Watervogeltellingen in Nederland - Sovon Vogelonderzoek Nederland

Watervogeltellingen in Nederland
Nieuwsbrief seizoen 2014/2015, nr 1, september 2014
Nederland is bij uitstek een land van wetlands en watervogels. Met watervogeltellingen worden
objectieve gegevens verzameld over aantallen, verspreiding en de veranderingen daarin. Het landelijke project vindt plaats in het kader van het Netwerk Ecologische Monitoring en wordt ondersteund
door het Ministerie van Economische Zaken, Rijkswaterstaat Centrale Informatievoorziening en het
Centraal Bureau voor de Statistiek. De landelijke coördinatie wordt verzorgd door Sovon Vogelonderzoek Nederland. De tellingen worden uitgevoerd door een groot aantal waarnemers van vogelwerkgroepen, beherende instanties, provincies en instituten. Er worden maandelijks tellingen uitgevoerd
in monitoringgebieden (alle watervogelsoorten, in Rijkswateren en overige Vogelrichtlijngebieden),
pleisterplaatsen (ganzen en zwanen) en in januari de Midwintertelling.
Nijmegen, 28 augustus 2014
Beste tellers,
Het nieuwe, 40e (!), telseizoen gaat voor de meesten weer
van start. In de zomer is er in een selectie van gebieden
al geteld, die tellers zijn dus al begonnen. Na een erg
natte augustusmaand is er hopelijk nog ruimte voor een
mooie nazomer. Er staat namelijk veel te gebeuren! Op
13 september staat de eerste volledige telling van het
seizoen op het programma, waarbij zowel alle monitoringgebieden en aanvullende ganzen- en zwanengebieden
worden geteld als ook integraal het waddengebied. We
verzoeken alle ganzen- en zwanentellers om in september
te gaan tellen, ook al zullen de arctische ganzen dan nog
niet terug zijn. Volgens het programma is de septembertelling de eerste volledige ganzentelling van het seizoen,
maar we zien dat de teldekking dan toch achterblijft bij
de maanden erna. Kees legt in zijn stuk daarom nog eens
uit waarom we jullie vragen om ook in september te tellen. Ook het invoeren van stippen heeft nog steeds onze
voorkeur.
te tellen in oktober en november (bij voorkeur de prioritaire gebieden (zie kaartje)). Romke en ik gaan hier nog
wat verder op in op de volgende pagina.
Op het vlak van de regiocoördinatoren (RC) is alles ongewijzigd gebleven. Alle huidige RC’s zijn op de achterkant
van de nieuwsbrief te vinden.
We beginnen deze nieuwsbrief (na deze inleiding), anders dan gebruikelijk met informatie over de aankomende Goudplevierentelling in oktober 2014. Een keer in de
vijf jaar, nu zes jaar vindt een zogenaamde binnenlandse
steltlopertelling ook wel Goudplevierentelling plaats.
In de gebieden waar alle soorten worden geteld hoeft er
niets extra´s te gebeuren. We vragen wel aan alle ganzentellers en aan mensen die extra gebieden willen tellen om
in hun gebieden Goudplevieren, Kieviten en Wulpen mee
Een chronologisch overzicht van alle teldata voor dit
seizoen is te vinden op de website onder: https://www.
sovon.nl/teldata. Ik houd het kort want is zoals al aangekondigd veel nieuws. Ik wens iedereen veel succes de
komende maanden met de tellingen!
Veel telplezier!
Menno Hornman
Nederland (binnenland):
Waddengebied:
13 september monitoringgebieden, ganzenen zwanentelling
13 september integrale telling (13:35 – HW
124)
Overige teldata
(tussen haakjes tijdstip hoog water &cm verhoging)
11 oktober monitoringgebieden, ganzen- en zwanentelling
2014
11 oktober steekproeftelling, ganzen- en zwanentelling (12:26
- 126)
8 november integrale telling (10:05 - 122)
13 december steekproeftelling, ganzen- en zwanentelling
(12:44 - 77)
10 januari integrale telling (12:25 - 87)
2015

De digitale invoer van de tellingen verloopt jaarlijks
beter. Er zijn steeds minder vragen en er worden steeds
meer tellingen digitaal ingevoerd. Na bijna tien jaar
digitale invoer komt er maandelijks nog maar een handvol papieren formulieren binnen. Deze worden hier op
kantoor direct ingevoerd waardoor er altijd een volledig
overzicht is van de getelde aantallen. Voor diegene die
nog wel formulieren krijgen maar deze niet meer hoeven is een mailtje naar mij voldoende of even aanvinken
nadat je bent ingelogd onder het kopje “pers. gegevens |
persoonlijke gegevens”.
21 februari steekproeftelling, ganzen- en zwanentelling (11:45
- 90)
21 maart steekproeftelling, ganzen- en zwanentelling (10:40 90)
18 april integrale telling, telling Brand- en Rotgans (10:25 - 86)
2 mei telling Brand- en Rotgans (9:56 – 81)
23 mei integrale telling (13:55 - 100)
20 juni steekproeftelling (13:06 - 111)
15 november monitoringgebieden, ganzen- en zwanentelling
13 december monitoringgebieden, ganzen- en zwanentelling
17 januari midwintertelling, monitoringgebieden, ganzen- en
zwanentelling
14 februari monitoringgebieden, ganzen- en zwanentelling
14 maart monitoringgebieden, ganzen- en zwanentelling
18 april monitoringgebieden, ganzen- en zwanentelling
2 mei telling Brand- en Rotgans
16 mei selectie van monitoringgebieden
13 juni selectie van monitoringgebieden
NB. Bij voorkeur niet van de teldatum afwijken, echter bij slecht weer of andere overmacht kunnen tellingen nog één dag voor tot twee dagen na
de teldatum worden uitgevoerd.
Internationale Goudpleviertelling 2014
In het weekend van 11/12 oktober 2014 vindt
de internationale Goudplevierentelling plaats in
Europa. De telling wordt georganiseerd door de
BTO en de Wader Study Group. Deelnemende
landen zijn onder meer de Baltische Staten, Zweden,
Denemarken, Duitsland, Groot-Brittannië, Bulgarije,
Hongarije en Tsjechië. Voor deze telling hebben
we onze officiële teldatum in oktober een week
naar voren geschoven. In 1996, 2003 en 2008
organiseerde Sovon deze telling in samenwerking
met de Nederlandse Steltloperwerkgroep (NSWG)
als de ‘binnenlandse steltlopertelling’ en toen
trachtten we zo’n beetje heel Nederland te tellen.
Ditmaal richten we onze aandacht vooral op de
gebieden die belangrijk zijn voor Goudplevieren
(prioritaire gebieden) en in iets mindere mate Kievit
en Wulp. Tellers die zo’n gebied al tellen op ganzen
en zwanen verzoeken we tijdens de oktober- én
novembertelling (die laatste is de beste maand
voor de soort in Nederland) ook Goudplevieren (en
Kieviten en Wulpen) te tellen. Daarnaast kun je een
beschikbaar telgebied claimen via de claimkaart op
de Sovon-website: http://portal.sovon.nl/portal/
vacant/deel/1 . Deze kaart laat meteen ook zien
waar de prioritaire gebieden liggen, zie ook de
onderstaande figuur. We streven ernaar om in ieder
geval de prioritaire donkergrijze (Goudplevieren)
gebieden volledig geteld te krijgen.
Deelnemers ontvangen begin oktober de benodigde
info, een speciale goudplevieren-nieuwsbrief en de
mogelijkheid de resultaten evenals andere tellingen
digitaal in te voeren via de Sovon-website. Voor
meer informatie [email protected]. Over
de voorgaande tellingen verscheen eerder dit jaar
een artikel in Limosa, te lezen en downloaden via
https://www.sovon.nl/nl/publicaties/pleisterendegoudplevieren-en-kieviten-nederland.
Romke Kleefstra & Menno Hornman
Steltlopertelling
prioriteit
Hoog (Goudplevier)
Laag (Kievit, Wulp)
Figuur prioritaire (en minder prioritaire) gebieden
Goudplevierentelling (binnenlandse steltlopertelling).
Ganzen en zwanen
Het ganzen- en zwanenseizoen gaat zoals gebruikelijk
van start met de telling van Grauwe Ganzen in september. Naast de telling in de zomer, die voornamelijk door de wildbeheerseenheden wordt uitgevoerd,
is deze septembertelling bij uitstek geschikt om de
omvang van de Nederlandse populatie te bepalen. Tot
een aantal jaren geleden was het nog gebruikelijk dat
in september al veel “noordelijke” Grauwe Ganzen
(met name van de Noorse populatie) ons land aandeden. Vooral in de noordelijke provincies verschenen in
de tweede helft van augustus ganzen met Noorse halsbanden. Dat lijkt veranderd. Tot en met 26 augustus
was in geese.org nog geen enkele Grauwe Gans met
een blauwe halsband gemeld. Daarentegen werden
wel veel vogels met groene halsbanden, van Nederlandse origine afgelezen. Een uitgebreidere analyse
van de halsbandgegevens zou moeten uitwijzen of we
hier te maken hebben met een structurele verandering
in de trekstrategie van de ganzen.
In de afgelopen jaren startte een aantal van jullie pas
in oktober met de ganzen- en zwanentelling. Mede
met het oog op de groeiende omvang van de Nederlandse broedpopulaties willen we hierbij nog eens
de oproep doen jullie telgebieden ook in september
te gaan tellen, en dan niet alleen op Grauwe Ganzen,
maar op alle aanwezige ganzen en (Knobbel)zwanen.
Vooral in Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht
zijn er veel telgebieden waar in september meestal
nog geen bezoek aan wordt gebracht. Dit zijn allemaal
provincies waar zich in september aanzienlijke concentraties ganzen ophouden, niet alleen van Grauwe
Gans, maar plaatselijk o.a. ook van Canadese Gans.
Het vastleggen van deze aantallen vormt een goed
ijkpunt om ook de cijfers uit de zomer in een bredere
context te kunnen plaatsen. Om dezelfde reden worden in een aantal gebieden ook leeftijdstellingen van
Grauwe Ganzen en Canadese Ganzen uitgevoerd om
zo inzicht te krijgen in de broedresultaten.
Over de situatie in de arctische broedgebieden is nog
weinig nieuws doorgesijpeld. In ieder geval hebben
medewerkers van het NIOO/Vogeltrekstation een
succesvolle expeditie naar de broedgebieden van de
Brandgans in de Pechora Delta in NW-Rusland achter
de rug. Tijdens deze expeditie werd een groot aantal
Brandganzen van een nieuwe zwart-witte kleurringcombinatie voorzien, en werden vogels uitgerust met
de bekende GPS loggers van de Universiteit van Amsterdam (Uva-BiTS, zie http://www.uva-bits.nl/). In
de afgelopen jaren was de dichtheid aan kleurringen
in groepen Brandganzen wat afgenomen, maar met
deze “vers” geringde vogels loont het dus de moeite
groepen Brandganzen goed op ringen te scannen.
Meer informatie over het project is te vinden bij het
NIOO (https://www.nioo.knaw.nl/en/users/tlameris).
Succesvolle nieuwe ringvangsten waren er ook in
Nederland. De Werkgroep Casarca slaagde er opnieuw in ruiende Casarca’s op het Eemmeer te vangen en van gele halsbanden te voorzien (in totaal 64
individuen). De in 2013 geringde vogels hebben al
een schat aan gegevens opgeleverd en laten zien dat
populaties Casarca’s in Zwitserland en Duitsland via
de Nederlandse ruiplek met elkaar zijn verbonden.
Er werd zelfs een kleurring gezien in Zuid-Zweden,
maar helaas kon niet worden achterhaald of het om
een Nederlandse vogel ging (enkele vogels hebben
alleen kleurringen, en ten minste een vogel heeft z’n
halsband verloren en is dus alleen via de gele pootring
te identificeren).
Ook van de nieuw geringde vogels zijn de eersten
inmiddels in Zwitserland en in Duitsland verschenen.
Meldingen van geringde Casarca’s kun je doorgeven
via www.geese.org. De website www.geese.org zal overigens in de komende maanden ook een gedaantewisseling ondergaan. Achter de schermen wordt gewerkt
aan een vernieuwde invoermodule die de invoer
gebruikersvriendelijker maakt.
Kees Koffijberg
Slaapplaatsen: teldata 2014/15 en coördinatie-wijziging
Het is weliswaar nog zomer maar ook het slaapplaatsseizoen is al weer begonnen. Momenteel worden
slaapplaatsen van sterns geteld, en in september trappen we officieel af met de eerste telling van Wulpen.
We hebben alle teldata voor seizoen 2014/15 op een
rij gezet, en er is een verandering in de coördinatie.
Teldata
Voor elke soort zijn er twee telmomenten per seizoen,
maar extra tellingen zijn altijd welkom. Voor Grote
Zilverreigers hebben we ook in december weer een
datum geprikt - facultatief weliswaar - want veel mensen willen die decembertelling gewoon voortzetten.
Starttijden zijn uiterlijk een half uur voor zonsondergang of één uur voor zonsopgang. Voor alle tellingen
geldt dat er een tweewekelijkse telperiode is rondom
de teldatum. Dit geeft watervogeltellers de mogelijkheid om hun tellingen op dezelfde dag te combineren
(b.v. eerst uitvliegende ganzen op de slaapplaats tellen
en vervolgens starten met de dagtelling van watervogels). In oktober is er een eenmalige landelijke tellingen van Spreeuwen in het kader van het Jaar van de
Spreeuw.
Coördinatie wijziging
Vanaf dit seizoen is de regionale coördinatie komen
te vervallen. Zoals bij de meeste meetnetten bij Sovon
werken we voortaan met één landelijk coördinator
als aanspreekpunt. Dankzij de inspanningen van Jan
Schoppers, Jelle Postma, Vincent de Boer en Albert
de Jong (en daarvoor Jan-Willem Vergeer) hebben we
in een tijdsbestek van vijf seizoenen een waarnemersnetwerk opgebouwd van zo’n 500 mensen die jaarlijks
een prachtige hoeveelheid slaapplaatsgegevens verzamelen. En dan te bedenken dat we in 2009 praktisch
op nul begonnen. Iedereen heel erg bedankt daarvoor
en ik hoop dat het enthousiasme onverminderd groot
blijft!
Ik wens iedereen vast een heel fijn seizoen! In de
handleiding is veel informatie terug te vinden, op
onze website staan de telrichtlijnen per soort, en voor
vragen kun je altijd contact met de Meetnetcoördinator.
Olaf Klaassen
Tabel. Teldata van slaapplaatstellingen in seizoen 2014/15
Datum
Type telling
6 september 2014
18 oktober 2014
25 oktober 2014
8 november 2014
20 december 2014
10 januari 2015
7 februari 2015
21 februari 2015
14 maart 2015
4 april 2015
Slaapplaatstelling Wulp
Slaapplaatstelling Grote Zilverreiger, Aalscholver
Slaapplaatstelling Spreeuw (Jaar van de Spreeuw)
Slaapplaatstelling ganzen, zwanen
Slaapplaatstelling Grote Zilverreiger (facultatief)
Slaapplaatstelling ganzen, zwanen
Slaapplaatstelling Wulp
Slaapplaatstelling Grote Zilverreiger, Aalscholver
Slaapplaatstelling Scholekster, Kemphaan, Grutto
Slaapplaatstelling Scholekster, Kemphaan, Grutto
Zon op
Zon onder
07.00 uur
08.10 uur
08.23 uur
07.48 uur
08.45 uur
08.44 uur
08.08 uur
07.41 uur
06.55 uur
07.06 uur
20.15 uur
18.39 uur
18.25 uur
16.59 uur
16.30 uur
16.51 uur
17.39 uur
18.05 uur
18.42 uur
20.19 uur
Waddenzee: ‘Juvenielarme’ zomeraantallen van Kanoet, Drieteen en Krombek
Zoals gebruikelijk staan ons weer vijf integrale
hvp-tellingen te wachten. Naast de vaste maanden
september, november, januari en mei, is april dit
jaar als extra maand uitverkozen. Voor september
mogen de verwachtingen alvast hooggespannen zijn.
Het aanbod aan nonnetjes (Macoma balthica) lijkt
op verschillende plekken redelijk gunstig, waaronder op de Ballastplaat, en dat kan de Kanoet in de
kaart spelen. De afgelopen jaren droeg een verbeterd
voedselaanbod in ieder geval bij aan grotere aantallen tijdens de integrale hvp-tellingen, zoals vorig jaar
augustus (225.000) en september (272.000). In augustus jl. werden op sommige plekken ook erg grote
aantallen gezien, zoals tijdens de steekproeftelling op
Engelsmanplaat en –rif alleen al 37.000 individuen.
Ondertussen werden buiten de reguliere tellingen om
grote aantallen gezien bij Westhoek (ca. 8000) en in
de regio Griend-Richel-Vliehors (ruwe schatting van
ca. 60.000). Kortom, voor de integrale van september
mogen we wat deze soort wederom onze borst nat
maken. Wat echter aan de groepen Kanoeten opvalt
is dat er amper juveniele vogels in te vinden zijn. Dat
geldt niet alleen voor de Kanoet. Ook in groepen Rosse Grutto’s en Drieteenstrandlopers zijn juvenielen
uiterst schaars. Bij de Drieteenstrandloper wordt de
jaarlijkse aanwas van juveniele dieren in de populatie
gevolgd door internationaal georganiseerde jongentellingen op hvp’s in het kader van Jeroen Reneerkens’
Metawad-onderzoek naar de soort. Niet alleen langs
de Noordwest-Europese kusten wordt gekeken, maar
ook langs de West-Afrikaanse kusten van Guinea-Bissau en Senegal. Daarmee werden in 2013 bijna 17.000
drietenen op leeftijd bekeken! In 2013 was het broed-
succes nagenoeg gelijk aan dat van 2012. In 2013
bedroeg het aandeel juveniele Drieteenstrandlopers
in de populatie zo’n 14%; in 2012 was dat 12%. De
broedsuccessen op Groenland in het afgelopen voorjaar waren beroerd en dat is ook te zien in de groepen
die op het Nederlandse wad te zien zijn. Op Griend
piekte de drieteen kortstondig met een maximum van
8000-9000 individuen, met gekleurringde vogels uit
zo’n beetje alle landen waar de laatste jaren drietenen
gekleuringd zijn, maar jongen waren er amper (med.
Jelle Loonstra & Jeroen Reneerkens).
Ook voor de Krombekstrandloper lijkt dit het geval
te zijn. De soort trekt snel door onze Waddenzee, met
adulten begin augustus en juvenielen ongeveer een
maand later, en is eigenlijk alleen langs de Friese kust
(Westhoek-Zwarte Haan) in redelijke aantallen te
zien. Met wekelijkse, soortgerichte tellingen buiten de
reguliere hvp-tellingen om werd eind juli bij Westhoek een piekaantal van 4400 krombekken geteld.
Bij het schrijven van deze nieuwsbrief waren daar
eind augustus nog amper krombekken te vinden en
dat is geen goed teken als het om jongenaanwas gaat.
Vorig jaar werden er begin september nog bijna 2500
krombekken gezien.
Mocht de gelegenheid zich voordoen, probeer dan
maar eens het aandeel jongen in een groep steltlopers
of meeuwen te bepalen. Dergelijke aanvullende gegeven op de hvp-tellingen zijn altijd welkom. Tel ze!
Romke Kleefstra
Watervogeltellingen (Alle coördinatoren zijn telefonisch te bereiken via 024-7 410 410)
• projectcoördinatie Menno Hornman ([email protected])
Michel Klemann ([email protected])
• formulieren etc.
Wie coördineert wat: regiocoördinatie
De eerstgenoemde persoon coördineert de maandelijkse tellingen, voor de midwintertelling is er soms een aparte coördinator.
(ZO) Zoute Delta
(NH) Noord-Holland
(ZH) Zuid-Holland
(ZL) Zeeland
(FR) Friesland (GR) Groningen
(DR) Drenthe
Mervyn Roos (06-12 21 81 34, [email protected])
Michel Klemann (024-7 410 410, [email protected])
Jan-Willem Vergeer (024-7 410 410, [email protected])
Jan-Willem Vergeer (024 7 410 410, [email protected])
Romke Kleefstra (06-10 64 66 40 [email protected])
Kees Koffijberg (024-7 410 410, [email protected]), Midwintertelling VACANT
Jaap Ruiter (0591-382070, [email protected]), Midwintertelling Harold Steendam (0592-273845, harold_
[email protected])
(FL) Flevoland
Jan Schoppers (024-7 410 410, [email protected])
(OV) Overijssel
Symen Deuzeman (024-7 410 410, [email protected])
(GL) Gelderland
Jan Schoppers (024-7 410 410, [email protected])
(UT) Utrecht
Michel Klemann (024-7 410 410, [email protected])
(NB) Noord-Brabant Vincent de Boer (024-7 410 410, [email protected])
(Li) Limburg Ton Cuijpers (0475-551579, [email protected])
(WG) Waddengebied Romke Kleefstra (06-10 64 66 40 [email protected])
(RG) Grote Rivieren Jan Schoppers (024-7 410 410, [email protected])
Informatie over coördinatie in (IJ) IJsselmeergebied, (RM) Randmeren, (BR) Beneden Rivieren, (NZ) Noordzee via Sovon Menno
Hornman (024-7 410 410, [email protected])
Deze nieuwsbrief wordt toegezonden aan tellers en/of coördinatoren. De resultaten van de komende telling a.u.b. zo spoedig mogelijk
naar Sovon Vogelonderzoek Nederland, Antwoordnummer 98189, 6500 VA Nijmegen sturen. Vergeet niet de gebiedscodes in te vullen. Een postzegel is niet nodig!!
Nb! In deze nieuwsbrieven genoemde aantallen zijn voorlopig en vaak nog onvolledig! Ze zijn dus niet geschikt voor verder gebruik.