Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"1
Algemene Inleiding!
1. Definitie!
Materieel strafrecht: geheel van rechtsregels waardoor bepaalde gedragingen strafbaar
worden gesteld en gesanctioneerd. !
→ Richt zich tot burgers: verbodsbepalingen.!
Twee begrippen centraal: misdrijven (omschrijving van de strafbare gedragingen) & straffen !
Verlengde hiervan → strafuitvoeringsrecht: heeft betrekking op tenuitvoerlegging van
strafrechtelijke sancties. !
!
Strafprocesrecht: geheel van de procedurele spelregels volgens welke het materieel strafrecht
wordt toegepast.!
→ Richt zich tot overheid: belasten met toepassing van regels!
2. Historisch overzicht!
2.1. Archaïsche stelsels!
Strafrecht in huidige betekenis bestaat niet → mengelmoes van godsdienstige/morele normen.!
Voorloper strafrecht → Talio-recht (oog om oog, tand om tand)!
Kenmerkend voor “strafrecht” = privékarakter.
!
↳ wraakneming overheid/vorst maar door (familie van) slachtoffer (duel & Vandetta)!
2.2. De middeleeuwen!
A.
Het oudgermaanse strafproces!
Reactie op escalerend geweld → “overheid” treed bemiddelend op:!
- Verbod op privéwraaking!
- Beginsel enkel dader (niet verwanten) aansprakelijk!
Doel van vorst: vrede → afkoping van de zaak:!
- Compsitio (bloedgeld): “privaatrechtelijk”!
- Fredus: ten voordele van de vorst, voorloper van geldboete. “publiekrechtelijk”. !
→ dader vs slachtoffer: op gelijke voet!
Voorloper beschuldigingsjury (niet onze jury, grond van de zaak) → rondtrekkende rechters
navraag over “misdrijven”: enquête de pays. → groep personen belast onder ede aanwijzen
verdachten.!
Rol rechter = passief. Ontdekken waarheid, ontdekken reputatie. Geïnspireerd op infamiaprocedure van canoniek recht.!
Bewijsstelsel fundamenteel anders:!
- Bewijslast beklaagde!
- Irrationeel karakter: purgatio (reinigingseed), compurgatio (met eedhelpers) en
godsoordelen (vuurproef, tweegevecht, waterproef)!
Straffen = ongelijk → ≠ straffen/modaliteiten naargelang rang/geslacht. Ook vernederende
straffen en in openbaar!
B.
Het inquisitoire strafproces!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"2
Reactie op irrationeel karakter: godsbewijzen verboden + invoering inquisitoire procedure
(onder invloed van canoniek recht).!
Gecodificeerd in de Constitutio Criminalis Carolina (Karel V), Ordonnantie (Filips II) en
Grande Ordonnance criminelle (Lodewijk XIV).!
Anders dan oudgermaanse strafprocesrecht (= accusatoir1):!
- Actieve rol rechter = openbare aanklager + rechter: tout juge est procureur général!
- Doel van procedure vinden van waarheid!
- Bewijslast wordt omgekeerd!
- Strikte bewijsreglementering: elk bewijsmiddel = bepaalde bewijswaarde
(hoofdbewijsmiddel = bekentenis, confessio est regina probationis)!
→ voorbehouden voor ernstige “capitale” misdrijven. Minder erg: civiel proces = accusatoir. !
Straffen bleven willekeurig → niet vastgelegd in wettekst. !
2.3. De verlichting, het ‘revolutionair’ strafrecht en de codificaties van Napoleon!
A.
De verlichting!
Reactie op willekeur rechters, wrede onderzoeksmethoden en wrede en ongelijke straffen.!
Montesquieu, J. Locke, J. J. Rousseau → “Contrat Social”: misdrijf = schending sociaal
contract, alleen daaruit put overheid haar recht om misdrijven te vervolgend en te bestraffen
(= ius puniendi).!
Recht om te straffen gebonden aan 3 principes (= “Magna Charta” van strafrecht):!
- Legaliteitsbeginsel: misdrijven/straffen op voorhand vastgelegd. Rechters beperkt tot
toepassen!
- Subsidiariteitsbeginsel: staats slechts optreden waar het nodig is. !
- Proporionaliteitsbeginsel: straffen in verhouding tot ernst van het misdrijf!
Concrete vertaling van deze gedachten → Beccaria: “Trattato dei delitti e delle pene”. →
“Rechten van de verdediging”. !
B.
Het “revolutionair” strafrecht!
Déclaration des droits de l’homme et du citoyen (1789): persoonlijke vrijheid, beginsel dat
geen dwangmaatregelen kunnen worden getroffen dan op grond van een wet,
proportionaliteitsbeginsel, subsidiariteitsbeginsel, legaliteitsbeginsel, niet-terugwerkende
kracht van de wet, vermoeden van onschuld.!
Eerste codificaties van deze nieuwe ideeën:!
- Code Lepeletier: schaft inquisitoir systeem af en voert (engelse) jury in!
- Code Merlin: vaste straffen: rechter geen keuze minimum- of maximumstraf.!
C.
De codificaties van Napoleon!
(i)
De Code d’instruction criminelle van 1808!
Wijkt af van revolutionaire gedachte: inquisitoir opnieuw ingevoerd in vooronderzoek,
rechten van verdediging minder. !
(ii)
De Code pénal van 1810!
Weer achteruitgang. Wel wordt afgestapt van mechanische rol van de rechter:
beoordelingsmarge. #1 Bij de accusatoire rechtspleging wordt de procedure ingesteld door de procespartij die hiertoe in de regel
het uitsluitend initiatief heeft. Bij de inquisitoire rechtspleging wordt het proces ingesteld door de overheid,
waarbij de overheid de bewijslast draagt.
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"3
2.4. Het huidige strafrecht in België!
A.
De grondwet van 1830!
Oorspronkelijk bedoeld alle wetboeken te herzien. Wetboek van Strafvordering nog steeds
Napoleon (1808).!
B.
Het strafwetboek!
Code pénal van 1810 → herzien door een Commissie in 1834 (voorzitter Gentse hoogleraar J. J.
Haus).!
In 1867 door parlement aangenomen, zonder revolutionaire ideeën (wel Verzachtende
omstandigheden)!
C.
Wetboek van strafvordering!
Nog steeds dat van 1808. !
1991 → Comissie Strafprocesrecht, voorzitter = M. Franchimont. !
3. Theorieën over strafrecht!
3.1. Inleiding!
Functies van een straf:!
- Vergelding: onrecht vergoeden dat door misdrijf werd veroorzaakt. Sanctie opleggen die
leed toebrengt. !
- Verzoening: leed van misdrijf wordt hersteld. Symbolische functie: vertrouwen van de
bevolking in de bestaande maatschappelijke orde wordt hersteld. !
- Herstel van de schade: herstelling van het door misdaad veroorzaakte leed of gebrek
aan evenwicht.!
- Algemene preventie: “afschrikkende werking” van de straf t.a.v potentiële
wetsovertreders. Straf = middel om criminaliteit te voorkomen.!
- Bijzondere preventie: effect van straf t.a.v. delinquent: straf “leert”. !
- Resocialiserende werking: straf zal de delinquent wederaangepast worden, zodat zijn
sociale reïntegratie in de samenleving mogelijk wordt. Straf = instrumenteel karakter. !
3.2. De klassieke leer!
A.
Achtergrond!
Eerste helft 19de eeuw. Belgisch Strafwetboek van 1867 typisch product.!
Neerslag van het ideeëngoed van de Verlichting. !
Voor Franse revolutie ius puniendi → vergeldingsgedachte.!
Klassieke leer → sociaal contract: persoon die door zijn gewilde gedraging de strafwet, deel
van het algemeen sociaal contract, heeft geschonden, mag hiervoor worden gestraft. !
Steunt op mensbeeld van de “vrije” mens → mens beschikt over vrije wil en die op vrije wijze
ussen “goed” en “kwaad” kan kiezen. Grondslag voor bestraffing = morele schuld: dader
kiest welbewust voor het plegen van strafbare feit. !
B.
Schuld en straf!
Groot belang aan schuldbegrip: schuld = verantwoording voor straf. Zonder schuld geen
straf: nullem crimen sine culpa.!
Schuld wordt beoordeeld in het licht van het “anders kunnen handelen”: ontbreken zij vrije
wil of oordeel, dan geen straf. !
Straf bepaald aan de hand van schade (gepoogd vs voltooid) en schuld (on- vs opzettelijk)!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"4
Vervolgingsmagistraat geen speelruimte, op mechanische wijze. Beleid op het gebied van
vervolging en van straftoemeting is geen sprake. !
Beoordelingsruimte rechter (in begin nog vaste straffen) en strafuitvoering ook mechanisch. !
C.
Doel en functie van de straf!
- Vergelding: belangrijk, maar niet voornaamste functie. Minder in ethische context, maar
in context van sociaal contract: niet zozeer “kwaad”, maar de overtreding van de sociale
codex.!
- Algemene preventie: straf automatisch algemeen preventieve werking: als hij weet dat
op een gedraging een sanctie staat, zal hij zich hiervan onthouden.!
- Bijzondere preventie: automatisch. Delinquent zal “leren” in de toekomst geen nieuwe
strafbare feiten te stellen. Straf bij uitstek: gevangenisstraf: tot bezinning komen. !
- Resocialiserende werking: term bestaat hier niet. Sociale reïntegratie werd
verondersteld!
3.3. De positivistische school en het sociaal verweer!
D.
Achtergrond!
Stelt louter juridische benadering klassieke school in vraag en legt meer nadruk op empirische
gegevens. Gebruikt inductieve redeneringswijze ipv deductieve. !
Misdrijf = resultaat van reeks factoren die deels buiten de delinquent liggen. Delinquent →
gedetermineerd tot delinquentie. !
Ius puniendi → gevaar betrokkene voor maatschappij (vandaar ‘sociaal verweer’)!
Grondlegger: Lombroso: “geboren misdadiger” → ‘L’Uomo delinquente.!
Enrico Ferri & Garofalo: oorzaken criminaliteit → sociologische factoren!
Van Laccasagne → “Les sociétés on les criminels qu’elles méritent”!
Strafrecht wordt instrument waarmee criminele politiek kan worden gevoerd.!
E.
Schuld en straf!
Schuldbegrip heeft weinig betekenis: mens is gedetermineerd en niet op vrije wijze zijn
gedragingen kan bepalen → treft hem geen “schuld”. Schuld wordt vervangen door
gevaarsnotie. !
Belangrijke gevolgen → geen reden waarom de maatschappij niet preventief zou optreden →
strafbaarstelling ante delictum (vb: landlopers wetten, etc…)!
Enkel bijzondere preventie en hieraan gekoppeld resocialisering zin. Straf verliest repressief
karakter → “sanctie” of “maatregel” → “penale vervangingsmaatrelen” (Ferri)!
Belangrijke gevolgen voor straftoemeting/uitvoering:!
- Straftoemeting: omvang bepaald naargelang gevaarlijkheid dader en kansen op sociale
reïntegratie. → omvang sanctie niet op voorhand!
- Strafuitvoering: belangrijkste fase. meest aangewezen persoon =
strafuitvoeringsorganen, zij bepalen wanneer “genezen”. !
C.
!
Doel en functie van de straf!
- Vergelding: zinloos & ethisch onverantwoord: niet op vrije wijze, repressief mag niet!
- Algemene preventie: afschrikkende werking is zinloos. Algemene preventie wel door
andere middelen: armoedebestrijding, huisvesting, ...!
- Bijzondere preventie: enige strafdoel. !
- Resocialiserende werking: straf geen doel op zich. Vervangen door “sanctie”. !
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"5
3.4. Het nieuw sociaal verweer!
A.
Achtergrond!
Komt op gang na 2de wereldoorlog. Verzet zich tegen excessen van positivisme:
“karakterschuld”, verwerping legaliteitsbeginsel, …!
Vandaag in België overheersende leer, mits enkele nuanceringen:!
- De wet Lejeune: voorwaardelijke veroordeling en de voorwaardelijke invrijheidsstelling. !
- De wet Carton de Wiart: -16 uit strafwet gelicht. !
B.
Schuld en straf!
Aanvaardt de klassieke uitgangspunten zoals het beginsel “geen straf zonder schuld”, en het
onderscheid tussen opzet en onachtzaamheid. !
T.a.v. sanctie stelt het resocialiseringsideaal voorop: straf in hoge mate individualiseren!
C.
Doel en functie van de straf!
Functie strafrecht = verweren van de maatschappij tegen delinquent gedrag: geen belang of
het uit de wil of determinisme komt. !
Tussenoplossing → wettelijke verantwoordelijkheid: ieder misdrijf verantwoordt een
optreden van de maatschappij, doel van dit optreden is het sociaal verweer. !
De vorm van dit optreden moet verschillen naargelang de persoon. Onderscheid tussen
‘normale’ & ‘andere’ delinquenten (= niet-strafrechtelijke maatregel). → Tweesporenstelsel. !
3.5. Het neoclassicisme als reactie op positivisme en nieuw sociaal verweer!
A.
B.
De Magna Charta op de helling?!
- Legaliteitsbeginsel: ↑ strafbepalingen in bijzondere wetten → onoverzichtelijk. ↑
beleidsmogelijkheden (politie, parket, …) → misdrijf niet meer automatisch = minder
voorspelbaar. ↑ blanco strafwetten: kader door wetgever, uitvoering door uitvoerende
macht.!
- Subsidiariteitsbeginsel: ↑ handhavingsrecht door andere rechtstakken → niet langer als
ultimum remedium. !
- Proportionaliteitsbeginsel: andere factoren (dan ernst = proportionaliteit) bepalen nu
omvang van strafrechtelijke sanctie. !
Het nieuw realisme!
Kritiek op positivisme:!
-
Te veel discretionaire bevoegdheden voor parketmagistraten → meeste misdrijven niet
worden vervolgd (sepot, minnelijke schikking, bemiddeling, …) → weerslag op optreden
van politie → niet langer alle vastgestelde misdrijven rapporteert aan parket (politiesepot)!
- Te grote beoordelingsvrijheid aan rechters: te veel individuele factoren, waardoor
verhouding gepleegde feit en uiteindelijke straf geen sprake meer is → straf niet meer
voorspelbaar.
Oplossing in VS → Sentencing guidelines.!
- Strafuitvoering: te veel flexibiliteit → geen band meer tussen door rechter opgelegde straf
en daadwerkelijke uitgezeten straf. Oplossing VS → “three strikes and you’re out”: maximum 2 keer voorwaardelijke
invrijheidstelling. !
- Te weinig aandacht voor slachtoffer
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
C.
"6
Strekkingen binnen het nieuw realisme!
- Radicale strekking: kritiek op verregaande controle waartoe resocialisatiemodel aanleiding
heeft gegeven. !
- Abolitionisme: Strafrecht afschaffen. Beter vervangen door conflictafhandeling!
- Due process-strekking: kritiek op gebrek aan procedurele waarborgen!
- Justice model: kritiek op falen van het systeem. Pleit voor repenalisering (terug strafbaar
stellen van feiten/persoon die onttrokken zijn aan strafrecht)!
- Econoische analyse van het recht: aparte analysemodellen!
4. Politieke dimensie van het strafrecht!
4.1. Strafrecht en beleid!
A.
Het beleid m.b.t de strafbaarstelling!
(i)
Wie beslist over de strafbaarstelling?!
In principe wetgever → scheiding der machten + legaliteitsbeginsel + volkssoevereiniteit!
- Verbod van rechterlijke incriminatie: bestaat theoretisch nog in Common Law landen.
Hieraan plakken 2 beginselen: strikte interpretatie van strafwet en beginsel dat de rechter
niet mag oordelen over de opportuniteit vd toepassing vd strafwet2. !
- Verbod van uitvoerende incriminatie: mildering: uitvoerende macht kan wel op grond van
een wet van de wetgever. !
(ii)
Wat mag strafbaar worden gesteld?!
In principe alleen als ruime democratische consensus bestaat, en enkel voor zover “nodig” is!
- Problemen rond het subsidiariteitsbeginsel: wat zijn criteria om te bepalen of de
bescherming via strafrecht moet gebeuren? !
- Problemen rond de “democratische consensus”: hoe onderscheid tussen “fundamentele”
waarden en andere “waarden”? (vb staking, eerst verboden dan recht. Omgekeerd ook:
milieustrafrecht). Soms ook moeilijk te bereiken in moderne maatschappij: tegenstellingen
meer op voorgrond (vb: abortus, euthanasie, besnijdenis, …)!
- Strafbaarstelling en mensenrechten: mensenrechtenverdragen stellen soms beperkingen
aan het recht van staten om op te treden. (vb foltering verboden, zelf in ‘tikkende bom’-scenario.
Waterboarding)!
B.
Het vervolgingsbeleid!
(i)
Wie vervolgt?!
- Vervolging door het slachtoffer zelf: slachtoffer brengt zaak voor de rechter, die treed op
als arbiter met louter passieve rol. Slachtoffer = bewijsvoering. Voordeel: verdachte/slachtoffer gelijke voet.
Nadeel: bewijsvoering vaak zware last + geen vervolgingsbeleid. !
- Vervolging door overheid: spiegelbeeld van hierboven. !
Komt nooit in zuivere vorm voor. !
(ii)
Met welke middelen? !
Meerdere belangen tegenover elkaar: dader, slachtoffer en maatschappij. !
2
‘Rechterlijk pardon’ zoals in Nederland bestaat hier dus niet
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"7
Respecteren mensenrechten: wettelijke basis, legitiem en proportioneel. !
(iii) Al dan niet vervolgen?!
- Pragmatisch: praktisch gezien niet meer mogelijk is elk strafbaar feit te vervolgen!
- Fundamenteel: soms niet wenselijk te vervolgen (opportuniteitsbeginsel)!
Verschillende technieken:!
- Sepot!
- Transactie of minnelijke schikking!
- Bemiddeling in strafzaken!
- Plea bargaining (VS, Italië, Polen): vervolgende partij en beklaagde onderhandelen over
de strafvordering en komten tot een overeenkomst: de beklaagde betekend een mindere
aanklacht en de vervolgende partij laat als tegenprestatie de zwaardere aanklacht vallen.!
→ allemaal in richting van consensualisering van strafrechtpleging. !
C.
Het sanctioneringsbeleid!
(i)
Welke straffen?!
Onmenselijke straffen verboden door EVRM en IVBPR (Internationaal Verdrag Inzake
Burgerlijke en Politieke Rechten.) !
Kleinere misdrijven niet beter worden gedecriminaliseerd?
→ Duitsland: Ordnungswidrigkeiten: semi-administratieve inbreuken waarbij administratieve
sanctie wordt opgelegd, tenzij uitdrukkelijk verzetten.!
(ii)
Wie sanctioneert?!
Enkel rechterlijke macht mag strafrechtelijke sancties uitspreken. !
(iii) Beoordelingsvrijheid van de rechter: hoe ver?!
In principe altijd sanctie opleggen. !
D.
Het strafuitvoeringsbeleid!
(i)
Straffen, eens opgelegd: altijd uitvoeren?!
Het openbaar ministerie is belast met uitvoering. Oorspronkelijk mechanisch.!
Nu kan rechter kiezen of niet of slechts gedeeltelijk zal worden uitgevoerd (= veroordeling
met uitstel = voorwaardelijke veroordeling)!
Parket kan beslissen korte gevangenisstraffen niet of slecht gedeeltelijk uitvoeren op grond
van niet-gepubliceerde omzendbrief!
Koning kan tenuitvoerlegging van straffen beperken of zelf verhinderen op grond van
grondwettelijke genaderecht (art. 110 G.W.)!
(ii)
Straffen vroegtijdig beëindigen?!
Voorwaardelijke invrijheidsstelling. !
(iii) Rechterlijke controle op de strafuitvoering?!
2006 (na Dutroux zaken) → strafuitvoeringsrechtbanken: beslist over voorwaardelijke
invrijheidstelling (niet langer de Minister van Justitie). !
(iv) Moet het slachtoffer een “zeg” hebben in de strafuitvoering?!
Wet Voorwaardelijke Invrijheidstelling (vervangt Wet Lejeune) wordt slachtoffer een partner
die soms hoorrecht krijgt. !
4.2. De crisis van het strafrecht!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"8
In de loop van 19/20ste eeuw:!
- Verbeterd: Rechtspositie beklaagde, mildere bestraffing!
- Werkingssfeer uitgebreid, instrument sociale verzorgingsstaat.!
- Vervangingsmechanismen voor het strafrecht: soms ten nadele van rechtspositie, of geen
efficiëntie van die mechanismen. !
- Gevangenissen zitten vol!
- Niet alle misdrijven worden opgelost/vastgesteld.!
- Morele waarde van strafrecht ondermijnd: vroeger kernfeiten, nu zeer uiteenlopend!
- Coördinatie tussen verschillende onderdelen loopt soms mank!
Conclusie: verscherpen of afschaffen:!
- Verscherping: strengere straffen, repenalisering van sectoren die vroeger werden
verwijderd, vermindering beoordelingsvrijheid, (bindende) richtlijnen, zero-tolerance, …!
- Afbouw: decriminalisering (afschaffing van de inbreuk plus de eraan verbonden sanctie)
of depenalisering (gebruik van vervangingsmechanismen)!
5. Bronnen van het straf(proces)recht!
5.1. De Grondwet!
A.
De Fundamentele rechten (titel II)!
- Legaliteitsbeginsel, art. 14, art. 14 al. 2 !
Belangrijk voor Arbitragehof die alle rechten in Titel II kunnen toetsen!
- Gelijkheidsbeginsel, art. 10!
- Non-descriminatiebeginsel, art. 11!
Belangrijk voor straprocesrecht!
- Recht op persoonlijke vrijheid, art. 12!
- Bevoegdheid van de natuurlijke rechter (rechter die door de wet is aangewezen), art. 13!
Verbied sommige straffen!
- Algemene verbeurdverklaringen, art. 17!
- Burgerlijke dood, 18!
- Kan deze zelf niet meer invoeren, art. 17, art. 18!
- Doodstraf, art. 14bis!
Privacy-rechten!
- Onschendbaarheid van de woning, art. 15!
- Onschendbaarheid van het briefgeheim, art. 29!
- Recht op de eerbiediging van het privéleven en het gezinsleven, art. 22!
Nieuwe rechten (1994 - Gecoördineerde grondwet)!
- Recht op een menswaardig bestaan, art. 23 par. 2!
- Recht op de bescherming van een gezond leefmilieu, art. 23 par. 4!
- Openbaarheid van bestuur, art. 32!
- Gelijke behandeling man en vrouw, art. 11bis!
- Rechten van het kind, art. 22bis!
B.
De Bepaling inzake de rechterlijke macht!
- Rechtbanken enkel bij wet oprichten, art. 146!
- Beginsel van openbaarheid van de terechtzetting, art. 148!
- Beginsel van de motivering van vonnissen en arresten, art. 149!
- Inrichting van jury voor politieke, criminele en persmisdrijven, art. 150!
Octopusakkoord → Hoge Raad voor Justitie !
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
C.
"9
Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van parlementsleden en ministers!
- Onschendbaarheid van federale, regionale parlementsleden, art. 58 & 59!
- Strafrechtelijke verantwoordelijkheid en de vervolging van federale, regionale ministers,
art. 103 & 125!
5.2. De Wet!
A.
Materieel strafrecht!
(i)
Strafwetboek van 1867!
Bestaat uit twee boeken.!
- Boek I: algemene beginselen inzake de misdrijven en hun bestraffing uiteen!
- Boek II: opsomming van afzonderlijke misdrijven, en de sancties die erop is gesteld!
Algemene beginselen van I zijn van toepassing op alle in boek II opgesomde misdrijven!
(ii)
Complementaire wetten!
Wetten buiten het Strafwetboek en vullen Strafwetboek aan:!
- Jeugdbeschermingswet: minderjarigen aan het gewone strafrecht onttrokken. Sinds
staatshervorming → gefederaliseerd. Vlaamse zijde: decreet Bijzondere Jeugdbijstand,
Franse zijde: Decreet Inzake Jeugdbijstand. !
- Wet bescherming maatschappij: onttrekt de geestesgestoorden!
- Probatiewet: wijzigt systeem van voorwaardelijke veroordeling dat voorkwam in Wet
Lejeune en veranderd naam naar beroordeling met uitstel. Nieuwe mogelijkheid:
opschorting van de veroordeling, probatie ingevoerd (+ opleiding als voorwaarde voor
probatie).!
- Wet strafuitvoering: groepeert de bepalingen betreffende de externe rechtspositie van de
gedetineerde !
(iii) Bijzondere wetten!
aanvulling op boek II van het Strafwetboek!
- Wetten die dateren van voor 1867!
- Wetten die technische materies regelen, strafrecht als middel om overtredingen uit andere
rechtstakken te sanctioneren!
- Richten zicht tot bepaalde categorieën personen!
- Toepasselijk zijn op plaatselijke of regionale toestanden!
Vb: subsidiefraude, vliegtuigkaping. !
(iv) Verhouding tussen algemeen en bijzondere strafrecht: art. 100 Sw!
Art. 100 Sw. = Scharnier tussen algemeen en bijzondere wetten.!
Algemene regel: beginselen algemeen gelden voor bijzondere wetten. 2 uitzonderingen:!
- Bijzondere wet kan zelf afwijken van het strafwetboek. !
- Art. 100 bepaalt dat sommige bepalingen uit Boek I niet automatisch van toepassing zijn
op bijzondere wetten. Indien niet uitdrukkelijk bepaalt, gelden zij niet: strafbare
deelneming, verzachtende omstandigheden.!
(v)
Defederalisering van het strafrecht?!
Vroeger: gewest- en gemeenschapsregering mocht bijzondere wet niet afwijken van algemene.!
Sinds Sint-Michielsakkoord → art. 11 BWHI → Gewesten en Gemeenschapen, onder
bepaalde voorwaarde, afwijken van algemene beginselen. !
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
Art. 11 BWHI → Gemeenschappen en Gewesten binnen de grenzen van bevoegdheden
decreten aannemen waarin strafbepalingen en straffen zijn opgenomen. (vb: milieurecht)!
B.
Strafprocesrecht!
(i)
Wetboek van Strafvordering van 1808!
Combineert inquisitoir vooronderzoek met een accusatoire rechtspleging. !
Grondige wijziging in 1998 voor fase van vooronderzoek → Wet Franchimont:!
- Opsporingsonderzoek wettelijk geregeld & gerechtelijk onderzoek meer transparant!
- Praetoriaanse praktijken (Sepot) → duidelijke regels!
- Procedurefouten tijdens vooronderzoek sanctioneren!
- Verdachte/slachtoffer → veel mondiger (→ ↓ inquisitoir)!
(ii)
Complementaire wetten!
- Gerechtelijk wetboek: Regels strafprocesrecht = lex specialis t.a.v de gemeenrechtelijke
procedureregels hierin vervat.!
- Taalwet Gerechtszaken!
- Wet strafuitvoering: procedures voor strafuitvoeringsrechtbank!
- Jeugdbeschermingswet: o.a bevoegdheid van jeugdrechtbank!
- Wet Bescherming Maatschappij: samenstelling/bevoegdheid Commissies bescherming
maatschappij, belast met controle op internering!
- Probatiewet: samenstelling/bevoegdheid Probatiecommissie!
- Wet Verzachtende omstandigheden: ook onderzoeksgerechten, procureur des Konings
kunnen van deze mogelijkheid gebruik maken via procedures van correctionalisering3 en
contraventionalisering4. !
- Voorlopige Hechteniswet!
- Wet Politieambt!
(iii) Bijzondere wetten!
Andere materies of personen (bv Wetboek voor Militaire Rechtspleging), die eventueel een
speciaal ambtenarenkorps creëert (bv Administratie Douane en Accijnzen)!
(iv) Defederalisering van het straprocesrecht?!
Art. 11 BWHI:!
- Hoedanigheid van agent/officier van gerechtelijke politie kunnen toekennen aan de
beëdigde ambtenaren van de gemeenschaps- of gewestregering of van instellingen die
onder het gezag of het toezicht van de Gemeenschaps- of gewestregering ressorteren!
- De bewijskracht regelen van processen-verbaal!
- De gevallen bepalen waarin een huiszoeking kan plaatsvinden!
→ meer beperkt dan materiële strafrecht
3
Misdaad → wanbedrijf
4
Wanbedrijf → overtreding
"10
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
(v)
11
"
Gewoonte en gebruik!
Geen bron van materieel strafrecht: legaliteitsbeginsel.!
Belangrijke bron voor strafprocesrecht: opsporingsonderzoek, sepot, bemiddeling in strafzaken!
(vi) Ministeriële richtlijnen!
Minister van Justitie → strafrechtelijk beleid → verplicht toe te passen!
5.3. Het internationale recht!
A.
Het volkenrecht!
Belangrijk: regels inzake voorrechten/immuniteiten. !
B.
De mensenrechten!
E.V.R.M. & Internationel Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten (I.V.B.P.R.)!
↳ zeer belangrijk om stilzitten van de wetgever. Ook zaken tegen andere landen → Saldus
v. Turkije!
Europese Unie → Handvest van de Grondrechten!
Conventie inzake de Rechten van het Kind!
Europese Hof voor de Rechten van de Mens!
C.
Het internationaal strafhof!
(i)
Algemeen!
Onderscheid tussen:!
- Droit pénal international (tussenstaats strafrecht) → strafrechtelijke sfeer!
- Droit international pénal (volkenrechtelijke strafrecht) → internationaal recht!
Onderscheid materieel internationaal strafrecht en procedureel.!
(ii)
Europese Unie!
Top van Tampere → wederzijdse erkenning van rechterlijke beslissingen + harmonisatie!
Belang Raad van Europa → Rechtspraak. Belang Europese Unie → gelegifereerd op gebied
van mensenrechten en internationale strafrecht, via richtlijnen.!
Institutioneel vlak → Europol (Europese politiedienst), Eurojust (cel van Europese
parketmagistraten), OLAF (antirfraude-eenheid).!
Verdrag van Lissabon → Europese Openbaar Minister in vooruitzicht.
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"12
Materieel Strafrecht!
I. De Strafwet!
1. Het legaliteitsbeginsel!
1.1. Begrip!
= enkel de wet kan gedragingen strafbaar stellen!
→ in EVRM & IVBPR opgenomen, zelf niet in oorlog of noodtoestand!
Vloeien 2 beginsel uit voort: strike interpretatie & niet-retroactieve werking van de strafwet!
Zowel delictsomschrijving als de straf → nullum crimen sine lege (delictomschrijving) en nulla
poena sine lege (straf)!
Lex certa-beginsel (wettigheidsbeginsel): wetgever voldoende duidelijk, nauwkeurig en
rechtszekerheid biedende bewoording → iedereen weet of gedraging al dan niet strafrechtelijk
gevolg heeft. → belet niet dat wet de rechter een beoordelingsbevoegdheid toekent. !
1.2. Betekenis van het begrip wet!
A.
“Wet”!
Akten die uitgaan van Wetgevende Macht → federale België: 3 wetgevers: bevoegdheden
deels complementair, deels overlappen → alle wetgevers strafbepalingen uitvaardigen.!
Grondwettelijk Hof: wetten, decreten, ordonnanties !
- Vernietigen!
- Vordering tot intrekking: strafrechtelijke veroordeling gegrond op vernietigde wet/d/o!
- Prejudiciële vragen!
B.
“krachtens een wet”!
Art. 14 G.W: geen straf kan worden ingevoerd dan “krachtens een wet”.!
Uitvoerende macht onder bepaalde voorwaarden en binnen bepaalde perken ook: overheden
die reglementaire bevoegdheid bezitten uit Grondwet of wet:!
- Koning → Koninklijke Besluiten!
- Ministers → Ministeriële besluiten!
- Gemeenschaps- en Gewestregering → besluiten!
- Provincieraden → provinciale reglementen v. inwendig bestuur & politieverordeningen!
- Gemeenteraden → gemeentelijke reglementen en gemeentelijke politieverordeningen !
Te ruime delegatie = strijdig met art. 12 al. 2 en art. 14 G.W.!
C.
“Krachtens de algemene door de beschaafde volkeren erkende rechtsbeginselen”!
Art. 7 EVRM & art. 15 IVBPR → beperking van legaliteitsbeginsel: bestraffing van
gedragingen die niet uitdrukkelijk strafbaar gesteld toen zij werden gepleegd, indien
“overeenkomstig de algemene rechtsbeginselen welke door de beschaafde volken worden
erkend”. !
Steunt op rechtspraak van internationale straftribunalen van Nürenberg & Tokio →
‘Nürenberg-clausule’. !
→ Ruime Interpretatie ‘wet’ → ‘het recht’ incl. volkenrechtelijke rechtsbeginselen. Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"13
2. Interpretatie van de strafwet!
Strafwet in beginsel restrictief worden geïnterpreteerd. !
Analogische toepassing is verboden. Wel toegelaten om wil van de wetgever te interpreteren!
2.1. De letterlijke interpretatie van de strafwet!
= interpreteren volgens normale, gangbare betekenis. !
→ evolutieve interpretatie niet uitgesloten (vb ‘goede zeden’, gruwelvideos onder art. 383 Sw?,
verklrachting), analogische wel.!
Als wet zelf definieert → rechter door gebonden!
Strafrecht = autonome rechtstak → andere betekenis dan burgerlijk recht.!
2.2. De teleologische interpretatie van de strafwet!
= buiten de tekst zoeken naar de bedoeling van wetgever → geen nieuwe regels scheppen!
2 voorwaarden:!
- Feit moet onder wettelijke definitie kunnen worden gebracht!
- Zekerheid over de wil van de wetgever!
Kan extensieve (vb valsheid in geschriften → nummerplaten) en evolutieve (diefstal elektriciteit)
interpretatie gebruiken.!
2.3. De verboden analogische interpretatie!
Immoreel of laakbare karakter van gedraging volstaat niet → necrofilie!
Niet altijd strafbaar → kan wel als strafwet beperkt = Analogia in bonam partem (haalt
voordeel uit, itt Analogia in malam partem).!
3. De strafwet en het E.V.R.M. - beperking van strafwet!
→ beperkt recht van wetgever om gedragingen te bestraffen!
→ verplichting voor nationale wetgevers om bepaalde gedragingen strafbaar te stellen!
3.1. Strafbaarstellingen strijdig met het E.V.R.M.!
A.
Strafbaarstellingen strijdig met het vermoeden van onschuld!
Presumpties mogen, maar niet tot gevolg dat alle in art. 6 erkende rechten ineffectief worden!
Delictsomschrijving mag geen onweerlegbaar vermoeden van schuld omvatten.!
B.
Strafbaarstellingen strijdig met het recht op een eerlijk proces!
Strafbepalingen die de verdachte verplichten mee te werken met proces → strijdig!
C.
Strafbaarstellingen strijdig met het recht op privacy!
D.
Strafbaarstellingen strijdig met het recht op vrij meningsuiting!
E.
Beperkingen ingevolge het gelijkheidsbeginsel!
F.
Decriminalisering abortus en euthanasie: strijdig met recht op leven?!
3.2. Straffen strijdig met het E.V.R.M.!
A.
Onmenselijke en vernederende straffen!
B.
Doodstraf!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"14
Niet per se strijdig met het E.V.R.M. (art. 2). Door omstandigheden die met uitvoering te
maken hebben kan het echte wel: lang wachten (zgn Death Row), onmenselijke behandeling, ...!
C.
Disproportionele straffen!
D.
Straffen strijdig met het recht op eigendom!
E.
Straffen strijdig met het gelijkheidsbeginsel!
4. Toepassing van de strafwet in de tijd!
4.1. De geldingsduur van de strafwet!
Legaliteitsbeginsel: persoon slechts gestraft → feiten strafbaar was op ogenblik waarop werd
gepleegd. !
A.
Beginpunt!
Afhankelijk van twee voorwaarden: regelmatige bekendmaking en het verloop van een
termijn vanaf de dag van bekendmaking:!
- Wetten, d, o, Besluiten, … → 10 dagen!
- Provincieraad → 8 dagen!
- Gemeente → 5 dagen!
B.
Eindpunt!
(i)
Opheffing door de wetgever!
- Uitdrukkelijk!
- Stilzwijgend → lex posterior derogat priori!
(ii)
Opheffing door onbruik: in principe onmogelijk!
Wat wel kan: verzachtende omstandigheden/dwaling voor langdurige niet-vervolging!
(iii) Vernietiging door GwH!
Vernietigingsarrest gezag van gewijsde vanaf datum van publicatie.!
→ veroordeling op grond van een naderhand vernietigde strafwet → beroep tot intrekking!
4.2. Wetsconflict in de tijd!
A.
Begrip!
Legaliteitsbeginsel: strafwet niet met terugwerkende kracht.!
→ uitzondering: indien straf milder is dan de straf die gold ten tijde van misdrijf. !
↳ geen uitzondering op legaliteitsbeginsel, simpele toepassing (= terugwerkende
kracht heeft immers geenszins tot gevolg dat gedragingen die niet strafbaar waren, voortaan
kunnen bestraft worden.)!
B.
De (strengere) strafwet kan niet retroactief worden toegepast!
(i)
Beginse!
(ii)
Toepassingsgebied!
- Wetten waarbij een nieuw misdrijf in het leven wordt geroepen!
- Wetten waarbij de straffen bepaald voor een reeds bestaand misdrijf worden verzwaard!
- Wetten die het toepassingsgebied van een reeds bestaande strafbaarstelling uitbreiden
(slaat op misdrijf)!
- Wetten die het toepassingsgebied van reeds bestaande straffen uitbreiden (slaat op straf)!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
- Wetten waarbij een nieuwe straf wordt ingevoerd!
(iii) Beperkingen!
Valt niet onder:!
- Niet-strafrechtelijke sancties!
- Procedurewetten: kunnen onmiddellijk worden toegepast (=/= retroactieve werking)!
- interpretatieve wetten!
- sommige internationale misdrijven!
D.
De terugwerkende kracht van de mildere strafwet!
(i)
Beginsel!
Ratio legis niet legaliteitsbeginsel maar billijkheid: mildering = uitdrukking van wetgever!
(ii)
Toepassingsgebied!
- Afschaffing van een misdrijf!
- De verlaging van de strafmaat!
- De wetten die het toepassingsgebied van bestaande strafbaarstellingen beperken!
(iii) Beperkingen!
- Nieuwe wetten die een oude wet over hetzelfde onderwerp vervangen met behoud van
strafbaarstelling = “vervangingswetten”!
- Gelegenheidswetten (= voorbijgaande omstandigheden) en tijdelijke wetten (=
geldigheidsduur uitdrukkelijk omschreven)!
- Uitvoeringsreglementen!
5. Toepassing van de strafwet naar de persoon!
5.1. Gelijkheidsbeginsel en non-descriminatiebeginsel!
Gelijkheidsbeginsel samen lezen met territorialiteitsbeginsel: t.a.v. Vreemdelingen vloeit
voort dat recht van staat geen rekening word gehouden.!
Strafrechter kan niet toetsen aan Grondwet → vraag naar de onverenigbaarheid van een wet
met art. 10 en 11 G.W. Voor de rechter wordt opgeworpen → prejudiciële vraag aan GwH.
!
↳ blijft gelden onder internationale verdragen die ook gelijkheidsbeginsel regelt!
5.2. Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen!
A.
Situering!
België → pas sinds 1999!
Common Law landen kunnen rechtspersonen strafrechtelijk worden vervolgd!
B.
Argumenten in de discussie!
(i)
Kan een rechtspersoon “opzettelijk” handelen of “onachtzaam” zijn?!
Rechtspersoon onmogelijk het moreel element van het misdrijf (opzet, onachtzaamheid) kan
realiseren. !
Oplossing 1 → strafrechtelijke verantwoordelijkheid beperken tot specifieke lijst, in de wet
bepaalde, misdrijven. !
Oplossing 2 → voor elk misdrijf in Boek II te bepalen of het door rechtspersoon kan worden
gepleegd!
"15
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"16
Belgische oplossing → algemene strafbaarstelling indien de strafbare gedraging verband
houdt met de activiteiten van de rechtspersoon!
(ii)
Kan een rechtspersoon wel worden gestraft?!
Klassieke straffen onaangepast. !
→ algemene oplossing door te bepalen welke de sancties zijn die gelden t.a.v
rechtspersonen. !
(iii) Strijdig met principe van de individuele strafrechtelijke verantwoordelijk!
Bovendien strijdig met persoonlijk karakter straffen: niet “schuldige” wordt getroffen maar
“onschuldige” personen: werknemers, aandeelhouders, …!
→ sluit de strafrechtelijke verantwoordelijkheid niet uit → kan gecumuleerd worden met
individuele strafrechtelijke verantwoordelijkheid. (in België beperkt dit principe tot gevallen
waarin natuurlijke persoon opzettelijk heeft gehandeld. !
(iv) Is het strafrecht een aangepast sanctioneringsmechanisme?!
Volstaat burgerlijke of een administratieve beteugeling niet?!
→ niet-strafrechtelijk is minder “afschrikkend”. + wordt enkel rekening gehouden met schade
(schadevergoeding), factoren zoals ernst van het feit, morele verantwoordelijkheid etc.. Spelen
geen rol. Vaak ook crimes without a victim → burgerlijk partij stellen onmogelijk (vereist belang)!
(v)
De rechten van de verdediging in strafzaken: ook toepasselijk op de rechtspersoon?!
Europese Hof erkend deze rechten!
C.
Strafrechtelijk verantwoordelijke rechtspersonen in het Belgisch strafrecht!
(i)
Het principe van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen!
Art. 5 Sw → voorziet strafrechtelijke verantwoordelijkheid rechtspersonen = geen afgeleide!
Wet bepaalt niet uitdrukkelijk hoe gedraging moet worden toegerekend aan rechtsp.
!
↳ feitenkwestie → rechter!
Geen objectieve aansprakelijkheid → niet verantwoordelijk voor eender welk misdrijf,
daderschap zal expliciet moeten worden aangetoond → door de wet gedefinieerd verband
zijn tussen misdrijf/rechtspersoon.!
(ii)
Welke rechtspersonen?!
- Zowel publiekrechtelijke als privaatrechtelijke rechtspersonen: ook buitenlandse rechtsp.
Sommige publiekrechtelijke rechtspersonen w’ uitgesloten: rechtstreeks verkozen orgaan!
- Ook (economische) groeperingen zonder rechtspersoonlijkheid (art. 5 al. 3 Sw.): bedoeld
om discriminatie te vermijden. Enkel “entiteiten met in essentie economische activiteiten”!
- Rechtspersonen en verenigingen die immuun blijven voor strafvervolging: feitelijke
verenigingen en V.Z.W’s in oprichting. Rechterlijke toerekening: rechter die in concrete geval nagaat welke natuurlijke
persoon(en) het misdrijf kan w’ toegerekend. !
(iii) Voor welke misdrijven?!
Beperkt tot misdrijven met verband met activiteiten van rechtspersoon (= materiële
toerekening) !
Art. 5 al. 1 Sw. → alle strafbepalingen potentieel toepasselijk !
Straffen niet toepasbaar op rechtsp. → conversiemechanisme in geldboeten.!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"17
(iv) De schuld bij rechtspersonen!
Niet elk misdrijf dat een intrinsiek verband vertoont met het doel van rechtspersoon brengt de
strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Misdrijf moet ook aan rechtspersoon kunnen verweten
worden (= morele toerekening): opzettelijk of uit onachtzaamheid.!
(v)
Samenloop en cumulatie van verantwoordelijkheid!
Art. 5 al. 2 SW. → regeling bij samenloop van verantwoordelijkheid (enkel bij hetzelfde
misdrijf) → verondersteld zowel materieel als moreel aan rechtspersoon toegerekend én aan
een “geïdentificeerde natuurlijke persoon” kan worden toegerekend.!
Art. 5 al 2 Sw. Sluit cumulatie van aansprakelijkheid uit door alleen rekening te houden met
die van de persoon die de zwaarste fout heeft begaan. Uitzondering: geïdentificeerde
natuurlijk persoon wetens en willens gehandeld heeft. !
Indien niet wetens en willens = decumul: of rechtsp. of nat. persoon. Criterium: zwaarste fout.
→ strafuitsluitende verschoningsgrond. !
Sluit niet uit dat strafrechter nog bevoegd is zowel natuurlijke- als rechtspersoon burgerlijk
vlak kan veroordelen.!
Indien wetens en willens = cumul: beide veroordeeld.!
Voor toepassing cumul/decumulregeling niet vereist dat beiden tegelijk terechtstaan. !
(vi) De administratieve en burgerlijke sanctionering van rechtspersoon!
5.3. Schuldonbekwamen!
- Minderjarigen (jeugdbeschermingswet)!
- Geestesgestoorden (wet bescherming maatschappij)!
→ ‘schuldonbekwaam’/‘ontoerekeningsvatbaar’ → moreel element misdrijf niet realiseren!
Kan geen strafrechtelijke bestraffing, wel een niet-repressief controlesysteem, zelfs
preventief. !
5.4. Schijnbare uitzonderingen: immuniteiten en voorrechten!
Immuniteiten:!
- Volksvertegenwoordigers: tijdens parlementaire zittijd, behalve op heterdaad!
- Ministers:!
Speciale procedures voor bv magistraten en hoge functionarissen. !
6. Toepassing van de strafwet in de ruimte!
Strafwet in principe enkel van toepassing op misdrijven op Belgisch grondgebied. !
Regels betreffende toepassing strafwet in ruimte = rechtsmachtrecht / jurisdictierecht!
Art. 3 → midrijven op het rijk!
Art. 4 → buiten het grondgebied van het rijk, vervolgd in de gevallen bij wet bepaald!
6.1. Misdrijven op Belgisch grondgebied gepleegd!
A.
Principe!
Territorialiteitsbeginsel (Art. 3): Belgische strafwet al wie op Belgisch grondgebied misdrijf
pleegt → ongeacht nationaliteit dader of slachtoffer. Geen rekening met vraag of wegens het feit in het buitenland reeds een definitieve
rechterlijke uitspraak tot stand is gekomen.!
→ toepassing territorialiteitsbeginsel = geen voorwaarden (geen dubbele incriminatie vereist)!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
B.
"18
Bepaling van het Belgisch grondgebied!
Omvat grondgebied stricto sensu maar ook: territoriale zee, luchtruim, schepenen onder
Belgische vlag en in België geïmmatriculeerde5 vliegtuigen.!
(i)
Het land!
Wordt bepaald in reeks verdragen.!
Buitenlandse ambassades en consulaten behoren niet tot zendstaat.!
Zelfde geld voor internationale instellingen !
(ii)
De territoriale zee!
= Gedeelte van de zee dat aan de kuststaat grenst en waarop deze laatste zijn
soevereiniteitsrechten uitoefent. !
(iii) Belgische schepen!
“ship is territoir” → misdrijven aan boord van schip worden geacht gepleegd te zijn op
grondgebied van de staat onder wiens vlag zij varen.!
Ook in volle zee. !
Indien in territoriale zee, de binnenhaven of een haven van ander land = conflict:!
- Oorlogsschepen: onschendbaar!
- Koopvaardijschepen: geen onschendbaarheid. In de praktijk: afgezien van vervolging
indien rust in haven niet verstoord, kapitein niet verzocht om hulp. !
(iv) Het luchtruim!
Inbreuken tegen navigatieregels → Belgisch strafwet!
Misdrijven aan boord van een buitenlands vliegtuig → buiten België: slechts onder
toepassing “in de gevallen, bepaald door de Voorafgaande Titel van het Wetboek van
Strafvordering”!
Vliegtuig landt in België → Belgisch strafwet!
(v)
Belgische vliegtuigen!
- Particuliere vliegtuigen: misdrijven aan boord van een in België geïmmatriculeerd vliegtuig
→ geacht Belgisch grondgebied!
- Staatsvliegtuigen, militaire vliegtuigen, …: immuun. Voorwaarde: toestemming om boven
luchtruim te vliegen!
C.
De bepaling van de plaats van het misdrijf!
(i)
Lokaliseringtheorieën!
Wet bepaald niet op grond van welke criteria de plaats van misdrijf moet worden bepaald →
door rechtsleer. !
- De leer van de lichamelijke gedraging: situeert gedraging op de plaats waar de dader de
fysieke handeling stelde. !
- Leer van het instrument: situeert gedraging op de plaats waar het instrument van het
misdrijf “zijn werk doet”.!
- Leer van het gevolg: fixeert gedraging op de plaats waar het gevolg van de fysieke
handeling intreedt. !
5
Inschrijven in een register
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
(ii)
"19
Ubiquiteitsleer en effectenleer!
België → misdrijf situeert zich op al die plaatsen waar zich een gedraging (handeling,
verzuim) voordoet die een constitutief element van het misdrijf vormt (= ubiquiteitsleer)
→ combineert 3 leerstukken!
VS → niet enkel constitutieve gevolgen, ook verder verwijderde gevolgen (= effectenleer) vb:
antitrust wetgeving. !
(iii) Leer van de ondeelbaarheid!
Wordt in België gevolgd. → Belgische rechter mag kennis nemen van alle elementen van het
misdrijf die een ondeelbaar geheel vormen met het misdrijf dat op Belgisch grondgebied
werd gepleegd. !
→ ook voor deelneming. !
→ verdoken toepassingen van de effectenleer!
(iv) Kanttekeningen!
Soms meervoudige locus delicti → dubbele incriminatie (ne bis in idem) voorwaarde enkel
voor extraterritoriale misdrijven. !
6.2. Misdrijven in het buitenland gepleegd!
A.
Volkenrechtelijke aanknopingspunten!
→ theoretisch geen formele beperkingen aan extraterritoriale werking vd strafwet. !
↳ Lotus-zaak (Permanent Hof van Internationale Justitie): geen afbreuk aan
internationale soevereiniteit van vreemde staten wanneer zij hun bevoegdheid uitbreiden tot
feiten die in het buitenland zijn gepleegd (jurisdiction to prescribe) → zolang geen daden van
tenuitvoerlegging stellen op grondgebied van vreemde staten (jurisdiction to enforce: vereist
toestemming int. recht)!
Extraterritoriale werking verbonden aan reeks aanknopingspunten die werking
verantwoorden:!
(i)
Het beschermingsbeginsel!
= staat → buitenland gepleegde aantastingen van zijn staatsveiligheid te bestraffen (bv
staatsgreep plannen)!
Niet strafbaar volgens locus delicti: meeste strafwetboeken beschermen enkel nationale
staatsveiligheid, en aangezien politieke misdrijven → uitlevering!
(ii)
Het actief personaliteitsbeginsel!
= nationaliteit van de dader!
(iii) Het passief personaliteitsbeginsel!
= nationaliteit van het slachtoffer !
(iv) Het universaliteitsbeginsel!
= internationaal strafwaardig karakter van het feit: internationale misdrijven!
(v)
Het vertegenwoordigingsbeginsel!
= staat past strafwet toe op een in het buitenland gepleegd misdrijf op verzoek van de
bevoegde staat. !
→ moderne verdragen verplichten “ofwel uitleveren, ofwel vervolgend” (aut dedere aut
judicare)!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
F.
Dubbele incriminatie!
= feit dat in België wordt vervolgd, strafbaar moet zijn naar het recht van de plaats waar het
werd gepleegd (lex loci delicti)!
In veel gevallen basisvoorwaarde. Vb: afzetterij, niet in Nederland.!
Kwalificatie moet niet overeenstemmen.!
Niet uitdrukelijk in de wet → rechtspraak: impliciete vereiste !
Uitzondering: sekstoerisme !
Probleem: België wilt vervolgend in buitenland waar delictsomschrijving een “nationale”
component omvat: bv omkopen openbare ambtenaren (enkel eigen ambtenaren)!
In abstracto: volstaan met vaststelling strafbaar of niet!
In concreto: rekening houden met schuld-, straf- of vervolgingsuitsluitingsgronden!
G.
Toepassingsgevallen!
Art. 4 Sw. → Belgische strafwet geld enkel in gevallen door wet uitdrukkelijk zijn bepaald.
Vaak ook: bijkomende voorwaarden en procedurele voorwaarden. !
→ Genocide wet!
→ Erdal zaak!
Bijkomende procedure voorwaarden:!
- Meestal slechts ingesteld door vordering vh openbaar ministerie!
- Soms aanwezigheid van de verdachte in België vereist → ogenblik instellen van
strafvordering (sommige misdrijven geen aanwezigheid vereist)!
- Soms vervolging slechts mogelijk na een klacht van het slachtoffer of officieel bericht
van de vreemde staat!
- Buitenlandse veroordeling of vrijspraak kan vervolging soms in de weg staan!
(i)
Misdaden en wanbedrijven tegen de staatsveiligheid!
Ongeacht dader Belg of vreemdeling. !
Nauwelijks geclausuleerd: verdere toepassingsvoorwaarden zijn er niet!
Dubbele incriminatie geld hier niet!
(ii)
Misdaden en wanbedrijven tegen de openbare trouw!
Valsmunterij, namaken of vervalsen van openbare effecten/aandelen/…, namaken of
vervalsing van zegels/stempels/merken, …!
Ongeacht Belg/vreemdeling.!
(iii) Terroristische misdrijven!
Hoofdverblijfplaats in België → buitenland schuldig maken aan een terroristisch misdrijf.!
Eenieder buiten Belgisch grondgebied → terroristisch misdrijf tegen Belgische onderdanen,
instellingen of in België gevestigde EU-instelling. !
Enkel vereist: In België wordt gevonden op moment vervolging wordt ingesteld.!
(iv) Misdaden en wanbedrijven door een Belg in het buitenland gepleegd!
= actief personaliteitsbeginsel. !
Algemene regeling:!
- Misdaad/wanbedrijf!
- Dader = Belgische nationaliteit of hoofdverblijfplaats in België!
"20
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"21
- Dubbele incriminatie: geld niet voor genocide, misdaden tegen mensheid, sommige
terreurdaden en oorlogsmisdaden, !
- Slachtoffer = vreemdeling → klacht zijn van slachtoffer of officieel bericht van de staat!
- Vervolging enkel door openbaar ministerie!
Deelnemers samen met de Belg kunnen ook vervolgd worden → beperkt tot misdaden !
(v)
Misdaden waarvan een Belg in het buitenland het slachtoffer is!
= passief personaliteitsbeginsel → enkel van toepassing op misdaden!
Toepassingsvoorwaarden:!
- Slachtoffer: Belgische nationaliteit (hoofdverbl. geld hier niet → uitzondering: genocide,
misdaden tegen de mensheid en oorlogmisdaden)!
- Naar Belgisch recht een misdaad zijn!
- Dubbele incriminatie!
- Straf dat vijf jaar overtreft!
- Verdachte in België wordt gevonden!
(vi) Internationale misdrijven!
- Algemene verwijzingsregel: verwijst naar de verdragen. “filter” t.a.v de vervolgingen: Vervolging kan enkel worden opgestart door de federale
procureur, gaat over tot het vorderen van gerechtelijk onderzoek, behalve: kennelijk
ongegrond, geen internationaal misdrijf betreft, uit klacht geen ontvankelijke
strafvordering, vervolging niet gewenst is.!
- Oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid en genocide!
- Bepaalde terreurdaden!
- Sekstoerisme en mensenhandel!
- Corruptie!
- Piraterij op zee: aparte wetgeving!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
II. Het Misdrijf!
1. Begrip!
1.1. Definitie!
= het misdrijf is een gedraging die door de wet is omschreven en waarop een straf is gesteld!
- Een gedraging: Enkel gedragingen. Niet op voornemens. Zowel handeling als verzuim. !
- Door de wet omschreven: → legaliteitsbeginsel!
- Waarop een straf is gesteld: dus geen niet strafrechtelijke sancties. Soms niet duidelijk:
werkstraf = autonome straf, dienstverlening aan de gemeenschap/leerstraf geen
autonome straf → probatievoorwaarde (eventueel in kader van bemiddeling). E.V.R.M van toepassing vanaf “sanctie” → let niet op nationale ‘etiket’!
1.2. Constitutieve elementen van het misdrijf!
- Materieel element: uiterlijke verschijningsvorm (volstaat om wet te lezen) → gedraging!
- Moreel element: schuldvorm → opzet (= wetens en willens) en de onachtzaamheid. !
- Wederrechtelijk: afwezigheid van rechtvaardigingsgronden (= 4)!
In literatuur: strafwaardigheid en wettelijk element!
A.
Het materieel element!
Louter voornemen volstaat niet → moet veruiterlijkt zijn. Op de door de wet omschreven
wijze. !
"22
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
B.
"23
Het moreel element!
“Schuld”:!
- Enge betekenis → psychologische band tussen dader en gedraging = “opzet,
onachtzaamheid”!
- Brede betekenis: in de zijn van verwijtbaarheid → normatieve schuldleer: slechts
strafrechtelijke verantwoordelijkheid indien aan dader kan worden verweten →
schulduitsluitingsgronden (dwang, dwaling, ontoerekeningsvatbaarheid)!
C.
Het element wederrechtelijkheid!
Bestaat slechts waneer er geen rechtvaardigingsgronden voorhanden zijn.!
2. Indeling van de misdrijven!
Verschillende indeling naargelang oorsprong: wet, grondwet en de rechtsleer!
2.1. Wettelijke drieledige indeling: misdaden, wanbedrijven en overtredingen!
A.
Begrip en oorsprong!
Ingedeeld naargelang de ernst van het misdrijf. Deze categorieën bepalen dan de aard van het
misdrijf.!
Voor Franse Revolutie → tweeledige: kapitale & niet-kapitale.!
Huidige indeling ° Franse Strafwetboek van 1810. !
B.
Bepaling van de aard van het misdrijf!
Wordt bepaald door de strafmaat (bepaald door kwantitatief criterium):!
- Misdaden → criminele straffen: vrijheidsstraffen + 5 jaar en geldboete + € 26!
- Wanbedrijven → correctionele straffen: vrijheidsstraffen - 5 jaar, geldboete + € 26,
werkstraffen 46 - 300 uur!
- Overtredingen → politiestraffen: vrijheidsstraffen 1 - 7 dagen, geldboete € 1 - 25,
werkstraffen 20 - 45 uur!
Verschil met straffen in abstracto (door de wet bepaald) en in concreto (door de rechter
opgelegd). !
Rechter kan bv criminele straf → correctionele straf (mits aannemen verzachtende
omstandigheden) = denaturatie of ontaarding!
Dus verschil met voorlopige aard (= maximumstraf) en definitieve aard (= door veroordeling)!
Uiteindelijke opgelegde straf → doorslaggevend, met terugwerkende kracht (misdrijf wordt
altijd geacht die categorie te zijn)!
C.
Belang van onderscheid!
(i)
Materieel strafrecht!
- Opzet enkel vereist bij misd./wanbed. → overtredingen: “schuld door wetsinbreuk”!
- Poging: tot misdaad = steeds strafbaar, tot wanbedrijf = in de gevallen door wet bepaald,
overtreding = niet strafbaar!
- Deelneming: slecht mogelijk bij misdaden en wanbedrijven!
- Herhaling!
- Samenloop!
- …
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
(ii)
"24
Strafprocesrecht!
- Bevoegdheid!
- Termijn van verjaring!
D.
Kritiek op de drieledige indeling der misdrijven!
In veel landen maar 2 categorieën:!
- Nederland: misdrijven/overtredingen!
- Duitsland: Verbrechen/Vergehen!
- Common law: felonies/misdemeanours (VS) of indictiable/non-indictable offences (UK)!
Kritiek op drieledige indeling → louter kwantitatief, terwijl onderscheid kwalitatief zou
moeten zijn: misdrijven die intrinsieke maatschappelijke waarden beschermen vs
reglementair van aard. !
Indien wijzigen → grondwetsherziening !
In praktijk grote descripantie tussen in concreto en in abstracto !
E.
Andere indelingen!
Dwangmaatregelen (bv telefoontap) gebonden aan een lijst van midrijven!
2.2. Indeling volgens de Grondwet: politieke en persmisdrijven!
A.
Achtergrond!
Art. 150 G.W.: politieke/persmisdrijven → hof van assisen!
Maakt deel uit van gunstregime dat voor deze misdrijven werd ontworpen → door Belgische
Grondwet gecreëerd als reactie op strenge vervolging. !
B.
Politieke misdrijven!
(i)
Definitie!
→ niet terug te vinden in Grondwet, noch wet.!
Rechtspraak: “misdrijf dat zowel wegens het opzet van de dader als wegens zijn uitwerking een
rechtstreekse aanslag op de politieke instellingen uitmaakt”!
→ subjectief element (dans l’intention de son auteur) & objectief element (par son effet)!
(ii)
Het onderscheid tussen zuivere en gemengde politieke misdrijven!
- Zuivere: tasten politieke orde op rechtstreekse wijze aan. → herkennen aan straf
(hechtenis), of de bevoegdheidstoekenning aan het HvA, indien onmogelijk → interpretatie
van de wettekst. !
- Gemengde: in se gemeenrechtelijke misdrijven, omwille van omstandigheden/motivering
→ politiek misdrijf. → voorwaarde: rechtstreeks causaal verband tssn misdrijf en
aantasting politieke orde: verre, onrechtstreekse of hypothetische gevolgen volstaan niet.
Negatief criterium: winstbejag!
(iii)
-
Het gunstregime voor politieke misdrijven!
Bevoegdheid van het hof van Assisen!
Voorlopige hechtenis niet toegestaan!
Eervolle behandeling bij de terechtzitting: ongeboeid en krijgt eervolle plaats!
Sommige beslissingen slechts met eenparigheid v stemmen: sluiten deuren/internering!
Straf is hechtenis i.p.v opsluiting
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"25
(iv) De uitveleveringsexceptie voor politieke misdrijven !
Niet in GW → Uitleveringswet → hierboven criteria voor ‘politiek misdrijf’ gelden niet:!
Gemengd politiek delict → breder geïnterpreteerd (overval om kas van revolutionaire beweging te
spijzen = politiek) !
Uitdrukkelijk uitzonderingscategorieën: kunnen nooit als politiek worden aangemerkt:!
- Attentaatsclausule: aanslag staatshoofd!
- Collaboratie!
- Europese verdrag tot bestrijding van Terrorisme: gijzeling !
- Binnen EU: exceptie voor politieke misdrijven afgeschaft!
C.
Persmisdrijven!
(i)
Definitie!
Niet gedefinieerd in G.W/wet.!
= inbreuk op de strafwet d.m.v een mening die wordt geuit via de pers en waaraan een zekere
openbaarheid wordt gegeven.!
1999 → racisme/xenofobie: onttrokken aan bevoegdheid van HvA!
(ii)
Toepassingsvoorwaarden!
- Moet om een meningsuiting gaan (voeren van reclame voor seksuele diensten) & geschreven!
- Deze meningsuiting moet strafbaar zijn: geschrift moet “misdrijf inhouden”. !
- Misdrijf moet gepleegd zijn via drukpers: mechanisch, fysisch of chemisch procédé
waardoor strafbare meningsuiting in een groot aantal identieke exemplaren.
→ moet ook vermenigvuldigd worden: één exemplaar (ook al langdurig, geld niet).
→ Manuele reproductiemechanisme. !
- Moderne communicatiemiddelen tellen ook, mits voorwaarden hierboven!
- Er moet een daadwerkelijke openbaarheid aan worden gegeven: uitdelen, verkopen, ...!
(iii)
-
Het gunstregime voor persmisdrijven!
Bevoegdheid van het hof van Assisen!
Voorlopige hechtenis niet toegestaan!
Eervolle behandeling bij de terechtzitting: ongeboeid en krijgt eervolle plaats!
Sommige beslissingen slechts met eenparigheid v stemmen: sluiten deuren/internering!
Trapsgewijze verantwoordelijkheid: wijkt af van art. 66/67 Sw. → slechts 1 persoon
vervolgd, volgens cascadesysteem!
- Kortere verjaringstermijn!
2.3. Indeling volgens de beschermde waarde!
→ afwijkingen op het algemeen strafrecht door bijzondere wetten: 3 categorieën:!
A.
Fiscale misdrijven!
= strafbare inbreuken op de fiscale wetten. !
(i)
Materieel strafrecht!
Vandaag haast geen verschil tussen fiscale en gemeenrechtelijke misdrijven!
(ii)
Strafprocesrecht!
“Charter van de belastingplichtige” → rechtspositie van de belastingplichtige verbeteren!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
B.
"26
Economische misdrijven!
= strafbare inbreuken op het economische recht!
Strafbepalingen verspreid over verschillende reglementeringen.!
Anders dan Nederland → België: geen geïntegreerd economisch strafrecht. !
C.
Sociale misdrijven!
= strafbare inbreuken op de sociale wetgeving = regels m.b.t werkgevers/werknemers en
anderzijds regels inzake de sociale zekerheid. !
2.4. Indeling volgens het moreel element (→ Art. 71!)!
A.
Opzettelijke en onopzettelijke misdrijven!
→ betrekking tot op de schuldvorm:!
- Opzettelijke misdrijven: gedragingen slechts strafbaar voor zover de dader ze met
opzet heeft gesteld!
- Onopzettelijke misdrijven: gedragingen die strafbaar zijn los van de vraag of de dader
al dan niet met opzet handelde!
B.
Onachtzaamheidsmisdrijven en reglementaire misdrijven!
Onopzettelijke misdrijven → 2 categorieën:!
- Onachtzaamheidsmisdrijven: diegene waarvoor de wet de onachtzaamheid als
schuldvorm bepaalt = “het gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg”.!
- Reglementaire misdrijven: misdrijven waarvoor de “schuld door wetsinbreuk’ volstaat. !
C.
Belang van het onderscheid!
Opzettelijke misdrijven:!
- vervolgende partij: bewijs van opzet leveren.!
- Rechtsfiguren strafbare poging en strafbare deelneming enkel hier van toepassing.!
- Enkel hier kan strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen gecumuleerd
worden met natuurlijke personen. !
Onopzettelijke misdrijven → volstaat bewijs dader strafbare gedraging heeft gesteld!
2.5. Indeling volgens de uitvoeringswijze!
A.
Handelings- en verzuimsmisdrijven!
(i)
Begrip!
Indeling heeft betrekking tot materieel element. !
Handelingsmisdrijven: materieel element bestaat in positieve gedraging, nl. in het stellen
van de door de wet strafbaar gestelde handeling = “commissiedelicten”!
Verzuimsmisdrijven: straffen van een negatieve gedraging, nl. een onthouding of een niet
handelen. = “omissiedelicten” of “nalatigheidsmisdrijven” (opletten, niet verwarren met
“onachtzaamheid” = moreel element, zie boven)!
!!! Schuldig verzuim =/= onopzettelijke misdrijven !!!!
(ii)
Overzicht van de verzuimsdelicten!
- Kinderen en familieleden: kinderverlating, familieverlating!
- Schuldig hulpverzuim → art. 422bis Sw. !
- Superior responsivility: internationaal strafrecht: verzuimsdelicten, gepleegd door
hiërarchische oversten.!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"27
(iii) Commissie door omissie !
= handelingsmisdrijven die door verzuim worden gepleegd!
≠ met verzuimsdelicten: verzuim slechts een middel is om misdrijf te verwezenlijken!
Vaak = vorm van strafbare deelneming, waarbij eigenlijk uitvoering door ander persoon.
→ deelneming door onthouding. !
In praktijk weinig toegepast → art. 422bis geld als substituut: commissie door omissie wordt
echter veel zwaarder bestraft (straffen op verzuim = straffen op onopzettelijke).!
Vandaag tendens meer gebruik maken c.d.o: geld vooral voor gekwalificeerde onthouding:
wanneer het bewuste en opzettelijke verzuim om te handelen, ondubbelzinnig een aansporing
betekent tot het plegen van het misdrijf. !
B.
Aflopende (ogenblikkelijke) en voortdurende misdrijven!
Aflopend/ogenblikkelijk misdrijf: datgene waarbij de wettelijk strafbaar gestelde gedraging
voltrokken is en ophoudt zodra alle constitutieve bestanddelen ervan voltrokken zijn (diefstal)!
Voortdurende misdrijven: strafbare gedraging bestaat in een ononderbroken dilectuele
toestand die wordt gehandhaafd (vrijheidsberoving: wat wet strafbaar stelt is niet alleen de de
vrijheidsbeneming als dusdaning, maar ook de toestand die hierdoor in het leven wordt geroepen, de
gevangenhouding)
→ slecht één enkel misdrijf: zolang geen einde aan strafbare activiteit of onthouding
Soms verder onderverdeeld in:!
- Voortdurend permanente: veronderstellen, eens delictuele toestand in het leven is
geroepen, geen verdere tussenkomst van de dader meer (bouwmisdrijven)!
- Voortdurend opeenvolgende: vereisen dat de delinquente wil van de dader zich
opnieuw manifesteert (niet betalen onderhoudsgeld bij familieverlating)!
C.
Enkelvoudige en voortgezette of collectieve misdrijven!
(i)
Begrip!
Enkelvoudige misdrijven: w’ gevormd door één strafbare gedraging (handeling/verzuim)
die ofwel aflopend, ofwel voortdurend zijn. !
Voortgezette/collectieve/samengestelde misdrijven: bestaan uit verscheidene strafbare
gedragingen, die elk op zichzelf een misdrijf uitmaken, maar die als één misdrijf worden
beschouwd omdat zij in hoofde van de dader de opeenvolgende en voortgezette uitvoering
zijn van eenzelfde misdadige opzet (art. 65 Sw.) → kunnen strafbare gedragingen van
verschillende/eenzelfde aard zijn. (een persoon vervaardigt een vals stuk, maakt er gebruik van, om
een oplichting te plegen of stelen van verschillende boekdelen van een encyclopedie, gespreid in de tijd)!
Of de feiten verenigd zijn door een eenheid van doel en verwezenlijking = feitenkwestie!
(ii)
-
Belang van onderscheid!
Verjaring: voortgezette misdrijven is vertrekpunt = datum laatste feit!
Toepassing van de strafwet in de tijd: Art. 2 al. 2 is hier niet van toepassing!
Straftoemeting: indien collectief misdrijf: slecht één enkele straf toegepast, op het
zwaarste misdrijf. !
D.
Gelegenheidsmisdrijven en gewoontemisdrijven!
(i)
Begrip!
Gelegenheidsmisdrijven: het misdrijf is doorgaans voltrokken door de enkelvoudige,
eenmalige wetsovertreding, zonder dat vereist is dat de gedraging waardoor de
wetsovertreding gebeurt, zou worden herhaald.!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"28
Gewoontemisdrijven: samengesteld uit verscheidene gedragingen die, afzonderlijk
beschouwd, geen strafare feiten opleveren (onwettige uitoefening van de geneeskunde)!
“gewoonte” = feitenkwestie. Normaal min. 2 misdrijven. → rechter kan wel uit 1 feit afleiden
of de “gewoonte” voorhanden is. !
≠ gewoontemisdadiger: persoon die over een periode van 14 jaar tenminste 3 misdrijven heeft
gepleegd die elk een correctionele gevangenisstraf van ten minste 6 maanden hebben
meegebracht, en die een aanhoudende neiging tot wetsovertredingen blijkt te hebben. →
kunnen aan de terbeschikkingstelling van de regering6 worden onderworpen.!
(ii) Belang van onderscheid!
- Verjaring: gewoontemisdrijf begin = laatste feit!
- Ne bis in idem-regel7: na veroordeling wegens gewoontemisdrijf slecht nieuwe
vervolging worden ingesteld wegens feiten die gepleegd worden na deze veroordeling,
en vanaf het ogenblik dat een nieuwe “gewoonte” voorhanden is!
- Toepassing van de strafwet in de tijd!
- Straftoemeting: één enkele straf!
2.6. Andere indelingen!
A.
Eigen misdrijven!
B.
Openbare en private of klachtmisdrijven!
C.
Misdrijven op heterdaad!
D.
Basismisdrijven en gekwalificeerde misdrijven!
E.
Krenkingsmisdrijven, gevaarzettingsmisdrijven en voorbehoedende misdrijven!
3. Rechtvaardigingsgronden!
3.1. Begrip!
A.
Definitie en grondslag!
= omstandigheden waardoor een strafbaar fijt zijn wederrechtelijk karakter verliest. !
→ principieel ontoelaatbare gedraging wordt toelaatbaar!
Dader is gerechtigd de daad te stellen. (wettige verdediging, politieofficier die woning
binnendringt, bestuurder ziekenwagen die patiënt met urgentie naar ziekenhuis moet vervoeren, …)!
- Wettige verdediging (art. 416)!
- Hoger bevel (Art. 70)!
- Wettelijk voorschrift (Art. 70)!
- Noodtoestand (Rechtspraak)!
In principe algemeen (= voor elk misdrijf), echter veel uitzonderingen: !
- Wettige verdediging enkel doodslag/slagen en verwondingen!
- Wettelijk voorschrift, hoger bevel, noodtoestand: niet bij oorlogsmisdaden, genocide, …!
- Noodtoestand niet bij foltering!
6
veroordeelde wordt na afloop van straf onder voogdij van regering geplaatst
#7 niemand voor een tweede keer mag worden berecht of gestraft voor een strafbaar feit waarvoor hij reeds
overeenkomstig de wet en het procesrecht van elk land bij einduitspraak is veroordeeld of waarvan hij is
vrijgesproken.
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
B.
"29
Onderscheid met schulduitsluitingsgronden!
Schulduitsluitingsgronden: geen betrekken op de wederrechtelijkheid van de gedraging maar
enkel op de schuld van de dader. → “rechtvaardigen” niet maar heffen de schuld op:
“verontschuldigen” de dader. !
Onderscheid ook van belang i.v.m positie van slachtoffer: indien iemand van zijn vrijheid
wordt beroofd door een politieofficier (hoger bevel): mag niet verzetten. Indien
vrijheidsberoving uit dwang: mag wel verzetten. !
Rechtvaardigingsgronden weken in rem: verscheidene personen nemen deel aan
gerechtvaardigd misdrijf → allen vrijuit
schulduitsluitingsgronden in personam: enkel weerslag op de persoon die ze kan aanvoeren !
C.
Onderscheid met verschoningsgronden en verzachtende omstandigheden!
(i)
Verschoningsgronden!
= omstandigheden die met zich brengen dat de straf hetzij verminderd (strafverminderende
verschoningsgronden), hetzij uitgesloten (strafuitsluitende verschoningsgronden) wordt.!
→ geen betrekking op het bestaan van het misdaad zelf, zij betreffen enkel de straf. !
→ overige kenmerken van het misdrijf blijven bestaan: van belang voor burgerlijke
gevolgen: kan schadevergoeding tot gevolg hebben!
Rechtvaardigings- en schulduitsluitingsgronden zijn algemeen en gelden voor alle misdrijven
→ verschoningsgronden zijn specifiek en gelden voor welbepaalde misdrijven.!
(ii)
Verzachtende omstandigheden!
= laten de strafbaarheid van het feit bestaan, maar hebben enkel een strafverlaging tot gevolg. !
≠ met strafverminderende verschoningsgrond:!
- Verschoningsgronden: limitatief in de wet en verplicht door de rechter moeten worden
toegepast. !
- Verzachtende omstandigheden: niet uitdrukkelijk in de wet: wordt aan de soevereine
beoordeling van de strafrechter overgelaten.!
3.2. Wettige verdediging of noodweer!
A.
Begrip!
= wanneer een persoon, ter verdediging van zichzelf of van een ander, een onrechtmatige
aanval afweert d.m.v slagen, verwondingen of doodslag. (Art. 416 Sw)!
= bijzonder rechtvaardigingsgrond (vs algemeen): beperkt tot slagen, verwondingen en
doodslag. !
→ noodweer ook enkel om onrechtmatige aanrandingen van personen, geen materiële goed.!
B.
Toepassingsvoorwaarden!
(i)
Voorwaarden i.v.m. de aanvaalsdaad!
- Aanval moet onrechtmatig zijn: wie “aangevallen” wordt door persoon die zelf
gerechtvaardigd is, is niet gerechtigd zich hierin te verweren. Je mag je wel verdedigen tegen krankzinnigen (zij gebruiken enkel
schulduitsluitingsgronden → maakt aanval niet rechtmatig)!
- Aanval moet nakend of onafwendbaar zijn: ogenblikkelijk noodzakelijk. Beoordeling =
feitenrechter.!
- Moet gaan om aanslag tegen personen: geen goederen, wel andere personen. !
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
(ii)
-
"30
Voorwaarden i.v.m. de afweringsdaad!
Subsidiariteit: “ogenblikkelijk noodzakelijk”: aanval niet op andere wijze kan worden
afgeweerd. Vraag of verplicht bent om te vluchten: je wordt niet geacht om te vluchten.!
- Proportionaliteit: afweringsdaad moet in verhouding staan tot de aanvalsdaad: wanneer
slagen en verwondingen volstaan om een aanval af te weren, zou doodslag
disproportioneel zijn.!
- Voor of tijdens de aanval, niet erna: discussie: battered women: vrouwen fysiek zwakker!
- Het moet gaan om doodslag of slagen en verwondingen: a fortiori ook minder zware
vormen zoals vrijheidsberoving of materiële schade!
C.
Art. 417 SW: twee vermoedens van wettige verdediging!
(i)
Afwering bij nacht van de inklimming in een bewoond huis!
= vermoeden dat dader kwade bedoelingen heeft = juris tantum. !
Weerlegging: blijkt dat dader niet “kon geloven aan een aanranding van personen, hetzij al
rechtstreeks doel van hem die poogt in te klimmen of in te breken, hetzij als gevolg van de
weerstand welke diens voornemen mocht ontmoeten)!
Indien klaar: telt niet. Wel verschoningsgrond of uitlokking.!
(ii)
Verdediging tegen diefstal of plundering met geweld tegen personen!
= vermoeden juris tantum!
C.
Enkele bijzondere gevallen!
(i)
Noodweerexces (noodweeroverschrijding)!
= geval waarin de afweringsdaad niet aan de vereisten van de noodweer voldoet, doordat zij
b.v. buiten verhouding tot de aanvalsdaad staat of zelf omslaat in een aanvalsdaad. !
→ toepassen morele dwang als schulduitsluitingsgrond (art. 71) of uitlokking als
strafverminderende verschoningsgrond!
(ii)
Putatieve noodweer!
= wie zonder kwade bedoelingen meent met een onrechtmatige aanval geconfronteerd te zijn,
maar zich in werkelijkheid tegen een rechtmatige “aanval” verweert.!
3.3. Noodtoestand!
A.
Begrip!
= wanneer de strafwet wordt overtreden ter vrijwaring van een rechtsgoed dat “hoger” is dan
de door de overtreden strafbepaling beschermde waarde.!
→ veronderstelt conflict tussen twee rechtsgoederen!
= Algemeen: alle misdrijven!
→ geen expliciete wettelijke basis!
→ handeling van iemand die zich in noodtoestand bevindt mag niet verweren, ook een derde
niet die deelneemt aan die handeling (er is namelijk gewoon geen misdrijf)!
≠ Morele dwang: noodtoestand = bewuste keuze van dader. Bij morele dwang speelt de
hiërarchische verhouding niet mee. !
≠ Wettige verd.: noodtoestand is echter veel ruimer (niet beperkt onrechtmatige aanvallen)!
≠ wettelijk voorschrift: = conflict tssn twee wettelijke verplichtingen (vs morele/wettelijke)!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
B.
Toepassingsvoorwaarden!
(i)
Subsidiariteit!
"31
Onmiddellijk noodzakelijk zijn.!
→ aantasting van het beschermde rechtsgoed “zeker, actueel en noodzakelijk” moet zijn.!
Niet op andere wijze kunnen worden gevrijwaard!
(ii)
Proportionaliteit!
Beschermde rechtsgoed moet van “hogere”, of minstens van gelijke waarde zijn als het
geschonden rechtsgoed. !
Objectief criterium: rechter moet uitgaan van een objectieve rangschikking van de met elkaar
in conflict staande rechtsgoederen, van de hiërarchie tussen de betrokken rechtsgoederen in de
gegeven maatschappelijke context. !
Indien gelijke rang: dader in principe vrij te kiezen.!
C.
Enkele twistvragen i.v.m noodtoestand!
(i)
“voorafgaande fout” en noodtoestand!
= culpa in causa = wie door zijn eigen fout de situatie heeft gecreëerd !
→ fout verhinderd de noodtoestand niet!
(ii)
Noodtoestand en eigen belang!
Beter om zoals in Duitsland onderscheid te maken tussen:!
- Schulduitsluitende noodtoestand: gedeeltelijk overeen met ‘morele dwang’, in nauw
gedreven. drijvende kracht niet bewuste keuze, maar vrijwaren van eigen leven of dat
van een ander waarmee men affectief verbonden is.!
(iii) Noodtoestand en wettelijke verplichting zich aan een kwaad bloot te stellen of erin te berusten!
Wettelijke verplichtingen of verplichtingen voortvloeiend uit rechterlijke beslissing → niet
beroepen op noodtoestand. !
Nadelen inherent aan eerbiedigen van de wet (stijging van de productiekosten, verwaren lasten,
…) maken geen noodtoestand uit.!
(iv) Misdrijven waarvoor de noodtoestand niet kan worden ingeroepen!
= bepaalde internationale mensenrechten. !
- Foltering!
- Onmenselijke en vernederende behandelingen!
3.4. Wettelijk voorschrift!
A.
Begrip!
(i)
Regel!
er is geen misdrijf, wanneer het feit door de wet voorgeschreven, en door de overheid bevolen
is (art. 70 Sw.) → Twee afzonderlijke rechtvaardigingsgrond: wettelijk voorschrift en het
hoger bevel. !
= de persoon die bij de uitvoering van een wettelijk voorschrift een strafbaar feit pleegt, geen
misdrijf begaat. !
→ regel die de gedraging toelaat, wordt hierbij als tegennorm tegenover de verbodsregel
geplaatst. !
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"32
“wet” → materiële betekenis, enkel Belgische. !
(ii)
Uitzondering!
Niet ingeroepen worden voor genocide, misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden.!
B.
Expliciet wettelijk voorschrift!
→ uitzondering in de wet ingeschreven → materieel element in de delictomschrijving niet is
voltrokken = geen misdrijf. → deze oplossing is te verkiezen boven de omweg via de
rechtvaardigingsgrond. !
C.
Impliciet wettelijk voorschrift!
(i)
Het zgn. “ouderlijk kastijdingrecht” of iusta fustigatio!
= lichte slagen door ouders op hun kinderen, op grond van art. 70 Sw kunnen worden
gerechtvaardigd. !
Strikt: schennis art. 398 Sw. (opzettelijke slagen) → tegennorm: ouders tot opvoeding en
bewaking worden verplicht. !
(ii)
Heelkundige ingrepen!
→ Opzettelijke slagen en verwondingen: hoewel preventieve of curatieve bedoeling →
beweegreden is strafrechtelijk irrelevant. !
Tegennorm: Wet uitoefening Geneeskunst: wet heeft artsen toelating gegeven de fysieke
integriteit van hun patiënten aan te tasten, MAAR: dubbele voorwaarde:!
- Toestemming van de patiënt!
- Preventief of curatief doel!
(iii) Bepaalde sportactiviteiten!
Sport die gepaard gaan met toebrengen van slagen!
→ aparte regelgeving voor sporten!
Echter → spelregels → niets belet dat onachtzaamheid kan worden ingeroepen. !
(iv) Oorlogsdaden waardoor de strafwet wordt geschonden!
Tegennorm: internationaal oorlogs- en humanitair recht. !
3.5. Hoger bevel!
A.
Begrip!
= wie in uitvoering van een rechtmatig bevel van de overheid een misdrijf pleegt, is
gerechtvaardigd op grond van het hoger bevel. (art. 70 Sw.)!
B.
Toepassingsvoorwaarden!
(i)
Het bevel moet rechtmatig zijn!
→ overheid van wie bevel uitgaat, binnen de grenzen van haar bevoegdheid heeft gehandeld!
Wet op Politieambt → indien kennelijk onrechtmatig: verplicht uitvoering weigeren!
(ii)
Het moet uitgaan van de overheid!
Wettelijke overheid. Gezagsverhoudingen die geen publiekrechtelijk karakter hebben niet.!
Belgische overheid → principe moet w’ herzien: Europol!
!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
C.
Het onrechtmatig hoger bevel: geen rechtvaardigingsgrond!
(i)
Principe!
"33
Onrechtmatig bevel kan nooit de rechtvaardigingsgrond van art. 50 Sw. Opleveren. !
→ wel schulduitsluitingsgrond (dwang/dwaling), maar handeling blijft onrechtmatig. !
- Band van ondergeschiktheid met de overste: wil volledig uitgeschakeld: morele dwang!
- Te goeder trouw een schijnbaar wettig bevel opgevolgd: onoverwinnelijke dwaling!
(ii)
Bijzondere regeling voor hiërarchisch ondergeschikten!
Soms indien niet gehoorzamen sanctie → straffen zou onbillijk/nefaste inpakt op goede
werking korps. !
W’ opgevangen door art. 152/260 Sw.: ondergeschikte, die in uitvoering van een onrechtmatig
hoger bevel een misdrijf heeft gepleegd, “vrij van straf” blijft indien hij bewijst dat hij heeft
gehandeld op bevel van zijn meerderen, in zaken die tot hun bevoegdheid behoren en waarin
hij hun als ondergeschikt gehoorzaamheid verschuldigd was. → meerdere die bevel heeft
gegeven w’ gestraft. !
Toepassingsvoorwaarden:!
- Bevel moet uitgaan van de wettige overheid!
- Hiërarchische relatie bestaat tussen overste en ondergeschikte!
- Gaan om aangelegenheid die tot de bevoegdheid van de overste behoorde, en waarin hij
hem als ondergeschikte gehoorzaamheid verschuldigd was. !
- Bevel niet manifest onwettig (vloeit voort uit ‘Befehl ist Befehl’)!
- Rechtspraak: dader gehandeld onder invloed van dwang/onoverwinnelijke dwaling (w’
bekritiseerd)!
(iii) Hoger bevel en bijzondere opsporingsmethoden!
Speciale artikelen voor politieambtenaren die stelselmatige observaties verrichten en
infiltranten. !
3.6. Toestemming van het slachtoffer: geen rechtvaardigingsgrond!
A.
Principe!
Toestemming zou misdrijf rechtvaardigen: volenti non fit iniuria (heelkundige ingrepen, sport, ..)!
→ in België radicaal afgewezen: strafwet = openbare orde → niet in private overeenkomst van
kunnen afwijken. !
T.a.v klachtmisdrijven: zelfde principe. → niet neerleggen van klacht betekend niet dat
misdrijf met toestemming wordt gepleegd. !
Toestemming belet soms wel dat misdrijf tot stand komt: hier niet als rechtvaardigingsgrond,
maar als factor die belet dat misdrijf wordt voltrokken (afwezigheid toestemming =
constitutief bestanddeel)!
B.
Toestemming en vrije beschikking!
- Rechtsgoederen waarover men vrij kan beschikken: eigendom & seksualiteit (16+) →
toestemming belet totstandkoming van misdrijf!
- Rechtsgoederen waarover men niet vrij kan beschikken: het leven, fysieke integriteit,
seksuele integriteit (- 16) → misdrijf, ongeacht toestemming. !
C.
Geneeskunde, sport en toestemming van het slachtoffer!
Berust op het wettelijk voorschrift!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"34
4. Verschoningsgronden, verzachtende/verzwarende omstandigheden!
→ betrekking op de straftoemeting!
4.1. Verschoningsgronden!
A.
Begrip!
= wettelijk bepaalde verzachtende omstandigheden !
→ wettelijk bepaald en zijn verplicht (i.t.t verzachtende omstandigheden): ambtshalve!
→ niet op algemene wijze bepaald, wel specifiek voor elk misdrijf afzonderlijk bepaald!
Code Pénal 1810: schafte verz. omst. Af als reactie op te grote mildheid. Mocht enkel wettelijk
bepaalde verschoningsgrond zijn. → daarna terug ingevoerd.!
→ laten misdrijf bestaan, enkel invloed op bestraffing: belang voor burgerlijke gevolgen. !
B.
Ratio legis!
→ schuld van de dader door omstandigheden verminderd is = strafwaardigheid: uitlokking &
onrechtmatig hoger bevel!
→ opportuniteitsoverweging!
→ criminele politiek!
C.
Strafverminderende en strafuitsluitende verschoningsgronden!
- Strafverminderende: uitlokking/provocatie, mislukte aanslag op Koning, aangifte
drugsdelicten waarop criminele straf staat. → kan gecumuleerd w’ met verzachtende
omstandigheden. Kunnen aanleiding geven tot correctionalisering. !
- Strafuitsluitende: diefstal tssn familieleden, aangifte van drugsdelicten waarop
correctionele straf staat. → misdrijf blijft bestaan, straf valt weg. Burgerlijke gevolgen blijven bestaan.!
D.
Overzicht van de voornaamste verschoningsgronden!
I.t.t rechtvaardigings- en schulduitsluitingsgronden en verzachtende omstandigheden niet
algemeen → specefiek. !
(i)
De uitlokking!
Strafverminderende verschoningsgrond bij doodslag of slagen en verwondingen indien zij
“onmiddellijk” worden uitgelokt door zware gewelddaden tegen personen. (art. 411 Sw)!
Niet verreist dat “zware gewelddaden tegen personen” onrechtmatig is (anders gewoon
wettige verdediging). !
“zware gewelddaden tegen personen” → soepel geïnterpreteerd (moreel geweld volstaat). Vaak subjectief criterium gehanteerd: doorslaggevend is niet de hevigheid van de
uitlokkingsdaad, maar de hevigheid van de reactie die zij heeft veroorzaakt.!
→ zware gewelddaden die ter verschoning in aanmerking komen, uitgegaan zijn van de
uitlokker die vervolgens het slachtoffer is geworden van de slagen of de doodslag.
HvC aanvaard toch: ook ingeroepen wanneer slagen of de doodslag niet gericht waren tegen
de materiële dader van de zware gewelddaden, maar tegen de aanstoker van die
gewelddaden die bij het plegen ervan getuige was. !
Art. 412 Sw. → vermoeden van provocatie voor persoon die bij dag de inklimming of braak
van een bewoond huis afweert → voorwaarden identiek als wettige verdediging. !
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
(ii)
"35
De aangifte van bepaalde misdrijven aan de overheid!
Gebaseerd op opportuniteitsoverwegingen. “Kroongetuigen” = zelf verdacht worden (of
reeds veroordeeld zijn) en die, in ruil voor hun medewerking met het gerecht,
strafvermindering of -uitsluiting krijgen. = “spijtoptanten” → misleidend: ‘inkeer’ is geen
vereiste!
- Toepassingsgevallen in het Belgisch positief recht: samenzwering tegen de
staatsveiligheid, valsmunterij, verspreiding van drukwerken zonder vereiste vermeldingen,
verboden loterijen, bendevorming en lidmaatschap van criminele organisaties. Wel een
reeks voorwaarden: bij bevoegde overheid en juist en volledig. !
- De problematiek van de kroongetuigen: bestaat nog niet in B. !
(iii) De onderwerping aan de overheid!
→ opportuniteitsoverwegingen → misdrijf vlugger onder controle.!
→ situeren zich in de sfeer van verstoring van de openbare orde en veiligheid. !
→ leden van oproerige bende tegen de veiligheid van de Staat en leden van weerspannige
bendes en samenscholingen.!
Toepassingsvoorwaarde: op de eerste waarschuwing, zelfs naderhand wanneer zij buiten de
plaats van de oproerige bijeenkomst gevat worden zonder tegenstand te bieden en zonder
wapens. Geld niet voor bendeleiders. !
(iv) Het (onrechtmatig) hoger bevel!
(v)
Sommige gevallen van bloed- en aanverwantschap!
- Bepaalde vermogensdelicten tussen familieleden: beter in burgerlijk recht sanctioneren!
- Strafbare hulp aan familieleden: zeker begrip voor hulpverlening aan (delinquente)
familieleden!
(vi) Herstel van de schade!
In principe zonder invloed op straf → eens misdrijf voltooid, geen spontane terugtred. !
→ verzachtende omstandigheden kan natuurlijk wel. !
Rechtsleer → actief berouw: verplichte strafverminderende verschoningsgrond. Bestaat al 2
specifieke gevallen:!
- Bedrieglijk onvermogen!
- Uitgeven van effecten zonder dekking!
→ beperkte erkenning: geen verschoningsgrond, maar om een grond tot verval van
strafvordering: bemiddelingsprocedure (= beslissing → parketmagistraat, rechter)!
(vii) De “decumul” in art. 5 al. 2 Sw.!
De decumul van de zwaarste fout tussen rechtspersoon en natuurlijk persoon, is een
strafuitsluitende verschoningsgrond. !
4.2. Verzachtende omstandigheden!
A.
Begrip!
= factoren die de rechter bij de straftoemeting in aanmerking kan nemen om een lagere dan de
wettelijk bepaalde minimumstraf op te leggen. !
→ niet in de wet, overgelaten aan discretionaire beoordeling van de rechter. Ook facultatief
(= niet verplicht).!
→ persoonlijk!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
B.
"36
Ratio legis!
Deze rechtsfiguur is helemaal uitgehold: aanneming is vandaag een automatisme geworden.
→ eenvoudige remedie: afschaffen minimumstraffen. !
Wet 4 oktober 1867 → verzachtende omstandigheden reeds tijdens vooronderzoek (=
correctionalisering van misdaden en de contraventionalisering van wanbedrijven). !
4.3. Verzwarende omstandigheden!
A.
Begrip!
= factoren die een strafverzwaring kunnen meebrengen, waardoor het opgelegde maximum
kan worden overtroffen. !
Rechter kan niet op discretionaire wijze beslissen (gaat tegen legaliteitsbeginsel) → slechts in
gevallen: vooraf in de wet bepaalde en uitdrukkelijk aan een strafverzwaring gekoppelde
factor. → bijzonder strafrecht. !
Twee soorten:!
- Verzwarende omstandigheden die op zichzelf een misdrijf vormen: geweld en bedreiging
bij diefstal met geweld of bedreiging.!
- Verzwarende omstandigheden die op zichzelf geen misdrijf vormen: familiale of sociale
relatie tussen dader en slachtoffer bij oudermoord, loonbediendediefstal, …!
Wanneer verzwarende omstandigheid een misdrijf uitmaakt, dan w’ dit samengesmolten met
hoofdfeit om een nieuw misdrijf te vormen. Splitsing is dan niet meer mogelijk.!
In weze betreffen verzwarende omstandigheden dus de kwalificatie van het feit: eens verz.
omst. Door wet is bepaald, is splitsing niet meer toegelaten en moet de rechter feit
kwalificeren als het verzwarende misdrijf. !
Vooral gevolgen op gbied van strafbare deelneming → accessoriteit van de deelneming:
feiten lastens elke deelnemer w’ gekwalificeerd op basis van het hoofdfeit. → dit principe
enkel voor objectieve, niet op subjectieve verzwarende omstandigheden.!
B.
Subjectieve en objectieve verzwarende omstandigheden!
(i)
Subjectieve verzwarende omstandigheden → persoon!
Werken in personam: zij “kleven” aan de persoon van de dader: bloedverwantschap,
loonbediende, ...!
(ii)
Objectieve verzwarende omstandigheden → misdrijf!
Werken in rem: zij hebben, in beginsel, een weerslag op alle personen die hebben deelgenomen
aan het misdrijf. !
Recht van verdediging zorgt in praktijk → meer als subjectieve verzwwarende
omstandigheden worden beoordeeld: diefstal met geweld en bedreiging, brand met weten dat er
meerdere persoon op plaats bevinden, …!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"37
III. De strafrechtelijke verantwoordelijkheid!
1. Algemene begrippen!
1.1. Het strafrechtelijk schuldbegrip!
Niet uitdrukkelijk in de wet geregeld. !
Toch algemeen aanvaard strafrecht = “schuldstrafrecht”, geen “pech-strafrecht” → fundering
van het recht op bestraffing = schuld. !
- Enge betekenis: de psychologische relatie tussen dader en daad. Schuld = het moreel
element van het misdrijf = ‘opzet’ of ‘onachtzaamheid’.!
- Bredere betekenis: ‘verwijtbaarheid’. Strafbare gedraging die is gepleegd met de in de
delictsomschrijving vereiste schuldvorm (opzet, onachtzaamheid) leidt immers slecht tot
SV voor zover de schild van de dader niet is opgeheven door omstandigheden.Omvat dus
ook de schulduitsluitingsgronden (dwaling, dwang)!
1.2. Schuld, schuldbekwaamheid en toerekeningsvatbaarheid!
A.
Achtergrond!
= personen die hetzij worden geacht te jong te zijn om zich de volle draagwijdte van hun
gedragingen te realiseren, hetzij dit besef volledig of gedeeltelijk missen omdat zij
geestesgestoord zijn.!
“Klassieke” visie → opgelost a.d.h.v oordeelsvermogen!
Positivisten → verwerpen wilsvrijheid, juist wel gesanctioneerd (niet gestraft) omdat zij een
gevaar voor de maatschappij betekenen. !
Strafwetboek van 1867 = “klassiek” wetboek → jongen/geestesgestoorden criterium van het
oordeelsvermogen. → maatschappij onbeschermd, betrokkene geen behandeling.!
Vandaag → uit strafrecht onttrokken, maar wel vervangingsmaatregelen. → burgerlijke
sanctionering blijft.!
B.
Minderjarigen!
→ jeugdbeschermingswet!
Beoordeling van leeftijd wordt niet meer, zoals in sommige landen, overgelaten aan de rechter.!
→ niet door gewone rechtscolleges maar door jeugdrechtbanken!
→ kunnen niet worden gestraft voor feiten die zij hebben gepleegd vooraleer zij de leeftijd van
18 hebben bereikt, ook niet nadat zij meerderjarig zijn geworden. !
→ enkel maatregelen met opvoedend karakter en eindigen op 18 (uitzonderlijk tot 20j) → niet
mogelijk om maatregelen om te zetten in straffen. !
Uithandengeving: 16-18 → in bepaalde omstandigheden volgens gewone strafrecht !
C.
Geestesgestoorden!
→ Wet bescherming maatschappij → van toepassing op personen die, op het ogenblik van
vonnis, geestesgestoord zijn. Dus indien krankzinnig op ogenblik feiten, en terug normaal op
het ogenblik van vonnis → vrijgesproken. Indien krankzinnig nog steeds op vonnis →
interneren.!
Rechtspraak verhinderd niet dat moreel element tot stand komt, aanvaard zelf dat eenzelfde
persoon voor onderscheiden feiten het voorwerp van internering en van strafrechtelijke
sanctie kan uitmaken.!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
D.
"38
Rechtspersonen!
Vroeger niet strafrechtelijk. Nu wel.!
1.3. Schuld en objectieve aansprakelijkheid!
In strafrecht wordt objectieve (foutloze) aansprakelijkheid principieel afgewezen → niet
verenigbaar met nullum crimen sine culpa. !
Toch regels die als objectieve aansprakelijkheidsleer worden beschouwd:!
- Equivalentieleer: t.a.v gevolgdelicten: personen verantwoordelijk gesteld voor niet
gewilde gevolgen van hun gedragingen.!
- Accessoriteit: strafbare deelneming, waardoor objectief verzwarende omstandigheden
op rekening van alle deelnemers aan het misdrijf worden geschreven. !
- Culpa in causa-leer: veroorzaakt in toestand van dronkenschap.!
1.4. Schuld, vermoeden van onschuld en art. 6(2) E.V.R.M.!
Procedurele tegenhanger nullum crimen sine culpa = vermoeden van onschuld: bewijs van
schuld door de vervolgende partij: zowel materieel als moreel, maar ook afwezigheid vd
schulduitsluitingsgronden.!
Vraag of in de strijd met georganiseerde criminaliteit kunnen afwijken en bewijslast omkeren,
ook zo voor misdrijven waarin moreel element ‘het potentiële weten’. !
1.5. Schuld en causaliteit!
A.
Probleemstelling!
Schuld = wat zich ‘in’ de dader afspeelt → ‘voor de daad’, wat de dader tot daad heeft
gebracht: ‘morele causaliteit’.!
Causaliteitsvraag = wat zich ‘buiten’ heeft afgespeeld → ‘na de daad’: vraag naar causaal
verband tussen gedraging en haar eventuele gevolgen: ‘materiële causaliteit’.!
→ natuurwetenschappelijk gegeven, los van normatieve criteria. !
Probleem van causaliteit → gevolgmisdrijven: iemand dood: opzettelijk/onopzettelijk, letsel: op…!
Vraag die zich bij deze misdrijven stelt: hoe het begrip ‘veroorzaken’ moet worden
geïnterpreteerd!
B.
Oplossing in de rechtspraak!
(i)
Equivalentieleer!
= alle antecedenten van een gevolg gelijkwaardig zijn om als oorzaak te worden in
aanmerking genomen. !
→ vraag hier is: gevolg ook zou voorgedaan hebben als gedraging niet had plaatsgevonden =
conditio sine qua non. !
(ii)
Adequatieleer!
Enkel rekening houden met de gevolgen van de gedragingen die voorzienbaar waren op het
ogenblik waarop zij werd gepleegd. !
→ vraag hier is: daad normalerwijze tot het resultaat kon leiden. !
(iii) De heersende rechtspraak!
In praktijk: equivalentieleer. Criticussen zien er versari-leer in terug = alle mogelijke gevolgen
van een onrechtmatige daad werden toegerekend aan de persoon die deze gedraging stelt!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"39
1.6. Strafrechtelijke schuld en aquiliaanse fout!
- Aquiliaanse fout: elke schadeveroorzakende wordt gesanctioneerd!
- Strafrechtelijke fout: allen die fout die samenvalt met een uitdrukkelijk als strafbaar
omschreven gedraging w’ bestraft. (bv zaakschade door onachtzaamheid wordt niet op algemene
wijze bestraft, dus zou niet in aanmerking komen)!
2. Het moreel element van het misdrijf!
2.1. Algemene beginselen!
Boek I geen algemene bepalingen over moreel element → theorie ° in rechtsleer.!
Doorgaans nog steeds uitgegaan van onderscheid tussen de schuldvorm “opzet” (dolus) en
“onachtzaamheid” (culpa)!
2.2. Opzet!
A.
Begrip!
Niet op algemene wijze door wet omschreven!
= de doelgerichte wil de gedraging (handeling of verzuim) te stellen die de wet verbiedt.
Kwaadwillig opzet (dolus malus) is hierbij niet vereist.!
Omvat zowel een kennis- (cognitief) als een wilselement (volitief) → cf “wetens en willens”:
‘wetens’: dader moet “weten” dat hij de strafrecht overtreedt, ‘willens’: hij moet de strafbare
gedraging willen.!
≠ motief/beweegreden = de verdere bedoeling van de dader. Wet houd hier geen rekening
mee, tenzij uitdrukkelijk bepaald. !
B.
Graden van opzet!
(i)
Algemeen opzet (dolus generalis)!
= zonder een bijzondere geestesgesteldheid of een verder motief, enkel gedraging “wetens en
willens”. !
(ii)
Bijzonder opzet (dolus specialis)!
= wet vereist dat de dader bij het plegen van het misdrijf een bijzondere geestesgesteldheid
had: kwaadwillig handelen, bedrieglijke opzet of oogmerk te schaden. (vb: louter wegnemen van
andermans zaak is geen diefstal, moet met bedrieglijk opzet gebeuren.)!
(iii) Gans bijzonder opzet!
Hoewel beweegreden in principe irrelevant is om opzet te bepalen, uitzondering: bepaalde
beweegreden bij uitvoeren handeling. (gijzeling, vereist dat bedoeling is slachtoffer als borg te
gebruiken)!
C.
De modaliteit van het opzet!
- Rechtstreekse opzet: gevolg gewild!
- Onrechtstreekse opzet: ongewild neveneffect!
→ Deze opzetmodaliteiten betreffen het volitief element van het opzet en de vraag of de
dader de gevolgen van zijn daad heeft gewild. !
Ander soort opzetmodaliteit → cognitief element: “had moeten weten”!
!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
(i)
"40
Rechtstreeks opzet!
= wil van dader heeft betrekking op de gedraging (handeling of verzuim) én haar gevolgen. !
- Bepaald opzet: dader weet precies welke de gevolgen van zijn gedraging zijn!
- Onbepaald opzet: dader houdt rekening met verschillende mogelijke gevolgen van zijn
daad, zonder dat hij precies weet welk het juiste gevolg zal zijn!
(ii)
Onrechtstreeks opzet (potentieel willen) = ondergrens van het opzetbegrip!
= wil van de dader heeft betrekking op de gedraging, niet op haar gevolgen. !
≠ onbepaald opzet = verondersteld dat de dader de gevolgen van zijn gedragingen
rechtstreeks wil, hoewel hij met meerdere gevolgen rekening heeft gehouden. !
Bij onrechtstreeks opzet → aanvaard gevolgen niet, enkel als mogelijk nevenproduct. !
≠ Onachtzaamheid = dader heeft de gevolgen niet voorzien, hoewel hij ze had moeten
voorzien!
(iii) Potentieel weten (de “had moeten weten”-test)!
2.3. Onachtzaamheid!
A.
Algemeen!
≠ nalatigheid → slaat op het materieel element van het misdrijf, duid op verzuim.!
= wanneer dader de strafwet overtreedt, niet met de doelbewuste wil een strafbaar feit te
plegen, maar uit gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid. !
Onachtzaamheid enkel strafbaar als de wet het uitdrukkelijk bepaalt. !
(i)
Culpa lata of culpa levissima?!
Drempel = zoals burgerlijk aansprakelijkheidsrecht: volstaat lichtse fout (culpa levissima).!
(ii)
Subjectief of objectief foutcriterium?!
Gebruik van objectief criterium: om uit te maken of dader een “fout” treft, wordt hetzelfde
criterium toegepast als in het burgerlijk aansprakelijkheidsrecht. Vertrekt niet alleen van de
culpa levissima, maar van de cilpa levissima in abstracto: wordt uitgegaan, niet van
persoonlijke situatie, maar van de gemiddelde redelijke en vooruitziende persoon. !
B.
Onachtzaamheidsmisdrijven en rechtspersonen!
Kunnen ook onachtzaamheidsmisdrijven plegen. !
3. De schulduitsluitingsgronden!
3.1. Begrip!
= omstandigheden die meebrengen dat het misdrijf niet aan de dader kan worden verweten. !
→ dader wordt “verontschuldigd”, daad wordt niet gerechtvaardigd, noch toelaatbaar.!
→ dwang/overmacht (art. 71) of dwaling/onwetendheid!
→ soms jeugdige leeftijd/geestesstoornis aan toegevoegd.!
Schulduitsluitingsgronden = algemeen!
3.2. Dwang of overmacht!
A.
Begrip!
= betrekking op het wilselement!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"41
- Fysieke dwang: gevormd door een onweerstaanbare fysieke kracht waardoor de dader
het misdrijf werd gebracht!
- Morele dwang: bedreiging met een ernstig kwaad, dat enkel kan worden vermeden door
een misdrijf te plegen!
B.
Toepassingsvoorwaarden!
(i)
De dwang moet onweerstaanbaar zijn!
Onweerstaanbaar = dwang zeker, onvermijdbaar en onvoorzienbaar.
→ feitenkwestie!
Op subjectieve wijze beoordeeld worden!
(ii)
De wil van de dader moet volledig uitgeschakeld zijn!
→ hierin onderscheid met noodtoestand, die een bewuste keuze bij de dader veronderstelt. !
Deze voorwaarde is zeer streng!
Feitenkwestie!
(iii) De dwang mag niet aan de dader te wijten zijn!
Dader mag niet in de mogelijkheid verkeerd hebben de dwang te voorzien of te vermijden:
dwang moet opgelegd zijn, dader mag niet zelf op actieve of passieve wijze hebben
bijgedragen tot het ontstaan ervan!
→ afwezigheid van een voorafgaandelijke fout of culpa in causa. (bv dronken zeeman niet op
tijd op schip = dessertie. Eigen schuld want zat).!
C.
Enkel bijzondere gevallen!
(i)
Dwang en onachtzaamheidsmisdrijven!
(ii)
Dwang en alcohol- of drugintoxicatie!
→ slechts in gevallen waar dader buiten zijn wil in deze toestand is gebracht. !
(iii) Persoonlijke noodtoestand!
= het geval van de persoon die moet kiezen tussen het vrijwaren van het eigen belang en het
plegen van een misdrijf → soms komt dit onder morele dwang. !
3.3. Dwaling of onwetendheid!
A.
Begrip!
Slaat op het cognitief aspect van het opzet (i.t.t de dwang = volitief) !
= wanneer de oordeelsvorming van de dader m.v.t het gepleegde feit is aangetast. !
- Dwaling: verkeerd begrip!
- Onwetendheid: totale afwezigheid van elk begrip!
(i)
Feitelijke dwaling!
= dader vergist zich over de vraag of zijn gedraging onder de toepassing van de strafwet valt:
dader is wel op de hoogte van de strafbaarstelling, maar meent dat zij op zijn gedraging niet
toepasselijk is. !
(ii)
Rechtsdwaling!
= dader vergist zich echter over de strafbaarheid van de gedraging, doordat hij hetzij niet
weet dat de gedraging strafbaar is, hetzij zich over de draagwijdte van een bestaande
strafbaarstelling vergist. !
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"42
(iii) Belang van het onderscheid!
Zonder belang → in beide gevallen voorwaarden dezelfde:!
- Dwaling onoverwinnelijk is!
- Betrekking moet hebben op een constitutief element vh misdrijf!
B.
Toepassingsvoorwaarden!
(i)
De dwaling moet “onoverwinnelijk” (“niet-foutief”) zijn!
Slechts aanvaard indien zij aan de dader niet kan worden verweten. !
Loutere goede trouw volstaat niet. !
+ dwaling onoverwinnelijk is: dader geen fout heeft begaan bij zijn vergissing of onbegrip
omtrent de strafwet. → criterium om dit te beoordelen: “redelijk en vooruitziende persoon
= op objectieve wijze = fundamenteel onderscheid tussen dwang/dwaling. !
(ii)
De dwaling moet slaan op een constitutief element van het misdrijf!
Dwaling betreffende bijkomende omstandigheden = geen schulduitsluitingsgrond!
Dwaling betreffende identiteit van persoon (eroor personae) doorgaans niet in aanmerking:
tenzij dit deel uitmaakt van delictsomschrijving. !
C.
Enkele bijzondere gevallen!
(i)
Dwaling en onachtzaamheidsmisdrijven!
Wie onachtzaamheid is kan moeilijk dwaling inroepen. !
(ii)
Dwaling m.b.t rechtvaardigingsgronden!
Vraag of iemand misdrijf pleeft in de (foutieve) veronderstelling dat op hem een
rechtvaardigingsgrond van toepassing is, gerechtigd is deze rechtvaardigingsgrond aan te
voeren. !
- Putatieve noodweer: indien voorwaarde van onoverwinnelijkheid vervuld is, kan hij
terugvallen op de schulduitsluitingsgrond dwaling!
- Putatieve noodtoestand: wie ten onrechte maar te goeder trouw meent datr hij zich in een
noodsituatie bevindt en hierdoor gerechtigd is de wet te overtrede, zal zich niet op de
noodtoestand als rechtvaardigingsgrond kunnen beroepen, maar wel op dwaling, op
voorwaarde dat deze onoverwinnelijk is!
- Putatief hoger bevel: levert evenmin rechtvaardigingsgrond op. Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"43
IV. Strafbare poging en strafbare deelneming!
1. Strafbare poging!
1.1. Inleiding!
A.
Algemene begrippen!
Louter voornemen = niet strafbaar → slechts mogelijk als voornemen zich veruiterlijkt. →
vereist niet steeds voornemen volledig wordt uitgevoerd.!
Vele misdrijven strafbaar vanaf ogenblik waarop dader overgaat tot begin van uitvoering =
poging. !
Indien materieel element van misdrijf in al zijn onderdelen is voltrokken = voltooid misdrijf.!
= de iter criminis = de weg die wordt afgelegd tussen de conceptie en de uiteindelijke
voltooiing → 3 stadia:!
- Het voornemen: ook voorbereiding is niet strafbaar. Pas vanaf dader begint met de
uitvoering = strafbare poging. Soms voorbereidingshandelingen = afzonderlijk strafbaar
(apart misdrijf, bedrieglijk maken van sleutels voor diefstal). !
- Het begin van uitvoering: Bestaat nog steeds mogelijkheid van spontane terugtred. !
- Een voltooid misdrijf = altijd strafbaar!
Van belang voor opsporings- en vervolgingsbevoegdheid van parket/politie pas bij misdrijf.
→ drang om daarvoor in te treden (tegen georganiseerde misdaad): ante delictum.!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
B.
Voornemen
Strafrechtelijk irrelevant
Begin van
uitvoering
Voltooid misdrijf
Voldoende duidelijk dat
je kan linken aan
voornemen
Of voltooide poging =
mislukte poging
Spontane terugtred
Gedwongen door
omstandigheden
Objectivistische en subjectivistische pogingsleer!
Waar grens ligt tussen niet strafbare voorbereidingshandeling en strafbare poging hangt af van
pogingsleer. !
Objectivistische theorie → klemtoon op de daad!
Subjectivistische theorie → inzicht van de dader en het gevaar dat hij betekend voor maatschp!
(i)
Objectivisme, subjectivisme en omschrijving van de poging!
- Objectivistische: slechts poging als voornemen misdrijf te plegen zich heeft geuit in een
uitwendige daad die een begin van uitvoering van het betrokken misdrijf vormt → loutere
voorbereidingsdaden, ondanks duidelijk bedoeling ≠ poging.!
- Subjectivistische: poging vanaf ogenblik dat een uitwendige daad is die geen twijfels
over de bedoeling van dader laat bestaan.!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
(ii)
"44
Objectivisme, subjectivisme en bestraffing van de poging!
- Objectivistische: leidt tot een minimalistische bestraffing van de poging, waarbij grens
tussen (niet strafbare) voorbreidingshandeling en de (wel strafbare) uitvoeringshandeling
zo dicht mogelijk bij het voltooid misdrijf wordt getrokken. !
- Subjectivistische: maximalistisch doordat zij deze grens op een veel vroeger punt situeren.!
Ook groot verschil tegenover “onmogelijke misdrijven”:!
- Objectivisten → niet geneigd te bestraffen!
- Subjectivisten → wel !
Ook naar gelang straf:!
- Objectivisten: straf weerspiegelt schade. Voltooid misdrijf = meer schade, dus zwaardere
straf!
- Subjectivisten: even zwaar. !
C.
De strafbare poging in het Belgisch strafwetboek!
Art. 51 Sw. → gemengd standpunt!
1.2. Constitutieve elementen van de strafbare poging!
Art. 51 Sw. Rechtsleer onderscheid drie const. elementen van de poging:!
- Moreel element: bestaande uit voornemen een misdaad/wanbedrijf te plegen!
- Materieel element: bestaat uit de veruiterlijking van dit voornemen d.m.v uitwendige
daden die een begin van uitvoering van het voorgenomen misdrijf uitmaken!
- Specifiek element: de terugtred of mislukking van de poging, onafhankelijk van wil
dader!
A.
Het voornemen een welbepaald misdrijf te plegen!
Essentie van poging → moreel element. !
Wet vereist dat het voornemen gericht is op een welbepaald misdrijf = voldoende zekerheid
bestaan. !
Poging enkel bestraft bij opzettelijk misdrijven → overtredingen kunnen dus niet gepoogd w’!
B.
Een uitvoeringshandeling!
Gemengde theorie: als uitvoeringsdaad geldt vandaag de daad die naar haar aard en
strekking geen twijfel laat bestaan over de bedoeling van de dader en die noodgedwongen tot
de voltooiing van het misdrijf moet leiden. !
C.
De staking of mislukking onafhankelijk van de wil van de dader!
Art. 51 Sw onderscheidt 2 verschillende situaties: onvoltooide en voltooide poging.!
Regeling in beide gevallen identiek.!
Voltooide poging geen spontane terugtred mogelijk.!
(i)
De onvoltooide poging!
= dader wordt verhinderd het misdrijf te plegen. → mag niet spontaan zijn: omstandigheden
buiten de wil van de dader. !
Indien staking spontane wijze = geen poging = dader niet strafbaar (als dame met geweer tegen
hoofd van iemand anders, van inzicht veranderd uit medelijden = niet strafbaar)!
(ii)
De voltooide poging !
= mislukte poging = alle gedragingen, vereist door delictsomschrijving gesteld, maar bereikt
de dader het door de wet omschreven doel niet (technisch defect wapen, missen met wapen)!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"45
Geen spontane terugtred mogelijk. !
Om uit te maken of poging al dan niet voltooid is → gekeken naar delictsomschrijving:
doorslaggevend is niet of dader voornemen heeft kunnen uitvoeren, maar of de verboden
handelingen in delictsomschrijving zijn gesteld (bij brandstichting niet vereist dat alles is
opgebrand, volstaat dat dader goed in brand heeft gestoken)!
1.3. Gevallen waarin de poging niet strafbaar is!
A.
Wanbedrijven en overtredingen!
Poging tot misdaad → steeds strafbaar!
Poging tot wanbedrijf/overtreding → enkel als wet uitdrukkelijk bepaalt. !
→ uitgaan van de straf in abstracto, niet van de straf in concreto.!
B.
Spontane terugtred!
= dader voor voltooiing van misdrijf spontaan van zijn voornemen afziet = straffeloos!
→ opportuniteitsoverwegingen!
Criteria die gebruikt worden:!
(i)
Spontaan!
= feitenkwestie!
Motieven = geen belang, maar bij omstandigheden buiten dader ≠ spontaan (paniek)!
(ii)
Definitief!
(iii) Voordat het misdrijf is voltooid!
In deze context situeert actief berouw:!
Herstel schade → eventueel verzachtende omstandigheden!
Bemiddeling in strafzaken!
D.
Onmogelijk misdrijf!
(i)
Probleemstelling!
= situaties waarbij de dader alle uitvoeringshandelingen die nodig zijn om het misdrijf te
voltooien stelt, maar niet het gewenste resultaat bereikt en ook niet kan bereiken = altijd
voltooide poging/mislukt misdrijf. !
Nooit tot beoogde resultaat kan leiden: voorwerp ondeugdelijk, hetzij middelen ontoereikend. !
2 constitutieve elementen van strafbare poging aanwezig: (1) dader heeft voornemen misdrijf
te plegen, (2) misdrijf is mislukt. !
(ii)
Oplossing in rechtsleer en rechtspraak!
Rechtsleer onderschud tussen:!
- Absoluut onmogelijke pogingen: in geen enkel geval tot het voorgenomen resultaat
kan leiden. (moord op lijk, vergifting met suiker, …)!
- Relatief onmogelijke pogingen: mislukking te wijten aan toevallige omstandigheden
→ dader wel strafbaar (openbreken van en ledige koffer, lossen van kogelschot …)!
(iii) Putatieve en absurde misdrijven!
Putatief = wanneer dader in veronderstelling verkeert dat zijn gedraging strafbaar is, maar zij
in werkelijkheid niet onder de strafwet valt (omgekeerde rechtsdwaling) !
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
1.4. Bestraffing van de poging!
A.
Algemene beginselen!
Art. 52: poging tot misdaad is in principe steeds strafbaar!
Art. 53: wanbedrijf/overtreding enkel strafbaar als bij wet uitdrukkelijk bepaald.!
B.
Toepassing!
(i)
Bestraffing van de poging tot misdaad!
Straf = onmiddellijk lager is dan deze gesteld op de misdaad zelf (art. 80, 81)!
(ii)
Bestraffing van de poging tot wanbedrijf!
Geen algemeen criterium bepaald voor de strafmaat: straf wordt voor de betrokken
wanbedrijven afzonderlijk door de wet bepaald.!
(iii) Bestraffing van de poging tot overtreding!
In principe niet worden gepoogd. !
2. Strafbare deelneming!
2.1. Begrip!
= meerdere personen die samengewerkt hebben om een zelfde misdrijf te plegen!
Criteria voor begrenzing van de strafbare deelneming:!
- Personen die dader hebben aangezet tot plegen van misdrijf (deelneming ex mandatu)!
- Personen die de middelen hebben verschaft voor misdrijf (ex auxilio)!
- Personen die raadgevingen of inlichtingen hebben verstrekt (ex consilio)!
Groot verschil met Common Law: principal/accessory, perpetrator/accoplice & auding/
abbeting.!
Onderscheid mededaderschap/medeplichtigheid → binnen civil law niet eenduidig. !
2.2. Theoretische grondslagen!
A.
De accessoriteit van de strafbare deelneming!
Deelneming op 2 manieren opvatten:!
- Oordeelt men dat de deelnemers elk een afzonderlijk misdrijf hebben gepleegd (=
zelfstandige deelneming)!
- Ofwel oordeelt men dat zij een zelfde misdrijf hebben gepleegd (= onzelfstandige/
accessoriteit van de deelneming)!
Praktisch nut van accessoriteit = geen aparte straf voor elke deelnemingsvorm
↳ Brengt met zich mee: verzwarende omstandigheden = alle deelnemers → in strijd met
E.V.R.M !
B.
Inchoate crimes?!
Common Law rechtsfiguren die hier w’ afgewezen → dwars op theorie van onzelfstandige
deelneming:!
- Conspiracy: samenzwering!
- Incitement: aanzetting zonder gevolg!
= Inchoate crimes = bestraffing mogelijk in vroeg stadium op de iter crimes. !
In België aanzetting niet strafbaar. Soms wel afzonderlijke strafbepalingen m.b.t aanzetting
tot sommige misdrijven. !
!
"46
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"47
2.3. Constitutieve elementen van de strafbare deelneming!
→ onderscheid tussen (mede)daderschap (art. 66) & medeplichtigheid (art. 67)!
- Daders/mededaders: gelijke voet!
- Medeplichtigen: hulp = bijkomstig → minder zwaar gestraft!
A.
Wilsovereenstemming!
(i)
Deelnemingsopzet!
= deelnemer moet weten dat het om een strafbaar feit gaat, en dat de deelnemingsdaad moet
gesteld zijn met het vereiste opzet = wetens en willens verlenen van medewerking. !
→ indien ‘opzettelijk niet willen weten’ dan wordt dit gezien als ‘wetens’. !
Opzet van deelnemer moet niet overeenkomen met opzetvorm die in de delictsomschrijving
van het hoofdmisdrijf voorkomt (valsheid in geschriften, niet vereist deelnemer bedriegelijk opzet
hoewel constitutief element)!
(ii)
Verzwarende omstandigheden!
Wilsovereenstemming enkel betrekking op hoofdfeit, niet op eventuele objectieve
verzwarende omstandigheden waarmee het plegen van het misdrijf gepaard kan gaan. !
Sinds arrest Goktepe v. België → automatische toerekening op helling!
(iii) Specificiteit van de wilsovereenstemming!
Wilsovereenstemming moet specifiek zijn en betrekking hebben op hetzelfde misdrijf (2
personen ‘s nachts in huis, ene wil diefstal, andere zedendelict = 2 aparte misdrijven)!
(iv) Geen deelneming aan onopzettelijke misdrijven!
Vereiste van de wilsovereenstemming → onmogelijk deelnemen onopzettelijke misdrijven.!
→ indien 2 personen samen onopzettelijk misdrijf plegen = elk afzonderlijk “dader”. !
B.
Misdrijf waaraan wordt deelgenomen!
(i)
Een misdrijf!
Feit waaraan wordt deelgenomen moet een misdrijf zijn (deelneming aan zelfmoord is niet
strafbaar).!
Indien feit waaraan werd deelgenomen zijn wederrechtelijk karakter verlies door de
aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond → alle deelnemers vrijuit. !
Schulduitsluitingsgronden laten wederrechtelijk karakter van het gepleegde feit
onaangeroerd en hebben geen weerslag op de deelnemers.!
(ii)
Een misdrijf dat daadwerkelijk werd gepleegd!
= als afgesproken misdrijf niet wordt gepleegd, er geen deelneming is. (inchoate crimes en
conspiracy niet apart strafbaar).!
(iii) Het misdrijf moet niet noodzakelijk voltooid zijn!
- Deelneming aan een poging: poging kan misdrijf opleveren → deelneming aan gepoogd
misdrijf mogelijkk.!
- Poging tot deelneming? Niet mogelijk Toch in aantal gevallen strafbaar gesteld (doen of
aanvaarden van misdadig aanbod, …)!
C.
“positieve” deelnemingsdaad!
Niet om het even welke daad, die op één of andere wijze verband houdt met een misdrijf.!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"48
Deze daad moet overeenkomen met één van de in de art. 66/67 opgesomde “positieve
deelnemingsdaden”.!
→ Bovendien is vereist dat de daad wordt gesteld voor of tijdens het misdrijf, niet erna. !
(i)
De deelnemingsdaad moet met één van de in de art. 66/67 opgesomde gedragingen
overeenkomen!
Art. 66/67: gedetailleerde opsomming van daden die als daden van strafbare deelneming
kunnen w’ aangemerkt.!
→ betrekking op vraag of de verleende hulp al dan niet onmisbaar was:!
- Onmisbare hulp → mededaderschap!
- Hulp bijkomstig → medeplichtigheid !
- Het verlenen van materiële hulp: zie ≠ in art. 66 al. 3 & art. 67 al. 3. Vraag is of hulp
bijkomstig/onmisbaar was = feitenkwestie!
- Het verlenen van morele hulp: mededaders: misdrijf rechtstreeks hebben uitgelokt,
doordat zij “uitvoerder” van het misdrijf hebben aangezet dit te plegen → wil wordt
opgewekt.
Medeplichtigen: die die onderrichting hebben gegeven om die misdaad of het wanbedrijf
te plegen → wil bij uitvoerder bestond al. !
Aanzetting in het openbaar (= “collectieve aanzetting”) ≠ “individuele aanzetting”!
→ aanzetting slecht strafbaar voor zover zij werd opgevolgd.!
(ii)
Het moet om een positieve daad gaan!
- Principe: doorgaans deelnemingsdaad = actieve daad. De spreuk “Qui peut et n’empêche,
pèche”, geld niet meer vandaag, behalve in enkele specifieke situaties. !
- Deelneming door onthouding? Rechtspraak vrij terughoudend, maar sluit niet uit.
Indien wettelijke of contractuele verplichting om te handelen → gekwalificeerde
onthouding. !
Deelneming door onthouding ≠ schuldig verzuim. !
(iii) De deelnemingsdaad moet worden gesteld voor of tijdens het misdrijf, niet erna!
Niet te eng opvatten: indien hulp wordt gegeven aan dader na het feit, toch strafbaar als deze
hulp voorafgaandelijk werd afgesproken. !
Als deze voorwaarde niet aanwezig is, kan het enkel in zoverre deze daad het voorwerp
uitmaakt van een specifieke strafbaarstelling: aparte incriminatie (verschaffen onderdak aan
misdadigers, heling van goederen, …)!
2.4. Bestraffing van de strafbare deelneming!
A.
Verschil tussen medeplichtigheid en mededaderschap!
Geen onderscheid tssn daders/mededaders.!
Medeplichtigen → minder zwaar: wettelijk maximum gereduceerd. !
- Medeplichtigen aan een misdaad: gestraft met een straf die onmiddellijk lager is dan
die waarmee zij als daders van die misdaad zouden worden gestraft!
- Medeplichtigen aan een wanbedrijf: gestraft met een straf die maximum 2/3 bedraagt
van de straf die zij als daders van dat wanbedrijf hadden kunnen krijgen.!
= in abstracto, in concreto kan dit nog verhogen (meerderjarige gebruik maakt van minderjarige)!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
B.
"49
De weerslag van de verzwarende omstandigheden!
= verzwarende omstandigheden aan alle deelnemers worden toegerekend. !
In praktijk enkel toegepast t.a.v de objectieve verzwarende omstandigheden. !
2.5. Bijzondere vormen van daderschap en strafbare deelneming!
A.
Strafbare deelneming en rechtspersonen!
Samenloop van strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersoon/natuurlijke persoon
= vorm van strafbare deelneming. !
B.
Gebruik van minderjarigen om misdrijven te plegen!
Deelnemingshandeling bestaat erin minderjarigen te ronselen om misdrijven te plegen. !
C.
Schuldig verzuim: een nieuwe vorm van daderschap?!
Specifieke gedraging, het verzuim hulp te bieden aan een persoon in groot gevaar. !
D.
Criminele organisaties!
Bestraffing criminele organisaties op 2 manieren:!
- Specifieke bepalingen in Boek II van het Strafwetboek, waardoor specifieke misdrijven
worden gecreëerd!
- Algemene bepalingen in Boek I van het strafwetboek, waarbij algemene rechtsfiguren
worden gecreëerd, die op alle misdrijven in Boek II van toepassing zijn. !
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"50
V. De sanctie!
1. Overzicht van de sancties!
Belangrijk: eigenlijke straffen ≠ maatregelen/sancties die geen strafrechtelijk karakter hebben!
- Beginselen materieel strafrecht (legaliteits, niet-retroactieve toepassing, …) enkel voor
straffen!
- Beginselen van strafprocesrecht (verdediging, ne bis in idem, …) enkel voor straffen!
1.1. Straffen!
A.
Inleiding!
(i)
Wat is een “straf”?!
= een leed dat door de rechterlijke macht wordt opgelegd als sanctie voor een misdrijf →
centrale kenmerken:!
- Leedtoevoegend karakter!
- Stigmatiserend effect!
Art. 7/7bis: beperken zich tot opsomming van slecht enkele strafrechtelijke straffen (=
onvolledig) → komt niet in voor: afzetting (art. 19), straffen die in bijzondere wetten zijn
bepaald, …!
Onderscheid soms zeer moeilijk:!
- Strafrechtelijke/administratieve boeten!
- Verbeurdverklaring als straf/verbeurdverklaring als beveiligingsmaatregel!
- Ontzetting als straf (art. 31) / als maatregel (art. 123sexies)!
Grondwettelijk Hof → subjectieve invulling, wijze waarop een straf wordt ervaren!
Hof van Cassatie → juridisch-technische invulling!
Europese Hof vdrvdm → autonome definitie die nationale indeling overstijgt (zie infra)!
(ii)
Kenmerken van strafrechtelijke straffen!
1. Wettelijk karakter: moeten steeds op wettelijke basis berusten (= nulla poena sine lege)!
2. “Rechterlijke”: kunnen enkel door de rechter worden opgelegd (adm. straffen → door
overheid/tuchtorganen)!
- Daarom minnelijke schikking (art. 216bis Sv.) en bemiddeling in strafzaken (art. 216ter
Sv.) geen strafrechtelijke straffen: w’ gesteld door O.M. !
- Volstaat niet altijd: rechter kan ook sancties uitspreken die geen strafrechtelijk karakter
hebben (internering, schadevergoeding, …) !
3. Persoonlijk en individueel: = art. 39: kunnen slechts worden opgelegd aan de persoon die
het misdrijf heeft gepleegd in de zin van art. 66-67, niet aan een derde. !
(iii) Niet-strafrechtelijke sancties:!
- Minnelijke schikking (art. 216bis Sv.)!
- Maatregelen die in de plaats komen van strafrechtelijke straffen voor bepaalde
categorieën personen!
- Wettelijke ontzetting (art. 123sexies)!
- Schadevergoeding!
- Disciplinaire sancties!
- Administratieve sancties!
!
!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"51
(iv) Strafsancties en het E.V.R.M.!
→ Beperking voor staten in het aanmerken van een bepaalde sanctie als strafrechtelijke/nietstrafrechtelijk (anders kan je gemakkelijk toepassing E.V.R.M ontwijken, door het gewoon nietstrafrechtelijk te noemen) !
→ gebruikt autonome interpretatie: Welch v. Verenigd Koninkrijk: (1) maatregel kan enkel
worden opgelegd na strafrechtelijke veroordeling (2) het doel van de maatregel is repressief en
niet preventief!
(v)
Indeling van de straffen!
Op verschillende wijzen w’ onderverdeeld:!
- Praktisch/voornaamste/wettelijke: criminele, correctionele, politiestraffen!
- Hoofdstraffen (kunnen apart w’ opgelegd), bijstraffen (enkel samen met hoofdstraf)!
↳ geldboete, bijzondere
‣ ↳ vrijheidstraffen, werkstraf, geldboete
verbeurdverklaring, afzetting, ontzetting, publicatie vonnissen/arresten!
‣ Vervangende straffen: i.d.p.v een andere straf (boetevervangende gevangenisstraf
art. 40, werkstrafvervangende gevangenisstraf of geldboete art. 37bis § 1, …)!
- Gemeenrechtelijke, politieke vrijheidsstraffen: politieke straffen geld regime van
verzachtende omstandigheden (art. 81)!
- Naargelang het leed: lijfstraffen, vrijheidsstraffen, vernederende straffen, treffen in
rechtsgoederen (vrije tijd en mobiliteit)!
B.
De doodstraf!
(i)
Situering!
Tot 1996 bestond de doodstraf voor zwaarste misdrijven: moord, oudermoord, vergiftiging, …!
Laatste uitgevoerde doodstraf 1867!
E.V.R.M./I.V.B.P.R. → verbied het niet!
Protocol wel, tevens in Handvest van Grondrechten van de Europese Unie!
(ii)
-
Argumenten voor en tegen de doodstraf!
Moreel oogpunt: vanuit vergeldingsstandpunt: “oog om oog, tand om tand”!
Ethisch oogpunt: inhumaan karakter!
Utilitair oogpunt: afschrikkende werking → nooit bewezen!
Voornaamste argument tegen: laat niet toe gerechtelijke dwalingen te herstellen!
C.
De vrijheidsstraffen!
≠ termen voor vrijheidstraffen (art. 7): opsluiting en gevangenisstraf (gemeenrechtelijke),
hechtenis (politieke misdaden)!
(i)
Gevangenisstraf en opsluiting!
Tot in 1996 bestond naast gevangenisstraf & opsluiting ook dwangarbeid: onderscheid
betrekking op verschillend penitentiair regime!
- Dwangarbeid in tuchthuizen!
- Opsluiting in opsluitingshuizen !
- Correctionele gevangenisstraf in verbeterhuizen!
- Politiegevangenisstraf in “gevangenissen, door de Regering aangewezen”!
→ steunt vandaag niet meer op aard van het misdrijf!
!
!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"52
Gevangenisstraf kan worden opgelegd voor overtredingen en wanbedrijven:!
- Politiegevangenisstraf bedraagt 1 tot 7 dagen (art. 28)!
- Correctionele gevangenisstraf 8 dagen - 5 jaar (art. 25)!
- Betreft het een gecorrectionaliseerde misdaad, dan is de correctionele gevangenisstraf
anders!
Opsluiting is voorbehouden voor misdaden en kan levenslang of tijdelijk zijn!
- 5 - 10j, 10 - 15j, 15 - 20j, 20 - 30j (art. 9)!
(ii)
Hechtenis!
Voor politieke misdrijven, kan levenslang of tijdelijk zijn. → bedoeld als niet-onterende straf!
≠ Voorlopige hechtenis = geen modaliteit van vrijheidsstraf, maar maatregel in kader van het
vooronderzoek ≠ straf!
(iii) Vrijheidsstraffen en rechtspersonen!
→ conversie naar geldboeten (art. 41bis Sw.) !
D.
De terbeschikkingstelling van de regering (T.B.R.)!
(i)
Begrip!
→ ingevoerd door de Wet Bescherming Maatschappij = bijkomende straf!
= aan de minister van Justitie w’ de mogelijkheid geboden om veroordeelden, na het
ondergaan van hun straf, nog verder gevangen te houden!
→ steeds beperkt in tijd, en personen kunnen altijd naar rechtbank gaan om legaliteit ondrzo. !
(ii) Toepassingsgebied!
- Recidivisten: na reeds definitieve strafrechtelijk veroordeling te hebben opgelopen,
wegens een nieuw feit terechtstaan (art. 22 en 23 al. 1)!
- Gewoontemisdadigers: personen die in een periode van 15 jaar ten minste drie
misdrijven hebben gepleegd die elk een correctionele straf van minstens 6 maanden
hebben meegebracht, en die een aanhoudende neiging tot wetsovertreding blijken te
hebben (art. 23 al. 2) → ≠ gewoontemisdrijven!
- Daders van bepaalde seksuele misdrijven!
(iii) Inhoud van de T.B.R.!
Kan verplicht of facultatief zijn, en 20j of 5 - 10j bedragen → concrete uitvoering w’ aan de
min van Justitie overgelaten!
(iv) Nieuw regime: terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (T.B.S.)!
Art. 34bis → technische toepassingsvorwaarden zijn gemoderniseerd:!
Verplicht door het hof van assisen (art. 34ter):!
- Bij veroordeling criminele straf, wanneer veroordeelde voorheen reeds tot criminele
straf was veroordeeld!
- Bij veroordeling criminele straf, wanneer veroordeling betrekking heeft op één van e
tenlastleggingen opgesomd in art. 34ter 3° Sw. !
Kan door strafrechter w’ uitgesproken (art. 34quarter):!
- Bij veroordeling wegens feiten waardoor opzettelijk ernstig lijden of ernstig
lichamelijk letsel of schade werd veroorzaakt!
- Bij veroordeling wegens één van de feiten opgesomd in art. 34quater 2° en 3° Sw.!
!
!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
E.
De geldboete!
(i)
Strafrechtelijke geldboeten!
"53
Criminele straffen: altijd bijkomende straf!
Correctionele/politiestraffen: hoofdstraf of bijkomende straf!
≠ tussen politiegeldboete, correctionele en criminele geldboeten → onderscheid verschil
naargelang het een geldboete voor natuurlijke/rechtspersonen gaat:!
- Geldboeten die gelden t.a.v natuurlijke personen (art. 38):!
‣ Politiegeldboete: 1 - 25 €!
‣ Correctionele of criminele: 26 € !
- Geldboeten die gelden t.a.v rechtspersonen (art. 41bis):!
‣ Geldboete is enige hoofdstraf !
(ii)
Berekening van de geldboeten: het systeem van de opdeciemen!
Opdeciemen = men vermenigvuldigt de in de wet bepaalde bedragen met een coëfficiënt
waardoor de boete aan de inflatie wordt aangepast zonder dat telkens de wet moet worden
gewijzigd!
→ rechter moet boete bepalen binnen minimum- en maximbedrag, en dit vervolgens
vermenigvuldigen met 6!
(iii) Boetevervangende gevangenisstraf!
Art. 40 → verplicht rechter, teleksn hij geldboete oplegt, een boetevervangende
gevangenisstraf uit te spreken waarvan maximum 6m, 3m of 3 dagen is (naargelang misdaad,
wanbedrijf, overtreding)!
→ veroordeelde heeft geen keuze: slechts voor zover hij de boete niet betaald → w’ de fact niet
meer uitgevoerd!
(iv) Administratieve geldboeten en administratieve transacties!
Administratieve sancties = w’ niet door rechter opgelegd, maar door de overheid, zonder
proces. Belangrijke verschillen:!
- Principes van materieel strafrecht gelden niet t.a.v adm. sancties:!
‣ nullum crimen sine culpa geld niet!
‣ samenloop/verzachtende omstandigheden gelden niet automatisch!
‣ Probatiewet kan niet worden toegepast (tenzij wet anders bepaalt)!
‣ W’ niet door opdeciemen verhoogd!
‣ Niet op strafblad!
→ rechter moet wel zowel legaliteit als opportuniteit van opgelegde administratieve sanctie
kunnen oordelen!
Administratieve geldboete: rechtstreeks door de administratie aan de overtreder opgelegd,
geen voorstel!
!
→ stilzitten van betrokken heeft als gevolg dat boete definitief w’ !
Administratieve transactie: gevolg van een aanbod tot minnelijke schikking, aanvaard hij
die, dan vervalt de strafvordering!
!
(v)
→ stilzitten heeft als gevolg dat zaak voor de rechter komt!
Bijdrage aan het slachtofferhulpfonds!
Telkens rechter een veroordeling tot correctionele/criminele hoofdstraf uitspreekt → 25€ (x6)
ter financiering vh Fonds tot hulp aan Slachtoffers van opz. Gewelddaden. → is geen
strafrechtelijke straf!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
F.
"54
De werkstraf!
= Hoofdstraf → Pas in 2002 als autonome straf in correctionele en in politiezaken → ervoor =
bestond ervoor, eerst op pretoriaanse wijze, later als modaliteit van de bemiddeling in
strafzaken (art. 216ter Sv.) en als probatievoorwaarde gekoppeld aan de toepassing van de
probatiewet (at. 1 en 1bis)!
= veroordeelde kosteloos arbeid verricht tijdens vrije tijd waarover hij naast zijn eventuele
school- of beroepsactiviteiten beschikt (art. 37quater §1 Sw.)!
20u - 300u (art. 37ter § 2) → - 45 u = poltiestraf, +45 = correctionele straf!
Bijna alle misdrijven komen in aanmerking voor de toepassing van de werkstraf: kan een
werkstraf opleggen indien het feit van aard is om door een politiestraf of een correctionele
straf bestraft te worden = in concreto = correctionaliseerbare misdaden kunnen ook !
Ook bijzondere strafwetten!
→ kan niet samen met een gevangenisstraf (art. 7 al 3 Sw.), uitzondering: meerdaadse
samenloop!
→ kan alleen met instemming van de betrokkene (anders verboden dwangarbeid) → dus
moet aanwezig zijn, of minstens vertegenwoordigd (art. 37ter §3)!
Tenuitvoerlegging van de werkstraf gebeurt onder begeleiding van de justitieassistent van de
Dienst jusitiehuizen!
G.
De leerstraf!
= maatregel/probatievoorwaarde ≠ autonome straf!
Kan w’ toegepast op dezelfde wijze en onder dezelfde voorwaarden als de vroegere
dienstverlening, d.w.z als modaliteit van de bemiddeling door het parket (art. 216ter Sv.) os
als voorwaarde voor probatieuitstel of probatieopschorting door de rechter (art. 1 en 1bis
Probatiewet)!
H.
De confiscatie!
= verbeurdverklaring = rechterlijke beslissing die het eigendomsrecht over bepaalde zaken,
die verband houden met een misdrijf, aan de veroordeelde ontneemt (art. 42 e.v. Sw.)!
- Kan op “vermogensvoordelen” uit het misdrijf zijn verkregen (sinds 1990)!
- Derden, zelfs de dader, die deze criminele vermogensvoordelen helen!
- Ook voor goederen in het buitenland!
- Kaalplukwet: band tussen bewezen verklaard misdrijf en vermogensvoordelen die de
veroordeelde heeft verworven w’ doorgeknipt!
‣ confiscatie kan nu ook in bepaalde gevallen worden uitgesproken t.a.v
vermogensvoordelen die werden verworven uit andere misdrijven dan diegene
waarvoor betrokkene werd veroordeeld.!
‣ Bewijslast i.v.m de criminele oorsprong van deze vermogensvoordelen wordt
gedeeld tussen O.M en veroordeelde (art. 43quater Sw.)!
‣ ° Centraal orgaan voor de Inbeslagneming en de Verbeurdverklaring !
→ algemene verbeurdverklaring verboden door Grondwet → steeds een bijzondere
verbeurdverklaring is!
→ is een bijkomende straf!
→ ≠ inbeslagneming = een bewarende maatregel die wordt genomen binnen het
vooronderzoek, maar die nog geen straf is en geen eigendomsoverdracht tot gevolg heeft!
!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
(i)
"55
De gewone confiscatie (art. 42, 1° en 2° Sw)!
Welke zaken kunnen worden geconfisqueerd?!
- Zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken (objectum sceleris)!
‣ Hiermee wordt het corpus delicti, nl. het voorwerp waarop het misdrijf, materieel
gezien, werd gepleegd (vervalste akte, identiteitskaart, steekpenningen, …)!
‣ Gestolen goederen zijn op dat ogenblik van het misdrijf niet het eigendom van
veroordeelde en kunnen dus niet verbeurd w’ verklaard!
- Zaken die gediend hebben om het misdrijf te plegen (instrumentum sceleris)!
‣ Inbrekerstuigen, wapens, valse sluitels, …!
‣ Enkel roerende zaken, behalve wanneer wet anders bepaalt (huisjesmelkerij)!
‣ Moet slaan op een opzettelijk misdrijf!
- Zaken die uit het misdrijf voorkomen (productum sceleris)!
‣ Valse bankbiljetten, valse schilderijen, ...!
- Vermogensvoordelen die uit het misdrijf voortkomen (lucra sceleris): zie verder!
Voor welke misdrijven?!
- Misdaden of wanbedrijven: bijzondere verbeurdverklaring w’ altijd uitgesproken!
- Overtredingen: in de gevallen bij wet bepaald!
Is confiscatie verplicht of facultatief?!
- Altijd verplicht: zelfs indien er geen straf wordt uitgesproken (opschorting of eenvoudige
schuldigverklaring) !
Kan gewone confiscatie w’ uitgesproken t.a.v zaken die aan een derde toebehoren?!
- Kunnen slechts worden verbeurd verklaard voor zover ze eigendom zijn: het voorwerp
van het misdrijf en de zaken die hebben gediend tot het plegen van het misdrijf!
‣ Moet gezien w’ op tijdstip van het plegen van het misdrijf!
- Productum sceleris → kan steeds worden geconfisqueerd, ook al is geen eigendom!
(ii)
Confiscatie van vermogensvoordelen of voordeelsontneming (art. 42, 3° en 43bis Sw.)!
Begrip!
Eigenlijk een voordeelsontneming, die een afzonderlijke patrimoniale sanctie uitmaakt,
naast de geldboete en de verbeurdverklaring. !
Doel: onrechtmatige voordelen die uit het misdrijf werden verkregen aan de dader te
ontnemen!
Welke vermogensvoordelen kunnen worden geconfisqueerd?!
- Primaire vermogensvoordelen: rechtstreeks uit het misdrijf: prijs die hij voor de misdaad of
het contract ontving, … !
- secundaire vermogensvoordelen: in de plaats zijn gesteld van de primaire
vermogensvoordelen: zaken die met het gestolen geld worden aangekocht!
- Roerende en onroerende zaken!
Bewijslast? → O.M moet bewijzen, wordt nu wel verzacht!
Voor welke misdrijven? Alle misdrijven, zelfs op overtredingen. !
Is voordeelsontneming verplicht of facultatief? Steeds facultatief → O.M moet in
schriftelijke vordering preciseren waarop de vordering tot verbeurdverklaring precies slaat!
Wat gebeurt er met de geconfisqueerde zaken? !
- Eigendomsrecht over geconfisqueerde zaken w’ toegekend aan de staat → kan in
beperkte gevallen aan burgerlijke partij, en zelfs aan derden (art. 43bis al. 3 Sw.)!
Confiscatie van vermogensvoordelen die aan een derde toebehoren? → eigendomsvereiste
niet vereist. Als derde ter goeder trouw is, zal men hier rekening mee houden. !
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"56
Raming van de te confisqueren vermogensvoordelen!
Veel moeilijker dan de gewone verbeurdverklaring (= objectconfiscatie) !
Bij voordeelsontneming → niet enkel primaire maar ook vervangingsgoederen en inkomsten
uit de belegde voordelen kunnen w’ geconfiskeerd. !
Rechter kan waardeconfiscatie of verbeurdverklaring bij equivalent doen indien
veroordeelde de band tussen de feiten en de vermogensvoordelen verbergt of verbreekt!
(iii) De verruimde voordeelsontneming (art. 43quater Sw)!
Bedoeling wetgever!
= mogelijkheden tot verbeurdverklaring van criminele vermogensvoordelen drastisch
uitgebreid → inspelen op praktische problemen van bewijslast:!
- Vermoedelijke vermogensvoordelen, verworven uit andere misdrijven dan datgene dat
werd bewezen verklaard kunnen nu ook w’ geconfisqueerd!
- Band tussen bewezen verklaard misdrijf/confisqueren vermogensvoordeel doorgeknipt!
Welke veroordelingen? → personen die schuldig bevonden aan reeks limitatieve misdrijven
(art. 43quater §1 Sw…) !
Waarin bestaat de “verruiming”?!
- Gewone confiscatie enkel t.a.v vermogensvoordelen (primair of secundair) die verband
houden met het misdrijf!
- Art. 43quater §2 Sw. stap verder: “relevante periode” verdere vermogensvoordelen:!
‣ 5 jaar voorafgaand aan de inverdenkingstelling!
‣ Ook wegens identieke feiten waarvoor hij niet werd veroordeeld!
Bewijslast? Bij verruimde confiscatie van vermogensvoordelen, geld een verdeelde bewijslast
(≠ omgekeerd)!
(iv) De confiscatie als beveiligingsmaatregel!
Doel: uit de omloop nemen van schadelijke en/of verboden voorwerpen!
I.
De afzetting!
= een rechterlijke beslissing waarbij aan een veroordeelde de titels, graden, openbare ambten,
bedieningen en betrekkingen waarmee hij bekleed is, worden afgenomen (art 19 Sw.)!
→ werkt met terugwerkende kracht → kan dus niet door genademaatregel, noch door
eerherstel ongedaan w’ gemaakt!
→ belet niet om deze titels opnieuw te verwerven!
→ bijkomende criminele straf: enkel hoven van assisen (criterium = in concreto)!
J.
De ontzetting!
= neemt aan de veroordeelde het recht om bepaalde burgerlijke en/of politieke rechten uit te
oefenen (art. 31 sw.) → enkel voor de toekomst!
= bijkomende straf, al naargelang de hoofdstraf: verplicht/facultatief, levenslang/tijdelijk en
kan voor sommige opgesomde (art 31) of alle rechten (gehele of gedeeltelijke ontzetting) !
K.
Het beroepsverbod!
→ slaat enkel op functies of taken die in min of meerdere mate het openbaar belang raken,
eerder dan om eigenlijke beroepen. !
→ voor bepaalde misdrijven is echter een beroepsverbod als straf bepaald (voorbeelden
hiervan zijn art. 382 §2, 382bis Sw.)!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
L.
"57
De bekendmaking van vonnissen en arresten!
Vermeld onder de straffen die op rechtspersonen kunnen worden toegepast (art. 7bis Sw.)!
Enkel w’ uitgesproken in de gevallen bepaald door de wet (art. 37bis Sw.)!
Voor natuurlijke personen niet uitdrukkelijk vermeld, sommige bepalingen maken wel
uitdrukkelijk melding ervan.!
M.
Straffen die gelden t.a.v rechtspersonen!
(i)
De ontbinding!
= “doodstraf” → niet voor publiekrechtelijke rechtspersonen !
Enkel wanneer rechtspersoon opzettelijk is opgericht om de strafbare werkzaamheden te
verrichten waarvoor hij wordt veroordeeld of wanneer hij opzettelijk van zijn doel is
afgewend om dergelijke werkzaamheden te verrichten!
(ii)
Het verbod bepaalde werkzaamheden te verrichten!
Kan niet slaan op werkzaamheden die behoren tot een opdracht van openbare
dienstverlening (art. 7bis al. 2, 2° Sw.).!
Verbod is tijdelijk of definitief en kan enkel worden uitgesproken in de gevallen door de Wet
bepaald (art. 36 Sw.)!
(iii) De bedrijfssluiting!
Geld niet t.a.v openbare dienstverleningen!
Ook deze sanctie is tijdelijk of definitief en kan w’ uitgesproken in de gevallen door de wet
bepaald (art. 37)!
(iv) De bekendmaking van de veroordeling!
Niet op algemene wijze voorzien voor natuurlijke personen, enkel voor rechtspersonen (art.
7bis al. 2, 4° Sw.)!
Slecht uitgesproken in de gevallen door de wet voorzien!
1.2. Burgerlijke gevolgen van het misdrijf!
A.
De wettelijke onbekwaamheid!
= veroordeelde verloor het recht van beheer en beschikking over zijn goederen en er werd een
curator benoemd → afgeschaft!
B.
De teruggave!
= teruggave van de d.m.v het misdrijf verkregen goederen (art. 44 Sw) wordt steeds van
ambtswege bevolen (i.t.t schadevergoeding) !
→ de zaak zelf, niet haar tegenwaarde (kan ook restitutio ad integrum zijn: herstel
oorspronkelijke staat bij bouwmisdrijven, nietigverklaring van door misdrijf verkregen overeenkomst)!
C.
De gerechtskosten!
Steeds van ambtswege ten laste van de veroordeelde → wanneer meerdere personen =
hoofdelijk!
D.
De schadevergoeding!
Strafvordering primeert op de burgerlijke vordering (le criminel tient le civil en état)!
!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"58
1.3. Maatregelen!
Strafrechtelijke straffe = wegens strafbaar feit, maatregelen = naar aanleiding van!
A.
Maatregelen t.a.v minderjarigen!
Kadert in het tweesporenstel: alleen voor de gewone delinquenten blijft het ‘normale’
strafrecht behouden, minderjarigen en geestesgestoorden worden aan een vervangend, niet
repressief controlesysteem onderworpen. → sluit aan bij nieuw sociaal verweer!
Wet op de Kinderbescherming van 1912, Jeugdbeschermingswet van 196 →
jeugdsanctierecht waarin minderjarige delinquenten en minderjarigen in een problematische
opvoedingssituatie werden gelijkgesteld!
Verspreiding regelgeving over federale en regionale teksten:!
- Eigenlijke ‘strafrechtelijke’ bepalingen = federaal!
- Maatregelen met een dienst- of hulpverlenend karakter = gemeenschappen!
(i)
Toepassingsgebied!
Maatregelen op grond van de Jeugdbeschermingswet kunnen enkel w’ genomen t.a.v
minderjarigen die een ‘misdrijf’ hebben gepleegd (‘een als misdrijf omschreven feit’)!
Leeftijdsgrens = 18 jaar. uitzondering tussen 16 en 18 jaar oud:!
- Jeugdrechtbank kan de zaak uit handen geven aan een gewone rechtbank!
- Voor een reeks misdrijven die verband houden met het wegverkeer = gewone rechter!
(ii)
Het huidige jeugdsanctierecht!
Achterliggende filosofie!
→ grote kritiek was dat minderjarige als een rechtsobject werd gezien, ipv een rechtssubject. !
Nu is men gekomen tot een ‘hybridesituatie’: !
- Minderjarigen mogen niet gelijkgesteld w’ met meerderjarigen wat de mate van
verantwoordelijkheid en de gevolgen van het daden betreft!
- Maar erkennen dat de beschermende aanpak soms niet doeltreffend iw !
→ herstelgerichte benadering !
Maatregelen T.a.v minderjarigen!
Maatregelen = niet repressief maar strekken ertoe de minderjarige te beschermen!
Zitten hiërarchisch in elkaar!
Met het oog op herstel kan rechtbank ook een herstelrechtelijke aanbod doen van bemiddeling
en herstelgericht groepsoverleg (hergo)!
Voorbereidende rechtspleging en voorlopige maatregelen: doel: met kennis van zaken te
kunnen beslissen of een maatregel van bewaring!
Uithandengeving!
→ minderjarige die 16 jaar of ouder was (op moment vd feiten) en voor wie de
jeugdrechtbank een maatregel van bewaring, behoeding of opvoeding niet geschikt acht, kan
uit handen w’ gegeven!
O.M. → aanhangig maken bij een bijzondere kamer binnen de jeugdrechtbank, die
gemeenrecht toepast (of Hof van Assisen indien niet-correctionaliseerbaar). Voorwaarden:!
- Minderjarige moet al reeds eerder het voorwerp geweest zijn van een maatregel van
herstelrechtelijk aanbod!
- Beperkt aantal feiten!
→ een maatschappelijk en medisch-psychologisch onderzoek moet er aan voorafgegaan zijn !
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
B.
"59
De internering van geestesgestoorde delinquenten!
Wet Bescherming Maatschappij → niet repressief, beschermend karakter!
(i)
Toepassingsgebied!
Van toepassing op persoon die ervan verdacht een “feit misdaad of wanbedrijf genoemd” te
hebben gepleegd, en die op het ogenblik van de berechting verkeert “hetzij in een staat van
krankzinnigheid, hetzij in een ernstige staat van geestesstoornis of van zwakzinnigheid die
hem ongeschikt maakt tot het controleren van zijn daden. !
W’ beoordeeld op het ogenblik van de berechting → niet op ogenblik van de feiten: mogelijk
dat persoon krankzinnig was op de feiten, maar normaal voor berechting. → Art. 71 Sw. !
→ beperkt tot misdaden en wanbedrijven!
(ii)
De internering!
= een niet-repressieve vrijheidsberoving die de genezing van de geestesgestoorde beoogt!
Dwangtherapie kan worden opgelegd!
= van onbepaalde duur: w’ beslist door de Commissie Bescherming Maatschappij!
I.t.t minderjarigen zijn er voor geestesgestoorden geen speciale rechtscolleges gecreëerd: wie
beslist voor de internering:!
- Onderzoeksgerechten (raadkamer en kamer van inbeschuldigingstelling) !
‣ Normaal niet bevoegd om over de grond van de zaak te spreken!
‣ Kan op einde van gerechtelijk onderzoek de internering beslissen (art. 7 WBM)!
‣ Kunnen de technieken gebruiken: verzachtende omstandigheden,
correctionaliseren, ...!
- Rechter!
Internering kan w’ voorafgegaan door de inobservatiestelling: geen maatregel ten gronde,
maar een onderzoeksmaatregel!
2. Straftoemeting!
2.1. De straftoemeting in de strikte betekenis!
A.
Criteria voor de straftoemeting!
(i)
Straftoemeting en beoordelingsvrijheid van de rechter!
Beoordelingsvrijheid rechter ten tijde van Franse revolutie: uiterst beperkt → vaste straffen!
31 mei 1888 De Wet Lejeune → startpunt van de individualisatie: introduceerde de
voorwaardelijke veroordeling = veroordeling met uitstel!
Probatiewet van 1964: rechter bijkomend instrument tot verdere individualisering van de
sanctie: de opschorting van de uispraak!
(ii)
De motivering van de straftoemeting (art. 163 en 195 Sv)!
Sommige straffen zijn “vast”, en laten geen toemeting binnen de grenzen toe (confiscatie,
afzetting, ontzetting, …)!
Sommige straffen (vrijheidsstraffen, geldboeten & werkstraffen) bijna steeds minimum- en
maximumstraf. Kan verlaagd/verhoogt w’ → verzachtende/verzwarende omstandigheden!
Sinds 1987 ook verplicht te motiveren in de gevallen waarin de wet hem een keuze laat!
→ moet strafmaat motiveren voor elke uitgesproken straf of maatregel, tenzij hij het
minimum oplegt!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"60
Moet ook rekening houden met de door de beklaagde aangevoerde elementen over zijn
sociale toestand bij het bedrag van de geldboete!
Ook verplicht beslissingen waardoor (probatie)opschorting of (probatie)uitstel w’ toegestaan
of geweigerd, te motiveren en ook waarom rechter de werkstraf weigert.!
Belangrijk instrument = maatschappelijke enquête: gedragingen en het milieu van de
verdachte worden onderzocht → tijdens vooronderzoek door procureur des Konings of de
onderzoeksrechter !
2005 → herstelbemiddeling: dader en slachtoffer kunnen er onder begeleiding van een
neutrale bemiddelaar tot een akkoord komen inzake de nadere regels en voorwaarden die tot
pacificatie en herstel kunnen leiden (art. 3ter VTSv) !
B.
De verschoningsgronden (art. 78 SW.)!
Enkel w’ toegepast voor zover zij uitdrukkelijk door de wet zijn bepaald → verplicht,
ambtshalve !
= bijzonder strafrecht!
C.
De verzachtende omstandigheden (Art. 79-85 SW.)!
Laat aan de rechter toe een straf op te leggen beneden het wettelijk bepaalde minimum!
niet enkel de straftoemeting, maar kunnen ook aanleiding geven tot correctionalisering/
contraventionalisering op het einde van het voorzonderzoek, vooraleer de zaak voor de
strafrechter komt!
(i)
Toelaatbaarheid van de verzachtende omstandigheden!
Kunnen niet steeds w’ toegepast. Onderscheid naargelang aard van het misdrijf:!
- Misdaden: altijd verzachtende omstandigheden, zowel voor algemene/bijzondere (79)!
- Wanbedrijven uit Strafwetboek: dezelfde regel als hierboven (art. 85)!
- Wanbedrijven in bijzondere wetten: slechts als bijzondere wet bepaald !
- Overtredingen: slechts indien uitdrukkelijk is bepaald!
Art. 100 = verhouding tussen regels van algemeen en bijzondere wetten !
(ii)
Werking van de verzachtende omstandigheden!
Criminele straffen (art. 80 - 84 Sw.)!
- criminele vrijheidstraffen: verminderd overeenkomstig art. 80 Sw!
- Geldboete: kan worden verlaagd, zonder ooit lager te zijn dan 26€ (art. 83)!
Correctionele straffen (art. 85 Sw.)!
Politiestraffen: slecht indien wet uitdrukkelijk toelaat!
(iii) Correctionalisering en contraventionalisering!
- Correctionalisering: een als misdaad omschreven feit mits aanneming van verzachtende
omstandigheden, naar de correctionele rechtbank wordt verwezen i.p.v naar het HvA. !
- Contraventionalisering: een als wanbedrijf omschreven feit mits aanneming van
verzachtende omstandigheden, naar de politierechtbank wordt verwezen, i.p.v de
correctionele rechtbank.!
Wie kan correctionaliseren? !
Vroeger enkel de onderzoeksgerechten, nu beschikt ook de procureur des Konings over deze
mogelijkheid!
Voorwaarden: moet overeenkomen met verzachtende omstandigheden overeenkomstig art.
79-85 en 100 Sw. Daarnaast moet het wettelijk toegelaten zijn. !
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
D.
Recidive of herhaling (art. 54 - 57 Sw.)!
(i)
Begrip!
"61
= wanneer een persoon vervolgd w’ die in het verleden reeds door een in kracht van gewijsde
getreden vonnis was veroordeeld.!
→ kan leiden, niet altijd, tot strafverzwaring, en bijkomende maatregel: T.B.R. !
- Reflectie van zowel klassieke als positieve denkrichting!
(ii)
Toepassingsvoorwaaden!
Opdat er sprake is van recidive, 3 voorwaarden:!
- Vroegere strafrechtelijke veroordeling:!
‣ disciplinaire/administratieve straffen tellen dus niet.!
‣ Moet in kracht van gewijsde getreden zijn op het ogenblik dat het nieuwe misdrijf
w’ gepleegd. → door Belgische rechtscollege, uitzondering: Europese Unie!
‣ Indien dit niet zo is = samenloop!
- Een nieuw misdrijf: !
‣ Aard van het nieuwe misdrijf (misdaad, wanbedrijf of overtreding) bepaalt of er
herhaling is, en welke de eventuele gevolgen zijn!
‣ Nieuwe misdrijf moet niet hetzelfde misdrijf zijn, behalve bij overtredingen!
‣ Bijzondere wetten → bijzondere herhaling!
‣ Voor ernstige misdrijven is er geen tijdspanne = bestendig!
‣ Voor minder ernstige veroordeling verjaart de staat van herhaling!
- De staat van herhaling moet door de wet zijn bepaald!
‣ Slechts voor zover de wettelijke voorwaarden zijn vervuld dat er sprake is van
herhaling!
Strafverzwaring bij recidive = facultatief!
(iii) Strafverzwaring bij wettelijke herhaling!
- Herhaling van misdaad na misdaad (art. 54)!
- Herhaling van misdaad na wanbedrijf: niet voorzien in de wet → kan dus geen
aanleiding geven toepassing van strafverzwaring (wel kan T.B.R. nog)!
- Herhaling van wanbedrijf na misdaad (art. 56 al. 1 Sw)!
- Herhaling van wanbedrijf na wanbedrijf (Art. 56 al. 2 Sw.)!
- Herhaling van overtreding na overtreding: geen algemene regeling!
D.
De samenloop (Art. 58 - 65 Sw.)!
= wanneer een zelfde persoon wegens verschillende misrijven w’ vervolgd waarvoor (nog)
geen strafrechtelijke veroordeling w’ uitgesproken. !
- Misdrijven zijn verschillende feiten: meerdaadse samenloop (concursus realis)!
- Een feit waardoor verschillende inbreuken: eendaadse samenloop (concursus idealis)!
Indien voortgezette of collectieve misdrijven → eendaadse !
2 mogelijkheden: opslorping of samenvoeging!
(i)
Meerdaadse samenloop!
Hierna uiteengezette regels gelden enkel voor vrijheidsstraffen, werkstraf en geldboeten!
Wet maakt onderscheid naargelang van de aard van de met elkaar samenlopende misdrijven:!
- Overtreding (art. 58): onbeperkte samenvoeging!
- Wanbedrijven (art. 60): beperkte samenvoeging!
- Misdaden (art. 61): opslorping!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
(ii)
"62
Eendaadse samenloop!
Hier wordt gebruik gemaakt van de techniek van opslorping: alleen de zwaarste straf w’
uitgesproken (art. 65 al. 1 Sw.)!
(iii) Belang van het onderscheid!
Vraag of feitencomplex als een voortgezet of collectief misdrijf moet worden beschouwd is een
feitenkwestie → verregaande gevolgen op burgerlijk vlak (vb dronken rijden, en dan
verkeersongeval → indien een veroordelingen dan causaal verband met alcohol)!
Ook op strafrechtelijk vlak → recidive en de Probatiewet!
(iv) Bepaling van de “zwaarste straf”!
- Zijn ze van verschillende aard, dan w’ hiërarchie gerespecteerd!
- Zijn ze van dezelfde aard: eerst de hoofdstraffen vergeleken!
‣ Vrijheidsstraf > patrimoniale/werkstraf, werkstraf > geldboete!
‣ Langste vrijheidsstraf / werkstraf / hoogste geldboete!
‣ Criterium van wettelijk maximum!
F.
De straftoemeting bij verzwarende omstandigheden!
= hetzij de maximumstraf, hetzij de minimumstraf voor het betrokken misdrijf wordt
opgetrokken!
→ moet steeds uitdrukkelijk in de wet zijn bepaald!
Wanneer een verzwarende omstandigheid op zichzelf ook een misdrijf uitmaakt, kan geen
splitsing w’ toegepast (stelen en moord = roofmoord) → regels vans samenloop niet toepasbaar!
G.
De straftoemeting bij strafbare poging en strafbare deelneming!
(i)
Poging!
Strafbare poging w’ de maximumstraf, die in de wet is bepaald voor het voltooide feit,
verminderd overeenkomstig art. 52 en 53 Sw. !
- Poging tot misdaad w’ bestraft met de straf die onmiddelijk lager is dan die gesteld op
de misdaad zelf (art. 80)!
- Poging tot wanbedrijf enkel strafbaar indien uitdrukkelijk in de wet!
- Poging tot overtreding in principe niet strafbaar!
(ii)
Deelneming!
Mededaders even zwaar worden gestraft als dader zelf (art. 66 Sw.) → medeplichtigen w’
gestraft met een lagere straf (art. 69 Sw.)!
2.2. De modaliteiten van de strafoplegging: “effectief”, met uitstel, en de
opschorting van de uitspraak!
A.
Algemene beginselen!
Rechter kan een effectieve straf uitspreken, ofwel uitstel of opschorting toestaan (staat niet in
Strafwetboek, maar in Probatiewet)!
- Veroordeling met uitstel: rechter spreekt een straf uit, maar de tenuitvoerlegging van
deze straf wordt uitgesteld gedurende een proeftermijn. Kan w’ gekoppeld aan bepaalde
voorwaarden, probatievoorwaarde genoemd. Naleving w’ toevertrouwd aan
probatiecommissie (dit is probatie-uitstel) → alle vonnisgerechten!
- Opschorting van de uitspraak: rechter beperkt zich tot de uitspraak over de
schuldvraag, maar legt geen straf op. Kan ook worden gekoppeld aan bepaalde
voorwaarden, waarvan toezicht aan probatiecommissie w’ gegeven. (dit is probatieopschorting) → vonnisgerechten + onderzoeksgerechten!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
B.
"63
Ratio legis!
° vanuit de bekommernis de korte gevangenisstraffen te vermijden.!
Uitstel werd ingevoerd door de Wet Lejeune van 31 mei 1888.!
Opschorting is meer recent → Probatiewet van 29 juni 1964, die ook probatie invoerde: een
vorm van ambulante behandeling van de delinquent in zijn gewone milieu, in de hoop dat
deze behandeling, eerder dan het ondergaan van een gevangenisstraf, zijn sociale reïntegratie
zou bevorderen. → w’ verricht met behulp van justitieassistenten!
Sinds probatiewet kan uitstel gesplitst w’ → deel “effectief”, deel met uitstel!
C.
Uitstel en opschorting: wettelijke regeling!
Kan gegeven w’ aan personen met een gering gerechtelijk verleden die worden vervolgd
wegens niet te ernstige feiten. !
Voor opschorting zijn de voorwaarden nog strenger!
Wordt uitgegaan van de straf in concreto, dus de meeste misdrijven komen in aanmerking!
(i)
Toepassingsvoorwaarden!
= gunsten, beklaagde heeft er nooit recht op!
Uitstel:!
- Een veroordeelde die nog nog niet veroordeeld is geweest tot gevangenisstraf van meer
dan 12 maanden!
- En wiens nieuwe straf een werkstraf/gevangenisstraf van niet meer dan 5 jaar (= in
concreto (art. 8 § 1 Probatiewet)!
Opschorting:!
- Beklaagde die nog niet veroordeeld werd voor gevangenisstraf van meer dan 6 maanden!
- Die w’ vervolgd wegens een feit dat niet van aard is, in concreto, meer dan 5 jaar (art. 3)!
- Tenlastelegging moet bewezen zijn!
- Beklaagde moet instemmen!
→ wanneer rechter opschorting toestaat, spreekt hij zich ook uit over de burgerlijke
vordering en beveelt hij de teruggave !
→ de bijzondere verbeurdverklaring kan steeds w’ uitgesproken!
(ii)
De probatievoorwaarde!
Verlenen van uitstel of opschorting kan w’ verbonden aan probatievoorwaarden, waarvan de
praktische toepassing door de Probatiecommissie w’ beheerd en gecontroleerd.!
→ w’ bepaald in vonnis, maar kunnen achterhaf gewijzigd w door probatiecommissie!
Niet in de wet geschreven maar w’ zij aan de vrije beoordeling van de rechter overgelaten!
(iii) Duur proeftermijn!
Zowel bij Uitstel als bij Opschorting → proeftermijn 1 tot 5 jaar (art. 8 §1 en art. 3)!
Sommige gevallen werd maximale proeftermijn verkort (voor uitstel) !
(iv) Gevolgen!
Uitstel:!
- (gedeelte) van straf w’ niet uitgevoerd gedurende proeftermijn (die altijd kan vervallen)!
- Na verstrijken termijn is het uitstel definitief!
- Verjaring w’ geschorst gedurende de proeftermijn!
- Veroordeling met uitstel w’ in het strafregister opgenomen!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
Opschorting:!
- Rechter beslist enkel over de bewezen verklaring van de feiten en w’ er geen straf
uitgesproken.!
- Gedurende de proeftermijn kan de opschorting w’ herropen!
- Na deze termijn is opschorting definitief!
- Verjaring w’ geschorst!
- W’ ook opgenomen in strafregister!
3. Strafuitvoering!
3.1. Algemene beginselen!
Uitvoering van de straffen gebeurd door het O.M en de minister van justitie: initiatief tot
tenuitvoerlegging w’ door het openbaar ministerie genomen, de verdere uitvoering w’
verricht door de Federale Overheidsdienst Justitie!
In 2002 → art 157 G.W. ° strafuitvoeringsrechtbanken: w’ belast met de voornaamste
beslissingen m.b.t de tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraffen, de internering en de TBS
van de regering. !
A.
-
(i)
Bronnen van het strafuitvoeringsrecht!
Koninklijke en ministeriële besluiten!
Ministeriële omzendbrieven!
Basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van gedetineerden!
Oprichting van de strafuitvoeringsrechtbanken!
Bijhorende wet betreffende de externe rechtspositie van de gedetineerden!
Interne rechtspositie van veroordeelde gedetineerde!
Interne rechtspositie = zijn rechten en plichten als inwoner van een strafinrichting (intra
muros)!
- Algemeen reglement van het Bestuur der Strafinrichtingen!
- Algemene Instructie der Strafinrichtingen!
- Standaard Minimumregels voor de Behandeling van Gedetineerden!
- De Europese Gevangenisregels van de Raad van Europa!
- Europees Anti-Folterverdrag!
- E.V.R.M.!
- Basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerde !
‣ Legaliteitsbeginsel!
‣ Schadebeperkingsbeginsel: bij de uitvoering van de vrijheidsstraf dient zoveel
mogelijk vermeden te worden het leed te vergroten!
‣ Normaliseringsbeginsel: zo veel mogelijk beantwoorden aan de situaties van de
buitenwereld!
‣ Responsabiliseringsbeginsel: respecteren en betrekken bij besluitvorming!
‣ Participatiebeginsel: waar mogelijk hebben de gevangenen inspraak!
(ii)
Externe rechtspositie van veroordeelde gedetineerde!
=rechtspositie m.b.t de extra-murale aspecten van de detentie (modaliteiten van
strafonderbreking, vervroegde invrijheidstelling)!
W’ geregeld in een alomvattende wet, de Wet Strafuitvoering.!
→ voordien was er enkel de wet op de voorwaardelijke invrijheidstelling, die de Wet
Lejeune over hetzelfde onderwerp had vervangen!
!
!
"64
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
C.
"65
De rechterlijke controle op de strafuitvoering!
In 1998 eerste stap naar de instelling van strafuitvoeringsrechtbanken gezet in de vorm van de
Commissies Voorwaardelijke Invrijheidstelling → namen de taak van de minister van
Justitie over inzake de voorwaardelijke invrijheidstelling!
Octopus-akkoord → oprichting van strafuitvoeringsrechtbanken in het vooruitzicht gesteld!
In 2006 → wet tot oprichting strafuitvoeringsrechtbanken!
Taak: beperkte detentie, elektronisch toezicht, voorwaardelijke invrijheidstelling, voorlopige
invrijheidstelling met het oog op de verwijdering van het grondgebied of met het oog op
overlevering, …!
Vroeger werd strafuitvoering vooral door Minister van Justitie geregeld (UM) → verschuift
naar rechters!
3.2. Omstandigheden die het verval of tenietgaan van de straffen meebrengen!
A.
De dood van de veroordeelde!
Art. 86 Sw. → straffen, uitgesproken bij onherroepelijk geworden arresten of vonnissen,
tenietgaan door de dood van de veroordeelde → natuurlijke personen!
Geld ook voor patrimoniale straffen zoals geldboete en verbeurdverklaring. !
T.a.v de verbeurdverklaring heeft deze regel tot gevolg dat de verbeurdverlkaarde goederen
steeds op de nalatenschap kunnen worden verhaald: de eigendomsoverdracht van de
goederen heeft plaats genomen op het ogenblik van het in kracht van gewijsde treden van het
vonnis. !
Niet-strafrechtelijke maatregelen / burgerlijke gevolgen → kunnen tegen de rechtsopvolgers
van de veroordeelde w’ uitgevoerd!
B.
(i)
De verjaring van de straf!
Termijnen!
- Criminele straffen: 20 jaar (art. 91 Sw.) uitzondering: internationale misdaden!
- Correctionele straffen: 5 jaar voor straffen tot 3 jaar, 10 jaar indien + 3jaar (art. 92)!
- Politiestraffen: 1 jaar (Art. 93)!
→ beginnen te lopen vanaf het ogenblik dat de uitspraak definitief is (vanaf er geen gewone
rechtsmiddelen meer kunnen w’ aangewend)!
(ii)
Stuiting van de verjaring!
= de onderbreking van de lopende verjaringstermijn, waardoor het reeds verworven gedeelte
verloren gaat en een nieuwe termijn begint te lopen die gelijk is aan de eerste!
→ door de aanhouding van de veroordeelde (art. 96 Sw.) of door andere modaliteiten van
vrijwillige of gedwongen tenuitvoerlegging!
(iii) De ontvluchting!
= indien veroordeelde die zijn straf ondergaat, erin slaagt te ontvluchten, begint de
verjaringstermijn te lopen vanaf de dag der ontvluchting (art. 95 Sw.)!
(iv) Schorsing van de verjaring!
= tijdelijke stilstand in de lopende verjaringstermijn. Verworven gedeelte blijft behouden!
→ wanneer het O.M. In de wettelijk onmogelijkheid verkeert de straf uit te voeren:!
- Veroordeling is uitgesproken met uitstel !
- Voorwaardelijke invrijheidstelling!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
C.
"66
Amnestie!
= beslissing van de wetgevende macht, die tot gevolg heeft het strafbaar feit het kenmerk
misdrijf verliest. !
→ uitgesproken straffen kunnen niet (verder) w’ uitgevoerd en dat hangende strafvorderingen
vervallen!
→ terugwerkende kracht, burgerlijke gevolgen blijven!
D.
Genade!
= een beslissing van de uitvoerende macht waardoor de straf geheel.gedeeltelijk w’
kwijtgescholden, verminderd of omgezet in een andere (lichtere) straf (art. 110 GW.)!
→ enkel mogelijk voor strafrechtelijke straffen, niet voor beveiligingsmaatregelen !
→ veroordeling blijft behouden → blijft op strafregister → kan dienen voor recidive en de
toepassing van de Probatiewet.!
Werkt slechts ex nunc: geen terugwerkende kracht → individueel.!
Genadeverzoek kan w’ ingediend, hetzij door de veroordeelde zelf of door een derde, hetzij
door het O.M. → indien van verzoek: uitvoering straf w’ geschorst met 2 maanden.!
3.3. De uitvoering van de straffen!
A.
De tenuitvoerlegging van de geldboete en de verbeurdverklaring!
W’ uitgevoerd door het Bestuur van Registratie en Domeinen, op initiatief van het O.M.!
B.
De tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen!
Uitgevoerd op initiatief van het O.M en ten uitvoer gelegd door het directoraat-generaal EPI
van de Federale Overheidsdienst Justitie!
Wanneer veroordeling in kracht van gewijsde gaat en de veroordeelde zich noch in vrijheid
bevindt, krijgt hij een waarschuwing zich binnen 5 dagen te melden, anders bevel tot
gevangenneming of vattingsbevel. !
(i)
Algemene beschouwingen!
Vroeger → vanzelfsprekend vrijheidstraf volledig ondergaan!
Wet Lejeune → voorwaardelijke invrijheidstelling, vroeger beslist door minister van Justitie,
later door e Commissies Voorwaardelijke Invrijheidstelling!
(ii)
De door de minister van justitie toe te kennen strafuitvoeringsmodaliteiten!
Bevoegdheid minister van justitie:!
- Uitgaansvergunning (4 en 5 WSU): laat de veroordeelde toe om de gevangenis te
verlaten voor een bepaalde duur die niet langer mag zijn dan 16 uren.!
‣ Om sociale, morele, familiale, professionele, … belangen!
‣ Sociale reïntegratie !
- Penitentiair verlof (6-9 WSU): laat de veroordeelde toe de gevangenis driemaal 36 uren
per trimester de gevangenis te verlaten (slachtoffer wordt verwittigd)!
- Onderbreking van de strafuitvoering (art. 15-20 WSU): schorst de uitvoering van de
straf voor een duur van maximum 3 maanden, die kan worden hernieuwd!
!
!
Strafrecht - Rémy Bonnaffé!
"67
(iii) De door de strafuitvoeringsrechter/strafuitvoeringsrechtbank toe te kennen
strafuitvoeringsmodalitieten!
- Voorwaardelijke invrijheidstelling: wijze van uitvoering van de vrijheidsstraf
waardoor de veroordeelde zijn straf ondergaat buiten de gevangenis, mits naleving van
de voorwaarden die hem gedurende een bepaalde proeftijd w’ opgelegd (art. 24 WSU)!
‣ Veroordeelde moet reeds een gedeelte van zijn vrijheidsstraf ondergaan!
‣ Geen tegenindicaties voor risico!
‣ Sociaal reclasseinfsplan!
- De voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering van het grondgebied of
met het oog op overlevering!
- Beperkte detentie en elektronisch toezicht!
- Opvolging en controle!
- Herroeping, schorsing en herziening van een strafuitvoeringsmodaliteit!
‣ Herroeping: veroordeelde w’ onmiddelijk opnieuw opgesloten!
‣ Schorsing: eveneens onmiddelijk opnieuw opgesloten, maar kan daarna de schorsing
terug opheffen!
‣ Herziening: strafuitvoeringsrechtbank is van oordel dat herroeping of schorsing niet
(langer) nodig is en kan zij de opgelegde voorwaarden verscherpen of bijkomende
voorwaarden opleggen!
- De definitieve invrijheidstelling!
(iv) Oud regime: dat voorlopig nog van kracht blijft voor vrijheidsstraffen van 3 jaar en minder:
de niet-uitvoering van de korte gevangenstraf!
O.M is niet verplicht om de straffen die de rechter heeft uitgesproken ten uitvoer te leggen!
Straffen tot 6 maanden w’ in principe niet uitgevoerd!
4. Uitwissing en eerherstel!
= betreffen niet de straf, maar de maatregelen die kunnen w’ genomen nadat de straf is
ondergaan, teneinde de reclassering van de betrokkene te bevorderen!
4.1. Automatisch uitwissing!
Gebeurt na 3 jaar, te rekenen vanaf de uitspraak → gebeurd automatisch, geen voorwaarden. !
Enkel t.a.v politiestraffen (art. 619 Sv)!
4.2. Eerherstel!
= schrapping uit het strafregister kan enkel plaats vinden ten gevolge van een gerechtelijke
beslissing (art. 621 - 634 Sv)!
→ moet verzoek richten aan de procureur des Konings, uiteindelijke beslissing: kamer van
inbeschuldigingstelling!
Voorwaarden:!
- Alle vrijheidsstraffen moeten ondergaan zijn en alle geldboetes betaald zijn!
- Voorbije 10 jaar geen eerherstel genoten!
- Voor verkrachting, aanranding, zedenfeiten t.a.v minderjarigen dient advies te worden
ingewonnen

PA "OPTICON

Het ontstaan en de ontwikkeling van ons misdaadrecht c.q. straf

Workshop 1: Omgaan met gedragsproblemen

Maak kennis met de auteurs van dit deel IV

download PDF - Wim Bernasco

Lees verder

Ach, ach, wat gaat de tijd toch snel. Vandaag alweer de

Download pdf - Strafrecht Updates

Download - Ars Aequi