Inspiratieboekje Patiënteneducatie binnen chronische zorg Enkele voorbeelden uit de praktijk 1 Dit boekje werd opgemaakt in het kader van de studienamiddag “Patiënteneducatie binnen chronische zorg: (meer) oog voor de patiënt?” georganiseerd door het Departement Gezondheidszorg en Technologie van de Katholieke Hogeschool Leuven op 11 september 2014. Dit initiatief past binnen het ruimere kader van het project ‘EDUCHRON’, een praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek naar preferenties van chronisch zieken voor diverse vormen van patiënteneducatie. Het werd uitgegeven binnen het kader van de studienamiddag “Patiënteneducatie binnen chronische zorg: (meer) oog voor de patiënt?” georganiseerd door het Departement. Het kon worden opgemaakt dankzij de input en medewerking van diverse organisaties. Redactie: Emelien Lauwerier en Ann Deschamps Eindredactie: Emelien Lauwerier, Ann Deschamps, Annelies Van Damme Vormgeving: Emelien Lauwerier 2014 © G&T, Katholieke Hogeschool Leuven, Herestraat 49, 3000 Leuven Niets uit deze uitgave mag door elektronische of andere middelen gereproduceerd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgezonderd zijn korte fragmenten, die uitsluitend ten behoeve van recensies geciteerd mogen worden. Citeren als: Lauwerier, E. & Deschamps, A. 2014. Patiënteneducatie binnen chronische zorg. Enkele voorbeelden uit de praktijk. Leuven: Katholieke Hogeschool Leuven PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG Colofon PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG Inhoud Colofon...................................................................................................................................... 2 Woord vooraf ........................................................................................................................... 4 INFORMATIE IN GROEP EN “PIJNKARTEL” VOOR PERSONEN MET CHRONISCHE PIJN ..... 6 INFORMEREN OVER INHALATIETHERAPIE VIA INTERNET EN DVD ......................................... 8 VERSTERKEN VAN PATIENT EN MANTELZORGER BIJ BEGINNENDE DEMENTIE .................. 10 STOPPEN MET ROKEN BIJ COPD PATIENTEN ........................................................................ 12 VORMING OP MAAT BIJ CHRONISCH ZIEKEN ..................................................................... 14 OP DE VALREEP: VOORKOMEN VAN VALINCIDENTEN BIJ OUDEREN .............................. 16 GROEPSSESSIES ROND METABOLE STOORNISSEN IN DE PSYCHOSENZORG .................... 18 EEN MULTIDISCIPLINAIR EDUCATIE PROGRAMMA BIJ CHRONISCHE PIJN ....................... 20 INFORMATIE VOORAFGAAND AAN NIERTRANSPLANTATIE ............................................... 22 EEN MULTIDISCIPLINAIRE RAADPLEGING BIJ CHRONISCH NIERLIJDEN ............................ 24 VERPLEEGKUNDIG SPREEKUUR VOOR PATIENTEN MET KANKER EN HUN OMGEVING ... 26 DE JONGERENBOX VOOR JONGEREN MET KANKER ......................................................... 29 Samenvattend ....................................................................................................................... 32 3 Het aantal mensen met een of meerdere chronische aandoeningen neemt steeds toe wat uitdagingen voor de gezondheidszorg met zich meebrengt. De aandacht verschuift van acute gehospitaliseerde zorg naar het langdurig opvolgen en monitoren van patiënten, binnen en in toenemende mate ook buiten de muren van gespecialiseerde diensten. Chronisch zieken proberen zo goed mogelijk een evenwicht te vinden tussen de eisen van de ziekte en de eisen van het leven. Niet de ziekte maar hun leven staat centraal. Patiënten zijn en blijven in die zin dan ook expert van hun eigen aandoening. Zij willen mee betrokken worden in de beslissingen over hun zorgverlening. Dit weten we wellicht allemaal wel maar hoe brengen we dit in de praktijk? Hoe zorgen we ervoor dat we patiënten met chronische aandoeningen zoveel als mogelijk betrekken in hun zorg en tegemoet komen aan hun noden en wensen? Patiënteneducatie is essentieel in de chronische zorg. Als gezondheidswerker willen we de patiënten zoveel en zo goed mogelijk informeren. We willen dat ze kennis en/of vaardigheden hebben omtrent hun aandoening, het verloop, de behandelopties, een correcte inname van medicatie, … We willen hen ook leefstijladviezen meegeven. Verder willen hen ook het vertrouwen geven dat – als er iets minder verloopt – ze weten hoe problemen op te lossen. We willen hun zelfmanagement verhogen. Toegegeven, dit is heel wat. Soms loopt dit proces van informeren, motiveren en ondersteunen wellicht niet van een leien dakje. Daarom worden er continu initiatieven ondernomen om patiënteneducatie te optimaliseren met als doel deze op een zo gepast mogelijke wijze voor de patiënt aan te bieden. Vanuit het Departement Gezondheidszorg en Technologie van de Katholieke Hogeschool Leuven deden we in samenwerking met Zorgnet Vlaanderen een oproep naar diensten en organisaties waarbinnen patiënteneducatie voor chronisch zieken een van de speerpunten van hun werking is. We kregen een aantal heel mooie initiatieven binnen. Wij hebben zelf geen selectie gemaakt maar presenteren al deze initiatieven in dit boekje. De voorbeelden beslaan verschillende groepen van chronisch zieken zoals mensen met chronische pijn, longaandoeningen, chronische nierziekten, kanker, psychisch leed of dementie. Ook de inhoud van de voorbeelden is heel divers: we zien hele mooie initiatieven rond patiënteneducatie in groep, op individuele basis, via internet, alsook audiovisuele, creatieve vormen van patiënteneducatie. PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG Woord vooraf PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG Dit boekje toont niet alles. Er bestaan ongetwijfeld nog heel wat mooie initiatieven rond patiënteneducatie in de praktijk die hier niet gebundeld staan. Toch kunnen de voorbeelden die het boekje toont heel wat inspiratie bieden rond hoe patiënteneducatie op een mooie en patiëntvriendelijke manier kan aangeboden worden. We hopen dat u er ideeën in opdoet om zelf aan de slag te gaan met het optimaliseren van het geven van patiënteneducatie aan chronisch zieken. Uiteraard kon dit inspiratieboekje niet tot stand komen zonder de onvoorwaardelijke medewerking van de diensten en organisaties die hun werking rond patiënteneducatie wilden delen. We wensen hen dan ook hartelijk te bedanken en veel succes te wensen met hun verdere werking! Ook gaat onze bijzondere dank uit naar Zorgnet Vlaanderen, die bereid waren voor ons hun ledenbestand aan te spreken en het op die manier mogelijk hebben gemaakt dit boekje te ontwerpen. Afsluiten doen we met deze inspirerende quote: “What you do makes a difference, and you have to decide what kind of difference you want to make” Jane Goodall Emelien Lauwerier Onderzoeker KHLeuven Ann Deschamps Lector verpleegkundige Bachelor KHLeuven 5 Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? Multidisciplinair pijncentrum AZ Sint-Lucas Gent Adolescenten en volwassenen met chronische pijn en hun familie/kennissen/vrienden Individuele gesprekken Geschreven materiaal (brochure, flyers) Educatie in groep door professionele zorgverleners Educatie in groep door patiënten Aandoening en behandeling Medicatie-inname Voeding Beweging Belang van therapietrouw Praktische informatie rond behandeling (bv., financiële zaken, verloop, enz.) In de kijker: educatie in groep door professionele zorgverleners en patiënten Wij voorzien informatiesessies die (naar aanleiding van het aantal inschrijvingen) maandelijks worden gegeven aan chronische pijnpatiënten en hun familie/ kennissen/ vrienden. Dit gebeurt in groep (minimum 5 patiënten) waar al hun vragen worden beantwoord. Er moet wel ingeschreven worden bij het medisch secretariaat zodat wij een overzicht krijgen van de opkomst. Bij veel inschrijvingen wordt dit maandelijks gegeven, bij weinig inschrijvingen driemaandelijks. De patiënten worden geïnformeerd aan de hand van posters en flyers die beschikbaar zijn in de wachtzalen (wachtzaal consultaties en wachtzaal ingrepen). Ook aan nieuwe patiënten worden flyers meegegeven met de nodige uitleg zodat zij zich vrijblijvend kunnen inschrijven indien interesse om zo een informatiesessie bij te wonen. De patiënten mogen familie, vrienden en kennissen meebrengen want het is belangrijk dat ook zij betrokken worden binnen het volledige behandelingsproces van hun chronische pijn. Wij zien mantelzorg dan ook als de toekomst van kwaliteitsvolle zorg. Waarom wij dit geven is om patiënten correct en meer te informeren over wat pijn is, welke invloed pijn heeft op zowel het fysische, psychische en sociale leven van de patiënt én zijn omgeving. Meer concreet: hoe kan men ermee omgaan, wat met werkhervatting, wat zijn de mogelijkheden, hoe kunnen anderen helpen, enz. PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG INFORMATIE IN GROEP EN “PIJNKARTEL” VOOR PERSONEN MET CHRONISCHE PIJN PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG De uiteindelijke doelstelling is dat mensen met chronische pijn terug kunnen genieten van het leven, leren omgaan met hun pijn door toch nog alles te doen maar met mate! Ook naar werkhervatting toe is dit een doelstelling; chronische pijnpatiënten zijn talrijk en zijn een grote kost voor de maatschappij. Wij proberen aan de hand van correcte en duidelijke educatie patiënten terug aan het werk te krijgen. Naast de informatiesessies hebben we ook het pijnkartel. Dit wordt voornamelijk georganiseerd door onze pijnpsychologe. Zij selecteert patiënten die nood hebben aan dergelijke sessies. Zij laat natuurlijk de patiënt de vrije keuze, maar de respons is positief. Er zijn er maar enkelen die dit weigeren. Een pijnkartel bestaat uit een groep van maximum 5 patiënten (zonder familie, vrienden, kennissen) die hun ervaringen en belevingen delen met andere patiënten. Er wordt vrijuit gepraat met ondersteuning en begeleiding van de psychologe. Dit geeft een meerwaarde aan de patiënten omdat zij dan toch in werkelijkheid zien en horen dat ‘zij niet de enige zijn’ met dit probleem. Dit kan een steun betekenen en de psychische belasting verminderen. Het gebeurt dat patiënten daardoor ook bevriend geraken in het dagelijkse leven en dus contact blijven behouden wat een meerwaarde betekent voor hun sociale beleving. Patiënten worden eveneens geïnformeerd om deel te nemen aan het pijnkartel via de wachtzalen aan de hand van posters, brochures en flyers. Zij kunnen zich dan ook vrijblijvend inschrijven via het medisch secretariaat. De belangrijkste doelstelling van het pijnkartel is om mensen uit hun sociale isolement te halen en hun pijn anders te gaan bekijken/ beleven door ervaringen uit te wisselen. Het gevoel ‘van niet alleen te zijn’ doet veel! Het pijnkartel wordt georganiseerd in functie van het aantal inschrijvingen. Contactgegevens Organisatie AZ Sint Lucas Gent Dienst Multidisciplinair Pijncentrum Contactpersoon Jan Hebbrecht E-mail [email protected] Regio Oost-Vlaanderen 7 Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? Dienst Pneumologie Ziekenhuis Oost-Limburg Adolescenten met longaandoeningen die één of meerdere types van inhalatietherapie innemen Geschreven materiaal (brochure) Internet (website) Audiovisueel materiaal (DVD) Medicatie-inname In de kijker: internet en DVD Iedere patiënt die wordt opgenomen op de dienst pneumologie en die als thuis medicatie een inhalatietherapie neemt, wordt aan de hand van een checklist gescreend of ze deze medicatie correct innemen. Indien de inname niet correct gebeurt, start een educatieplan. De verpleegkundige legt de juiste procedure uit. Hierbij heeft ze een brochure en een audio visueel filmpje ter beschikking. Dit is ter beschikking op de website patiënten terminal en indien deze niet aanwezig is ook op een draagbare DVD speler. De patiënt krijgt ook de website waar deze informatie ter beschikking is (www.inhaltietherapie.be). Voor ontslag wordt een nieuwe check (herevaluatie) uitgevoerd of de pat. inderdaad nu de toediening correct kan uitvoeren. Patiënten die op raadpleging komen of opgenomen zijn en waarbij een nieuw type inhalatietherapie wordt opgestart, krijgen ook de brochure en de verwijzing naar de website. Meer lezen… Voor meer informatie rond dit initiatief kan u terecht op de website www.inhalatietherapie.be, die ook beschikbaar is via de website van het Ziekenhuis Oost-Limburg. Contactgegevens Organisatie Ziekenhuis Oost-Limburg Dienst Pneumologie PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG INFORMEREN OVER INHALATIETHERAPIE VIA INTERNET EN DVD Cindy Vanheusden E-mail [email protected] Regio Limburg 0PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG Contactpersoon 9 Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? Dienst Geriatrie/neurologie AZ Maria Middelares Personen met beginnende dementie Individuele gesprekken Geschreven materiaal (folder) Educatie in groep door professionele zorgverleners Educatie in groep door patiënten Internet (website) Aandoening en behandeling Werking van medische apparatuur of toestellen Medicatie-inname Beweging Belang van therapietrouw Praktische informatie rond behandeling (bv., financiële zaken, verloop, enz.) In de kijker: individuele gesprekken en educatie in groep door professionele zorgverleners Na de diagnose van dementie, indien de MMSE niet onder de 22 is, bieden wij de patiënt en zijn mantelzorger 6 sessies aan (1 per week , telkens 4 tot 5 u). Deze sessies behelzen informatie over de ziekte, professionele tips hoe om te gaan met de ziekte, advies over mogelijke hulpmiddelen, beweging, advies over inschakeling thuishulp, en advies en hulp bij psychische klachten (zowel bij de patiënt als bij de hulpverlener). Wij bieden zowel individuele als groepsgesprekken aan. Informatie over vroegtijdige zorgplanning wordt niet uit te weg gegaan en wordt opgevolgd in samenspraak met de patiënt, mantelzorger en huisarts. Zorgcontinuïteit is een sleutelwoord. Wij nemen contact op met thuishulporganisaties om de opvolging te continueren. Deze aanpak is een transdisciplinair gebeuren met medewerking van verschillende disciplines. De focus is gericht op patiënt/mantelzorger empowerment, waarbij het ICF model gehanteerd wordt. De aanpak wordt geïndividualiseerd afhankelijk van de noden en de situatie waarin de patiënt en mantelzorger verkeren. Meer lezen… Voor meer informatie rond dit initiatief kan u terecht op de website van het AZ Marie Middelares (http://www.azmmsj.be/ - patiënten – patiëntenbegeleiding – COGNUFIT). Er is ook een folder beschikbaar omtrent het initiatief, beschikbaar via bovenstaande website (patiënten – patiëntenvoorlichting – patiëntenfolders – COGNUFIT). PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG VERSTERKEN VAN PATIENT EN MANTELZORGER BIJ BEGINNENDE DEMENTIE PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG Contactgegevens Organisatie AZ Maria Middelares Dienst Geriatrie/Neurologie Contactpersoon Marc Vankerkhoven E-mail [email protected] Regio Oost-Vlaanderen 11 Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? Imelda AZ Bonheiden Rokende COPD patiënten Individuele gesprekken Geschreven materiaal (brochures, werkdocumenten) Aandoening en behandeling Medicatie-inname Beweging Stoppen met roken Belang van therapietrouw Praktische informatie rond behandeling (bv., financiële zaken, verloop, enz.) In de kijker: individuele gesprekken en geschreven materiaal Hieronder staat een beschrijving van hoe educatie wordt aangepakt binnen onze dienst: Aan gehospitaliseerde patiënten met COPD en astma voorzien we op de dienst geneeskunde 2 educatie rond ziekte inzicht, behandeling, therapietrouw en het gebruik van inhalatie devices. De educatie gebeurt via individuele gesprekken, waarbinnen er ook geoefend wordt met placebo’s, er demonstraties gebeuren door een verpleegkundige, en er brochures worden voorzien. Het gebeurt ook dat de educatie aan mantelzorgers wordt voorzien. Steeds worden de contactgegevens van een COPD verpleegkundige meegegeven. Bij gehospitaliseerde patiënten die roken wordt het rookgedrag bevraagd, en wordt informatie gegeven rond ontwenningsverschijnselen. Eventueel wordt ook gestart met nicotinesubstitutie en wordt rookstopbegeleiding door een tabakologe aangeboden. De educatie gebeurt via individuele gesprekken. Indien iemand deelneemt aan het longrevalidatie programma, gebeuren de individuele gesprekken en opvolging aldaar. Er worden ook allerhande brochures voorzien ter ondersteuning van de gesprekken. Ook de contactgegevens van de tabakologe en tabakstop worden voorzien. Rookstopbegeleiding door een tabakologe gebeurt op afspraak. Deze begeleiding bestaat uit individuele gesprekken (tot 8 sessies), ondersteund met brochures en werkdocumenten. Indien iemand deelneemt aan het longrevalidatie programma, gebeuren de individuele gesprekken en opvolging aldaar. Ook de contactgegevens van de tabakologe en tabakstop worden voorzien. Aan patiënten die thuis O2 voorgeschreven krijgen, wordt educatie gegeven rond zuurstoftherapie (debiet, werking toestel en terugbetaling, gevaren, enz.), en rookstop. De educatie wordt voorzien via individuele gesprekken, meestal samen PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG STOPPEN MET ROKEN BIJ COPD PATIENTEN PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG met de mantelzorgers. Er wordt ook een brochure voorzien. Contactgegevens van een COPD verpleegkundige worden meegegeven. Doorheen de individuele gesprekken is het belangrijk dat een vertrouwensrelatie met één en dezelfde persoon wordt opgebouwd. Meer lezen… De brochures horend bij dit initiatief (bv., de verschillende inhalatie devices, COPD en kortademigheid, rookstopbegeleiding, en zuurstoftherapie thuis) kan u vinden via de website van de dienst Pneumologie binnen het Imelda Ziekenhuis in Bonheiden (http://www.imelda.be/patienten/medische_diensten/pneumologie/). Contactgegevens Organisatie Imelda AZ Bonheiden Dienst Geneeskunde 2 Contactpersoon Aline Delbaere E-mail [email protected] Regio Vlaams-Brabant 13 Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? Ziekenzorg CM Chronisch zieken Geschreven materiaal Educatie in groep door professionele “lesgevers” Voeding Beweging Mentale en psychologische weerbaarheid In de kijker: educatie in groep door professionele “lesgevers” De weerbaarheidsvorming binnen Ziekenzorg CM bestaat uit een aanbod aan cursussen en infosessies rond mentale en fysieke weerbaarheid. De thema’s, en dus ook de specifieke informatie die wordt overgedragen varieert van cursus tot cursus en van infosessie tot infosessie. Wij proberen het aanbod regelmatig te vernieuwen door elk jaar nieuwe thema’s aan te bieden zonder daarmee de thema’s die goed werken af te voeren. Deze thema’s worden zoveel mogelijk geselecteerd uit informatie die van deelnemers zelf tot bij ons komt via evaluatieformulieren. Belangrijke thema’s in het aanbod van vormingen zijn onder andere “zelfzorg”, “omgaan met pijn”, “voeding”, “positief denken”, alternatieve vormen van nadenken over en omgaan met gezondheid zoals “chinees denken over gezondheid”, vormingen die deelnemers in beweging zetten zoals “Qigong” en “Eutonie” en creatieve vormingen zoals “de verborgen kunstenaar”. Deze vormingen lopen allen over meerdere sessies. Verder organiseren we ook enkele infosessies die zich beperken tot één sessie. Ook deze onderwerpen lopen over verschillende domeinen heen en hebben als doel om enerzijds deelnemers over een heel specifiek thema te informeren of om hen anderzijds warm te maken voor meerdaagse vormingen. Thema’s die dit jaar aan bod komen zijn onder andere “Accupunctuur”, “Homeopathie”, “stress en chronisch ziek zijn”, hoe je huishouden organiseren als je chronisch ziek bent in “mijn emmer loopt over”. Deze thema’s hebben als doel om chronisch zieke mensen weerbaarder te maken zodat zij (‘terug’) hun plaats in de maatschappij kunnen opnemen, beter kunnen omgaan met hun ziek zijn en/of dat zij zich beter in hun vel voelen zowel fysiek als mentaal. Zowel de cursussen als infosessies worden door gespecialiseerde freelance lesgevers gegeven. Zij hebben ervaring met de doelgroep “chronisch zieke mensen” en passen hun aanpak en tempo ook aan de specifieke noden van chronisch zieke mensen aan, dit aan de hand van de richtlijnen die wij hieromtrent hebben PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG VORMING OP MAAT BIJ CHRONISCH ZIEKEN PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG opgesteld. Daarin wordt naast technische richtlijnen ook aangegeven dat het bij de vormingen en infosessies niet enkel de bedoeling is om informatie over te brengen, maar dat er ook voldoende aandacht moet zijn voor interactie en inbreng van de deelnemers zelf. Meer lezen… Het aanbod van cursussen per regio wordt via brochures bekend gemaakt en is ook terug te vinden op de website (http://www.ziekenzorg.be/cmz/nl/100//ariadne/). Contactgegevens Organisatie Ziekenzorg CM Dienst - Contactpersoon Ineke Hulsemans E-mail [email protected] Regio Vlaanderen 15 Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? AZ Maria Middelares Mobiele ouderen Individuele gesprekken Geschreven materiaal Educatie in groep door professionele zorgverleners Educatie in groep door patiënten Internet Audiovisueel materiaal Aandoening en behandeling Werking van medische apparatuur of toestellen Medicatie-inname Voeding Beweging Belang van therapietrouw Praktische informatie rond behandeling (bv., financiële zaken, verloop, enz.) In de kijker: individuele sessies en educatie in groep Voor de mobiele oudere patiënten die opgenomen worden in het ziekenhuis werd een programma opgesteld “op de valreep” waarbij elke persoon gescreend wordt op valrisico, en indien nodig opgevolgd wordt door onze valcoördinator, de ergotherapeut. Wij vetrekken vanuit een veilige valomgeving waar elke persoon recht op heeft. Indien na screening een valrisico aanwezig is, wordt het programma “op de valreep” opgestart. De valcoördinator evalueert gronding de multifactoriële risico’s en stelt een geïndividualiseerd programma op, waarbij zowel individuele als groepssessies georganiseerd worden. Hierbij wordt ook de mantelzorger betrokken. Na ontslag bieden wij continuïteit aan via het geriatrisch dagziekenhuis indien de patiënt hiervoor open staat. Er wordt nauw samengewerkt met de andere disciplines. Meer lezen… Meer informatie rond het programma is terug te vinden via de website (http://www.azmmsj.be/BENL/site/p-valpreventie.aspx). Contactgegevens Organisatie AZ Maria Middelares PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG OP DE VALREEP: VOORKOMEN VAN VALINCIDENTEN BIJ OUDEREN Geriatrie Contactpersoon Bart Van Hese E-mail [email protected] Regio Oost-Vlaanderen PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG Dienst 17 Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? METABOLE STOORNISSEN IN DE Psycho-Sociaal-Centrum Leuven Volwassenen die atypische antipsychotica nemen in de dagkliniek voor psychosenzorg Individuele gesprekken Geschreven materiaal Educatie in groep door professionele zorgverleners Educatie in groep door patiënten Internet Audiovisueel materiaal Interactieve computer gebaseerde educatie Creatief, niet-technologische materiaal Aandoening en behandeling Medicatie-inname Voeding Beweging Belang van therapietrouw Leven met psychose en herintegratie in de gemeenschap In de kijker: educatie in groep door professionele zorgverleners We organiseren in het Psycho-Sociaal centrum voor patiënten met een verhoogd risico op metabole stoornissen wekelijkse groepssessies. Deze sessies verlopen in een telkens weerkerende cyclus. - Week 1 Twee verpleegkundigen spreken met de groep patiënten aan de hand van ervaringen van patiënten, publicaties, voorlichtingsbrochures en getuigenissen over psychose, de beleving ervan, de behandeling. Soms wordt de arts uitgenodigd op de sessie. - Week 2 De verpleegkundigen focussen op “wat is het metabool syndroom. We hebben onze eigen brochure maar gebruiken ook andere publicaties. Dikwijls leidt deze voorlichting tot bevragen van de farmacotherapie en wordt therapietrouw een belangrijk thema. - Week 3 Onderwerp is : onze voeding. Via individuele bevraging van eetgewoonten, via voorlichting, gezelschapsspel, artikels, een voedingsdagboek, streven we naar (kleine, haalbare) gedragsveranderingen . PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG GROEPSSESSIES ROND PSYCHOSENZORG Week 4 Focus op beweging. Samen met de bewegingstherapeut wordt een informatief en motiverend gesprek over beweging, bewegingsgewoonten en – mogelijkheden gevoerd. - Week 5 Een verpleegkundige neemt individueel volgende parameters bij elke patiënt: lengte, gewicht (BMI), buikomtrek, bloeddruk, hartslag. De uitslagen worden aan de behandelend arts bezorgd die de nodige labonderzoeken aanvraagt en opvolging doet. PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG - Deze groepssessies maken deel uit van het weekprogramma van de psychosegroep in de dagkliniek. Ze staan niet los van de rest van het therapeutisch aanbod (bijvoorbeeld bewegingstherapie, kooksessies) . Het is van groot belang dat we in de individuele begeleiding de verbinding maken met wat in de educatieve sessies aan bod komt. We zoeken voor elke patiënt naar een vertaling naar een individueel, haalbaar actieplan. Bij ontslag wordt voor risicopatiënten een brief naar de huisarts gestuurd waarin we aandacht vragen voor verdere opvolging van het cardio-metabool syndroom. Contactgegevens Organisatie Psycho-Sociaal Centrum Leuven Dienst Groep Saffier (psychosezorg daghospitalisatie) Contactpersoon Patrick Van Dievoet E-mail [email protected] Regio Vlaams-Brabant 19 Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? UZ Leuven Volwassenen met chronische niet-maligne pijn Geschreven materiaal Educatie in groep door professionele zorgverleners Aandoening en behandeling Medicatie-inname Beweging Belang van therapietrouw In de kijker: educatie in groep door professionele zorgverleners Chronische pijn is een complex fenomeen, waarbij er niet altijd een duidelijke oorzaak is of een letsel aanwezig is dat kan behandeld worden. In het Leuvens Algologisch Centrum (LAC) proberen we het pijnniveau of de pijn te verminderen en de kwaliteit van leven te verbeteren. Meestal bestaat de pijnbehandeling niet alleen uit een medische aanpak, maar er wordt ook aandacht besteed aan het leren omgaan met de pijn. In het LAC is door een team van medewerkers een Multidisciplinair Pijn Educatie Programma (MPEP) uitgewerkt. Dit team bestaat uit een rehabilitatiearts, anesthesist, psychologen, kinesitherapeuten, verpleegkundigen en een maatschappelijk assistent. Het educatieprogramma bestaat uit 5 groepssessies, gespreid over 5 weken, en wordt afgerond door een individueel evaluatiegesprek met het multidisciplinaire team. Het doel van MPEP is om patiënten met chronische pijn meer inzicht te geven in wat chronische pijn is, het belang van rehabilitatie, en de noodzaak om tot aanvaarding te komen van het chronische pijnprobleem, om zo een aanzet te geven tot levensstijlaanpassingen. De eerste 3 sessies zijn groepssessies voor pijnpatiënten en hun partner of familielid. Tijdens deze sessies komen de volgende onderwerpen aan bod: de complexiteit van chronische pijn, het belang van revalidatie, reconditionering en relaxatie, het omgaan met pijnmedicatie en zelfzorgtips bij chronische pijn. De 2 laatste sessies gaan door in kleinere groepjes (max. 10 patiënten). Deze sessies zijn zeer interactief en vertrekken vanuit de ervaringen van de deelnemers. Tijdens deze sessies wordt stilgestaan bij een evenwichtige dagindeling, het formuleren van waarden en doelen en eventuele barrières om waardengericht te leven. Na elke sessie krijgen de patiënten een opdracht mee om uit te werken tegen de volgende sessie. De sessies worden voor verschillende zorgverleners van verschillende disciplines gegeven, maar toch wordt de samenhang tussen de sessies versterkt, door regelmatig te herhalen en te streven naar een uniform woordgebruik. 0PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG EEN MULTIDISCIPLINAIR EDUCATIE PROGRAMMA BIJ CHRONISCHE PIJN PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG Een belangrijke meerwaarde van dit programma is de multidisciplinaire aanpak. Maar ook de verpleegkundige vervult een belangrijke rol in dit programma. Zij geeft informatie over pijnmedicatie en zelfzorgtips en begeleidt mee de interactieve sessies. Na afronding van het educatieprogramma en evaluatiegesprek, volgt de verpleegkundige de gemaakte afspraken en het verdere traject van de patiënt mee op. Meer lezen… Enkele referenties: Morlion B, Kempke S, Luyten P, Coppens E, Van Wambeke P 2011. Multidiciplinary pain education program (MPEP) for chronic pain patients: preliminary evidence poor effectiveness and mechanisms of change. Current Medical Research & Opinion 27 (8) 1593-1601. Kempke S, Luyten P, Van Wambeke P, Coppens E, Morlion B 2013. Self-critical perfectionism predicts outcome in multidisciplinary treatment for chronic pain. Pain Practice (in press) Contactgegevens Organisatie UZ Leuven Dienst Leuvens Algologisch Pijncentrum Contactpersoon Susan Broekmans E-mail [email protected] Regio Vlaams-Brabant 21 Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? UZ Leuven Volwassenen met chronisch nierlijden die in aanmerking komen voor een nier(pancreas)transplantatie van een overleden donor of levende donor Individuele gesprekken Geschreven materiaal Educatie in groep door patiënten Internet Aandoening en behandeling Medicatie-inname Voeding Beweging Stoppen met roken Belang van therapietrouw Praktische informatie rond de behandeling (bv., financiële zaken, verloop, enz.) In de kijker: individuele gesprekken en geschreven materiaal Wat de pretransplantbegeleiding betreft gaan we als volgt te werk. De nefrologen en chirurgen brengen de medische gezondheidstoestand van de patiënt in kaart die in aanmerking komt voor een niertransplantatie aan de hand van het pretransplantbilan en dit op basis van verschillende medische onderzoeken. Tijdens een volgende stap wordt het pretransplantteam betrokken voor het geven van informatie en begeleiding van de patiënten. Sinds 2013 is het pretransplantgebeuren op de consultatie afdeling herbekeken om het vlotter en meer gestructureerd te laten verlopen. Binnen het multidisciplinair team (artsen, verpleegkundig consulent, sociaal assistente, transplantcoördinator) werd overlegd wie welke informatie geeft. Dit voorkomt dat er te veel overlap is en er een overload is aan informatie voor patiënten. De informatiebrochure ‘Wachten op een nieuwe nier’ werd vernieuwd en wordt op voorhand opgestuurd naar de patiënten samen met een vragenlijst rond sociaal-demografische gegevens. De bedoeling hiervan is dat tijdens het pretransplantgesprek niet louter informatie wordt gegeven maar dat er ook ruimte is om te peilen naar levensstijl en aandacht te hebben voor de persoonlijke vragen en behoeften van patiënten. Recent wordt er gebruik gemaakt van een aantal gestructureerde vragen rond dieet, lichaamsbeweging, medicatie-inname en rookgedrag. Deze worden geregistreerd in het zorgdossier en zijn een houvast naar volgende contacten en verdere begeleiding van patiënten. De verpleegkundig consulent, transplantcoördinator en sociaal assistente geven de informatie rond niertransplantatie gezamenlijk. Het gesprek wordt opgebouwd op maat van de patiënt en duurt ongeveer een uur. Er wordt basisinformatie gegeven rond wat het betekent om op de wachtlijst te komen voor een niertransplantatie, het belang van bereikbaarheid, de voorbereiding en opvolging na transplantatie, de sociale en financiële implicaties. Ook na transplantatie blijft follow-up en engagement van PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG INFORMATIE VOORAFGAAND AAN NIERTRANSPLANTATIE PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG patiënten belangrijk. Dit komt reeds aan bod pretransplant. Patiënten vertellen over hun levensstijl en er worden adviezen gegeven waar nodig. Deze kunnen zowel van praktische als van emotionele aard zijn. Er wordt aandacht gegeven aan het zelfmanagement van de patiënt. Op het einde van het gesprek wordt er nagegaan of de patiënt nog vragen heeft. Ook telefonisch of via mail kunnen ze nadien contact opnemen. Patiënten komen meestal éénmalig naar het UZ Leuven voor pretransplantbegeleiding. De verdere opvolging en begeleiding gebeurt in de perifere ziekenhuizen. Om hierin continuïteit te voorzien wordt er sinds enkele jaren gewerkt met een contactpersoon in de perifere nefrologische centra. De bevindingen worden zo teruggekoppeld. Zo kan er in de perifere centra verder aandacht besteed worden aan het begeleiden en het verhogen van zelfmanagement bij patiënten. Contactgegevens Organisatie UZ Leuven Dienst Dienst Nefrologie Contactpersoon Katleen De Bondt E-mail [email protected] Regio Vlaams-Brabant 23 Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? UZ Leuven Volwassenen met chronisch nierlijden Individuele gesprekken Geschreven materiaal Educatie in groep door patiënten Internet Aandoening en behandeling Medicatie-inname Voeding Beweging Stoppen met roken Belang van therapietrouw Praktische informatie rond de behandeling (bv., financiële zaken, verloop, enz.) In de kijker: individuele gesprekken Sinds november 2012 werd gestart met een multidisciplinaire raadpleging voor patiënten met chronisch nierlijden (CKD 4-5). Patiënten worden op de raadpleging alternerend door een arts of door een verpleegkundige en arts gezien. Er wordt ook opvolging door de diëtiste en de sociaal assistente voorzien. Iedere discipline benadert de patiënt vanuit zijn specifieke invalshoek of expertise. De meerwaarde van de verpleegkundige raadpleging is meervoudig. De verpleegkundige kan door de regelmatige contacten met de patiënt een vertrouwensrelatie opbouwen. Hij of zij spreekt de patiënt aan op zijn eigen verantwoordelijkheidsgevoel en is heel betrokken. In overleg met de patiënt worden besluiten en doelen geformuleerd die passen bij de belevingswereld van de patiënt en zijn omgeving. Dit zijn aspecten die essentieel zijn voor het motiveren van patiënten tot gedragsverandering. Naast het systematisch in kaart brengen van de therapietrouw met medicatie en dieet, de BD monitoring, de mate van lichaamsbeweging, de rookstatus, de BMI en de gemoedstoestand van de patiënt, wordt de patiënt begeleid tot zelfmanagement. Educatie alleen blijkt onvoldoende om gedragsverandering bij patiënten tot stand te brengen. Gedragsverandering en een verhoging van de therapietrouw van patiënten worden best bereikt door multifactoriële interventies. Binnen de raadpleging worden cognitieve, gedrags- en affectieve verpleegkundige interventies gecombineerd. Daarnaast wordt iedere patiënt op maat begeleid naar meer patiënt empowerment. Dankzij de multidisciplinaire raadpleging is er meer continuïteit voor deze chronische patiëntenpopulatie. De verpleegkundige volgt nauwkeurig het predialysetraject van de patiënt op. Ze begeleidt de patiënt tot een geïnformeerde keuze van dialysebehandeling en PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG EEN MULTIDISCIPLINAIRE RAADPLEGING BIJ CHRONISCH NIERLIJDEN PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG bewaakt de tijdige voorbereiding op dialysestart (o.a. toegangsweg, vaccinatiestatus, zorgtraject CNI, …). De predialysevoorbereiding gebeurt in verschillende fasen, los van het raadplegingsgebeuren. De patiënt krijgt eerst begeleiding bij de verwerking en de educatie over de dialysemodaliteiten wordt gepland als de patiënt er klaar voor is. De patiënt krijgt vooral die informatie die nodig is om een keuze van dialysebehandeling te maken, nl. wat is de impact van een dialysebehandeling op het dagelijks leven en wat houdt de behandeling concreet in. Educatie over de behandeling vindt dan plaats op het moment van dialysestart. Meer lezen… Meer informatie over de raadpleging is terug te vinden via de website (http://www.uzleuven.be/ - diensten en centra - nefrologie). Ook brochures en films, en informatie rond groepssessies door patiënten zijn via deze zelfde website terug te vinden. Een nuttige website rond dialyse-informatie is de volgende: http://www.dialysekeuze.be/nl/index.html. Contactgegevens Organisatie UZ Leuven Dienst Dienst Nefrologie Contactpersoon Katrien Dierickx E-mail [email protected] Regio Vlaams-Brabant 25 Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? Universitair Ziekenhuis Gent Patiënten met kanker en hun omgeving Individuele gesprekken Geschreven materiaal Educatie in groep door professionele zorgverleners Educatie in groep door patiënten Audiovisueel materiaal Aandoening en behandeling Medicatie-inname Belang van therapietrouw Praktische informatie rond de behandeling (bv., financiële zaken, verloop, enz.) In de kijker: individuele gesprekken, brochure en educatie in groep door patiënten Naar aanleiding van het Nationaal Kankerplan (2008) werd er extra financiële ruimte gecreëerd om de rol van gespecialiseerde oncologieverpleegkundigen verder uit te bouwen in de patiëntenzorg, meer specifiek de patientenbegeleiding en -educatie. In verschillende ziekenhuizen zien we een toename van het aantal oncocoaches, denk maar aan de functies zoals de borstverpleegkundigen, prostaatverpleegkundigen, enz. De kernopdracht van de oncocoach is de optimalisatie van de educatie en de psychosociale begeleiding van de patiënt met kanker en zijn omgeving, en dit doorheen het volledige zorgpad. Hoe deze educatie georganiseerd wordt, verschilt sterk van setting tot setting. In het UZ Gent werd er gekozen voor de term ‘verpleegkundig spreekuur’. Dit spreekuur wordt op vaste tijdstippen in de week aangeboden door de oncocoaches aan de patiënt en omgeving. Het geven van educatie, het bieden van emotionele steun en het coördineren van de zorg zijn centrale componenten van het spreekuur. In een face-to-face benadering vertrekt de verpleegkundige vanuit de noden en behoeften van de patiënt en zijn omgeving en individualiseert de zorg waar mogelijk. De oncocoach fungeert tenslotte ook als belangrijke schakel voor het multidisciplinair team gezien zij de patiënt volgt doorheen het volledige zorgpad en op deze manier de continuïteit in de zorg waarborgt. Het spreekuur wordt op vaste momenten gepland in het zorgpad, wat net een belangrijke meerwaarde vormt voor de patiënt en zijn omgeving. Bij de behandeling van kanker zijn vaak meerdere disciplines betrokken waardoor vaak veel behandelaars/zorgverleners het pad van de patiënt kruisen. Net in het volledig zorgpad fungeert de oncocoach als een vast aanspreekpunt, een vertrouwenpersoon waar patiënt makkelijk terecht kan voor vragen en steun. Zo PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG VERPLEEGKUNDIG SPREEKUUR VOOR PATIENTEN MET KANKER EN HUN OMGEVING PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG wordt het spreekuur op volgende momenten georganiseerd: na diagnosemededeling, voor de start van de behandeling (operatie, chemotherapie of bestralingen), opvolging tijdens de behandeling, bij afronding van de behandeling en in de follow-up. In het spreekuur komen vooral thema’s aan bod zoals het geven van zelfzorgadviezen bij het omgaan met bijwerkingen tgv de behandeling, de opvolging van de therapietrouw bij een orale antitumorale behandeling, het omgaan met de diagnose kanker en de impact hiervan, relationele aspecten, enz. De mondelinge educatie wordt in het spreekuur ondersteund door schriftelijk voorlichtingsmateriaal. Na ieder spreekuur wordt de informatiegids op maat aangevuld met brochures en/of afbeeldingen. Tenslotte kan de patiënt en zijn omgeving deelnemen aan voorlichtingssessies met lotgenoten. In samenwerking met andere zorgverleners organiseren de oncocoaches periodiek groepssessies waarbij diverse thema’s zoals vermoeidheid bij kanker, seksualiteit en intimiteit, oncorevalidatie en voeding aan bod komen. Meer lezen… In 2013 werd een draaiboek voor de implementatie van het verpleegkundig spreekuur voor patiënten met borstkanker gepubliceerd. Dit draaiboek werd ontwikkeld dankzij de financiële steun van de Vlaamse Liga tegen Kanker en in samenwerking met het Universitair Ziekenhuis Gent en het Universitair Centrum voor Verpleegkunde en Vroedkunde. Het draaiboek bevat handvaten voor zowel de oncocoach als voor de andere leden van het multidisciplinair team en leidinggevenden met betrekking tot het organiseren van een verpleegkundig spreekuur. Meer informatie hierover vindt u op de website van het UZ Gent (www.uzgent.be; zorgaanbod > verpleegkundige zorg > projecten). Over het gebruik van de evaluatiecriteria voor het verpleegkundig spreekuur borstkliniek vindt u meer informatie in onderstaande masterproeven: Bernaert, M., Daem, M., Decoene, E., Grypdonck, M., Verhaeghe, S. (2011). Het ontwikkelen en valideren van een vragenlijst voor de evaluatie van het verpleegkundig spreekuur in de borstkliniek. Niet gepubliceerde scriptie Master in de Verpleegkunde en de Vroedkunde. Universiteit Gent. De Meyer, D., Daem, M., Decoene, E., Bocquaert, I., Van Hecke, A. (2012) Het valideren van een vragenlijst voor de evaluatie van een verpleegkundig spreekuur in de borstkliniek: sensitiviteit bepaling. Niet gepubliceerde scriptie Master in de Verpleegkunde en de Vroedkunde. Universiteit Gent. 27 Organisatie UZ Gent Dienst Oncologisch Centrum Contactpersoon Elsie Decoene E-mail [email protected] Regio Oost-Vlaanderen PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG Contactgegevens PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG DE JONGERENBOX VOOR JONGEREN MET KANKER Wie? Voor wie? Initiatieven? Rond? Universitair Ziekenhuis Gent Adolescenten en jongvolwassenen met kanker (AYA’S) Individuele gesprekken Geschreven materiaal Creatief, niet-technologisch materiaal Psycho-educatie In de kijker: creatief niet-technologisch materiaal De jongerenbox is ontwikkeld op basis van een kwalitatief onderzoek bij AYA’s met kanker. Semi-gestructureerde interviews werden afgenomen bij 23 jongeren tussen de 15 en 25 jaar, allen behandeld in het UZ Gent. De onderzoeksresultaten beschrijven de ervaringen, de beleving en de noden van AYA’s met kanker. Op basis van deze resultaten werd de jongerenbox ontwikkeld welke verschillende werkinstrumenten en een belevingsboekje bevat. De jongerenbox richt zicht vooral op het belevingsverhaal van jongeren met kanker en biedt de jongere, zijn netwerk (ouders, zussen en broers, vrienden, …) en professionelen handvaten aan om in communicatie te gaan. De box bevat dus geen brochures met medische informatie, maar focust zich op de psycho-educatie van de patiënt en dit door middel van het terugkoppelen van ervaringen van jongeren met kanker met hun ziekte en behandeling en dit van diagnose tot en met follow-up. De jongerenbox bevat verschillende werkinstrumenten: 1. Het belevingsboekje: het boekje is opgemaakt naar het idee van een ‘knipen plakboek’ waar ervaringen van lotgenoten met hun ziekte en behandeling aan bod komen. 2. Postkaarten met betekenisvolle boodschappen: vrienden voor AYA’s met kanker zijn heel betekenisvol, ze zijn voor hen als het ware de brug naar het normale (niet zieke) leven van jongeren. Maar vaak is het moeilijk om zaken te verwoorden of blijven vrienden weg na verloop van tijd. Een ouderwets postkaartje met een mooie boodschap kan dan een oplossing bieden. 3. Communicatiekaarten naar de zorgverlener toe: met eenvoudige kaarten kan de jongere zijn wensen of plannen aanduiden, welke kunnen helpen om in communicatie te gaan met de zorgverleners. 4. Herbruikbare stickers met de typische jongerentaal: woorden zoals chill – baaldag – mottig – heb even geduld – en nu humor - … kunnen op een 29 5. De lastmeter: op een eenvoudige manier kan de jongere zijn actuele klachten en zorgen aanduiden. Met de stressbarometer kan de jongere zijn emotioneel welbevinden in kaart brengen. 6. De jongerentag: een symbool die bij opname in het ziekenhuis aan de deur kan worden gekleefd. Op deze manier kunnen de jongeren elkaar makkelijk vinden in het vaak grote ziekenhuis. Informatie over nuttige websites, boeken, films, …, waar het verhaal van de jongere met kanker centraal staat. De jongerenbox is bedoeld om de communicatie tussen de jongere en zijn netwerk te optimaliseren. Zo kunnen ook alle zorgverleners betrokken bij de zorg voor de jongere gebruik maken van de werkinstrumenten in de box. De verpleegkundige kan bijvoorbeeld werken met de kaart waarbij de jongere kan aangeven hoe en in welke mate hij wenst geïnformeerd te worden. Zowel de arts als de verpleegkundige kan de jongere stimuleren om de lastmeter in te vullen zodat fysieke maar ook psychosociale thema’s kunnen worden besproken. Tenslotte kan ook de psycholoog of de sociaal werker samen met de jongere aan de slag met het belevingsboekje. Het lezen van ervaringen van lotgenoten kan de jongere helpen om over de eigen ervaringen met de ziekte te spreken. Ieder lid van het multidisciplinair team kan op zijn manier aan de slag met de box en kan op maat communiceren met de jongere. Het multidisciplinair team beslist in overleg wanneer de jongerenbox geïntroduceerd wordt bij de jongere. Dit tijdstip kan verschillen van patiënt tot patiënt. Het belevingsboekje illustreert het verhaal van lotgenoten en dit van diagnose tot en met follow-up. De jongerenbox hoort niet thuis op een inforek in de wachtzaal. De box moet zorgvuldig geïntroduceerd worden bij de jongere en de inhoud ervan dient met de patiënt besproken te worden. Meer lezen… De jongerenbox kan worden besteld via het oncologisch centrum van het UZ Gent: 09/332.55.25 of een mail sturen naar [email protected] Het onderzoeksrapport ‘de beleving en noden van AYA’s met kanker en hun mantelzorg’ en de beschrijving van de jongerenbox kan u downloaden via de website van het Oncologisch Centrum UZ Gent (www.oncologischcentrumuzgent.be) PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG makkelijke manier op allerlei leuke plaatsen aangebracht worden. Met weinig woorden kan heel veel gezegd worden. PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG Contactgegevens Organisatie UZ Gent & Universitair Centrum voor Verpleegkunde en Vroedkunde Dienst Oncologisch Centrum Contactpersoon Elsie Decoene (UZGent) Quaghebeur Marijke (UZGent) Nathalie Belpame (Ugent) E-mail [email protected]; [email protected]; [email protected] Regio Oost-Vlaanderen 31 Dit inspiratieboekje vormt een bundeling van een aantal patiëntgerichte initiatieven rond het voorzien van patiënteneducatie aan chronisch zieken. De aangereikte voorbeelden zijn erg verscheiden. Zo hebben ze niet enkel betrekking op vaak heel erg verschillende doelgroepen, gaande van chronische ziekten met een overwegend fysieke component tot aandoeningen waar psychisch lijden overheerst. Ook is er grote variatie in de vormen van patiënteneducatie die worden gebruikt. Terwijl in sommige diensten de klemtoon lijkt te liggen op educatie in groep, voorzien door professionele zorgverleners en/of patiënten, lijken andere organisaties eerder de structuur van individuele gesprekken te volgen. Desondanks deze verschillen lijkt er toch een rode draad doorheen deze voorbeelden merkbaar. De klassieke invulling van patiënteneducatie, waarbij de zorgverlener zich opstelt als expert van de zorg van de patiënt, lijkt verlaten. Geen van de voorbeelden geeft blijk van een belerende, didactische wijze van patiënteneducatie. Integendeel, alle initiatieven benadrukken het activeren van patiënten. Patiënten worden gezien als experten van hun eigen zorgproces. Door hen meesterschap te geven over de aangeboden informatie groeit het vertrouwen dat ze de problemen die de aandoening hen stelt zelf aankunnen. Zelfmanagement in de praktijk. Uit de initiatieven die ons zijn aangereikt kunnen we alvast een aantal vaststellingen maken: - Afdelingen of diensten lijken vaak meerdere educatievormen te integreren in het hele proces van patiënteneducatie. Zo is het, bijvoorbeeld, heel gebruikelijk dat individuele gesprekken aangevuld worden met geschreven materiaal en informatie aangeboden via een website van de dienst of afdeling zelf. - Er worden geen uitspraken gedaan over of de ene vorm van patiënteneducatie beter zou zijn dan een andere vorm. Zo lijken bepaalde diensten toch eerder te neigen naar educatie in groep, en andere naar de meerwaarde van individuele gesprekken. In die zin lijkt het gebruiken van bepaalde vormen van patiënteneducatie vooral ingegeven te worden vanuit de noden of ervaringen binnen een bepaalde doelgroep. Dit zien we bijvoorbeeld duidelijk gebeuren in het initiatief rond vorming op maat voor chronisch zieken. - In veel gevallen ligt de structuur van educatie vast binnen diensten of afdelingen. Toch is de wijze waarop deze wordt aangebracht ook wel afhankelijk van het tempo van de patiënt. - Patiënteneducatie is geen one-man-business. Vaak zijn meerdere professionele zorgverleners betrokken in het voorzien van patiënteneducatie. Inschakelen van PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG Samenvattend PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG meerdere disciplines is vaak terecht een van de hoekstenen waarrond patiënteneducatie in diensten of instellingen wordt opgebouwd. Denken we hierbij aan het multidisciplinair pijnprogramma voor patiënten met chronische, niet-maligne pijn, de jongerenbox als tool voor het bevorderen van communicatie tussen diverse zorgverleners en jongeren met kanker, of de multidisciplinaire raadpleging bij chronisch nierlijden. Bovendien worden ook vaak patiënten zelf of lotgenoten ingeschakeld in het proces van patiënteneducatie, meestal onder de vorm van groepssessies. Nadruk daarbij ligt dan ook vaak op het uitwisselen van ervaringen, op erkennen van moeilijkheden, en het voorzien van tips in het omgaan met een chronische aandoening. - Vooral klassieke vormen van educatie, in hoofdzaak individuele gesprekken en geschreven materiaal, lijken ingebouwd te zijn in de praktijk. Nieuwtechnologische vormen van educatie lijken minder aandacht te krijgen. We kunnen hierbij denken aan de toepassingsmogelijkheden van multimediatoepassingen, zoals games, mobiele applicaties, enzovoort. - Doorheen vele initiatieven ligt de nadruk op het bevorderen van zelfmanagement van patiënten, waarbij de nodige probleemoplossingsvaardigheden worden gestimuleerd om zelf een hand te kunnen bieden aan de moeilijkheden die een aandoening stelt. We kunnen hierbij bijvoorbeeld denken aan zelfzorgadviezen bij het omgaan met de bijwerkingen van een kankerbehandeling tijdens het verpleegkundig spreekuur, het streven naar aangepaste individuele gedragsverandering tijdens groepssessies rond het metabool syndroom bij psychosepatiënten, of de combinatie van cognitieve, affectieve en gedragsmatige verpleegkundige interventies tijdens individuele gesprekken bij personen met chronisch nierlijden. Het louter overbrengen van kennis wordt terecht als onvoldoende beschouwd. - Binnen initiatieven waar individuele gesprekken centraal staan, komt vaak de nadruk te liggen op het opbouwen van een vertrouwelijke, therapeutische relatie met de patiënt. Dit is, bijvoorbeeld, het geval tijdens het verpleegkundig spreekuur voor patiënten met kanker en hun omgeving, tijdens de individuele gesprekken rond stoppen met roken bij COPD patiënten, of tijdens de multidisciplinaire raadpleging voor patiënten met chronisch nierlijden. - Doorheen vele initiatieven is duidelijk dat patiënteneducatie zich niet beperkt tot binnen de muren van de dienst of instelling. Vaak wordt een groot belang gehecht aan het inschakelen van de mantelzorger(s) tijdens het educatieproces. We zien dit bijvoorbeeld in initiatieven zoals het versterken van de patiënt en diens mantelzorger bij beginnende dementie, het voorkomen van valincidenten bij kwetsbare ouderen, of het voorzien van groepssessies voor patiënten met chronische pijn en hun vrienden/familie/kennissen. Dit lijkt een 33 - Patiënteneducatie heeft vaak een dienstoverschrijdend karakter. Om de nodige continuïteit en opvolging te verzekeren, is er vaak een goede communicatie nodig met diverse andere organisaties, diensten, of individuele zorgverstrekkers in het veld. Dit zien we bijvoorbeeld in de initiatieven rond het versterken van patiënten en mantelzorgers bij beginnende dementie, het betrekken van de huisarts na groepseducatie bij patiënten met psychose en een risico op metabole stoornissen, of het werken met contactpersonen in perifere centra na educatie rond niertransplantatie aan patiënten met chronisch nierlijden. Zoals eerder aangehaald vormt dit inspiratieboekje slechts een greep uit het grote aanbod aan initiatieven rond patiënteneducatie in de chronische zorg. We hopen alvast dat deze noemenswaardige initiatieven inspirerend kunnen werken voor hen die patiënteneducatie (verder) wensen uit te bouwen. Het zou mooi zijn mochten er acties worden ondernomen om een meer uitgebreide databank op te stellen waarin een hele reeks mooie initiatieven gebundeld kunnen staan. We hopen dat dit boekje hiertoe een belangrijke aanzet kan geven. We koesteren ook verder de hoop dat er een meer intensieve samenwerking en communicatie kan ontstaan tussen de praktijk, onderzoeks- en onderwijsinstellingen. Zo is de praktijk onontbeerlijk in het aanreiken van noden en wensen die dienen onderzocht/geëvalueerd te worden. Ook is praktijkinput onontbeerlijk bij de opzet van nieuwe onderzoeksprojecten of programma’s. Onderzoekers kunnen hun steentje dan weer bijdragen om nieuwe projecten of interventies in de praktijk op systematische en wetenschappelijke wijze in te bouwen, en initiatieven die reeds opgezet zijn grondig te evalueren. PATIËNTENEDUCATIE BINNEN CHRONISCHE ZORG terechte evolutie, gezien het belang van continue opvolging en therapietrouw in een thuiscontext waar mantelzorgers een primordiale rol in spelen.
© Copyright 2024 ExpyDoc
