroverlast (Gemeente Rotterdam) Wijk bij Duurstede 3‐10‐2013 Winschoten 28‐9‐2013 (Dagblad vh Noorden) Amsterdam 28‐9‐2013 Amsterdam 28‐09‐2013 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 9 Gevolgen gaswinning ‐ aardbeving Nederland ‐ energieverbruik Aardbevingen 1990‐heden Meetstation 7‐8 feb 2014 Eurostat 2012 Energieambities en beleid in de woningbouw Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 11 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 12 Energiebeleid woningbouw (Energieakkoord) – Gebouwde omgeving • 2050 energieneutraal – Nieuwbouw • 2020 (bijna) energieneutraal – Bestaande bouw • • • • 2020: Huurwoningen gemiddeld label B (particulier huur C) 2014‐1015 Eigenaar bewoners indicatief label Afspraken tussen branche‐organisaties en overheid Ruimere hypotheekmogelijkheden (nota nul renovatie!) 2 3‐2‐2014 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 13 Ambities Energievoorziening Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 14 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 16 Wat is energieneutraal? • Drie van de vijf oude kolencentrales uit de jaren tachtig gaan in 2016 dicht; de andere twee in 2017. (In Nederland staan 70 el. centrales waaronder 7 kolencentrales. Er zijn nog 3 nieuwe kolencentrales gepland) • 2020 – 14% duurzame energie • 2023 – 16% duurzame energie • Stimuleren decentrale opwekking Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 15 Wat is energieneutraal? Voorwaarde Energieneutraal bouwen • Het openbare lichtnet dient als virtuele buffer Over een jaar gerekend 60% warmte Geen fossiele brandstof of Alle gebruikte fossiele brandstof wordt gecompenseerd door extra opgewekte duurzame energie Kolen Olie Gas Geen zon Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 17 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Voorwaarde Energieneutraal bouwen Voorwaarde Energieneutraal bouwen • Het openbare lichtnet dient als virtuele buffer • Het openbare lichtnet dient als virtuele buffer Kolen Olie Gas Kolen Olie Gas Zon voor eigen gebruik 18 Meer Zon dan voor eigen gebruik 3 3‐2‐2014 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 19 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Rendement Elektriciteitsopwekking Wat is energieneutraal? Zonbijdrage +interne warmteproductie ‐ ‐ ‐ ‐ 20 CO2 69kg/GJ Ramen Mensen Huishoudelijke apparaten Zon thermisch warmte 61% Elektriciteit 39% Primaire energie In (Giga)Joules Warmteverlies ‐ ‐ ‐ ‐ Transmissie Ventilatie Warmtapwater (Huishoudelijk gebruik) ‐ Kolen ‐ Olie ‐ Gas Rendement in 2013: ca 39% ‐ Gaat naar 50%??? ‐ Energieakkoord: 14% duurzame energie in 2020 en 16 2023 ‐ Ambitie 2050 100% duurzaam Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 21 Wat is energieneutraal? Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Wat is energieneutraal? Stel Benodigd Collector oppervlak 45 m2 Zonnestroom Benodigd Collector oppervlak wordt 30 m2 (‐30%) Zonnestroom 61% ‐ Kolen ‐ Olie ‐ Gas 22 Stel 16% Jaar 2023 Stel 50% 39% Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 23 Net 58% Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Bepalen energieneutraal 24 Energieprestatie (EPC) norm en eis in Bouwbesluit Energieprestatienorm (EPG) voor woningen en woongebouwen (NEN 7120 en NVN 7125) Let op: • Alleen gebouwgebonden gebruik • Standaard gedrag • Referentieklimaat • Hoogwaardige bouw kwaliteit • Afrondingen en vereenvoudigingen • Wat wordt berekend klopt niet met de meter maar is een afspraak! Primaire Energie Berekening per jaar volgens de energieprestatienorm maatregelen en voorzieningen EPC=1,0 1000 m3 aardgas equivalent per jaar standaard tussenwoning 4 3‐2‐2014 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 25 Energieprestatie voor nieuwbouw Gerealiseerd beleid Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 26 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 28 Energieprestatie en innovatie Toekomstig beleid Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 27 Woningbouw In Nederland 7,2 miljoen woningen (CBS) Totaal tot 2020 per jaar woningbehoefte (EIB): • Uitbreidingsbehoefte woningbouw: 47.000 – 66.000 woningen • Vervangingsbehoefte: 15.000 – 22.000 woningen Woningbehoefte tot 2020 Totaal 400.000‐600.000 woningen 470 PJ 20% 340 PJ Gas 90 PJ El 220 PJ opwekking 650 PJ totaal Totaal 3280 PJ 1800 PJ 580 PJ Uit: Referentieraming energie en emissies 2010‐2020 (Planbureau Leefomgeving en CBS) Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 29 Gas of elektriciteit? Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 30 Hoe ziet een energieneutraal huis er uit? • Isolatie + kierdichting • Dak • Gevel • Glas • Vloer • Ventilatie • HR‐installatie (HR of WP) • Thermische zonne‐energie • Zonnestroom • Buitenzonwering Aardgas ‐ groen gas mogelijk maar nog in ontwikkeling gasketel (aangevuld met zonneboiler en warmteopslag) Alleen Elektriciteit ‐ groene stroom verkrijgbaar installatie: warmtepomp + warmteopslag Vuistregel hoeveelheid panelen: 0 Zonnestroompanelen oppervlakte: 20% gebruiksoppervlakte (15% bij gestapelde bouw) + ca. 25 m2 t.b.v. huishoudelijk gebruik Klomps Bouwbedrijf 5 3‐2‐2014 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 31 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 32 Warmtepomp? HR‐combiketel • Warmtepomp vooral gunstig voor verwarming (160%) • Investeringen hoog (€ 10.000‐€ 15.000/woning) • Onttrekken warmte aan bodem (regenereren) of aan lucht (denk aan geluid) • Verbruikt Gas (groen gas in de toekomst) • Hoogwaardige uitgekiende techniek • Hoog rendement voor verwarming en tapwater • Levensduur: 20‐25 jaar • Kosten gunstig t.o.v. WP • Voor energie‐neutraal warmteopslag nodig (ook bij WP) Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Rendement afhankliek van Temperatuursprong 400% voor verwarming 200% voor warm tapwater 33 Rendement warmtepomp <> HR‐combiketel Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 34 Ventilatie • Via openen ramen ventilatie geeft groot energie verlies • Oplossing gebalanceerd of vraaggestuurd • Bewoner moet zich aanpassen (?) Warmtepomp (elektrisch) voorbeeld • Verwarming rendement 400% (COP = 4‐5) • Tapwater rendement 200% (COP = 2‐3) • Gemiddeld rendement na de meter 300% (bij evenveel energie nodig voor verwarming en tapwater) Rendement met inbegrip van elektriciteitscentrale ca. 120% HR‐ketel • Tapwater 70% • Verwarming 90% Gemiddeld rendement 80‐85% (zie opweg naar woningen met EPC=0‐AgentschapNL) Vraaggestuurde natuurlijke ventilatie Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Ruimte gebruik 35 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 36 Samenwerken bouwketen en kwaliteit bewaken • Duurzame energie installaties vergen veel ruimte – – – – Gebalanceerde ventilatie Installatieruimte Kanalen, leidingen Regel systemen Gevoelig voor juiste dimensionering, kwaliteit en onderhoud • Energieneutraal begint al bij opdrachtgever • Installatie geen sluitpost • Vrijwel alle succesprojecten zijn gelukt door intensieve samenwerking • Controle op kwaliteit • Maken wat is afgesproken! Midden‐Holland Koeltechniek Zehnder comfobox: Warmtepomp +gebalnceerde ventilatie+ warmteopslag NEPROM + Bouwend Nederland 6 3‐2‐2014 37 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Energieneutraal bouwen begint in het bestemmingsplan Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 38 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 40 Hoe ziet een energieneutrale nieuwbouw woning/wijk er uit? Z O W N Bron: Imoss Stedenbouwkundig adviesbureau Amersfoort Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 39 Hoe ziet een energieneutrale nieuwbouw woning er uit? Praktijk nieuwbouw “Maskerade” • Doorontwikkeling bestaand bouwsysteem – – – – – – – Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Hogeschool Rotterdam: Maskerade (CHV) Van der Breggen Architecten ‐ Rotterdam 41 Energieneutraal Industrieel, Flexibel Demontabel Installatie afzonderlijk te beheren, financieren en wijzigen Vrije indeelbaarheid Bewoner kan in principe kiezen voor installatie en indeling Biobased Installatie van buiten af onderhoudbaar en vervangbaar! Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 42 Voorbeeld aanpak Maskerade (CHV) Van der Breggen Architecten ‐ Rotterdam 7 3‐2‐2014 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 43 Bestaande bouw Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 44 Bestaande bouw (7,2 miljoen woningen) • • • • Fysisch is de woning gelijk aan een nieuwbouwwoning Voor bestaande woningen geldt het energielabel Geen eisen aan de prestatie Wel ambitie en afspraken in energieakkoord – Energieneutraal in 2050 (Rotterdam 2035) – Huurwoningen naar Label B in 2020 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 45 Energielabel Bestaande woningen Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 46 Hoe ziet een energieneutrale renovatie er uit? (wijkt af van nieuwbouw) • Energieneutrale renovatie is in de experimenteerfase • Veel “moeilijke “ woningen • Buitenisolatie meestal enig juiste oplossing • Constructie geeft beperkingen • Installatieruimte in woning beperkt • Dak/gevel nodig voor zonne‐energie (warmte en stroom) EPC ≈ 0,71‐1,05 Bron: Agentschap EPC < 0,5 (500m3 aardgas) A+ Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Hoe ziet een energieneutrale renovatie er uit? 47 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 48 Veel woningtypes Aanpak • Techniek • Eigendomsituatie (huur‐koop‐VvE) • Bewonerskenmerken Erik Franke ‐ Kroeven Roosendaal – Passiefhuis Renovatie Energie‐index 2,71 2,82 1,57 1,20 8 3‐2‐2014 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 49 50 2ndSkin – Prototype Energieneutrale Renovatie Hogeschool Rotterdam woning “Heijsekade CHV” • • • • • Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 • Opschaalbaar (factor x 1000) Klein: beperkte ruimte voor installaties Constructief beperkingen Beperkte financiële ruimte Bewoners blijven wonen Er staan in Nederland ruim 500.000 portiek‐etage‐woningen • Installaties buiten de schil • Hinder beperken • Biobased • Industrieel, Flexibel Demontabel • Onderhoud en beheer van buiten af • Betaalbaar • Vormgeving hoge kwaliteit BAM Woningbouw – Bart Spee Architecten e.a. 2ndSkin Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 51 Bewoners Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 52 Bewoners Primaire energiegebruik in MJ/m2 • Gedrag en attitude of Levensstijl • Werkelijk en theoretisch energiegebruik 300 Werkelijk 200 100 0,8 Bron: Uit TTVL Magazine ‐ TUDelft – OTB ‐ 2013 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Levensstijl en energiegebruik ? energie index Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 54 • Bewonersacceptatie belangrijke succesfactor – – – – – Warmte instelling Warm tapwater Ventilatie Verblijfsduur • Label voor verschillende levensstijlen 1,2 Gemiddeld primair energiegebruik voor verwarming per m2 woning, per EPC‐categorie Bewonersacceptatie • Dimensioneer voor verschillende levensstijlen • Onderscheid – – – – 53 1,0 Betrek de bewoner erbij Voorbeelden succesprojecten (platform 31); Betrouwbaarheid voorspelde besparingen Hinder beperken tijdens de uitvoering van de renovatie Comfort, veiligheid gezondheid ? 9 3‐2‐2014 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 55 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 56 Onderwijs Dank voor uw aandacht! Curriculum: Wat moet een afgestudeerde HBO‐er weten? Ir. Freek den Dulk lector Duurzame Energie (concepten) Wij zoeken bedrijven die mee willen denken over de inhoud van het onderwijs Wat zoeken de bedrijven Stages / projecten begeleiden Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM 6‐11‐2006 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 58 Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 60 Contact: Piode ‐ ontwerp‐ en adviesbureau BNA Ir. F.W. Den Dulk Bezoekadres: Soesterweg 300B 3812 BH Amersfoort Postadres: Kroostweg 44 3704 EE Zeist E‐mail: [email protected] www.piode.nl tel: 06 212 87 412 Hogeschool Rotterdam Deze Freek den Dulk ‐ VSK ‐ 06‐02‐2014 Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM Bezoekadres: Heijplaatstraat 23 3089 JB Rotterdam Postadres: Postbus 25035 3001 Ha Rotterdam E‐mail: [email protected] www.rdmcampus.nl tel: 010 ‐ 794 4854 Deze © Hogeschool Rotterdam 10
© Copyright 2024 ExpyDoc
