onderzoek-naar-de-mogelijkheid-van-het-oplopen

ministerie van verkeer en waterstaat
rijp rapport
rijksdienst voor de ijssdmeerpolden
ministerie van verkeer en waterstaat
rijksdienst voor de ijssdmeerpolders
rijp rapport
onderzoek naar de mogelijkheid van het oplopen van
schistosoma-dermatitis op zwemplaatsen
in het ijsselmeergebied
door a. bij de vaate
1984
- 20 abw
rijp-rapporten zijn in principe interne communicatiemiddelen; hun inhoud varieert sterk en kan
zowel betrekking hebben op een weergave van ciiferreeksen, als op een discussie van
onderzoeksresukaten
postbus 600
8200 AP lelystad
smedinghuis
zuiderwagenplein 2
tel. (03200) 99111
SAMENVATTING
INLEIDING
METHODEN
RESULTATEN
CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
LITERATUUR
Samenvatting
In juni 1984 is op 51 zwemplaatsen in het IJsselmeergebied een onderzoek
uitgevoerd naar de rnogelijkheden van het oplopen van schistosoma-dermatitis door baders.
Het bleek dat op of in de omgeving van de zwemplaatsen langs de verschillende meren vrijwel geen waterslakken zijn aangetroffen die als tussengastheer kunnen fungeren voor bepaalde platwormen waarvan het larvale
stadium, de ocellate furcocercarien, een dergelijke aandoening kunnen
veroorzaken.
Als mogelijke oorzaak wordt gezien de ongeschiktheid van de betreffende
oeverzones als vestigingsplaats voor deze slakken.
De voorwaarden voor het voorkomen van dit soort waterslakken in de
recreatievijvers in Flevoland zijn aanmerkelijk gunstiger, zoals in de
afgelopen jaren reeds is gebleken.
Op geen van de onderzochte zwemplaatsen zijn waterslakken aangetroffen
die waren besmet met ocellate furcocercarien.
Het verdient echter aanbeveling de recreatieplassen in Flevoland jaarlijks te blijven controleren.
Inleiding
S c h i s t o s o m a - d e r m a t i t i s i s de benaming voor een b i j de mens jeukende
h u i d u i t s l a g d i e wordt ,veroorzaakt door h e t l a r v a l e stadium ( c e r c a r i e n )
van bepaalde platwormen (Trematoda).
De b e t r e f f e n d e platwormen l e v e n p a r a s i t a i r i n 0.a. watervogels.
Met de faeces worden b e v r u c h t e e i e r e n van de p a r a s i e t b u i t e n de g a s t h e e r
gebracht, waardoor andere d i e r e n kunnen worden besmet.
Deze b e s m e t t i n g v e r l o o p t n i e t d i r e c t maar v i a een tussengastheer, bepaalde s o o r t e n waterslakken.
U i t de e i e r e n van de platwormen o n t s t a a t , wanneer ze i n h e t water t e r e c h t komen, een b e w e e g l i j k stadium d a t een w a t e r s l a k b i n n e n d r i n g t .
Na een a a n t a l d e l i n g s s t a d i a o n t w i k k e l e n z i c h i n de tussengastheer de
c e r c a r i e n d i e na v e r l o o p van t i j d worden u i t g e s t o t e n .
De c e r c a r i e n z i j n i n s t a a t hun gastheer v i a de h u i d b i n n e n t e d r i n g e n om
daar u i t t e g r o e i e n t o t volwassen platwormen.
Wanneer de c e r c a r i e n met een mens i n aanraking komen d r i n g e n ze z i c h
eveneens v i a de h u i d naar binnen, e c h t e r ze worden door een afweerreact i e s n e l o n s c h a d e l i j k gemaakt.
Deze a f w e e r r e a c t i e kan z i c h u i t e n i n de vorm van een h e f t i g jeukende
h u i d u i t s l a g , soms ook gepaard gaande met k o o r t s .
De mate waarin jeuk en k o o r t s voorkomt i s s t e r k a f h a n k e l i j k van de p e r soon.
I n v r i j w e l a l l e g e v a l l e n i s de h u i d u i t s l a g na een a a n t a l dagen weer v e r dwenen.
Hoewel c e r c a r i e n , d i e s c h i s t o s o m a - d e r m a t i t i s kunnen veroorzaken, waars c h i j n l i j k v r i j algemeen i n onze Nederlandse binnenwateren voorkomen
(Van de Broek, 1965; B i j de Vaate, 1977), wordt de aandoening b i j de
mens naar verhouding s l e c h t s w e i n i g g e s i g n a l e e r d .
M o g e l i j k e oorzaken daarvan z i j n :
a, wanneer geen r e l a t i e wordt gelegd m e t ' h e t zwemmen i s een j u i s t e
diagnose door een h u i s a r t s m o e i l i j k t e s t e l l e n ,
b. k l a c h t e n komen meestal a l l e e n voor i n de zomermaanden wanneer gezwommen kan worden. Meestal i s d a t i n de v a k a n t i e p e r i o d e . Men i s dan minder s n e l geneigd naar de h u i s a r t s t e gaan, v o o r a l a l s men i n een
vreemde p l a a t s i s .
Voor zover bekend i s h e t de groep van de o c e l l a t e f u r c o c e r c a r i a e d i e i n
s t a a t i s s c h i s t o s o r n a - d e r m a t i t i s t e veroorzaken b i j de mens.
Binnen h e t IJsselmeergebied z i j n deze c e r c a r i e n aangetoond i n :
a. de Z u i q e r p l a s b i j L e l y s t a d ( B i j de Vaate, 19741,
b. de S p i j k v i j v e r i n h e t S p i j k b o s b i j B i d d i n g h u i z e n ( B i j de Vaate, 1977),
c. h e t Wolderwijd, l a n g s de d i j k van D o s t e l i j k F l e v o l a n d (ongepubl.
geg.).
Daarnaast z i j n ze aangetoond i n een r i e t - en b i e z e n v e l d op k a v e l O 107
i n O o s t e l i j k F l e v o l a n d (Lyaruu, e t a l . , 1977), een gebied bestemd voor
de z u i v e r i n g van a f v a l w a t e r en d e r h a l v e n i e t bedoeld a l s r e c r e a t i e - o o r d .
De vraag deed z i c h voor i n hoeverre o c e l l a t e f u r c o c a r i e n op andere zwemp l a a t s e n i n h e t IJsselmeergebied kunnen voorkomen.
Om h i e r o p een antwoord t e kunnen geven z i j n i n j u n i 1984 de b e l a n q r i j k s t e zwemplaatsen i n h e t gebied beoordeeld op hun g e s c h i k t h e i d a l s b i o toop voor o c e l l a t e f u r c o c e r c a r i e n .
De r e s u l t a t e n van d i t onderzoek z i j n i n d i t r a p p o r t samengevat.
Methoden
De e r v a r i n g h e e f t y e l e e r d d a t de aanwezigheid van o c e l l a t e f u r c o c e r c a r i e n
i n e e n g e b i e d h e t b e s t e kan worden aangetoond i n hun t u s s e n g a s t h e e r .
I n o n s l a n d f u n g e r e n v o o r n a m e l i j k a l s t u s s e n g a s t h e e r s o o r t e n u i t h e t ges l a c h t Lymnaea.
Algemeen voorkomende s o o r t e n u i t d i t g e s l a c h t z i j n : L p e r e g r a f . o v a t a ,
L:staqnalis
en L. palustris.
D a a r n a a s t i s ook van de eveneens algemeen voorkomende s o o r t P l a n o r b i s
c o r n e u s bekend d a t deze a l s t u s s e n g a s t h e e r kan f u n g e r e n .
B i j d e i n s p e c t i e van de zwemplaatsen is v o o r a l op d e aanwezigheid van
bovengenoemde s o o r t e n g e l e t .
De w a t e r s l a k k e n z i j n verzameld met behulp van e e n a p p e l m o e s z e e f , bevest i g d a a n e e n s t o k , d o o r ermee o v e r d e bodem t e krabben o f door d e z e
langs beschoeiingen of waterplanten t e halen.
Om t e kunnen nagaan o f de w a t e r s l a k k e n o c e l l a t e f u r c o c e r c a r i e n b e v a t t e n
z i j n z e , n a t e z i j n opgemeten, i n e e n s c h a a l t j e kapot g e d r u k t om ze
d a a r n a met b e h u l p van e e n s t e r e o m i c r o s c o o p t e onderzoeken.
I n t w i j f e l g e v a l l e n i s van d e c e r c a r i e n e e n w a t e r i g p r e p a r a a t v e r v a a r d i g d
om z e b i j e e n g r o t e r e v e r g r o t i n g met behulp van e e n d o o r v a l l e n d l i c h t
microscoop n a d e r t e b e k i j k e n .
Resultaten
Oe d i c h t h e i d waarin de genoemde tussengastheren kunnen voorkomen wordt
bepaald door de g e s c h i k t h e i d van h e t b i o t o o p voor deze d i e r e n .
I n h e t algemeen wordt de oeverzone geprefereerd van h e l d e r e s t i l s t a a n d e
wateren met een goed o n t w i k k e l d e s t a n d van w a t e r p l a n t e n en een s l e c h t s
geringe golfslag.
Oat i n d e r g e l i j k e b i o t o p e n r e l a t i e f zeer hoge dichtheden van w a t e r s l a k ken kunnen voorkomen b l e e k t i j d e n s h e t onderzoek i n de eerder genoemde
S p i j k v i j v e r ( B i j de Vaate, 1977).
Oeverzones van meren d i e onbeschut l i g g e n t e n o p z i c h t e van de overheersende w i n d r i c h t i n g en d i e arm z i j n aan v e g e t a t i e , z i j n i n h e t algemeen
minder g e s c h i k t a l s b i o t o o p voor de genoemde s o o r t e n .
Ten behoeve van h e t onderzoek i s een d r i e t a l b i o t o o p t y p e n onderscheiden:
A: zandstrand zonder b e g r o e i i n g van w a t e r p l a n t e n i n de o n m i d d e l l i j k e omgeving,
8 . zandstrand met aan 6Bn van b e i d e o f aan b e i d e z i j d e n een r i e t k r a a g ,
C: a l s B, maar met voor h e t s t r a n d ondergedoken hogere waterplanten.
Het b l e e k dat, voor zover een s t r a n d aanwezig was, v r i j w e l a l l e bezochte
zwemplaatsen met behulp van deze i n d e l i n g konden worden g e c l a s s i f i c e e r d .
f i g u u r 1 z i j n de bezochte zwemplaatsen aangegeven.
i n s p e c t i e vond p l a a t s op 13, 19, 20 en 21 j u n i 1984. Op 13 j u n i , toen
zwemplaatsen l a n g s de o o s t k u s t van h e t IJsselmeer z i j n bezocht, s t o n d
een v r i j k r a c h t i g e w e s t e l i j k e t o t n o o r d w e s t e l i j k e wind, k r a c h t 5 $ 6
.B, wat h e t zoeken naar waterslakken op sommige zwemplaatsen b e m o e i l i j k t e .
T i j d e n s de c o n t r o l e s op 19 en 20 j u n i was e r v r i j w e l geen wind, t e r w i j l
e r op 21 j u n i opnieuw een w e s t e l i j k e t o t n o o r d w e s t e l i j k e wind s t o n d met
een k r a c h t van 4 t o t 5 8.
Omdat op de l a a t s t e c o n t r o l e d a g de westkust van h e t IJsselmeer en h e t
Markermeer i s onderzocht, l e v e r d e d i t geen e n k e l bezwaar op.
In
Oe
de
er
Om op een uniforme w i j z e de r e s u l t a t e n van h e t onderzoek p e r zwemplaats
t e kunnen b e s c h r i j v e n , i s voor de volgende opzet gekozen:
zwemplaats: naam van de zwemplaats
nummer
: h e t i n f i g u u r 1 toegekende nummer; tussen haakjes de nummer i n g z o a l s d i e wordt gehanteerd voor h e t r o u t i n e m a t i g e
waterkwaliteitsonderzoek
biotoop
: type-aanduiding, e v e n t u e e l aangevuld met opmerkingen
mollusken : de a a n g e t r o f f e n waterslakken e n zo n o d i g een opmerking over
de d i c h t h e i d
c o n c l u s i e : b e t r e f f e n d e h e t m o g e l i j k e voorkomen van o c e l l a t e furcocercarien.
Ten aanzien van h e t voorkomen van waterslakken d i e n t t e worden opgemerkt
d a t deze o v e r a l u i t s l u i t e n d z i j n a a n g e t r o f f e n i n de b e g r o e i i n g e n d i e de
s t r a n d e n begrensden o f op beschoeiingen c.q. stenen d i e dienden voor de
o e v e r v e r d e d i g i n g . Langs de e i g e n l i j k e s t r a n d e n z i j n nergens mollusken
aangetroffen.
De r e s u l t a t e n van h e t onderzoek op de a f z o n d e r l i j k e zwemplaatsen z i j n
de volgende:
zwemplaats: IJsselmeer, s f r a n d b i j k a m p e e r t e r r e i n "de h o l l e p o a r t e " b i j
Makkum
nummer
: 1 (1).
biotoop
: type A
mollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
IJsselmeer, s t r a n d b i j camping " ' t s o a l " b i j Workum
2 (2)
tvoe
A
, r ~
enige exemplaren van B i t h y n i a t e n t a c u l a t a en V a l v a t a p i s c i n a l i s , d i c h t h e i d zeer g e r i n g
c o n c l u s i e : b i o t o o p onqeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s - b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
:
nummer
hintnnn
:
---.-mollusken :
zwemplaats:
:
nummer
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
zwemplaats:
nummer
biotoop
mollusken
conclusie
:
:
:
:
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
zwemplaats:
nummer
biotoop
mollusken
conclusie
:
:
:
:
IJsselmeer, s t r a n d b i j p a v i l j o e n t e Hindeloopen
3 (3)
type A
n i e t aangetroffen
b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
IJsselmeer, s t r a n d b i j camping " s c h u i l e n b u r g " tussen
Hindeloopen en Staveren
4 (4)
type B
n i e t aangetroffen
b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
IJsselmeer, s t r a n d j e b i j camping " ' t s e l e a n t j e " b i j Molkwerum
5 (4001)
type A, een k l e i n s t u k j e s t r a n d e n i g s z i n s beschut gelegen i n
een s o o r t inham
enige exemplaren van V a l v a t a p i s c i n a l i s
b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
IJsselmeer, s t r a n d " ' t derde hoofd" t e n zuiden van de schuts l u i s b i j Staveren
6 (5)
type A
n i e t aangetroffen
b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats: IJsselmeer, zwemplaats b i j p a v i l j o e n " ' t k l i f " b i j R i j s
nummer
: 7 (6)
: i n een brede r i e t k r a a g een d r i e t a l u i t s p a r i n g e n waar doorbiotoop
heen h e t ondiepe water voor de k u s t kan worden b e r e i k t .
mollusken : i n de m o e i l i j k t o e g a n k e l i j k e r i e t k r a a g z i j n 4 exemplaren van
Lymnaea pereqra f. ovata a a n g e t r o f f e n , resp. 12, 14, 15 en
17 mm l a n g . Ze waren a l l e n e g a t i e f .
Ook wat exemplaren a a n g e t r o f f e n van Potamopyrgus j e n k i n s i ,
Valvata p i s c i n a l i s en B i t h y n i a t e n t a c u l a t a
c o n c l u s i e : i n de brede r i e t k r a a g kan z i c h w a a r s c h i j n l i j k een g e r i n g e
p o p u l a t i e van L. peregra f. ovata handhaven. Kans op h e t
voorkomen van schistosoma-dermatTtis b i j baders i s i n g e r i n g e
mate aanwezig a l s de r i e t k r a a g wordt v e r s t o o r d . De d i c h t h e i d
van de waterslakken i s t e g e r i n g om de aandoening eventueel
b u i t e n de r i e t k r a a g op t e lopen.
zwemplaats: IJsselmeer, zwemplaats "de hoge grazen" b i j Oudemirdum
nummer
8 (7)
: voor de met stenen beschermde oever een houten s t e i g e r waar
biotoop
vanaf gezwommen kan worden
mollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken,
d e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig:
kans op schistosoma-
zwemplaats:
:
nummer
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
IJsselmeer, s t r a n d b i j Lemmer
9 (8)
type A
n i e t aangetroffen
b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken,
d e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
IJsselmeer, s t r a n d b i j Urk
10 ( 9 )
type A
n i e t aangetroffen
b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op h e t voorkomen
van s c h i s t o s o m a - d e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
:
biotoop
mollusken :
conclusie :
Ketelmeer, s t r a n d b i j de "zwolse hoek", n o o r d z i j d e K e t e l b r u g
11 (19)
type A
n i e t aangetroffen
b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
kans op schistosoma-
zwemplaats: IJsselmeer, s t r a n d b i j Den Oever
: 12 (93)
nummer
: t y p e C, een brede s t r o o k water voor de oever was bedekt met
biotoop
flap
rnollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : h e t b i o t o o p i s g e s c h i k t voor waterslakken, mede ook gezien
de beschutte l i g g i n g t e n o p z i c h t e van de overheersende windr i c h t i n g . K e n n e l i j k z i j n andere Factoren aanwezig d i e de
zwernplaats ongeschikt maken voor h e t voorkomen van w a t e r s l a k ken. Zoals de s i t u a t i e nu i s z a l e r z i c h geen schistosomad e r m a t i t i s voordoen b i j baders.
zwemplaats: IJsselmeer, zwembad Medemblik
nummer
: 13 (92)
biotoop
: voor de met stenen beschermde d i j k betonnen s t e i g e r s waar
vanaf kan worden gezwommen
rnollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
IJsselmeer, s t r a n d b i j h e t Nesbos
14 (911)
type A
geen waterslakken a a n g e t r o f f e n
b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats: IJsselmeer, zwemplaats b i j jachthaven "de b u u r t j e s " , A n d i j k
nummer
: 15 (91)
biotoop
: voor de met stenen beschermde d i j k houten s t e i g e r s waar vana f kan worden gezwommen
rnollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosoma: d e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
s t r a n d "zwemlust" b i j O o s t e r d i j k
16 ( 9 0 2 )
type A
e n i g e exemplaren van V a l v a t a p i s c i n a l i s a a n g e t r o f f e n
b i o t o o p o n g e s c h i k t voor w a t e r s l a k k e n , k a n s op s c h i s t o s o m a d e r m a t i t i s b i j b a d e r s n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
b i o- t o- o o,
:
mollusken :
E n k h u i z e r s t r a n d b i j Enkhuizen
1 7 (90)
t v,,o e A
e n i g e exemplaren van V a l v a t a p i s c i n a l i s e n B i t h y n i a t e n t a c u l a t a aangetroffen
c o n c l u s i e : b i o t o o p o n g e s c h i k t voor w a t e r s l a k k e n , k a n s op s c h i s t o s o m a d e r m a t i t i s b i j b a d e r s n i e t aanwezig.
zwemplaats: Markermeer, s t r a n d b i j Broekerhaven
nummer
: 1 8 (89)
biotoop
: type A, behalve h e t s t r a n d een r e l a t i e f lang s t u k oever-waar
vanaf e v e n e e n s wordt gebaad. De o e v e r is beschermd met s t e nen waarop e e n z e e r d i c h t e s t a n d van s e s s i e l e d r a a d a l g e n
mollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : b i o t o o p o n g e s c h i k t voor w a t e r s l a k k e n , k a n s op s c h i s t o s o m a d e r m a t i t i s b i j b a d e r s n i e t aanwezig.
zwemplaats: Markermeer, zwemplaats b i j S c h e l l i n k h o u t
nummer
: 19 (881)
biotoop
: t y p e A , b e h a l v e een k l e i n s t u k j e s t r a n d e e n met s t e n e n beschermde o e v e r waar vanaf e v e n e e n s wordt gezwommen. De s t e nen z i j n b e d e k t met e e n d i c h t e s t a n d van sessiele d r a a d a l g e n
mollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : b i o t o o p o n g e s c h i k t voor w a t e r s l a k k e n , kans op h e t voorkomen
van s c h i s t o s o m a - d e r m a t i t i s b i j b a d e r s n i e t aanwezig.
zwemplaats: Markermeer, zwemplaats b i j camping Schardam
nummer
: 20 ( 8 7 )
biotoop
: met s t e n e n beschermde o e v e r , e r v o o r w a t s t e i g e r s waar vanaf
kan worden gezwommen. S t e n e n b e g r o e i d met s e s s i e l e d r a a d a l gen.
mollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : b i o t o o p o n g e s c h i k t voor w a t e r s l a k k e n , k a n s op s c h i s t o s o m a d e r m a t i t i s b i j b a d e r s n i e t aanwezig.
zwemplaats: Markermeer, s t r a n d b i j Warder
nummer
: 21 ( 8 6 )
biotoop
: t y p e A , b e h a l v e e e n k l e i n e s t r o o k zand e e n r e l a t i e f l a n g
s t u k o e v e r , beschermd met s t e n e n . Voor d e z e o e v e r h o u t e n
s t e i g e r s waar vanaf gezwommen kan worden. De s t e n e n voor de
o e v e r b e g r o e i d met s e s s i e l e d r a a d a l g e n .
mollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : b i o t o o p o n g e s c h i k t voor w a t e r s l a k k e n , k a n s op s c h i s t o s o m a d e r m a t i t i s b i j b a d e r s n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Markermeer, s t r a n d b a d b i j Edam
22 ( 8 5 )
type A
e n i g e exemplaren van V a l v a t a p i s c i n a l i s a a n g e t r o f f e n
b i o t o o p o n g e s c h i k t voor w a t e r s l a k k e n , k a n s op s c h i s t o s o m a d e r m a t i t i s b i j b a d e r s n i e t aanwezig.
zwemplaats: Gouwzee, zwemplaats Slobbeland, Volendam
: 23 (84)
nummer
: met stenen beschermde oever v o o r z i e n van een a a n t a l s t e i biotoop
gers. De stenen z i j n b e g r o e i d met een d i c h t e s t a n d van sess i e l e draadalgen
mollusken : 2 exemplaren van Lymnaea pereqra f . ovata, l e n g t e 9 en 12
mm, a a n g e t r o f f e n . Beide s l a k k e n waren n e g a t i e f . Daarnaast 1
exemplaar van V i v i p a r u s v i v i p a r u s
c o n c l u s i e : b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats Gouwzee, s t r a n d M i r r o r p a v i l j o e n b i j Monnickendam
nummer
: 24 (83)
biotoop
: type B, i n h e t verlengde daarvan een met bitumen beschermde
oever met daarvoor houten s t e i g e r s . De beschermde oever beg r o e i d met a l g e n
mollusken : i n een a a n s p o e l s e l s t r o o k tegen een r i e t k r a a g a a n g e t r o f f e n :
Lymnaea pereqra f. ovata, 6 exemplaren, l e n g t e 8, 10 ( 2 x )
12, 13 en 16 mm; L. p a l u s t r i s , 1 exemplaar, l e n g t e 14 mm.
A l l e s l a k k e n waren n e q a t i e f
c o n c l u s i e : ondanks h e t a a n t a l a a o g e t r o f f e n s l a k k e n l i j k t h e t b i o t o o p
minder g e s c h i k t voor de handhaving van u i t g e b r e i d e populat i e s ; de kans op h e t voorkomen van s c h i s t o s o m a - d e r m a t i t i s
b i j baders i s dan ook verwaarloosbaar.
zwemplaats: Gouwzee, z u i d e l i j k k u s t g e d e e l t e
nummer
: 25
biotoop
: met stenen beschermde oever, zeer d i c h t e b e g r o e i i n g met sess i e l e draadalgen
mollusken : n i e t aangetroffen
c o n c l u s i e : b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats: Markermeer, zwemplaats b i j camping Uitdam
: 26 (78)
nummer
biotoop
: oever beschermd met een houten beschoeiing, daarvoor v e e l
p u i n onder h e t wateroppervlak. S t e i g e r s waar vanaf kan worden gezwommen. D i c h t e b e g r o e i i n g met s e s s i e l e draadalgen
mollusken -: n i e t aangetroffen
c o n c l u s i e : b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
:
nummer
:
biotoop
mollusken :
conclusie :
Drontermeer: A b b e r t s t r a n d
27 (32)
type B
n i e t aangetroffen
b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Veluwemeer, S p i j k s t r a n d
28 (41)
type B
n i e t aangetroffen
b i o t o o p ongeschikt voor waterslakken,
d e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats: Veluwemeer, E l l e r s t r a n d
nummer
: 29 (42)
kans op schistosoma-
biotoop
: type B
mollusken : niet aangetroffen
conclusie : biotoop ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomadermatitis bij baders niet aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Veluwemeer, Harderstrand
30 (44)
type B
niet aangetroffen
biotoop ongeschikt voor waterslakken, kans op schistosomadermatitis bij baders niet aanwezig.
zwemplaats: Veluwemeer, stranbje bij camping "de oude pol", Hoophuizen
: 31 (49)
nummer
biotoop
: type A/B, aan de ene zijde een jachthaventje, aan de andere
zijde steigers
mollusken : alleen in het haventje een relatief hoqe
- concentratie van
Valvata piscinalis aangetroffen
conclusie : het strand is qeen seschikt bi0t00~ voor waterslakken.' kans
op schistosoma~dermatitisbij baders niet aanwezig.
zwemplaats:
:
nummer
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Wolderwijd, strand bij Zeewolde
32 ( 5 2 )
type A
niet aangetroffen
geen geschikt biotoop voor waterslakken, kans op schistosomadermatitis bij baders niet aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Nuldernauw, Erkemederstrand
33 (53)
type B
enige exemplaren van Valvata piscinalis aangetroffen
biotoop niet geschikt voor waterslakken, kans op schistosomadermatitis bij baders niet aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
Wolderwijd, zwemplaats naast het dolfinarium, Harderwijk
34 (50)
met stenen beschermde oever
enige exemplaren van Valvata piscinalis, 1 exemplaar van
Lymnaea pereqra f. ovata (lengte 15 mm, negatief) aangetroffen
.
conclusie : biotoop niet geschikt voor waterslakken, kans op schistosomadermatitis bij baders niet aanwezig.
zwemplaats:
:
nummer
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Nuldernauw, strand "horst"
35 (56)
type B, hier en daar type C
enige exemplaren van h l v a t a piscinalis aangetroffen
biotoop niet geschikt voor waterslakken, kans op schistosomadermatitis bij baders niet aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Nuldernauw, strand "nulde"
36 (57)
type 8, hier en daar type C
niet aangetroffen
biotoop niet geschikt voor waterslakken, kans op schistosomadermatitis bij baders niet aanwezig
13
zwemplaats:
:
nummer
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Nijkerkernauw, s t r a n d "nieuw h u l c k e s t e i n "
37 (61)
type A
n i e t aangetroffen
b i o t o o p n i e t g e s c h i k t voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
:
nummer
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Nijkerkernauw, Laaksestrand
38 (66)
type B
e n i g e exemplaren van V a l v a t a p i s c i n a l i s a a n g e t r o f f e n
b i o t o o p n i e t g e s c h i k t voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
:
biotoop
mollusken :
conclusie :
Gooimeer, s t r a n d b i j S t i c h t s e Brug
39 (67)
type B
n i e t aangetroffen
b i o t o o p n i e t g e s c h i k t voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
:
nummer
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Eemmeer, s t r a n d Huizermaat, Huizen
40 (65)
t y p e A/B
n i e t aangetroffen
b i o t o o p n i e t g e s c h i k t voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats: Eemmeer, s t r a n d b i j bad Oude Naarden, tussen Huizen en
Naarden
: 41 (82)
nummer
biotoop
: t y p e B, k l e i n s t u k j e s t r a n d t u s s e n brede r i e t k r a g e n
mollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : b i o t o o p n i e t g e s c h i k t voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Eemmeer, s t r a n d b i j Oud Valkeveen, tussen Huizen en Naarden
42 ( 8 1 )
type B
n i e t aangetroffen
b i o t o o p n i e t g e s c h i k t voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Eemmeer, s t r a n d b i j Almere-haven
43 (641)
type A
n i e t aangetroffen
b i o t o o p n i e t g e s c h i k t voor waterslakken,
d e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
Eemmeer, s t r a n d b i j de Hollandse Brug
44 (64)
t y p e B, s t r a n d v r i j r e c e n t opgespoten
n i e t aangetroffen
b i o t o o p n i e t g e s c h i k t voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats: IJmeer, M u i d e r s t r a n d
: 45 (74)
nummer
kans op schistosoma-
biotoop
: type B
mollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : b i o t o o p n i e t g e s c h i k t voor waterslakken,
d e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
conclusie :
kans op schistosorna-
IJmeer, s t r a n d b i j Muiderberg
46 ( 7 9 )
type B
n i e t aangetroffen
b i o t o o p n i e t g e s c h i k t voor waterslakken, kans op schistosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats: r e c r e a t i e p l a s i n Roggebotsebos, Dronten
nummer
: 47 ( 5 2 0 )
biotoop
: oever beschoeid met een betonnen rand, i n v l o e d van kwel.
Waterplanten v e r s p r e i d door de p l a s .
rnollusken : n i e t a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : b i j eerdere c o n t r o l e s , i n voorgaande j a r e n , b l e e k deze p l a s
ook a 1 b i j z o n d e r arm aan mollusken, kans op schisotosomad e r m a t i t i s b i j baders n i e t aanwezig.
zwemplaats:
nummer
:
biotoop
:
mollusken :
r e c r e a t i e p l a s i n Spijkbos, Biddinghuizen
zwemplaats:
numrner
:
biotoop
:
mollusken :
r e c r e a t i e p l a s s e n i n Larserbos, L e l y s t a d
49 ( 5 2 5 )
t y p e El
l e n g t e (mm) Lymnaea peregra L. p a l u s t r i s
f. o v a t a
48 ( 5 2 4 )
type B
Lymnaea pereqra f. o v a t a 5 exemplaren, l e n g t e 9, 1 0 ( 2 x 1 , 1 2
en 13 mrn, a l l e n e g a t i e f
c o n c l u s i e : i n deze r e c r e a t i e p l a s z i j n de a f g e l o p e n j a r e n r e g e l m a t i g
waterslakken met d a a r i n o c e l l a t e f u r c o c e r c a r i e n aangetroffen.
Gezien h e t g e r i n g e a a n t a l a a n g e t r o f f e n s l a k k e n l i j k t de kans
dat baders d i t j a a r s c h i s t o s o m a - d e r m a t i t i s z u l l e n oplopen
g e r i n g . Het b l i j f t e c h t e r n o o d z a k e l i j k deze p l a s j a a r l i j k s
t e c o n t r o l e r e n orndat h e t b i o t o o p p o t e n t i e e l g e s c h i k t i s voor
waterslakken.
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
totaal:
2
3
7
6
12
15
2
1
48
1
1
2
5
6
1
3
1
20
I n geen van de s l a k k e n z i j n o c e l l a t e f u r c o c e r c a r i e n aangetroffen.
c o n c l u s i e : hoewel de waterslakken u i t s l u i t e n d z i j n a a n g e t r o f f e n i n de
r i e t k r a a g j e s d i e de s t r a n d e n begrenzen i s h e t z i n v o l j a a r l i j k s t e c o n t r o l e r e n i n hoeverre de p o p u l a t i e s van beide
s o o r t e n z i c h verder u i t b r e i d e n . De nu a a n g e t r o f f e n d i c h t h e i d
i s nog dermate g e r i n g d a t de kans op s c h i s t o s o m a - d e r m a t i t i s
b i j baders d i t j a a r n a u w e l i j k s aanwezig z a l z i j n .
zwemplaats:
:
nummer
biotoop
:
mollusken :
z e i l p l a s " h e t bovenwater" b i j L e l y s t a d
50
type C
r e l a t i e f v e e l B i t h y n i a t e n t a c u l a t a en Potamopyrgus j e n k i n s i ,
i n mindere mate V a l v a t a p i s c i n a l i s , 47 exemplaren van
Lymnaea pereqra f. ovata e n 1 exemplaar van L. p a l u s t r i s
L. peregra f. ovata:
l e n g t e (mm) a a n t a l l e n g t e (mm) a a n t a l
11
12
13
14
15
16
17
1
5
6
4
5
4
8
18
19
20
21
22
24
3
2
2
4
2
1
I n geen der s l a k k e n kon de aanwezigheid van o c e l l a t e f u r c o c e r c a r i e n worden v a s t g e s t e l d .
c o n c l u s i e : i n h e t bovenwater wordt n i e t a l l e e n vanaf h e t s t r a n d maar
ook op v e r s c h i l l e n d e andere p l a a t s e n gezwommen. De bovengenoemde waterslakken z i j n a a n g e t r o f f e n op de stenen d i e een
bescherming vormen van de oever i n de omgeving van de woningen op Lelystad-haven. I n h e t gebied kunnen v e r s c h i l l e n d e
b i o t o p e n worden onderscheiden-waarin z i c h a a n z i e n l i j k e popul a t i e s van v e r s c h i l l e n d e waterslakken hebben o n t w i k k e l d
( B i t h y n i a t e n t a c u l a t a , Potapyrqus . j e n k i n s i , V a l v a t a p i s c i n a l i s ) o f z i c h m o q e l i j k noq kunnen o n t w i k k e l e n .
Een j a a r l i j k s e c o n t r o l e ;an de d i v e r s e gebieden i s , zolang
z i c h nog geen s t a b i e l e b i o t o p e n i n de p l a s hebben o n t w i k k e l d ,
voorlopig noodzakelijk.
zwemplaats:
nummer
:
:
biotoop
mollusken :
r e c r e a t i e p l a s i n Zuigerplaspark b i j Lelystad
51 (229)
t y p e B, houten b e s c h o e i i n g l a n g s de oever
a l l e e n i n de omgeving van h e t beschoeide s t r a n d g e d e e l t e naar
s l a k k e n gezocht; daar e c h t e r n i e t s a a n g e t r o f f e n
c o n c l u s i e : nadat i n 1973 i n een a a n t a l s l a k k e n o c e l l a t e f u r c o c e r c a r i e n
z i j n a a n g e t r o f f e n , i s deze p l a s een a a n t a l j a r e n achtereen
g e c o n t r o l e e r d zonder d a t d i t v e r d e r o o i t nog p o s i t i e v e r e s u l t a t e n h e e f t opgeleverd. Een van de redenen daarvan i s d a t na
1974 de s l a k k e n d i c h t h e i d zeer s t e r k i s teruggelopen. Het
m i l i e u l i j k t i n de l o o p der j a r e n w e i n i g veranderd zodat mag
worden verwacht d a t onder o n g e w i j z i g d e omstandigheden z i c h
geen s c h i s t o s o m a - d e r m a t i t i s z a l voordoen b i j baders.
Conclusies en aanbevelingen
Hoewel op de onderzochte zwemplaatsen s l e c h t s een b e p e r k t e t i j d naar
waterslakken i s gezocht, kan worden geconcludeerd d a t de dichtheden zeer
g e r i n g moeten z i j n op de zwemplaatsen d i e gelegen z i j n aan de v e r s c h i l lende meren b i n n e n h e t IJsselmeergebied.
Soorten d i e kunnen fungeren a l s tussengastheer i n de l e v e n s c y c l u s van
bepaalde platwormen b i j watervogels en waarvan h e t l a r v a l e stadium
s c h i s t o s o m a - d e r m a t i t i s kan veroorzaken b i j de mens, konden v r i j w e l nergens worden aangetroffen.
D i t kan worden v e r k l a a r d door h e t f e i t d a t i n deze r e l a t i e f g r o o t s c h a l i ge wateren de omstandigheden n i e t voldoende g u n s t i g z i j n d a t z i c h u i t g e b r e i d e p o p u l a t i e s van deze s o o r t e n kunnen handhaven.
Om s c h i s t o s o m a - d e r m a t i t i s t e kunnen oplopen i s i n h e t algemeen een bepaalde p o p u l a t i e g r o o t t e n o o d z a k e l i j k omdat meestal s l e c h t s een k l e i n
percentage van de s l a k k e n (van 66n s o o r t ) i s besmet met o c e l l a t e f u r c o cercarien.
Zo bedroeg i n de r e c r e a t i e p l a s i n h e t S p i j k b o s b i j B i d d i n g h u i z e n h e t
percentage g e l n f e c t e e r d e exemplaren van de s o o r t
t a , gemiddeld over v i e r achtereenvolgende j a r e n , ongeveer 16. Het b e t r o f
h i e r b i j d i e r e n d i e g r o t e r waren dan 10 mm ( B i j de Vaate, 1977).
De l a g e d i c h t h e i d van waterslakken i n de omgeving van de b e t r e f f e n d e
zwemplaatsen i n combinatie met, i n d i e n aanwezig, een g e r i n g i n f e c t i e p e r centage met o c e l l a t e f u r c o c e r c a r i e n , maken de kans d a t baders e r s c h i s tosoma-dermatitis z u l l e n oplopen verwaarloosbaar k l e i n .
--
Een andere s i t u a t i e doet z i c h voor i n de r e c r e a t i e p l a s s e n i n Flevoland.
De a b i o t i s c h e omstandigheden i n de onderzochte wateren z i j n p o t e n t i e e l
g e s c h i k t voor s l a k k e s o o r t e n d i e a l s tussengastheer kunnen optreden voor
de b e t r e f f e n d e platwormen.
Het hangt van een a a n t a l b i o t i s c h e omstandigheden a f i n hoeverre z i c h
p o p u l a t i e s van deze waterslakken kunnen o n t w i k k e l e n .
Het v e r d i e n t daarom aanbeveling i n deze r e c r e a t i e p l a s s e n j a a r l i j k s tenminste 66nmaal een c o n t r o l e u i t t e voeren naar h e t voorkomen van waters l a k k e n en "verdachte" s o o r t e n t e onderzoeken op de aanwezigheid van
o c e l l a t e furcocercarien.
Literatuur
Broek, E. van den (1965), Some recent cases of W a i n schistosomiasis and
schistosome-dermatits in the Netherlands.
Trop. geogr. Med. 17: 229-235.
Lyaruu, D.M., A. bij de Vaate, C.P.H. Gaasenbeek, t1.J. Over and
J.F. Sluiters (1977), Transmission ecology of schistosomedermatitis in the Netherlands.
Trop. geogr. Med. 29: 207.
Vaate, A. bij de (1974), Onderzoek naar het voorkomen van de verwekker
van schistosoma-dermatitis in de recreatievijvers in Oostelijk Flevoland. Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, werkdocument 1974-60 B1.
Vaate, A. bij de (19771, Ontstaan en bestrijding van huidirritaties bij
baders in een recreatieplas. Recreatievoorzieningen 9:
434-436.
(0
Zurich
o
Sneek
F i g u u r 1 . S i t u e r i n g van d e o n d e r z o c h t e zwemplaatsen i n h e t I J s s e l m e e g e b i e d

Download Report