Consequenties van aanplant van Olifantsgras

Notitie
Contactpersoon Bas Bakker
Auteur Roland van der Vliet
Datum 23 oktober 2014
Kenmerk N001-1226846RVJ-mwl-V02-NL
Consequenties van aanplant van Olifantsgras te
Tuindershof, Pijnacker-Nootdorp, voor vogels en
vliegverkeer
Voor het plangebied Tuindershof in de gemeente Pijnacker-Nootdorp bestaat het plan om
Olifantsgras Miscanthus te telen. Dit ten behoeve van bijvoorbeeld de productie van veevoer,
biobrandstoffen en karton. De vrees bestaat dat dit gewas een eventuele aantrekkende werking
heeft op foeragerende vogels, en dan vooral ganzen. Een toename van ganzen kan eventueel
leiden tot (extra) hinder op vliegverkeer van en naar Rotterdam The Hague Airport. Het
plangebied ligt op circa 7 km van het vliegveld.
Eigenschappen van Miscanthus
Miscanthus is een groep van grassoorten uit Azië die een groeihoogte van 3 tot 4 meter kan
bereiken. Olifantsgras is een steriele kweekvorm tussen de soorten M. sinensis en
M. sacchariflorus, en staat bekend als Miscanthus x giganteus. Nadat de plant is afgestorven,
groeien de ondergrondse wortelstokken vanaf half april-begin mei weer uit totdat de plant in
augustus-september bloeit. Omdat de plant steriel is, kan deze zich alleen via de wortelstokken
vermeerderen.
Beschrijving van het plangebied Tuindershof
Het plangebied Tuindershof is gelegen ten westen van de kern Pijnacker en is circa 20 ha groot.
Het gebied wordt aan de noordkant begrensd door het fietspad Nieuw Hoefpad, aan de westkant
door de Overgauwseweg en in het oosten door de Europalaan. Het gebied Tuindershof sluit in
het zuiden aan bij de wijk Keijzershof, die momenteel in ontwikkeling is (Tauw-notitie met
kenmerk N001-1219414GGV-evp-V01-NL). Ten noorden van het fietspad Nieuw Hoefpad ligt het
gebied Overgauw. Een deel van de gronden in Tuindershof is op dit moment in gebruik voor
glastuinbouw. Het exacte oppervlak hiervan is niet bekend maar dit oppervlak mag worden
uitgebreid tot maximaal 14 ha (Tauw-notitie met kenmerk N001-1219414GGV-evp-V01-NL). Ook
in Overgauw is grond in gebruik voor de glastuinbouw.
Aantrekkingskracht van Olifantsgras voor ganzen
1\3
Kenmerk N001-1226846RVJ-mwl-V02-NL
Onderzoeksvraag
De vraag die hier wordt beantwoord luidt: “Is de verwachting reëel dat de teelt van Olifantengras
leidt tot een toename van ganzen in het gebied?”. Daarnaast wordt de vraag beantwoord in
hoeverre het gebied geschikt is voor ganzen in het algemeen. Het resultaat wordt hieronder
conform opdracht beknopt weergegeven in de vorm van een notitie.
Ecologie van ganzen in relatie to vliegtuigen
Ganzen foerageren in grote groepen en vormen in die zin een bedreiging voor vliegtuigen als zij
bijvoorbeeld schrikken en opvliegen. Echter, in Nijland (2012; in de Levende Natuur) wordt in dit
verband ganzenonderzoeker Voslamber aangehaald: ‘vliegtuigen winnen snel hoogte; ganzen
komen zelden boven de 500 meter’. Dat betekent dat ganzen vooral een probleem voor het
vliegverkeer vormen in de zeer directe nabijheid van vliegveld en landingsbanen.
Consequenties van de teelt van Miscanthus voor ganzen en andere vogelsoorten
In principe zijn er twee consequenties van het gebruik van velden Miscanthus op het voorkomen
van vogels. De gemakkelijkste uit te leggen consequentie vindt zijn oorzaak in de lengte van het
gewas. Stengels kunnen uitgroeien tot 3 tot 4 meter. Diverse bronnen geven aan dat soorten van
het open landschap een afstand aanhouden tot dergelijke hoge landschapselementen omdat
deze elementen een gevoel van onveiligheid creëren (samengevat in het proefschrift van Van der
Vliet 2013: Closing in on meadow birds). Vogels van het open landschap, waaronder ganzen,
ontlenen hun veiligheid aan het kunnen overzien van de omgeving zodat zij op tijd mogelijke
predatoren als de vos en roofvogels aan kunnen zien komen. Hiervoor moet een landschap zo
open mogelijk zijn resulterend in een breed uitzicht. Teelt van Miscanthus resulteert echter in een
meer gesloten landschap zodat ganzen een afstand (‘veiligheidsmarge’) aanhouden tot deze
velden.
Een tweede vraag is of vogels het gewas benutten als voedselbron. Alle onderzoek wijst er op dat
ganzen Miscanthus niet als zodanig benutten (zie ook Guldemond & den Hollander 2011 in
rapport van CLM, Culemborg). Het gras is ‘te taai’ voor ze. Velden waar Miscanthus groeit (maar
vroeger bijvoorbeeld gras of tarwe) worden nu vanwege de Miscanthus gemeden door ganzen: zij
wijken daarom uit naar velden waar nog wel die andere gewassen (als gras of tarweresten)
worden geteeld. Dit betekent echter niet dat velden met Miscanthus niet gebruikt worden door
vogels. In de winter, wanneer geen bovengronds gewas aanwezig is, betreft dit vooral soorten die
niet gevoelig zijn voor aanvaringen met luchtverkeer (bijlage 2 in Sage et al 2010 in Ibis). Positief
voor de luchtvaart is dat vooral de aanvaringsgevoelige soorten (zoals Kievit, Kokmeeuw, Kauw,
Zwarte Kraai en Kramsvogel) bij voorkeur graslanden en akkers in de buurt van velden
Miscanthus gebruiken. Velden Miscanthus worden dus actief vermeden door deze soorten.
2\3
Aantrekkingskracht van Olifantsgras voor ganzen
Kenmerk N001-1226846RVJ-mwl-V02-NL
De Fazant is hierbij een uitzondering maar deze soort vliegt nooit afstanden van 7 km. In de
zomer, met het hoge gewas op de velden, wordt Miscanthus slechts zeer beperkt gebruikt, en
dan alleen door soorten die niet gevoelig zijn voor aanvaringen (bijlage 1 in Sage et al 2010
in Ibis).
Voorbeelden van teelt van Miscanthus rondom vliegvelden
Het bekendste voorbeeld van de teelt van Miscanthus rondom vliegvelden wordt beschreven door
Nijland (2012; in de Levende Natuur). In de Haarlemmermeer hebben vier ondernemers de
handen ineen geslagen om meer Miscanthus aan te planten, waarbij de Wageningen UR nader
onderzoek naar het ruimtegebruik van ganzen op en rondom deze percelen. De verwachting is
dat ganzen de omgeving van percelen met deze 4 meter hoge planten zullen mijden. Zoals
hierboven betoogd is deze aanname logisch gezien de voedselkeuze van de ganzen en de
verstoringsafstand die een perceel Miscanthus veroorzaakt op een groep foeragerende ganzen in
de omgeving. Wil echter de aanplant van Miscanthus succesvol zijn in het weren van ganzen in
de omgeving van vliegvelden en landingsbanen dan dient een groot oppervlak hiermee te worden
aangeplant.
Algemeen oordeel van het plangebied voor ganzen
Over het algemeen houden ganzen een afstand aan tot opgaande landschapelementen (zie
boven). In het plangebied staan diverse kassen en woningen die resulteren in een dergelijke
verstoring. Ook de rand van de bebouwing van Pijnacker zorgt voor een dergelijke verstoring.
Zonder ecologische databases te hebben geraadpleegd kan de inschatting luiden dat ganzen nu
al weinig gebruik zullen maken van het plangebied. De plaatsing van Miscanthus zal in die zin het
weinige gebruik van het plangebied door ganzen alleen nog maar versterken. Wel zal het deels
andere soorten kunnen aantrekken maar deze soorten kennen geen dagelijkse vliegbewegingen
van ongeveer 7 km zodat zij buiten de gevarenafstand tot Rotterdam The Hague Airport blijven.
Conclusie
Om diverse redenen is het plangebied op dit moment al tamelijk ongeschikt voor ganzen. Teelt
van Miscanthus zal dit niet veranderen en zelfs de mate van ongeschiktheid voor ganzen
vergroten. Wel kunnen andere soorten gebruik maken van de velden Miscanthus maar deze
soorten kennen geen grote dagelijkse vliegbewegingen. Negatieve effecten op vliegverkeer door
de teelt van Miscanthus in relatie tot aantrekkende werking van Miscanthus op ganzen (en
andere vogels) zijn dan ook niet te verwachten.
Aantrekkingskracht van Olifantsgras voor ganzen
3\3

Download Report