[III. 1489]
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DE CONINC VAN VRANCKERIC.
Ghistele verbarnt vande vianden1. Den ambassadeur van Inghelant2, een archidiaken , arriueirt te Brugghe, vp tfaict vander Inghelsche lakenen te Brugghe te bringhen, [ende
hij] was met grooter solempniteit inghehaelt; [hij] ghinc te logiste tot Jan Canneele, clerc
van weeze4, achter de Halle. Meestre Jan Carondelet, cancellier van Bourgoingne, een van
de gheuanghene die te Ghent beuolen waren by die van Brugghe5, ontsleghen zonder de
wete van die van Brugghe vut vanghenesse; men zeyde dat die van Ghendt ontfaen hadden
4000 lib. gr.
Die van Bruessel6 intercipieren zeker brieuen vanden hertoch van Sassen7, ghescreuen an
zeker persoonen vander stede. Tghemeente loopt ter Mart, in de wapene. Twee persoonen
worden openbaerlic ghepijnt. Die van Bruessel8 belouen in gheender maniere te scheeden
[f 458 v]
3
1
Bethune, Épitaphes, III, 359: “Te Ghistelle zijn van ouden tijden, veele schoone
groote costelijcke tomben gheweest van die heeren van Ghistelle ende veele ander heeren
ende vrouwen; de welcke al te nieten zijn van den brande, als de kercke verbrande, zoo datter
alle de memorien te nieten zijn.”: 28 december 1488; Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe,
II, 435; Despars, Cronycke, IV, 428: 31 december 1488. Cfr. supra n. .
2
[In margine] JANUARIUS [1489]. Die van Ghendt ende Iper, zoo ooc zommeghe
weuers ende die hemlieden gheneirden in Inghelsche wulle: cause dat men de Inghelsche
laken hier niet en hadde. Want zij lettel tprofit vander stede zochten. (Blockmans, Handelingen 1477-1506, I, 489, nr. 322: “Meester Jan Van der Vaedt, pensionaris [van Ieper],
[...] ghesonden te Brugghe bij den ghedeputeerden van den anderen tween Leden slands
van Vlaendren, omme met hemlieden communikierende tanhoorene de openinghe van den
ambassade van Inghelant angaende der aliancie ende entrecourse van der coopmanscepe
tusschen der croone van Ingheland ende den voors. lande van Vlaendren.” : 16 januari-6
februari 1489 (n.s.). Wij onderlijnen. Cfr. Ib., 492-494, nrs. 325 & 327.
John Arundell (^ Londen 15 maart 1504) M.A., bisschop van Lichfield en
Coventry (1496) en van Exeter (1502-1504). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
3
4
Het Boeck, 258: 15 januari 1489.
5
Brugghe ) add. folio 422. Zie ook f. 421 v.
6
[In margine] Brieuen intercipiert.
7
Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 437: “Aldus passeerde geheel het voorjaar: en middelertydt was den Roomschen Koning met den Keyser, synen vader, naar Duytslandt getrocken, laetende als syne Stedehouders tot bestieringe van het Landt, Albert, Hertog
van Saxen, ende den Graeve Engelbert van Nassauw.”
8
[In margine] Bruessel wilt [willen: hs.] bliuen an de zyde van die van Brugghe.
het dagboek van romboudt de doppere
361
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DE CONINC VAN VRANCKERIC.
van Vlaendre. De heere Desquordes1, stedehouder vanden coninc van Vranckerijc int
quartier van Artois ende Picardie, arriueirt te Doornick; aldaer dat by hem trecken de
ghecommitteirde van Ghendt. Antheunis Losscaert, burchmeester vander Courpse van
Brugghe, Jan van Riebeke, Jan de Hamer, meestre2 Pierre van Houtte ouer die van Brugghe, de
ghecommitteirde van Ipere, van Bruessel, van sHertoghenbosch ende van Lueuene [trecken
naer Doornick] omme te commu[ni]quieren van payse3.
Ghebodt te Brugghe4 dat alle de gonne die in sau[l]die waren binnen Brugghe5, [zouden]
vertrecken van stonden an naer Oudenburch, vp de verbuerte van een Let; ende dat niement wederkeeren zoude zonder pasport. Die van Ghendt6 met de Fransche garnisoenen,
meenen vitalie te voeren te Bruessel; maer [zij] moesten wederom keeren, duer dat de
Henewiers ende de vianden daer teghen waren. De graue van Zonneberghe7 dootghesleghen vande Ghentenaers ende Fransoisen voor Grimberghe; [hij] wiert begrauen tAndwerpen met ander edelmannen. Antsamen8 ghewonnen ende verbarnt van onser zyde, twelc
huus, ons volc, veel inders ghedaen9 hadde. Want die van Dixmude namen daer in
1
[In margine] De heere Desquordes arriueirt te Doornic[k] vuter name vanden
coninc van Vranckerijc (Brésin, Chroniques, 51 & E.C. II, f. [260] va: 6 februari 1489 (n.s.);
Histoire des Païs-Bas, 730; Molinet, Chroniques, II, 79-83: 14 december 1488; Surquet,
Mémoires, 569-570).
2
[In margine] Ghecommitteirde van Brugghe, van Ipere, van Bruessel ende andere
trecken naer Doornick (Blockmans, Handelingen 1477-1506, I, 489-491, nr. 323: 3 januari-12
februari 1489 n.s.; E.C. II, f. [260] va: 8 februari 1489 n.s.). Cfr. Gachard, “Lettres inédites”,
210-211, nr. 80: 16 januari 1489 n.s.
3
Despars, Cronycke, IV, 429-430: 7-16 februari 1489 n.s.
4
[In margine] Ghebot van Brugghe (Franchoo, Varsenare, II, 25, IV, 116 & Het
Boeck, 258: 17 januari 1489 n.s.).
5
Brugghe ) ende vertrecken hs.
6
[In margine] Die van Ghendt wort het passaige belet om naer Bruessel te trecken
met vitalie.
7
[In margine] FEBRUARIUS [1489]. fº 448 add. hs. De graue van Zonnebergh doot
ghesmeten vande Ghentenaers.
8
[In margine] Antsame verbarnt om dat die van Dixmude huerlieder refuge daer in
namen (Van de Putte, “Chronique”, 32; Vlaamsche Kronyk, 266).
9
ghedaen ) ghedaen herhaling hs.
Chronike116.wpd
362
het derde boek : 1489
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DE CONINC VAN VRANCKERIC.
huerlieder refuge. De Fransoisen1 ende ons volc ligghende voor Dixmude, moeten vertrecken duer dat die van Dixmude een dyck in staken; ende [zij] trocken naer Thorout2 ende
Werckene3.
1
[In margine] Die van Dixmude steken een dyck in zo dat ons volc vertrecken moeste
[moesten: hs]. (Heindericx, Jaerboeken van Veurne, II, 196: 18 januari 1489 n.s., in een
andere versie).
2
Torhout, (Fr.: Thourout), stad, prov. West-Vlaanderen, arr. Brugge, B. (de Flou,
WT, XV, 859-872; [J.]-O. Delepierre. “Notice sur la Ville de Thourout”. ASÉB, (1e Reeks,
II), II (1840), 368-372; J. Mertens. “Torhout”. GB, II (Brussel, 1980), 1105-1108; Moreau,
Dictionnaire, I, 268; Surquet, Mémoires, 567).
3
Werken (Fr.: Wercken), gem. in de kasselrij van het Brugse Vrije, dgm. ZarrenWerken, prov. West-Vlaanderen, arr. Diksmuide, B. (D. Dalle. “Werken”. GB, II (Brussel,
1980), 1204-1205; de Flou, WT, XVII, 279-284).
het dagboek van romboudt de doppere
363
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DE CONINC VAN VRANCKERIC.
Oorloghe in Hollandt tusschen de Houcx ende Cabillaux1. Om dat de Houcx ghecocht
ende betaelt hadden Maximilianus, den Roomsch coninc, tgouuernuerscip van Hollandt,
tzelue2 estimerende twintich dusent guldens tsiaers, metten welcken zy besconcken
hadden Wulfaert van Borsele, graue van Bouchain, heere vander Vere3. Om twelcke de
Cabillaux zeer tonvreden waren: [zij] wilden de naerste wesen, ende presenteirden den
coninc der Romeinen also veel ghelts als de Houcx hem betaelt hadden. Want [zij] wilden
daer mede bescincken ende gouuerneur maken de heere van Rauestain. De heere van
Bredenroode4, hem houdende an de zyde vanden Houcx ende Vlaendre, neempt in5 de
stede van Vtrecht, Montfort6, Schiedam7 ende ander platsen. De heere van Iselstain,
gheheeten scheluwe Ghys, vliet te Vtrecht vp tSinte Cathelinekercke8.
Te Ghendt9 was ghestatueirt dat men niement vande ghevanghen vianden in gratie
ontfaen zoude. Twelc zij ter executie leyden ende onderhielden. Want men hijncker by X of
XII te gader, zonder vp yement regart te nemen, al dat gheuanghen wiert. Wort
ghehanghen zonder ghenade; men spaerde niement; om de minste moeijte, men
versmoorder vele in[t] Schelde10. Te Brugghe in contraire11, dede men lettel justitie. Want
1
De Fouw, Philips van Kleef, 200; Van de Putte, “Chronique”, 32.
2
[In margine] Houcx ende Cabillaus in Hollandt (Vlaamsche Kronyk, 266).
Wolfert VI van Borselen (ca. 1430 - ^ Gent 29 april/4 mei 1486). Zie Bijlage :
Prosopografie, nr. .
3
4
[In margine] Heere van Bredenrode.
5
[In margine] De heere van Iselstain, ghezeit “Scheluwe Ghijs” (Surquet, Mémoires, 568).
6
Montfoort, stad, prov. Utrecht, aan de Hollandse Ijssel, N.
7
Schiedam, stad, prov. Zuidholland, N., veroverd op 14 februari 1489 n.s. (J.J. Mak. “Een
onbekend Rederijkersspel over de mislukte Aanslag op Schiedam in 1489”. Tijdschrift voor
Nederlandse Taal- en Letterkunde, LXVI (1949), 285-304, hernomen & geciteerd in: Id., Uyt
Ionsten versaemt. Retoricale Studiën 1946-1956, (Zwolse Reeks van Taal- en letterkundige
Studies, VI), Zwolle, 1957, 171-191, met lit.).
8
9
[In margine] Statut te Ghendt, dat men gheen gheuanghenen rentsoneren zoude, maer
dat men die doot slaen zoude, om corte oorloghe te maken (Memorieboek der Stad Ghent, I,
354).
10
Schelde, rivier in Noord-Frankrijk, België en Nederland (Moreau, Dictionnaire, I, 113,
II, 99).
11
[In margine] Te Brugghe dede men al contraire dan te Ghendt (Gailliard, Table
analytique, 245-249).
het dagboek van romboudt de doppere
365
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DE CONINC VAN VRANCKERIC.
watter gheuanghen wiert, liet men loopen; men zach duer de vynders, vut vreeze (zoo men
zeyde) dat de patienten te vele zouden moghen gheclapt hebben; ende die in state ende eere
zaten, ghewroucht ende gheaccuseirt [f 459 r] hebben, zo dat bij faulte van justitie militaire,
[t]ghincter al qualick ende sober regimente. Volc1 van cleender qualiteit ende experientie,
stoute leechganghers gheen middel hebbende om leuen, vercreghen commissien van
capitainsscepren ende van beuelen. [Zij] domineirden zeere ende creghen dueverhandt,
pillierende ende roouende vrienden als vianden. Wat clachte datter ouer quam, men deder
gheen correctie; twelc causeirde langhe ende gheduereghe oorloghe. Want, wie datter
verloos, zij deden profit. Wantrauwicheit ende dissidence, deene teghens dander, regneirde
zeere. Wie datter gheuanghen wiert, alzo wel van deen zyde als van dander zyde, elck
weiste zijn rentson waer mede hij ontstaen zoude; ruter teghen ruter, landscnecht teghen
landscnecht, men kende alomme [t]ghelt. Maer scamel poorters, cooplieden,
ambochtslieden, ende landslieden, moestent al betalen ende den coopman goet doen; ende
[zij] wierden ghepersequ[it]eirt totter doot, om huerlieder ghelt te ghecrighen.
1
[In margine] Cause van langhe ende continuele oorloghe.
Chronike117.wpd
366
het derde boek : 1489
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DE CONINC VAN VRANCKERIC.
Solempnelen eedt te Brugghe ghedaen by die vander Wet vuter name vanden hertoch
Philips, huerlieder natuerlick heere ende prinche,
1
de heere vander Gruuthuze, mer Philips van Cleuen, mer Jacop van Huele, heere van
Lichteruelde, balliu van Brugghe2, de hooftmannen, notable, alle de dekins ende die in eede
waren.
“OMME DIESWILLE dat de vianden ende quaetwillende vander stede3 van
Brugghe meenen ende daghelicx openbaer zegghen ende practizeren by diuersche
middelen te zoucken omme discoort ende tweedrachticheit te makene binnen der zelue
stede, omme te bet thuerlieder meeninghe te commene ende dese stadt ende inzetene
van diere in desolatien ende eeuwelicke verdernesse ende destructie te bringhene –
zoo es by de heeren vanden edelen Rade van hooghen ende harde[n] moghende
prinche, mer Philips van Cleuen ende vander Marcke, stedehouder general ons harde
gheduchts heere ende prinche shertoghe Philips, graue van Vlaendre &c., myn heere
vander Gruuthuze, capitain, balliu, scoutheeten, burchmeesters, scepenen, Raden,
notable, hooftmannen vander poortrie, dekenen vande ambochten ende neeringhen,
ouer hemlieden ende alle tghemeente vande voorseide stede van Brugghe ende den
ghemeenen buuck van diere – omme de meeninghe tvoorstel ende vutgheuen vande
voorseide vianden te confonderene, te anithleren ende onwarachtich te makene, ende
openbaerlic te betooghene dat binnen der zelue stede alle eendrachticheit, accort,
minne ende vriendscap regnere – ghesaemdelic ende eendrachtelic, by aduise ende
ouereendraghen van elcandren, met ryphede van rade gheraempt ende ghesloten,
hopende, by der hulpe ende gratie van Gode, in goede eendrachticheit met elcanderen
te leuen ende voortan te bliuen totter doot ende de voorseide vianden vromelic te
wederstane.
[1] Eerst, zoo hebben zij bij ghemeenen ouereendraghen ende accorde als vooren,
omme de weluaert vande voorseide stede van Brugghe ende alle de inwonende van
1
[In margine] Confederatie ende solempnelen eedt vander ghealieirde met Brugghe (Het
Boeck, 264-265: “Item up den 23sten dach van Spurkele, anno [14]89, doe zo was tghemeente
van der stede van Brugghe, dat es den ghemeenen buuc van der stede voorseid, alzo wel den
poorters van der voorseide stede, als de ambochten, om te zweerne, ende al den zelven
ghelyken heet te doene, ende te houdene, ende thonderhoudene alle den zelven heet, die /
belooft ende ghezwooren was, up den 20sten dach, up der schepenen huus, voor alle de
nottabele voorzeyd, van ooftmannen ende van den dekenen, ende van haren heed, ende honder
de porterye ende elc led van den ambochten, zo quamen 2 schepenen ende eenen clerc, ende
alzo dede elc zinen heed, in kennesse van schepenen.” & Vlaamsche Kronyk, 266: 23 februari
1489 n.s.).
Jacop van Huele, van Heule (^ 1508), heer van Lichtervelde. Zie Bijlage :
Prosopografie, nr. .
2
3
vander stede ) vander stede vande stede herhaling geschrapt hs.
het dagboek van romboudt de doppere
369
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DE CONINC VAN VRANCKERIC.
diere, elc den anderen met ongheveinstheden ende warachteghe herte vergheuen ende
quite ghescolden ende alsnu vergheuen ende quite schelden alle gramscepen, twisten
ende differenten. Die zy doen teghens den anderen, van voorleden tyden tot desen
daghe toe ghehadt of ghedreghen moghen hebben heymelic oft openbaer, ter cause van
dese teghe[n]woordeghe oorloghe ofte anderssins; houdende de zelue twisten,
gramscepen ende differenten voor doot ende ghesmolten als of die noijt ghesciet
waren, zonder dat zij daeromme in toecommende tyde doen den anderen eenich
verwijt, of vermaninghe zullen meenen of mueghen doen. Ende of yement – wie hy
ware – eenighe woorden sprake of zeyde tot den anderen, daer vut commotie of
tweedrachtichede ende ghescil risen mochte, dat die zullen ghecorrigiert worden
zonder eenich dissimulatie, naer gheleghentheit1 vander sticke ghelyck ende alzoo
men doen zoude in tyde van payse.
[f 459 v] [2] Voort zoo hebben zij melcanderen belooft ende toeghezeit ende bliuen
by desen in goeder trauwen ende zweeren ten Heleghen elcanderen wel ende
ghetrauwelic hulpe ende bijstandichede te doene met liue ende met goede in dese
teghe[n]woordeghe oorloghe. Ende dat zij de vianden van dese stede vromelic ende
ghetrauwelic met huerlieder macht zullen wederstaen. Ende dat zij ooc nummermeer,
deen zonder dander, pays, bestant noch gheenderande tractaet maken noch angaen en
zullen van deser jeghe[n]woordeghe oorloghe, zonder vulle wetene, consent vanden
voorseiden mer Philips van Cleuen noch vande andere onse ghealierde,
achteruolghende der vnye ende payse letstmael te Brugghe ghemaect, indien zy
derghelycke doen willen.
[3] Ende of in toecommende tyden ghebuerde dat eenighe goede mannen – het ware
mijn voorseide heere vander Gruuthuze, capitain, balliu, scoutheeten, die vander Wet,
die vander notable, hooftmannen, dekenen vander ambochte ende andere inghezetene
van deser stede – om dese teghe[n]woordeghe oorloghe wille ofte omme ander zaken
vuter oorloghe sprutende, gheaccuseirt, gheuanghen of anghetast worden by de
Maiesteit vanden Roomschen coninc of by andere hertoghen of andere heeren, wie hy
ware, of by huerlieder ghecommitteirde, daer omme de zelue heere vander Gruuthuze,
balliu, scoutheeten, die vander Wet, notable, hooftmannen, dekenen ende andere
goede mannen, in eenighe laste van liue of van goede zoude mueghen commen, zoo
hebben zy by accorde ende ouereendraghen als vooren, belooft ende belouen
melcanderen, ende deen den anderen, van diere zake ende laste te verandwoordene
ende te bescuddene, ende deen den anderen metten ghemeenen goede van deser stede,
daerof scadeloos te ontlastene.
[4] Inschelijcx zoo accorderen ende consenteren wy eendrachtelic in de wake
gheordonneirt by den heere, Wet, hooftmannen, dekenen, wel ende ghetrauwelic te
1
naer gheleghentheit ) naer ghele ... rasuur in fine hs.
Chronike118.wpd
370
het derde boek : 1489
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DE CONINC VAN VRANCKERIC.
onderhoudene ende te helpen onderhouden, volghende den lasten voorghebode daerof
ghedaen, ende vp de peine ende correctie daer in begrepen.”
É* * *É
Dese voornoomde vnie ende accort was gheconfirmeirt by eede1, den 20sten Sporcle 1489,
ten Scepenhuze deser stede ende de ghementioneirde custen den Bouck ende tHelich
Cruce; zoo oock daer deden, in de poortrie, elc poorter onder zijn disenier2, ende in3 den
ambochte, elc ambochtsman [onder] zynen deken, al ter presentie van twee scepenen; ende
elc ambocht ghijnc tsnoens eten ende maken groote chiere met zynen volcke.
De coninc vander Romeinen4 dede groot debuoir in Hollandt om hemlieden te
persuaderen dat zij eendrachtelic hem zouden willen by bliuen ende de querelle annemen
teghens Vlaendre; maer [hij] en conste de principale stede niet ghecrighen, nochte de
beneuolentie vander ghemeente, zo dat hij daer qualic ghelt5 ghelichten coste.
Brieuen diffamatoire6 in diuersche platsen te Brugghe gheuonden dat – [als] men doot
slaen zoude Mer Jan van Nieuwenhoue, Jan van Riebeke, Jan de Keyt, Willim Moreel7
ende andre – men zoude haest paijs hebben.
1
Het Boeck, 264: 20 februari 1489 n.s.
2
dis(s)enier, znw., m., hoofdman van tien manschappen (MNW, II, 214; Verdam,
Middelnederlandsch Handwoordenboek, 138).
3
in ) onder hs.
4
[In margine] Den coninc der Romeinen doet groot debuoir dat die van Hollant zouden
willen de querelle met hem annemen teghen Vlaendre. MAERTE [1489]. (Surquet,
Mémoires, 571).
5
ghelt ) ghelt ghelt herhaling geschrapt hs.
6
[In margine] Brieuen diffamatoire vande quaetwilleghe.
Willem Moreel senior (Lat.: Guillelmus Morellus), heer van Oostcleyhem (^ 1501). Zie
Bijlage : Prosopografie, nr. .
7
het dagboek van romboudt de doppere
371
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DE CONINC VAN VRANCKERIC.
De Duudschen1, onse vianden, verbarnen het dorp Hassche2 met het volc dat in de
kercke gheuloden was. Ghele3, een dorp in Brabant4, verbarnt by Mer Philips van Cleuen;
maer zijn volc vercreech daer veel butinck5. Daer waren gheuonden veel zoete ende heete
wyne6, de welck mer Philips dede verbarnen om dat zijn volc hemlieden zoo droncke daer
in droncken dat al quaet was, dat zij bedreuen. De prochie Langhemart7 verbarnt vander
garnisoene van Dixmude8 ende Becelare. Groote dierste9 te Andwerpen ende te Bruessele.
Vilvoorde10 verbarnt by mer Philips van Cleuen. Het entrecours vander coopmanscepe11
tusschen den coninc van Inghelant12 ende zyn onderzaten ouer een zyde, ende tusschen
hertoch Philips, onsen prinche, ende de Drie Leden sLandts van Vlaendre ouer ander zynde,
ghepublieirt zeer solempnelic te Brugghe.
1
[In margine] Hassche verbarnt ende tvolc dat in de kercke was (Histoire des Païs-Bas,
733-734).
2
Asse, gem., prov. Brabant, arr. Halle-Vilvoorde, B.
3
[In margine] Mer Philips van Cleuen verbarnt Ghele in Brabant ende dede al de heete
wynen ende zoete wynen verbarnen om dat zyn volc zoo droncke droncken.
4
Geel, gem. in de in de prov. Antwerpen, arr. Turnhout, B. (H. de Kok. “Geel”. GB, I
(Brussel, 1980), 266-268).
5
6
D. i. brandewijn (Fr.: eau de vie), Heete wynen of Leevende watre, likeurwijn (Gailliard,
Glossaire flamand, 331-332; Id., Table analytique, 123, 447-449; Gilliodts-Van Severen,
Inventaire, IV, 445-446, V, 242).
7
[In margine] Langhemart verbarnt ende Viluoorde.
8
Langemark, gem. prov. West-Vlaanderen, dgm. Langemark-Poelkapelle, arr. Ieper, B. (de
Flou, WT, IX, 183-195; F. Patou. “Langemark”. GB, I (Brussel, 1980), 543-544).
9
[In margine] Groote dierste tAndwerpe ende tBruessel.
10
Vilvoorde, stad, prov. Brabant, arr. Halle-Vilvoorde, B.
11
[In margine] Entrecours vander coopmanscep te Brugghe ghepublieirt (Custis,
Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 437; Gailliard, Table analytique, 13-14; Gilliodts-Van
Severen, Inventaire, VI, 316-331: 3 en 7 april 1489 n.s.; Het Boeck, 269-270: 7 april 1489
n.s.; Van de Putte, “Chronique”, 33).
Hendrik VII Tudor (° Pembroke 28 januari 1457 - ^ Richmond 21 april 1509), koning
van Engeland (1485-1509). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
12
Chronike118.wpd
372
het derde boek : 1489
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DEN CONINC VAN VRANCKERIC.
Berghe1 ende Berghenambocht2 vallen ouer de zyde vanden coninc der Romeinen
vut cause dat men hemlieden gheen ontzet en dede, alzoo men hemlieden belooft hadde.
De stede van Delft, Leye3, Aerlem4 ende Amsterdam, hooftsteden van Hollant, houden
hemlieden an de zyde vanden Lande van Vlaendre. Meestre5 Jooris Beauuais6, ghezeit de
Kethelare, vander augustinen oordene, Docteur in Theologie, viant vander stede van
Brugghe ende groot vrient vanden coninc der Romeinen, vp hope van voorzien ende beghift
te wesen vanden coninc, starf miserabelic vande cancker, [ende wiert] begrauen te
Mechel[e]. Daer of dat een balade ghezonden was te Antwerpe7:
[f 460 r]
“Andwerpe8, ghi hebt daer eenen zwarte muenick
Een augustin, Meestre Jooris van Beauuaes
hi en es prochiepape, noch canuenick
Maer waeyt met alle wynden, helaes.
Al es hij een meester, tdinct mij, een dwaes
hij zecht: Wij zijn al in sPaus ban
Ware hij te Brugghe, tSinte Donaes
hij zoudts hem wel wachten ende doen veel blaeus an.
Al heift hy nu zwart ende lettel graeus an.”
1
[In margine] Berghe ende Berghenambocht by faute dat men hemlieden gheen ontzet en
dede, gheuen hemlieden in handen vanden Coninck der Romeinen. (Heindericx, Jaerboeken
van Veurne, II, 199; Surquet, Mémoires, 571-572).
2
Sint-Winnoksbergen Ambacht is de kasselrij in het graafschap Vlaanderen met SintWinnoksbergen als centrum; vormde samen met Broekburg Ambacht en Veurne Ambacht de
Hoop, een vergadering van de drie schepenbanken als gemeenschappelijk rechtscollege en
overlegorgaan. In 1668 aan Frankrijk afgestaan (Brésin, Chroniques, 61; De Smet,
“Dénombrement”, 126-127).
3
Leiden, stad, prov. Zuidholland, N. (J.C. Visser. “Leiden”. LM, V (München-Zürich,
1991), 1853).
Haarlem, stad, prov. Noordholland, in Zuid-Kennemerland, N. (N. Moerman. (^),
Nederlandse Plaatsnamen, 85-93).
4
5
add. in margine fº 332 verso.
6
Mr Jo(o)ris Beauvais, al. de Kethelare, O.S.A, D. Th. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
7
te Antwerpe ) [...] ende wiert [...] begrauen te Mechel[e] volgt na Daer of dat een
balade ... Antwerpe [...] hs.
8
[In margine] Balade diffamatoire.
het dagboek van romboudt de doppere
373
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DEN CONINC VAN VRANCKERIC.
É* * *É
Tgarnison1 ligghende binnen de casteelen ter Sluus, worde2 ontboden by mer Philips
van Rauestain – twelc Henewiers waren. Want men die ten beste niet en betraude; bij
subtilheden worden daer in ghestelt nieuwe capitainen ende volc van Brugghe, tot
verzekeringhe vanden Lande. Voor het huus van Jan Canneele, clerc vander weezen deser
stede, staende an westsside vander oude Halle3 – aldaer dat commen was logieren Jan De
Lannoy, abt4 van tSinte Bertins, tSint Omaers, een vande gheuanghene die van Brugghe te
Ghendt gheuoert was, ende nam het zelue huus voor vanghenesse – aldaer een brieueken
diffamatoire gheplact was: “Hier wuent de capitain vande Moneten;” om dat hij in de
ooghe was, als Godt totten coninc vander Romeinen.
De stede van Aerscot5, in Brabant6, ghewonnen vander coninc der Romeinen ende
verbarnt. Jan van Bourgoi[g]ne7, bastaerde zone van hertoch Philips, proost van Onse
Vrauwe Kercke in Brugghe, ende Arie – riende van tSint Omaers naer Dixmude8 – wiert
onder weghe vp de Calsijde9 gheuanghen van ons volck ende gheuoert vp het Casteel te
Hoeije10; [hij] zeyde voor excuse dat hij reysen wilde naer tSinte Omaers.
1
[In margine] APRIL [1489]. Nieu garnison in Sluus ghestelt tot meerder verzekeringhe
(Histoire des Païs-Bas, 734).
2
worde ) worden hs.
3
4
[In margine] Ghescrifte diffamatoire.
5
[In margine] Anno 1489 MEYE. (Boonen, Geschiedenis van Leuven, 71: in de nacht van
30 april 1489; Histoire des Païs-Bas, 734. Cfr. Gachard, “Lettres inédites”, 222-223 & 225227, nrs. 86 & 88: 20 april & 18 mei 1489).
6
Aarschot, stad, prov. Brabant, arr. Leuven, B.
7
[In margine] Jan van Bourgoigne, bastaerde zone van hertoch Philips, gheuanghen.
8
Dixmude ) [...] in Brugghe, van tSint Omaers ende Arie – riende naer Dixmude [...], hs.,
de woordorde van deze zin is in het hs. gestoord.
9
10
Hoei (Fr.: Huy), stad, prov. Luik, arr. B. (A. Joris. “Huy”. LM, V (München-Zürich,
1991), 239-240).
Chronike118.wpd
374
het derde boek : 1489
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DEN CONINC VAN VRANCKERIC.
Aernoud Breydel1, filius Jans, vleeschauwer, balliu2 vanden Houtsche3, forestier van
Brugghe4, wesende vander garnisoene van Dixmude, compt met IIIc peerdevolc ontrent
Wardamme5 [ende hij] berooft al dat hy vanc; [zij] sneden de vrauwen – aldie zijn vonden –
de buerze af ende namen tgelt. Dese entreprise deden zy om dat zij verstaen hadden dat die
van Ghendt, Brugghe ende Ipere hemlieden ghereet maecten om te commen vp Dixmude.
De zelue Aernout wiert binnen corten daghen daer naer omrynghelt vander Fransoisen ende
andere die te Brugghe in garnisoen laghen, ende gheuanghen inde prochie van Zarckeghem
met noch veel van zyne lieden; ende [hij] wiert ghebrocht te Brugghe6 ende den 26sten der
voornoomder maendt, te Brugghe, vp de Mart onthooft; [hij] wiert begrauen te Freren, in
tSint Sebastiaenscappele7, by zyn vader Jan, hier te vooren oock onthooft. De garnisoenen8
van Dixmude ende andere, huerlieder adherenten roouen ende pillieren het gheheele Landt.
Zoo ooc deden de garnisoenen van Ghendt, Brugghe ende Iper.
1
[In margine] Arnoud Breydel onthooft. (Het Boeck, 277: 25 mei 1489; Pieters, Geschiedenis van Dixmude, 128: 26 april 1489 sic).
2
Houtsche ) vleeschauwer, balliu vanden Houtsche boven de lijn toegevoegd.
3
De heerlijkheid van den Houtschen (tot 1558), tambacht sBurchgraven dat men heet
tHoutsche in Lopphem (1306), gravelijke heerlijkheid te Loppem (gem. in het Brugse Vrije,
dgm. Zedelgem, prov. West-Vlaanderen, arr. Brugge, B.), afhangende van de Burg van
Brugge (Vervenne. & Dhont, Geschiedenis van Loppem, 35-37, 39).
4
lid en forestier van het Gezelschap van de Witte Beer (1487), de laatste forestier op
maandag 30 april 1487, die als overwinnaar, voor één jaar, tijdens het tornooi van 1487 tot
hoofdman of koning van de gilde werd uitgeroepen (De Gryse, “Tornooien en Steekspelen ten
tijde van Lodewijk van Gruuthuse”, 90, 92; De Stoop, “Particularités sur les Corporations”,
137; Janssens, “Steekspelen en Tornooien te Brugge ten Tijde van Maximiliaan van Oostenrijk (1477-1487), 90-121).
5
Waardamme, dgm. Oostkamp, prov. West-Vlaanderen, arr. Brugge, B. (de Flou, WT,
XVI, 985-989).
6
Het Boeck, 276: 23 mei 1489.
7
De Sint-Sebastiaanskapel, in 1396 gebouwd de Minderbroederkerk door de handboogschutters van de Sint-Sebastiaansgilde ([de Meyer.], Jaerboek, 18-19, 93-123; Godar, Histoire
de la Gilde des Archiers, 70, 82-86, 95-97, 108-113, 119, 126-136; Pieters, Geschiedenis van
Dixmude, 128: 29 april 1489).
8
[In margine] Alle garnisoenen, alzo wel van deen zyde als van dander zyde, beroouen
ende pillieren het gheheele Landt. (Het Boeck, 274, 275-276, 278: 11, 21 & 30 mei 1489;
Pieters, Geschiedenis van Dixmude, 128: 19 april 1489).
het dagboek van romboudt de doppere
377
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DEN CONINC VAN VRANCKERIC.
Die van Brugghe1 met die vanden Vrijen doen monsteringhe vp het velt achter de
Madaleene, omme te trecken met dander garnisoenen vanden vianden, huerlieder adherenten, naer Dixmude. De garnisoenen vanden vianden ende quaetwillende vande zelue monsteringhe gheaduerteirt2 zynde, commen met machte naer voornoomde Velt om de vrylaten
te oueruallen; maer [zij] quamen naer noene, als de monsteringhe snuchtens ghedaen was3,
zo dat zij te late quamen; [zij] nemen veel roofs ende trecken daer mede thuzewaerts.
Tgarnison van Oosthende ende Oudenburch die thuus commen waren vande voornoomde
monsteringhe, keeren wederom ende bespringhen de vianden onvoorzien; ende [zij]
verslaen4 veel volc ende namen den butinck.
Die van Brugghe5 met huerlieder garnison ende ghealierde, legghen legher ter Beerst, by
Dixmude, sterc bet dan IIIIm mannen, voorzien van munitie ende artillerie; daerof capitain
was Jooris Picauet, scoutheeten van Brugghe6. heer Daniel van Meetkercke, heere van
Merewede, compt met zijn volc ter assistentie van die van Dixmude, met veel Inghelschen
die allyncx ouer commen waren ende binnen den Lande hemlieder voorzien hadden van
wapene; [zij] bespringhen met haesten die7 van Brugghe ende oueruallen de legher, zo dat die
[f 460 v]
1
[In margine] JUNIUS [1489]. De garnisoenen ende volcke van oorloghen ten dienst van
die van Brugghe, doen monsteringhe vp Madeleenenvelt (E.C. II, f. [261] rb: 19 mei 1489;
Het Boeck, 275-276: “Item up den 21sten [dach] van Meye anno [14]89, doe zo was mynheere
van Lichtervelde, als bailju zynde vander stede van Brugghe ende van den brugschen vryen,
hy was ten dage voozeid buuten der Smede poorte van der stede van Brugghe ter Magdalene,
daer so ontfinc hy monster van 1200 mannen.”: 21 mei 1489).
2
[In margine] De garnisoenen vanden vianden commen met machte om de voornoomde
monsteringhe te oueruallen. (Het Boeck, 275-276: 21 mei 1489).
3
E.C. II, f. [261] rb: “[...] so deden die Vrylaten monstre buyten Brugghe; achter die
Magdaleene, ten VIII hueren voor die noene, [...].”
4
verslaen ) ende verslaen hs.
5
[In margine] Die van Brugghe met huerlieder ghealierde sterc bet dan IIIm mannen.
Daerof capitain was Jooris Picauet, scoutheeten van Brugghe. Legghen legher ter Beerst by
Dixmude. (Het Boeck, 279-280: 11-13 juni 1489; Histoire des Païs-Bas, 735; Pieters, Geschiedenis van Dixmude, 128: 15 mei 1489; Surquet, Mémoires, 579; Van de Putte, “Chronique de la Ville de Dixmude”, 33-34; Vlietinck, Het oude Oostende en zijne driejarige Belegering (1601-1604), 78: 13 juni 1489).
Jorys, Jo(o)ris Pycavet, Picavet (^ Brugge 18 december 1490). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
7
[In margine] Jooris Picauet met zyn volc oueruallen vanden heere van Meerewede ende
Inghelschen; [zij] moesten habandonneren die munitie ende artillerie (E.C. II, f. [261] vb[262] ra: van 12 tot 15 juni 1489, in een ruimere versie; Het Boeck, 279-280: 13 juni 1489;
Chronike119.wpd
378
het derde boek : 1489
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DEN CONINC VAN VRANCKERIC.
van Brugghe aldaer meest doot bleuen ende gheuanghen – habandonnerende alle de artillerie
ende munitie van scepen, leedren, brugghen ende anders; vitaliers1, wijf ende kyndren
wieren dootghesmeten. Jooris Picauet voornoomt screef dicmael om meerder assistentie,
maer men differeirde altijts, zegghende dat men alle daghe groote menichte van Fransoisen
verwachte, tonser assistentie; maer anders en quam niet of. Tghemeente2 murmureirde zeer
in Brugghe om de voornoomde nederlaghe, zeggende datter veel in Brugghe die in state zaten
van conviengre3 wel weisten datter al tzelue spil ghespeilt was, als te Coxie ons volc versleghen was – darof hier voore folio 406 ghementioniert es – dat men met suspecte persoonen te rade ghinck. Dissentie4 ende tweedrachticheit vander stede was de destructie.
Jooris Picauet5 zeere ghequetst, gheuanghen ghemaect te Dixmude. Zijnen broeder, balliu
van Oosthende6, [ende] Anthuenis van Nieuwenhoue7 dootghesmeten. Andere zeyden dat
de nederlaghe ghesciede duer dat de vrijlaten huerlieder goet dat zij te8 bewaren hadden,
habandonneirden. Want – van dat zij II of III van huerlieder volc versleghen zaghen9 – [zij]
namen de vlucht, zo dat de viant het heyr scuerde ende wierde meester; hadden de vrylaten
by een ghebleuen, ten hadde gheen noodt gheweist.
Zommeghe ouerloopers, Brugghelinghen, deden grooten moort in ons volc: daerof dat
waren Loy Mettersnede10, Jaspar, filius Jans van Deele11, Coppin De Doncker ende ander
gheboufte. Tghemeente ende goetwilleghe notable vander stede hadden gheerne ghezien
dat men ghemaect hadde eenen generale vutvaert ende al de macht van Vlaendre bij een
ghebrocht omme cortinghe vanden oorloghe. ten mochte al niet ghebueren, want die
Histoire des Païs-Bas, 735; Pieters, Geschiedenis van Dixmude, 128-129).
1
Een vitallier, vitailgier, znw., m. is iemand die proviand levert (VMNHS, 322).
2
[In margine] Tghemeente van Brugghe tonvreden dat men Jooris Picauet niet ghesecourst en hadde.
3
4
[In margine] Dissentie binder stede van Brugghe cause vander destructie.
5
[In margine] Jooris Picauet gheuanghen.
6
Alardin Pycavet, Picavet. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
7
Nieuwenhoue ) Anthuenis van Nieuwenhoue onder de lijn toegevoegd hs.
[In margine] Anthuenis van Nieuwenhoue dootghesmeten.
8
[In margine] Die vande Vrie cause vander nederlaghe.
9
zaghen ) zaghen boven de lijn toegevoegd hs.
10
Loy Mettersnede. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
11
Jaspar van Deele, filius Jans. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
het dagboek van romboudt de doppere
379
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
vander Wet waren van ander aduise; ende ander – zoo dat men suspitie hadde dat1 men
Dixmude, Vuerne of Nieupoort zoude te niete ghedaen hebben – gheenssins vander aduise
waren. Want veel Moneten die van sconincx der Romeinen zyde waren, hadden renten,
lijfrenten vp de voornoomde stede2, zo dat zij vreesden die te verliesen, by de welcken dat
Dixmude lach voor Dixmude, Vuerne voor Vuerne, Nieupoort3 voor Nieupoort, alzo
tandren tijden, als Brugghe voor Sluus lach, men zeyde: ‘Sluus licht voor Sluus.’
[f 461 r] De vianden4 gherochten in Oudenburch ende [zij] crighen Oosthende bij compositie ende toedoene van beede de burchmeesters5 die hemlieden de stede leuerden, op
conditie dat de inghezetene behouden zouden lyf ende goet; twelc men hemlieden niet en
hielt, want beede de burchmeesters bleuen daer doot ende [ooc] andere die hemlieden ter
weere stelden. De graue van Vendosme6, met de heere van Spiere, commen met Fransoisen
ter assistentie van Vlaendre; [zij] arriueren te Thorout.
Men stelde de vitualie in Brugghe vp zeker prijs, als bueter VI gr., XXV eyeren VIII gr.,
wyn7 XIIII gr.; maer wat men gheboot, men onderhielt niet, duer dat men gheen recht
noch executie en dede ende gheen ontzienisse [hadde]. Een Inghelschen herault met eenen
wapenrock, arriueirt te Brugghe met eenen brief [ende] compt8 an de Smedepoorte; men
verbant zyn ooghen ende [hij] was ghebrocht in de camer van Brugghe; aldaer men ontboot
hooftmannen ende dekenen ende men opende daer den brief ghescreuen9 by den Inghelschen capitain die te Dixmude lach by onse vianden. Bij de welcken hij vraechde: “Of die
van Brugghe hemlieden vp gheuen wilden in handen van den hertoch Philips, behoudens lijf ende goet, ende scheeden van die van Ghendt ende van Ipere; ende de Fransoisen, zy zouden huerlieder pays hebben.” De zeluen herault, met den brieue, wiert
1
[In margine] Cause ende redene waarom men gheen steden van importance en ghecreech.
2
3
[In margine] Prouerbie.
4
[In margine] Oosthende compt ouer de zyde vande vianden by compositie ende beloften.
de welcke men hemlieder niet en hielt.
5
6
[In margine] De Graue van Vendosme met de heere van Spiers commen met Fransoisen
ter assis[ten]tie van Vlaendre. (Het Boeck, 280, 281: 17 juni 1489).
7
[In margine] Vitualie wort vp prys ghestelt, maer en wiert niet onderhouden.
8
compt ) commen hs.
9
[In margine] Den Inghelschen capitain, ligghende te Dixmude met de vianden, sommeirt
die van Brugghe tot paise.
Chronike119.wpd
380
het derde boek : 1489
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
ghezonden, int heyr, an de heere Descordes, met ghedeputeirde van Brugghe, om te weten
wat andwoorde men hem gheuen zoude. De heere Descordes ontbiet die1 van Brugghe
[ende hij zeyde] dat men den voornoomden herault te Brugghe houden zoude ende dat men
hem goede chiere2 maken zoude. [Ende] dat hij zelue dandwoorde draghen zoude, eerlanck, an de capitain vanden Inghelschen ende van Guyse.
1
[In margine] Andwoorde vanden heere Descordes.
2
chiere, znw., v. betekent onthaal, een vriendelijk gelaat tonen, gastvrij onthalen (MNW, I,
1498; Verdam, Middelnederlandsch Handwoordenboek, 124).
het dagboek van romboudt de doppere
381
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
De heere1 Descordes trect met zyn volc, Scotten ende Zwitsers, naer Oosthende ende
wint de stede by assau[l]te; ende [zij] sloughen alle Dinghelschen doot ende hynghen al de
Duudsche. [Zij] trecken met huerlieder volcke naer Nieupoort ende belegghen de stede;
ende [zij] bescoten de stede zeere, doende daer vp daghelicx veel assault. Maer die daer
binnen waren, hielden hem2 zeer clouckelic. Want daer binnen waren de principale
capitainen vande vianden ende andere3, notable, rijcke mannen die huerlieder refuge daer
ghenomen hadden: als de heere van Merewede, Roelant de Feuere, mer Willim van
Grijspeere, Cornelis Jooris, den abt van tSinte Niclaus4 te Vueren, den abt vander Dunen5,
de heere van Fleters, Willim Houtemarc, Willim Auick6, Pierre De Wynter ende meer ander.
De heere van Spiere, de bastaert van Borbon, arriueren te Brugghe. De heere Descordes
lach te Oosthende [met] de heere van Vendomme, de heere van Ghistele lach int Clooster
ten Dunen7. Mer Philips van Cleeuen arriueirt8 te Ostende by de heere van Vendosme ende
1
[In margine] De heere Descordes wint de stede van Oosthende by assaulte. (Bowens,
Nauwkeurige Beschryving der Oude en Beroemde Zeestad Oostende, I, 26: 15 juni 1489 ;
Brésin, Chroniques, 61; de Fouw, Philips van Kleef, 217; Fris, Histoire de Gand, 146;
Histoire des Païs-Bas, 735-736; Surquet, Mémoires, 580; Vlietinck, Het oude Oostende en
zijne driejarige Belegering (1601-1604), 78-79: 15-22 juni 1489).
2
[In margine] Belegh van Nieupoort. (de Fouw, Philips van Kleef, 217-218: “De
burgemeester van Nieuwpoort, Meegoet, deed de plechtige belofte, ‘ter heere van Gode en
zijnder Moeder eene singie te doen maken, alzo lanc als de stede groot es int ronde ghemeten’
als de Nieuwpoortenaars den aanval zouden afslaan.”; D[u] P[ont.], “[Over Nieuwpoort:
Beleg van 1489]”, 394-395; E.C. II, f. [262] ra-b: het beleg van Nieuwpoort duurde van 21 tot
28 juni 1489; K. Loppens. Geschiedenis van Nieupoort, Koksijde, 1953, 57-58; Toussaert,
Sentiment religieux en Flandre, 271, 731; A. Viaene. “Lichten op Rood. Aantekeningen bij
een Werk van Jacques Toussaert”. B, LXIV (1963), 145-150, 183-189 & 275-280 187-188;
Vlietinck, Bladzijde uit de Geschiedenis der Stad Nieupoort, 58).
3
De nederlandse vertaling van het relaas van Jean Molinet vindt men bij: L. Van
Biervliet. “Een oudt Liedeken op het Beleg van Nieuwpoort”. B, LXXVI (1975-1976), 193206, 203-206.
4
Cornelis Jooris. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
Pieter III Vaillant (^ Brugge op 2 februari 1492 (n.s.)), B. Th. Zie Bijlage :
Prosopografie, nr. .
5
6
Willem Havic, (H)avic(k) junior (^ Brugge 1501). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
7
De Duinenabdij, Monastère de Nostre Dame oes Dunes (1579), O. Cist., gesticht ca.
1128 te Koksijde, opgeheven op 15 november 1796 (De Duinenabdij (1627-1796) en het
Grootseminarie (1833-1983) te Brugge. Bewoners/Gebouwen/Kunstpatrimonium (Red.). A.
Denaux. & E. Vanden Berghe., Tielt-Weesp, 1984, 107-123, 125-135, 137-188, 201-213; B.
Janssens de Bisthoven, “Graven van Vlaanderen en de Abten van de Duinenabdij. De
het dagboek van romboudt de doppere
383
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
de heere Descordes. Men voerde vut Brugghe1, ten heijre waert, veel munitien van
oorloghe, engienen2 ende anders; ende [men] dede gheboden metten trompette dat – zoo
wie vitalierders waren ofte peerden hadden om de waghens3 met de munitien te voeren –
dat zij van stonden an ghereet wesen zouden ende vertrecken vp de verbuerte vanden
peerden; ende indien4 yemende wrouchte van peerden achter te houden, [hij] zoude
hebben V s. gr. De heere vander Gruuthuze5, mer Jan van Nieuwenhoue, burchmeester van
scepenen, Willem Moreel, scoutheeten, Jan van Riebeke ende andre trecken int heyr bij
den heere Descordes. De heere [van Rauestain]6, mer Philips van Cleuen, quam tsnachts,
in der middernacht, yut den heyre ende quam met haeste te Brugghe: men zeyde dat hy
gheerne ghezien hadde ende debuoir dede om paijs te maken; ende dat hij ende de hertoch
van Zassen eens waren. De welcke hertoch van Zaxen onlancx veel volcx ofghesleghen
was vanden kyndren van Arenberghe7.
Grisailles bewaard in het Grootseminarie te Brugge”, 287-335; Hoste., Nuyttens. & Van
Bockstaele, Glans van Cîteaux, 22-31, 185-186; Dubois. (^) & Huyghebaert, “Abbaye des
Dunes à Koksijde”, 353-445, 403-407; Ryckaert. & Morsa, Brugge, 185, 233; H. Thoen. & L.
Milis. “Het Site Ten Duinen te Koksijde: archeologisch, geologisch, historisch”. HMGOG,
N.R., XXVIII (1974), 11-45; G. Zélis. “Les Dunes”. Abbayes de Belgique (ed.). Groupe Clio
70, Brussel, 1973, 376-393).
8
De Fouw, Philips van Kleef, 220-221; Het Boeck, 285: 2 juli 1489; Surquet,
Mémoires, 580-581.
1
[In margine] JULIUS [1489]. (Het Boeck, 282-284: 21-29 juni 1489).
2
Een engien, znw., o. is een apparaat, een belegerings- of krijgswerktuig (MNW, II,
659-662; Verdam, Middelnederlandsch Handwoordenboek, 165; Pijnenburg. & vander Voort
van der Kleij, Woordenboek Middelnederlands, 55; Pijnenburg. & Schoonheim,
Middelnederlands Lexicon, 65).
3
[In margine] Die van Brugghe zenden veel munitien van oorloghe ende vitualie int
heyr voor Nieupoort (de Fouw, Philips van Kleef, 218; Het Boeck, 286: 5 juli 1489).
4
indien ) die hs.
5
[In margine] Ghecommitteirde van Brugghe trecken int heyr by de heere Descordes.
Het Boeck, 289-290: 14 juli 1489).
6
[In margine] Mer Philips van Cleuen arriueirt met haeste vut het heyr in Brugghe.
De mare ghinc dat hy verstant hadde met den hertoch van Zassen. (de Fouw, Philips van
Kleef, 221; Het Boeck, 286, 287: 5 & 6 juli 1489).
7
Voornamelijk in Brabant (de Fouw, Philips van Kleef, 211-214, 218-220).
Chronike120.wpd
384
het derde boek : 1489
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
Die van Nieupoort zouden de stede ouerghegheuen hebben, behoudens lyf ende goet;
maer de heere van1 Peenen en wildet niet accepteren, maer wilde diuersche persoonen
tzijne wille hebben, [f 461 v] twelc2 die van Nieupoort gheenssins wilden consenteren. De
principale persoonen die aldaer huerlieder refuge ghenomen hadden, ruumden de stede,
met huerlieder goede ende trocken tscepe naer3 tSint Omaers ende naer Calais. Vier scepen
gheladen met vitalie, broodt, bier, vleesch ende anders, commen ghezeilt vut Enghelant
naer Oosthende, meenende dat de Inghelschen daer noch in waren, ende als zij
ghearriueirt4 waren, de Fransoisen hietense wellecomme ende namense gheuanghen. Want
de Inghelschen waren ghetrocken te Nieupoort ende van daer trocken zy wederom naer
Inghelant, met eenen groot capitain5 die voor Dixmude, ter Beerst, (daer die van Brugghe
de nederlaghe ghehadt hadden), versleghen was van onsen volcke; men zeyde dat de
duwagiereghe van wylent hertoch Kerle zyn moeye was; tdoode lichame was ghebalsemt.
Men zeyde datter vier vrauwen waren die vut vengeance6 de oorloghe sustineirden ende
principale cause waren dat de Inghelschen ghecommen waren ter hulpe ende bystandicheit
van die van Dixmude. Te wetene: vrau Margriete van Jorc, zuster vanden coninc Edewaert
van Inghelant7, duwagiereghe ende weduwe van hertoch Karle, de burchgraefnede van
1
[In margine] Die van Nieupoort presenteren hemlieder ouer te gheuen behoudens lyf
ende goet.
2
[In margine] Veel notable ende de principale vande inghezetene van Nieupoort
rumen met huerlieder goet de stede ende trecken naer Calais.
3
Naer ) naer naer herhaling geschrapt hs.
4
[In margine] Vier Inghelsche scepen met vitualie ghenomen onwetlick, in sviants
handen commende.
5
Histoire des Païs-Bas, 735; Pieters, Geschiedenis van Dixmude, 129: 13 juni 1489;
6
[In margine] 4 Notabel edel vrauwen principale die de oorloghe sustineirden teghens
Vlaendre ende de Inghelschen als vianden int landt brochten.
Edward IV (° Rouen 22 april 1442 - ^ Westminster 9 april 1483), koning van
Engeland (1461-1483). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
7
het dagboek van romboudt de doppere
385
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
Vuerne1, mer vrauwe van Dudzeele2, ende de weduwe van mer Pieter Lanckhals, dochter
vanden heere van Pouckes3.
Veel vreimde werclieden in Brugghe die ghecommen waren metten Fransche heyre, als
cupers4, thimmerlieden ende ander werclieden van Brugghe die veel in menichte waren van
twee dusent, wierden te wercke ghestelt int Stedenhuus van Brugghe, staende by
tMinnewater5, int sPrinchenshof6 ende elders in diuersche platsen.
1
Adriana van Stavele (dgm. Alveringem, prov. West-Vlaanderen, arr. Veurne, B.), (°
5 juni 1467- ^ Stavele 18 augustus 1525), burggravin van Veurne. Zie Bijlage :
Prosopografie, nr. .
Katarina van Stavele (^ Mechelen 31 december 1511), douairière van Dudzele. Zie
Bijlage : Prosopografie, nr. .
2
Roeland II van Poeke, van Poucke (/ 1440 - ^ 1504), heer van Poeke. Zie Bijlage :
Prosopografie, nr. .
3
4
[In margine] Groot menichte van ambochtslieden als thimmerlieden, cupers, ende
ander vreimdelinghen, worden te wercke ghestelt.
5
De Poertoren of het Stedenhuus, staende by tMinnewater, ook de Poertoren genaamd
– het stedelijk wapenarsenaal en kruittoren – werd in 1398-99 gebouwd door Jan van
Oudenaarde (Duclos, Bruges, 355, 505; English, Stad Brugge. Tentoonstelling, 13; Gailliard,
Table analytique, 21, 293, 347, 426-427; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 106, 189; Michiels, Iconografie, I, 51, II, 103-115; Van Hemelrijck, Vlaamse Krijgsbouwkunde, 201; van
Houtte, Geschiedenis van Brugge, 267; Vermeersch, Brugge, 73; Verschelde, “Anciens
Architectes”, 58; Weale, Bruges et ses Environs, 159).
6
Het Prinsenhof, sPrinchens hof, is de woning van de graaf van Vlaanderen te Brugge
(1430), een gebouwencomplex tussen de Geldmuntstraat, de Noordzandstraat (nr. 10), de
Ontvangersstraat, de Moerstraat en de Gheerwijnstraat, in de 17e eeuw (ca. 1652) grotendeels
verdwenen (Bonenfant-Feytmans, “Commentaires des Illustrations”, 420 nr. 18; Devliegher,
“Demeures gothiques”, 64-65; Devliegher, Huizen te Brugge, 251-252; Duclos, Bruges, 349350, 514-515; Schouteet, Straatnamen, 173; van Houtte, Brugge, 30; Id., Geschiedenis van
Brugge, 159-160, 360, 371, 388, 423; van Zuylen van Nyevelt, Épisodes de la Vie des Ducs,
243-306; Verschelde, “Anciens Architectes”, 60-61, 68, 98-99, 106; Id., “Étude sur les
Noms”, 397; Weightman, Margaret of York,2, 57).
Chronike120.wpd
386
het derde boek : 1489
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
De Fransoisen doen daghelicx assault vp de stede van Nieupoort; ende wort zeere bescoten makende groote1 bressen; [zij] velden met tghescot poorten ende mueren, maer die van
binnen wederstondent, zo dat een deel vande Fransoisen ghingen ligghen vp toostende
vander stede omme hemlieden de vitailie te benemen. De Fransoisen latender veel volcx,
duer dat die van binnen ooc zeer scoten. Want de Scotten ende Zwitsers qualic voorzien
waren van harnasch, zoo dat2 zy deyzen moesten ende vphouden van assault. De heere
Descordes ende de heere van Vendosmes, capitainen vande Fransoisen ende Zwitsers,
begheeren een maendt saults om de Zwitsers te betalen, bedraghende XVIC lib. gr., twelc3
die van Brugghe hem consenteirde[n] ende contant betaelden. De Fransoisen met de Zwitsers
trecken naer Dunckerke om siege daer te legghen4. De Fransoisen5 ende Zwitsers in dissentie, worden vechtende teghen melcander, zoo datter wel IIIC doot bleuen. Om welc ghescil
de gheheel legher vertrack naer Couckelare6 ende van daer naer Iper7, zonder te zegghen
den cause waeromme. Want zy van als voorzien waren. De heere vander Gruuthuze, Mer
Jan van Nieuwenhoue, Willem Moreel, de heere van Raseghem ende ander notable mannen
volchden de voornoomde Descordes ende Vendosmes, om te weten de cause van huerlieder
vertrecken8. [Zij] gauen voor andwoorde dat zij verstaen hadden dat die van tSint Omaers
1
Fris, Histoire de Gand, 146; Histoire des Païs-Bas, 736.
2
[In margine] De capitainen vanden legher verzoucken an die van Brugghe xvic lib. gr.
om de Zwitsers te betalen, twelc hemlieder contant betaelt was.
3
E.C. II, f. [262] va.
4
De Fransoisen herhaling hs.
5
[In margine] Die van Nieupoort, om God te dancken vander victorie ende verlossinghe,
ordonneirden een jaerlicxsche processie, tzondaechs naer tSint Jan Bapistendach. Want zy
veel assaulten clouckelic wederstaen hadden; welcke processie wiert ghenaempt ‘Descordes
processie.’ (Loppens, Geschiedenis van Nieupoort, 62-63; Van Biervliet, “Oudt Liedeken”,
201-203; A. Viaene. “De lange Kaars van Nieuwpoort en andere ‘Votiefkaarsen naar Maat’ in
de Middeleeuwen”. B, LXVIII (1967), 257-269, 257-259).
6
Koekelare , gem. in de kasselrij van het Brugse Vrije, prov. West-Vlaanderen, arr. Diksmuide, B. (D. Dalle. “Koekelare”. GB, I (Brussel, 1980), 497-499; de Flou, WT, VIII, 478494).
7
E.C. II, f. [262] va: 9 juli 1489.
8
[In margine] De Fransoisen ende Zwitsers in dissentie, vechten teghens melcader, zo dat
de legher sciet, de heere Desquordes trac ooc wech met ander capitainen, zegghende dat hij
die van Bethune ende Aire bystaen moeste.
het dagboek van romboudt de doppere
389
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
vut waren om Arie ende Bethune1 in te nemen2, zo dat zij daer in voorzien moesten3.
Die van Nieupoort4 trecken vut, winnen de stede van Oosthende5, beroouen al datter in
was ende verbarnen de stede ende het Tempelhof6. De heere van Wendomme7 ende de
heere van Peenen met de voornoomde ghecommitteirde keeren wederom met IIIM Fransoisen om de vianden te wederstane; ende [zij] vinghen onder weghe IX ouergheloope[n]
ghezellen. Waerof de achte8 te Brugghe vp de Mart ghehanghen waren ende de neghende9 hadde
gratie om dat hy dander ghehanghen hadde. De viuaudiers [ende de] vitalierders die met
vitalie in groote menichte vp weghe waren om naer de legher te trecken, hoorende dat de
legher vertrocken was, keeren wederom in Brugghe ende vercoopen ten goeden prisen de
vitalie: [zij] gauen het bier, om een grootkin, de stoop, [ende] het dobbelbier. De dekenen10
waren naer noene vergadert, aldaer hemlieden te kennen ghegheuen was dat de heere vander
Gruuthuze ons ghescreuen hadde dat het heyr van voor Nieupoort vertrocken was ende
met hemlieden gheuoert hadden alle de brugghen ende ander munitie van oorloghe die men
1
Béthune, stad, dep. Pas-de-Calais, arr. Béthune, F. (de Flou, WT, I, 883-886; R. Fossier.
“Béthune”. LM, I (München-Zürich, 1977-1980), 2084-2085; F. Lequien. Notice sur la Ville
de Béthune, Béthune, 1838, passim; Moreau, Dictionnaire, I, 49).
2
3
Brésin, Chroniques, 62.
zij ... moesten) hij ... moeste. hs.
4
20 gijzelaars bleven te Nieuwpoort gevangen tot de Vrede van 1490. Het rantsoen van
880 ponden gr. werd door de stad betaald, om, volgens de belofte van Roeland Lefebvre, van
haar aandeel in de eerst komende bede te worden afgetrokken (Bowens, Nauwkeurige Beschryving der Oude en Beroemde Zeestad Oostende, I, 27; Vlietinck, Het oude Oostende en
zijne driejarige Belegering (1601-1604), 79: 14 juli 1489).
5
Een groot aantal inwoners – zeelieden – gingen zich vestigen binnen de muren van Sluis
(Vlietinck, Het oude Oostende en zijne driejarige Belegering (1601-1604), 79, 81).
6
Het Groot en Klein Tempelhof waren hofsteden (1137) van de Orde van de Tempelorde te
Slijpe, dgm. Oostende (L.K. Cumps. De Tempeliers in Vlaanderen, Tielt, 1976, 88-91, 589604; de Flou, WT, XV, 745-747; Histoire des Païs-Bas, 736).
7
Zie ook: J. Claeys. “Het Tempelhof te Brugge”. B, XLIII (1937), 259-266, 262-263; S.
Desmet. “‘t Goed ter Balst dat men heet ‘ten Tempelhove’”. BO, XXI (1981), 76-80; M.
Nuyttens. “De Tempeliers in Vlaanderen”. HMGOG, N.R., XXVIII (1974), 47-57, 49-50, 54
(met lit.).
8
9
10
Chronike121.wpd
390
het derde boek : 1489
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
te Brugghe te groote cost ghemaect hadde, alzo wel met werclieden van buuten, als van
binnen Brugghe. Daer in dat tvolc zeer beroert was, zegghende dat al het vpstel was, niet
[anders] dan verraderie ende dat, tsydert Mer Philips van Cleuen by1 de heere Descordes
[was], niet meer ander[s] gheweist hadde [dan] dat de Fransoisen gheen faict meer en
bedreuen [hadden].
[f 462 r] De vianden2 loopen int Noortvrie, verbarnen veel hofsteden in Lisseweghe3 ende
beroouen het landt daer ontrent.
1
2
3
Lissewege, gem. in de kasselrij van het Brugse Vrije, dgm. Brugge, prov. West-Vlaanderen, arr. Brugge, B. (de Flou, WT, IX, 777-788; J. Mertens. “Lissewege”. GB, I (Brussel,
1980), 594-595; Schouteet, Catalogus, 35, nr. 100).
het dagboek van romboudt de doppere
391
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
ARTICULEN GHEEXTRAYERT INT CORTE VUT DEN CONTRACTE
ende tractate van paise, tot pacificatie ende nederlegghen vande questien1 ende differenten tusschen den coninc der Romeinen ende den Lande van Vlaendre,
met huerlieder adherenten.
Midsgaders de questien tusschen den2 coninc van Vranckeryck ende den voornoomden
coninc der Romeinen, nopende de restitutie van Thertochdom van Bourgoigne, den
hertoch van Orliens, de stede van tSint Omaers,
Thertochdom van Bretangne ende anders, ghemaect ende ghesloten te Franckefort, bij
de ambassadeurs ende ghecommitteirde vande voornoomde twee
coninghen, den XIXsten Julii 1489.
“Aluooren3 dat van noode wezen zal dat beede de voornoomde coninghen tsamen by een
vergaderen zullen. Ter cause van welcken de coninc der Romeinen zenden zal an den coninc
van Vranckerijck zijn ambassadeurs omme te aduiseren bequame platsen ende zeker tyt, daer
zylieden hemlieden tsamen vynden zullen, omme de voornoomde communicatie te houden.
Nopende tdifferent ende tstick van Vlaendre met huerlieder adherenten – de coninc van
Vranckerijck zal tzelue modereren ende middelen, ende partie induceren ende bringhen tot
accorde, ende ghetrauwelic4 daer in besoignieren – ghelyc hij zoude willen in ghelycke zaken
voor hem ghedaen te zyne – ende verzekert den coninc vander Romeinen, zynen scoonvader,
dat hij in alles zijn eere ende profit bewaren zal.
1
[In margine] Propositien ende lettren van aduertissemente [ende ... aduertissemente:
boven de lijn toegevoegd hs.] by den coninc van Vranckerijc, ouerghezonden an de Staten
vande lande van Vlaendre ende den coninc der Romeinen, nopende de differenten tusschen
hemlieden, angaende tgouuernement vanden Lande van Vlaendre ende anders, ghesloten te
Franckefort. (Parijs, Bibliothèque Nationale de France, Ms. Dupuy 172, (vii): 20 juli 1489).
Ontbreekt volledig aan E.C. II, f. [262] v-[263] r.; Het Boeck, 467-468 (ed.); de Fouw, Philips
van Kleef, 223: 22 juli 1489; Fris, Histoire de Gand, 146; Gachard, Bibliothèque Nationale à
Paris, II, 27-28 n/ 213; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 332-335; Wielant, Antiquités,
384.
2
den ) den boven de lijn toegevoegd hs.
3
[In margine] Aluooren zal van noode wesen dat de coninc van Vranckerijck ende den
coninc der Romeinen tsamen by malcander in persoone vergaderen zullen, tot welcken fine
den coninc der Romeinen zenden zal zijn ambassadeurs in Vranckerijck, omme te aduiseren
bequame platse. Daer de voornoomde vergaderinghe ghescieden zoude.
4
[In margine] Nopende tstick van Vlaendre, [hij] zal dat modereren ende middelen, als oft
zyn eyghen zake ware.
het dagboek van romboudt de doppere
393
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
Ende ten dien fine1 zal men2 delegneren ende ordonneren van weghen de Staten vanden
Lande – alzo wel van deen, als van dander zyde – ambassadeurs ende commissarissen ter
platse3, daer de voornoomde twee coninghen vergaderen zullen, met vulle commisie ende
authoriteit van te accorderen het zegghenscap ende concensie vanden voornoomden differentien.
Dat men binnen den tyt vander tractate ende communicatie gheen exploicten van oorloghe
doen zal, noch4 van deen, nochte van dander zijde.
Nopende de dienaers vanden coninc der Romeinen, te Brugghe gheuanghen ende daer naer
te Ghendt ende elders gheuoert, den coninc van Vranckerijc zal zyn debuoir doen dat de zelue
zullen verlost5 worden ende ghequeten van alle costen.
De coninc der Romeinen zal ter begheerte vanden coninc van Vranckerijck nemen in
ghenade mer Philips van Cleuen ende [hij] zal hem laten joyseren van zynen lande ende
goedinghen, alzoo wel die van zynent6 weghe, als van zyns wyfs weghe toecommen zijn.
In tzelue contract zullen begrepen zyn de adherenten ende ghealierde, alzo wel van deen
zyde, als7 van dander zyde, indien zij daer in zullen willen ghecomprehendeirt zijn, twelc zy
zullen moghen declareren binnen zesse maenden naerstcommende.
In tzelue [contract] zal begrepen wesen de persoon van vrauwe Margriete, hertoghinne van
Bourgoingne8, weduwe van wylent hertoch Kaerle, ende haer zal gherestitueirt worden tghe1
[In margine] Verzekert den coninc der Romeinen, zyn scoonvader, [dat hij] in alles zijn
eere ende profit bewaren zal.
2
men ) men boven de lijn toegevoegd hs.
3
[In margine] De Staten vander Landen zullen zenden ambassadeurs ter gheordonneirde
platse, met vulle commissie ende authoriteit.
4
[In margine] Dat men binnen den tyt van tractate gheen exploicten van oorloghe doen
zal.
5
[In margine] De coninc van Vranckerijck zal debuoir doen om de gheuanghenen
ligghende in Brugghe, te Ghendt ende elders, om die ghe[r]elaxiert te weten, zonder haerlieder cost.
6
[In margine] Philips van Cleuen zal in ghenade ontfaen zijn ende joyseren van zyn
goedinghen.
7
[In margine] De ghealierde, an deen zyde of dander zyde, zullen begrepen zyn inden
pays, indien zij willen ende darof verclaers doen binnen VI maenden.
8
[In margine] In tzelue zal begrepen zijn de duaigiereghe van hertoch Kaerle ende joyseren van haer duwairde.
Chronike122.wpd
394
het derde boek : 1489
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
bruuk van hare landen, ende tgunt dat haer competent [es] ter cause van haer duwairde1, naer
tverclaers van zeker articulen2 vanden pays vanden jare 1482.
Le seigneur3 Albert4 De Dunois5 et de Commingues6 ende andre zullen wederom commen
om huerlieder goedinghen; zoo ooc alle de onderzaten van deen zyde, als van dandre, zullen
wederom commen an huerlieder onroerlicke goedinghen, te weten die vander zyde gheweist
hebben vanden coninc der Romeinen ende, in contraire, vander zyde vanden ertshertoghe
Philips, zynen zone.
Nopende de catheylicke ende roerende goedinghen die in wesen zijn ende niet veruoert of
vervreemt, [f 462 v] zullen toebehooren den gonen diet behoirde voor de date vanden trouble.
Nopende de differenten7 van het hertochdom van Bourgoingne, Madame Anne de Bretaigne, den hertoch van Orliens, de stede van tSint Omaers ende andre, tzelue zal bliuen openstaende tot de vergaderinghe vande voornoomde twee coninghen die tzelue liquideren zullen.
Indien niet, [zij] zullen van beede zyde[n] delegueren ende committeren jugen niet suspect, tot
liquidatie ende pacificatie vander zake.
Dat de voornoomde8 twee coninghen zullen bliuen in huerlieder gheheel van alle andre
zaken, hier in niet begrepen, omme tzelue te veruolghen by justitie, daer ende alsoot behooren
zal.
Dat de voornoomde II coninghen zullen doen publieren den paijs vanden jare XIIII C
LXXXII.
1
Een duware, duarie, douarie, znw., v., is een lijfrente voor een vrouw, weduwgeld of
huwelijksgift (MNW, II, 485; Verdam, Middelnederlandsch Handwoordenboek, 156; Pijnenburg. & vander Voort van der Kleij, Woordenboek Middelnederlands, 54; Pijnenburg. &
Schoonheim, Middelnederlands Lexicon, 62).
2
3
[In margine] De heere van Comene ende andere onderzaten zullen wederom commen an
huerlieder onroerende goedinghen. Nopende de catteijlen ende roerende goeden, alsnoch in
wesen ende niet vervreimt, zullen volghen diese toebehoorden voor de troublen.
4
Albert ) Albert boven de regel toegevoegd hs.
5
Philippe de Commynes (° Renescure ca. 1447 - ^ Argenton 18 oktober 1511), heer van
Renescure en van Argenton, diplomaat en politiek kroniekschrijver. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
7
[In margine] De differenten nopende het hertochdom van Bourgoingne, Britaigne, de
stede van tSint Omaers ende anders, zullen [zal: hs.] bliuen in state tot dat de voornoomde 2
coninghen vergadert zullen wesen.
8
[In margine] De 2 coninghen bliuen in huerlieder gheheel van alle ander differenten.
het dagboek van romboudt de doppere
395
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
Tot verzekeringhe van desen1 zullen de voornoomde ambassadeurs dit tractaet doen
bezeghelen metten zeghele vanden prinche ende heeren ende steden vanden Lande, hemlieden
submitterende inder peine vanden ban ende excommunicatie vander Paus ende de Heleghe
Kercke, &c.”
É***É
1
[In margine] De voornoomde contractanten zullen hemlieden submitteren in den ban
ende excommunicatie vander Paus.
Chronike122.wpd
396
het derde boek : 1489
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
De heere van Vendomme, de heere vander Gruuthuze, de heere van Peenen ende de
bastardt van Bourbon arriueren te Brugghe met duzent peerdevolc ende IIIIC voetcnechten,
wel ghemonteirt1 ende ghewapent. Daer in dat tghemeente ontroert was, niet wetende wat
men daer mede meende; binnen een dach daer naer gaf men hemlieden een groot bancket
vp tScepenhuus.
22sten Julii [1489]. Groote feeste ende triumphe in Damme, omme de victorie die zij
hadden ghehadt, het jaer2 te vooren, vp sKeyzers ende sconincx volc der Romeinen, als
zylieden de stede waenden oueruallen thebben by assaulte. In welc assault zij veel volcx
lieten ende [zij] habandonneren alle huerlieder munitie van oorloghe, alzo hier voor3
ghenarreirt es. Roegier vander Eecke, hooftman van tSinte Niclaus zestendeel,
meedereeder4 te Brugghe, gheuanghen ende daer naer te rechte bedinct ter vierscare; ende
[hij] was ghecondempneirt te gheuen, tot fortificatie vander stede, hondert ponden gr.; ende
[te] gaen wuenen buuten der stede, ter alzulcke stede ende platse alst den capitain belieuen
zoude, den termijn gheduerende dese oorloghe. Matheus Weijs5, stedemeester6 vander
1
[In margine] De heere van Vendosme ende andre capitainen arriueren te Brugghe
met dusent peerdevolc ende IIIIC voetcnechten. (Het Boeck, 295: 23 juli 1489).
2
[In margine] Ten Damme groote triumphe omme de victorie die zy int voorleden jaer
– in Julio 1488 – ghehadt hadden ende wederstaen het assault vande vianden.
3
4
Een medeblandere (Fr.: garanceur) of me(e)dere(e)der, znw., m., is een
meekrapbereider, een verver met meekraprood (MNW, IV, 1267; Verdam,
Middelnederlandsch Handwoordenboek, 351; Gailliard, Glossaire flamand, 418; Ib.,
Supplément, 892; Id., Table analytique, 207, 273 n. 1; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, I,
445, II, 208; J. Mertens. “De Meekrapteelt in de Omgeving van Brugge, vooral in de 14de en
de 15de Eeuw”. BO, XXI (1981), 259-282; Pijnenburg. & vander Voort van der Kleij,
Woordenboek Middelnederlands, 103; Pijnenburg. & Schoonheim, Middelnederlands
Lexicon, 125).
5
[In margine] Vonnesse: Roegier vander Eecke, Matheus Weys, Jan Slyp.
6
Een engienmeester, znw., m., is een veldtuigmeester, officier van de genie (Duclos,
Bruges, 230, 34; MNW, II, 662; Verdam, Middelnederlandsch Handwoordenboek, 165;
Pijnenburg. & vander Voort van der Kleij, Woordenboek Middelnederlands, 55; Pijnenburg.
& Schoonheim, Middelnederlands Lexicon, 65).
Een bussemeester, busmeester, znw., m., is een opzichter over het geschut, hij die het geschut
bedient, een kannonier of artillerieofficier (Duclos, Bruges, 139, 402; MNW, I, 1480; Verdam,
Middelnederlandsch Handwoordenboek, 122; Pijnenburg. & vander Voort van der Kleij,
Woordenboek Middelnederlands, 48; Pijnenburg. & Schoonheim, Middelnederlands Lexicon,
54).
het dagboek van romboudt de doppere
399
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
engienen ende bussen, [ende] Jan Slyp, de smet1, ghecondempneirt te wuenen als vooren.
Matheus Weis2 daer naer gheuanghen vp tcasteel te Snelleghem ende te Brugghe als verrader
onthooft.
ORDONNANTIE3 VANDEN GHELDE4.
[Goude ghelt]
De roomsche Realen 2 lib. 18 s. gr., Noble metten rooze 1 lib. 8 s., Noble henricus 1 lib.
6 s., Vlaemsche nobel 1 lib. 5 s. 8 gr., Angelot 0 lib. 18 s. 8 gr., Ryder 0 lib. 13 s., Salot ende
ducaten 0 lib. 12 s. 10 gr., Croone metter zonne 0 lib. 11 s. 2 gr., Oude croone 0 lib. 11 s.,
Sauoysche croone 0 lib. 10 s. 10 gr., Andries, Guillermus, 0 lib. 9 s., Rynsche gulden 8 s. 10
gr., Vtrecht gulden 8 s., Pieter gulden 7 s. 10 gr., Philipus clincaert, Gheldersche rider 7 s. 6
gr., Beyer gulden 6 s., Postulat gulden 5 s., Arnoldus gulden 4 s. 6 gr., De Leeu 14 s. 6 gr.,
Schuutkins 13 s.
Ziluerghelt
Dobbel Philipus carolus, griffoenen, inghelen, zassenaers 12 gr., Inckele van diere 6 gr.,
Dobbele met twee Leeuwen 9 gr., De inckele 4 gr. 1/2, De coppenolle5 6 gr., De enzeins
3 gr. 1/2
Dese valuatie was ghescreuen ende vutghehanghen voor de
kercdueren ende ander platsen, den 25sten July 1489.
1
de smet ) [ende] jan Slyp, de smet onder de lijn toegevoegd hs.
Matheus Weijs, Weys, Weijs (^ Brugge 16 september 1489). Zie Bijlage :
Prosopografie, nr. .
2
3
add. in margine f/ 470 verso, 493 verso.
4
Koers van 25 juli 1489 (Muntordonnantie van 9 september 1487 (P. Cockshaw,
“Textes monétaires imprimés sous le Règne de Philippe le Beau (1482-1506)”. Villes d’
Imprimerie et Moulins à Papier du XIVe au XVIe Siècle. Aspects économiques et sociaux,
Actes [du] Colloque International, Spa, 11-14-IX-1973, (PCCH, Reeks in-8/, 43), Brussel,
1976, 186, nr. 3; L. M[ees.]. in: Le Cinquième Centenaire de l’ Imprimerie dans les anciens
Pays-Bas. Catalogue [de l’] Exposition à la Bibliothèque Royale Albert Ier, Chapelle de
Nassau et Galerie Houyoux, du 11 Septembre au 27 Octobre 1973, Brussel, 1973, 418-420,
nr. 191 & ill. 103; Polain, Catalogue des Livres imprimés, III, 242, nr. 2774 & pl. 124).
De voorthollende inflatie werd in december 1489 (E.C. II, f. [263] va) opnieuw gesignaleerd.
5
Ghentsche Leeu. add. andere hand hs.
Chronike123.wpd
400
het derde boek : 1489
Drie Leden van Vlaendre met de coninc van Vranckeric.
het dagboek van romboudt de doppere
401
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
[f 463 r]
EXTRAICT1 VUT ZEKER BRIEF GHEZONDEN ANDEN DEN
CONINC van Vranckeryck
by mer Philips van Cleuen ende de Drie Staten van Vlaendre.
“SIRE ET NOSTRE SOUUERAIN SEINGNEUR. Vous treshumbles et tresobeissans
seruiteurs et subiectz, Messire Philipe de Cleues et les gens des Trois Estatz du Pays et Conté
de Flandres, se recommandent en toute humilté en vostre bonne grace et de tous leurs cuers;
[ilz] vous remerchent de ce que a pleu à vostre royale Maiesté leurs signifier, tant par vous
lettres closes, soit benignes et gratieuses, que aussy par monseur de Vendosmes, par monseingneur le marichal Desquordes et messire Raoul de Lannoy, seingneur de Nomibler2, quilz
enuocassent leurs deputez à ceste journée et assamblée, pour mettre fin aux differents que
tresexcellent et trespuissant prinche Le Roy des Romains peult auoir à l’ encontre d’ eux.
Et par nous, députez, vous treshumbles orateurs, iceulx messire Philipe [de Cleues] et
Estatz, le plus humblement quy peuuent, vous font présenter ces lettres.
Sire, vous treshumbles et tresobeissans seruiteurs et subiectz, Philipe de Cleues3 et les gens
des trois Estatz du Paijs et Conté de Flandres, ont ordonné monseur L’ euesque de Rosense,
abbé de sainct Bauon, Monseur de la Gruuthuse, monseur de Raseghem et aultres presents, et
moy le moindre d’ eux, auecq eulx, pour venir devers vostre royalle Maiesté, en ceste tresnoble, excellente assamblée, pour le plus grand et excellent bien quilz désirent en ce monde, le
bien de la paix.
Mais quant je considère que le Sénat de Rome et des pères conscripts se reputoit mains4
prise – quant deuant eulx estoit proposé aulcun oraison moins ornée et non offerant chose
1
[In margine] Missiue ende recommandatie vande 3 Leden van Vlaendre, ghezonden an
den coninc van Vranckerijck. Ontbreekt in E.C. II, f.
2
Raoul de Lannoy Iden. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
3
[In margine] Den abt van tSinte Baefs te Ghendt, de heere vande[r] Gruuthuze, de heere
van Raseghem, mer Philips van Cleuen, ambassadeurs van weghen de 3 Leden van Vlaendre.
4
[In margine] Mer Philips van Cleuen excuseirt hem van de commissie om het relaes te
doene voor den coninc van Vranckeryc, hem kennende insouffisant, omme tvertooch te doene
voor zo groot ende moghende heere, als den coninc es, ende souerain heere vander graefscepe van Vlaendre, daer onder tselue lant sorterende es.
het dagboek van romboudt de doppere
403
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
nouuelle – et que nous trouuons de Tulle1, Théophraste2, Demosthène3 et aultres grans et
excellens clercz que trambloient et craindroint de parler aux prinches et contes publiquement,
et non seullement eulx, mais le sainct père Prophète Moyse4, ayant en sa parolle l’ esprit diuin,
craindroit porter la Parolle de Dieu au Roy de Egipte5 sy n’ eust eu l’ assistance effectuele de
Aron6 – et pourtant cognoissant mon feble entendement et que suis le moins sachant et entendu des aultres, et que ne suis aulcunement acccoustumé, ne expérimenté, en la langue franchoise, doit bien craindre de porter la parolle deuant le Roy, non pas d’ ung petit royaulme
Degipte, mais deuant le Roy treschristien et vostre Royalle Maiesté, le plus excellent, le plus
digne et hault quy soit entre tous les Rois christiens, et mesmement en la présence de l’
excellent et dignité de messeingneurs les prinches de vostre tresnoble sang, et de ceulx de
vostre tresnoble Conseil, cy présens – et certes, sy excusations eussent peu auoir lieu – entendu que entre lesdits députez, il y a tresnotables maistres et docteurs, expertz en toute science,
diuine, canonique et ciuile, ausquelz l’ en eust mieux adresché que à moy – je veux point
accepté ceste charge.
Néanmoins confiant en la parolle et promesse de Dieu7 et au confort qu’ il bailla à Moyse –
quant il luy dit: ”Procède auant, et je te balleray ma parole en bouche“8 – et mesmement que
est oeuure de celluy dont procède tout bien et paix, et singulièrement confiant en vostre
1
Marcus Tullius Cicero (106-43 v. Chr.) (K. B[üchner.]. “Marcus Tullius Cicero”. Der
Kleine Pauly. Lexikon der Antike (eds.). K. Ziegler (†), W. Sontheimer. & H. Gärtner,
(Stuttgart-München, 1964-1975, 5 dln.), I, 1174-1186).
2
Theophrastos van Erenos (370-287 v. Chr.) (E. Heysse. “Theophrast im Mittelalter”. LM,
VIII (München-Zürich, 1996-1997), 670-671; W. P[ötscher.]. “Theophrastos”. Der Kleine
Pauly. Lexikon der Antike (eds.). K. Ziegler (†), W. Sontheimer. & H. Gärtner, (StuttgartMünchen, 1964-1975, 5 dln.), V, 720-725).
3
Demosthenes (384-322 v. Chr.) Fr. K[iechle]. “Demosthenes”. Der Kleine Pauly. Lexikon der Antike (eds.). K. Ziegler (†), W. Sontheimer. & H. Gärtner, (Stuttgart-München,
1964-1975, 5 dln.), I, 1484-1487).
4
Exodus, 3,18; 5,1; 5,3; 6,29; 7,2; 7,10 (C. Houtman. “Moses”. Dictionary of Dieties and
Demons in the Bible (eds.). K. van der Toorn., B. Becking. & P.W. van der Horst, Second
extensively revised Edition, Leiden-Boston-Köln, 1999, 593-598).
5
Ramses II, 19e dynastie [1304-1192], ca. 1279-1213 v. Chr. (Chr. Desroches Noblecourt.
Ramsès II: La véritable Histoire, Parijs, 1996, 250-251, 253-256, 403-404; R.J. Williams.
“Egypt and Israel”. The Legacy of Egypt. Second Edition (ed.) J.R., Harris, Oxford, 1971,
257-290, 258-260.
6
7
Exodus 11,10-16,1.
8
Exodus 4, 12.
Chronike124.wpd
404
het derde boek : 1489
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
tresnoble douceur, clémence et bonté, par la quelle vous recepuez bénignement les ignorances
et moins sachans, j’ ay obey de exposer ladicte charge.
Sire1, vous treshumbles seruiteurs, messire Philipe [de Cleues] et les gens des Trois Estatz
dessusdits, m’ ont chargié de – en toute humilité et réuérence – remonstrer que, de long temps
et encoire de présent, leur principale intention et désir à esté, et est, de paruenir estre et
demourer en bonne forme et seure paix avecq tresexcellent et puissant prince, le Roy des
Romains, toutjours Auguste, et à ceste fin se sont mis [f 463 v] de tous debuoirs à eulx possibles, sans ce qu’ ilz ayent esté cause fondamentale ou originale de la guerre, ayns[y] de leur
costé a esté en eulx defendant et non aultrement.
Secondement2, pour paruenir à icelle bonne et ferme paix, ledits messire Phelipe et ceulx
des Trois Estatz, obéyssant comme ilz sont tenuz à vous lettres par lesquelles il vous a pleu
leur signifier qu’ ilz venissent deuers vous, il[z] m’ ont chargié vous, Seignoirie, treshumblement d’ aulcune chose requérir et prier et aussy vous offrir et déclarer aulcunes choses de leur
part, pour les accomplir de tout leur pouoir et d’ eulx mettre en tous debuoirs, selon toute
raison et équité.
Et3 pour descendre à la particulerité du premier point, et de première matière dessusdits,
il[z] tiennent, Seignoirie, estre assez cognu et notoire que ceulx de Flandres, mesmement les
Trois Membres, ont tousiours désiré l’ obeissance, le ressort, l’ honneur et la réuérence de
vostre Seignoirie et de vostre coronne, ainsi qu’ ilz sont tenuz et ont fait de toute anchieneté.
Et qu’ ilz ont soubstenu beaucoup des maulx pour paruenir aux resort de vostre justice
souueraine et pour résister à ceulx quy ont voulu et contndu de l’ enpescher.
Certes4, Sire, le grand désir et amour qu’ il[z] ont à la coronne et au Royaulme, leur est sy
naturel comme sy leur fust indit de nature. Ne fault, ne est besoing, [de] reciter aulcunes
histoires lesquelles sont exemples du grand amour et affection, que le bon Paijs de Flandre, les
nobles, le commun et les Estatz dudit Pays ont eu à la dite couronne.
Et se peult aussy clairement apparoir par les grans peines et labeurs lesquelles ceulx de
Flandres prindirent et par les périlz [l]esquelles ilz se mirent pour paruenir à la paix de l’ an
1482, auecq le tresvictorieux Roy Loijs, vostre père – que Dieu absolue – et il n’ est, ya,
besoing de réciter en particul[i]er les grans maulx et périlz, et dangiers lesquelz entre varys,
bons et loyaulx subiectz de Flandres, ont à ceste occasion souffert, car liz sont notoires.
1
[In margine] De Landen en begheeren anders niet dan goeder correspondence ende paijs
met den coninc der Romeinen.
2
[In margine] Omme tot paijs te commen hebben de Staten van Vlaendre huerlieder
ambassadeurs by den coninc van Vranckerijc ghezonden met verclaers van huerlieder
intentie.
3
[In margine] Alvooren de Landen van Vlaendre begheeren ende hebben oynt begheirt
onderdanicheit ende reuerence tot de croone van Vranckerijck, als huerlieder souuerain
heere ende daer onder sorterende.
4
[In margine] Hebben veel oorloghen ende moeyten ghehadt in voorleden tijden om tzelue
te behouden als getrauwe onderzaten.
het dagboek van romboudt de doppere
405
Drie Leden van Vlaendre met den coninc van Vranckeric.
Et pour tant ce1 bonne, ferme et seure paix estoit entre ledit Roy des Rommains et eulx par
le moyen, authorité, conclusion de vostre Royale maiesté, ilz tiennent et espèrent fermement
que l’ obeyssance et ressort dudit Pays de Flandres à vostre souueraine justice, se entretiendront sans aulcune enfraicte et contradiction, et mieulx qu’ il n’ a esté obuersé depuis l’ an
XIIII C LXXXII.
Pour quoy [ilz] désirent fort d’ estre et demourer auecq ledit Roy des Romains en bonne,
ferme et seure paix, et c’ est vne chose et cause principale de leur grand désir.
L’ autre cause2 est amour entière qu’ il[z] portent à leur Prince naturel, Monseingneur L’
archiduc Philipe, et la grande compassion qu’ il[z] ont, comme vng chascun doit auoir de la
désolation de ses bons Paijs.
Car ilz tiennent, Sire, estre assez en vostre tresnoble cognoissance les grans et innumérables maulx quy sont aduenus et aduiegnent journellement à cause des guerres et diuisions, et
par faulte, que abstinence de guerre n’ est point obserué et entretenu de la part de capitaines
du Roy des Romains – ainsy qu’ il est contenue par escript en la conclusion de la journée de
Francfort.
Lesquelz3 maulz sont exécrabeles et inhumaines que horreur et impossible seroit de tous les
réciter en particulier – dont la plus part sont aduenus en boutant feu, en pillant, robant et
mettant en extrèmes rantsons les poures laboureurs et gens de villaiges – que toutefois n’ ont
nullement cause ou occasion des ceste guerre, bruslant aussy les esglises du plat paijs, par
quoy le prétieux corpz de nostre saulueur Jesu, et les santuaires ont esté iettez en lieus prophanes et deshonnestes.
Comme ce4 fait eust esté par les ennemis de nostre religion et foy chrestienne, et de plus en
plus [ilz] se pouront continuer lesdits maulx et inconeniens sur le poure peuple à la totale
destruction et exinanition des pays de nostre tres redoub[tab]le seingneur et prince naturel – se
pourueu ne est, et que l’ on ne face préallablement de partir du Pays de Flandres les gens d’
armes du Roy des Romains – que l’ abstinence de guerre soit entièrement obserué préallablement et conséquamment, et que vostre royale Maiesté, il tiengnie la main pour paruenir à vne
bonne, ferme paix.
Car certes, chascun doit auoir pitié du sang chrestien, de la grande désolation et misère des
poures innocents, lesquelz crijent vengance deuant le face de Dieu, nostre Créateur, et en son
jugement [ilz] se poulront douloir desdits maulx et cruelle guerre continuelle, laquelle de jour
1
ce ) se hs.
[In margine] Begheeren altijts pays ende vrede met den coninc der Romeinen, met het resort
an de voornoomde croone van Vranckerijck.
2
[In margine] Ten andren moneirt hemlieden tot paise ende accorde, omme de groot liefde
ende affectie die zij draghen tot den jonghen hertoch Philips, huerlieden natuerlicken heere,
ende de desolatie vanden Lande by de voornoomde oorloghe.
3
[In margine] Inconuenieten ende abominable quaet commende ende risende vut de
oorloghe.
4
ce ) se hs.
Chronike124.wpd
406
het derde boek : 1489
Drie Leden van Vlaendre met den coninc van Vranckeric.
en aultre, par faulte de ladicte abstinence [f 464 r] se contenue et exerce de la part des capitaines dudit Roy des Romains plus cruellement que jamais, par cy deuant.
Et pourtant1 lesdits messire Philippe et les Estatz qui se tiennent acertenez et on ferme
espoir que vostre Royale Maiesté est déposée à garder et préseruer toutes choses en leur
termes, telz qu’ ilz de droict doibuent estre, et que, en ensuyuant les nobles des vous tresnobles prédecesseurs, les Roys de France – quy de toutz temps ont aymé le bon Paijs de Flandres, le bien et le ressort d’ icelluy – vous, Seingneur, que entre tous vous tresnobles prédecesseurs, aues lesdits de Flandres en singulière récommandation, comme tousiours auez monstré
par effect, ont plaine confidence en vous, Seigneur, que [vous] désirez la conseruation et l’
entretenement et le bien d’ icelluy paix.
Pour ce est il ainsy que messeingneurs Philipe [de Cleues] et les Estatz dessusdict[s] ont
désiré et désirent de tout cueur que au moyen, ayde, confort et direction de vostre Royalle
Maiesté, ilz puissent paruenir estre et demourer en bonne et ferme paix.
Sachans que de vostre bonté, vous vertutz glorieuses et victorieux couraige, ensuyuant la
doctrine testamentaire de feu vostre tresvictorieux père, quy entre les aultres de son royaulme
mieulx cognoissoit la nature et le bien et profit d’ icelluy, et desquelz puys l’ amour filiale,
prompte ebeyssance et fauorable assistence plus seroit nécessaire et conuenable à icelluy
royaulme, et pour ce2 fort requelloit et aymoit ceulx de Flandres, vous, Seingneur, aues
semblablement tousiours eu ledit Pays de Flandres en singulière récommandation et paternelle
affection, les auez tousiours conforté et consolé, tant par les instructions de vous ambassadeurs honnorables et tres[s]ages seingneurs, Maistre Charles de la Vernade3, conseiller et
maistre des requestes de vostre hostel4, et messire Michel de Bellefoure5, vostre bally de Sens,
que ainsy par uous treshonnorées seingneurs, Monseur de Vendosme et monseur le marichal
Desquordes, et [vous] les auez assuré, Sire, que vous ne les habandonnerez, le l’ auez tomber
en dangier que qu’ il doiue aduenir, que riens ne seroit conclu sans le sceu et consentement
desdicts Trois Membres de Flandres. Dont, certes, ilz sont perpétuellement obligez et tenuz en
vous, Seingneur, et aux bien6 veullans de la couronne et des Pays de Flandres.
1
[In margine] De 3 Leden van Vlaendre stellen de differenten ter discretie vanden coninc,
hopende dat hij huerlieder recht defenderen zal.
2
ce ) se hs
3
[In margine] De coninc van Vranckerijck heift belooft niet te concluderen zonder de wete
vande 3 Leden van Vlaendre.
4
Charles de la Vernade. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
5
Michel de Bellefoure. Iden. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
bien ) biens hs.
het dagboek van romboudt de doppere
407
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
Et bien1 considèrent lesdits de Flandres les grands labeurs, peines et despens que vous,
Seingneur, et vostre Royaulme ont soubstenu et sustien[n]ent pour la garde de la
souueraineté, de vostre justice, le ressort de Flandres et la préseruation d’ iceulx, tant contre
les ennemiz et mal veullans, que aussy des iceulx et mal veulland de vous et de vostre
couronne.
Bien aussy [ilz] considèrent que ensuyvant lesdits instructions et vostre entier faueur que
[vous] portez ausdicts de Flandres, [vous] auez envoyer par de la grande et puissante armée
soubz la main des trespuissans, tresnobles prinches et capitaines, lesquelz ont fait et prins
grans et extrèmes labeurs et sollicitudes et paines, pour tousiours le mettre au fins proposéez
et désiréez.
Mais d’ aultre part2, ilz considèrent que à la fin de toutes guerres est paix, et que la guerre
se faict pour auoir paix; car, comme on dict “Sola siquidem pacis intentione bellum geritur”3,
et que par bonne raison et conduyte de bon entendement, on puist plus facillement paruenir
au paix, que par force d’ armes. “Cedant quandoque arma toge consultum est”4.
Pour ce est il que ceulx de Flandres ont parfaite et entière désir et propoz et mieulx ayment
que par amitié que par force d’ armes, bonne, ferme paix se face par vous, Seingneur, et
vostre bon et tresnoble Conseil, que [vous] estes leur protecteur, défenseur et souuerain
seingneur.
Vne aultre cause5 de leur propoz et désir est le grand fruict et les biens que peult venir au
moyen de ladicte bonne et ferme paix en soy est sy digne, bonne et aleuer que non plus. Car
seullement, le nom est délectable. “Solum nomen est suaue”6. Et aussy que Tulle dict par
icelle: “Tousiours croissent royaulmes et seigneuries florissent, et se augmentent et n’ est
chose au monde que plus coniongne la nature humaine aux choses diuines que paix, dilection
et vnion”7. Et ce démonstré par la doctrine [f 464 v] testamentaire de Nostre Sauueur, que en
dernier testament sur toutes aultres choses commist et délaissé à ses apostres et à tous ceulx
qu’ il a ordonné d’ estre parempaix de la gloire, l’ obseruance de paix, charité et dilection, et
est l’ arbre que en soy est bandé sa nature fait à amer et désirer, ne peult porter que bon fruict
d’ eulx et fort à désirer8. Le fruict est cours de justice, de la quelle vous, Seingneur, est
ducteur de l’ administrer par souueraineté, et lesdictz de Flandre de l’ obéir par ressort et
1
[In margine] De Drie Leden van Vlaendre bekennen de groote assistentie die
hemlieden ghedaen es gheweist vande croone van Vranckerijck.
2
[In margine] Naer oorloghe volcht paijs.
3
4
Cicero, In Pisonem 29, 72 en 30, 73 en Cicero, Philippica II, 8, 20.
5
[In margine] Lof ende eere vanden paijs ende liefde tot melcander.
6
7
Cicero,
8
het dagboek van romboudt de doppere
409
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
humilité. L’ autre fruict éuident est communication de marchandise que maintenant cesse par
les guerres et diuisions au tres grant déstriment et dommaige du royaulme et pays
circonvoisines.
N’ est1 pas aussy petit fruict que au moyen de ladicte paix, non seullement le Paijs de
Flandres, mais tout le royaulme sera en grant tranquillité et seurté des ennemis de vous,
Seingneur, et de vostre Royaulme. Car l’ expérience a demonstré que, quant ilz ont eu petit
part entour le Royaulme, comme de présent ilz ont au westquartier de Flandres, ilz contendent
à perturber et molester tout le royaulme, que Dieu ne veulle.
Aultres innumérables plusieurs bons fruictz et fructueuses effectz demourées dicelle paix,
esquelles sont récités par diuers docteurs et dont il ne fault ennoyer ce noble auditoire, mais
sont assez cognuz à vous, Seingneur, et vostre noble Conseil; et au contraire, les grants
maulx, périlz et inconuéniens que aduiendroient, se la paix ne feust ferme, seure et sans
quelque crainte et faintize entretenue et obseruée.
Et2 pour ce est que lesdicts de Flandres désirent sur toute chose que par l’ ayde, confort,
moyen et bonne direction de vous Seingneur, soit fait vne paix ferme et seure, quelle peust
estre obseruée.
Et pour paruenir à icelle, lesdicts de Flandres se sont mis tousiours et à toutes heures en
tous leurs debuoirs, tant en requirant prouision de vostre Court souueraine et eulx mettant
illecque en justice de tout ce que on leur pouoit ou vouldroit demander, et semble qu’ il n’
est, ja3, besoing de expérimenter par force d’ armes les différens, dont lesdictz de Flandre se
mettent en justice deuant leur souuerain Seingneur, mesmement car le Roy et sa justice a par
diuerses fois cognu des différens concernans le propriété de la Conté de Flandres, et plus forte
raison se doibuent traicter par justice les différens que sont à cause du gou[uer]nement de la
Conté, vue que de la propriété n’ est aulcune question.
Pareillement, quant aulcunes ouuuertures de paix ont esté proposées, soit par [les]
ambassadeurs de Portugalle, par les ambassadeurs D’ Espaigne, par ceulx de Lille, en
Flandres, ou par monseingneur le Chancelier de Bourgoigne et aulcuns aultres Conseillers
dudict Roy des Romains, ou en son nom, lesdicts de Flandres ont à toutes journées enuoyé et
requis de paruenir à la bien de la paix, par ce démonstrant que riens tant [ilz] ne quierent ou
désirent que bonne et ferme paix, et ce pour le premier poinct, combien que ne sera trop
extendu pour ce noble auditoire.
Quant au second poinct, lequel sera brief, ilz requirent et supplient en toute humilité que4,
en ensuiuant le besoingne de Franckefort, prallablement et deuant tout enuie, soit pourueu à
1
[In margine] By den paijs van Vlaendre wort het Ryck van Vranckerijc in vrede.
2
[In margine] Concensu[s] dat die van Vlaendre verzoucken paijs ende goet beleedt.
3
[in margine] De coninc van Vranckerijc heift altijts de kennesse ghehadt vande
differenten nopende het gouuernement vanden Lande van Vlaendre ende recht daer ouer
ghegheuen. Want, nopende de erfachticheit, danof en es gheen questie.
4
[In margine] De Leden verzoucken dat alle exploicten van oorloghen zullen cesseren
ende dat alle vreimde garnisoenen vuten Lande vertrecken zullen.
Chronike125.wpd
410
het derde boek : 1489
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
ce que tous exploictz de guerre cessent et que les gens d’ armes, tant de l’ ung costé, comme
de l’ autre, se partent hors des villes de Flandres. Car par autre voije n’ y a espoir que le
guerre doeue cesser du costé des capitaines du Roy des Romains. Les gens d’ armes, desquelz
ne tiennent conte de quelques abstinences de guerre, combien qu’ elle a esté concluse audict
Francfort.
Et que durant le temps de la communication se tiendra sur la principale matière, on puisse
de toutes costé, marchandement et librement, communiquer par telle seurté, que jamais ne
soit besoing, et ne puist l’ en retourner à la guerre.
D’ autre part1 [ilz] requirent et supplient treshumblement et en continuant le grand amour
et faueur que vous, Seingneur, sur tous de vostre Royaulme aues à ceulx de Flandres, les
vuelliers garder2 et préseruer en leurs droictz, franchises, preuilèges et libertez, et tellement
les pourueoir en la matière principale, qu ‘il ne soit besoing à vous, Seingneur, ne à eulx de
retourner à la guerre, ce que leur déplairoit de bon cuer, que Dieu ne veulle.
3
[f 465 r] Et de costé , ilz présentent que de tous les différens que ledict Roy des Romains
peult auoir ou querelle contre eulx, ilz se conduyront sy honestement par le bon aduis de
vostre Royalle Maiesté et de vostre tresnoble Conseil (eulx ouyz en leur deffenses) que tout le
monde aura cause et sera constrainct de dire qu’ ilz se mettent en toute raison.
Et quant lesdicts ambassadeurs du Roy des Romains feront aulcunes doléances à l’
encontre d’ eulx4, ou qu’ ilz se voeilsissent de se5 en vous, Seingneur, ou en vostre justice,
lesdictz de Flandre sont prest et de ce ont po[u]oir de faire tout ce que de rayson, pour le bon
appaissement desdicts différens.
Pour quoy ledict messire Phelipe [de Cleves] et ceulx des Estatz dudict Paijs de Flandre
requirent à vous, Seingneur, que, en regard à leurdict désir aux maulx exécrables que
viennent de la guerre, au profit et vtilité que viendra de la ferme et seure paix, ensamble le
seurté et tranquillité de vostre dict Royaulme, aux remonstrances, offres et ouuertures
dessusdict, vous plaist tenir la main à la complissement des requestes dessusdict, et ilz sont
ceulx que de leur part, il[z] acompliront ce que dict est et due de droict et de raison, ilz sont
tenuz de faire. En quoy auecq ce que [vous] ferez enuie méritoire et salutaire envers Dieu,
Nostre Créateur, vous ferez tresgrant et indicible profit à vostre beau frère, nostre prinche
1
[In margine] Dat de coninc van Vranckerijck belieue te preserueren de Lande van
Vlaendre in huerlieder recht ende preuilegien, vrydommen ende costumen vanden Lande, zo
dat die van Vlaendre gheen occasie en hebben om de oorloghe te continueren.
2
garder ) garder garder herhaling hs.
3
[In margine] De III Leden van Vlaendre presenteren van huerlieder weghe
hemlieden te uoughen in alle redene ende te volghen de goeden raedt ende aduis vanden
edelen Raet van Vranckerijck.
4
[In margine] Ende ingheualle van eenighe doleancen of misverstanden, indien den
coninc der Romeinen hem submitteirt in tzegghenscap van huwer edelheit, die van Vlaendre
presenteren ende consenteren in tzelue.
5
se ) ce hs.
het dagboek van romboudt de doppere
411
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
naturel et nous, ses bons Pays de par delà, et [vous] en aurez grace et louange perpétuelle et
[ilz] prieront et feront prier Dieu, Nostre Créateur, pour vous, Seignoirie, et pour la prospérité
de vous, de la Royne, et1 de vostre Royaulme, tant déuotement que leur sera possible.
Finalement [ilz] requirent en toute humilité et reuérence qu’ il vous plaise prendre en gré
leur venue, les remonstrances, prières et présentations dessusdictes en pardonnant le faulte
par moy commise, en ce je n’ ay peu, ne seray due ou exprimer les charges des choses
dessusdictes, en tel langaige, humilité, révérence qu’ il appartient à vous, seingneur, à vostre
Royalle Maiesté, et à ce tresnoble auditoire.”2
É***É
1
[In margine] Begheeren voor conclusie dat de coninc van Vranckeryc zoude belieuen
in danck te nemen huerlieder compste ende vertooch.
2
(?) 24-25 juli 1489 (de Fouw, Philips van Kleef, 223).
Chronike125.wpd
412
het derde boek : 1489
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
Ter Sluus worden inghebrocht VII of VIII huen die vut Nieupoort waenden te varen
naer1 Brabant, ghelade[n] met vitalie, bueter, caes ende auere. Daer indat waren veel quaetwillende ende wechloopers vuter stede van Brugghe, als Pieter de Winter, waert in den
Ramhout te Brugghe ende zyn wyf, Adam Canneils, bastaert filius Jans, ende veel Duudschen met veel ghelts ende juweelen.
De Drie Staten van Vlaendre vergaderden tsamen te Brugghe omme te stellen de middelen
vanden generale paise; ende tsauens was de Staten ghegheuen een bancket in tGruuthuus2.
Daer naer3 wierden ontboden de Smalle steden van Vlaendre, Sluus, Damme, Houcke,
Oostburch, Ardenburch, Muenekereede ende Oudenburch; ende hemlieden was openinghe
van tvoornoomde ghebesongnierde. De heere vander Gruuthuse, Raphael Marcandel,
episcopus Rosensis ende abt van tSint Baefs te Ghendt, Meestre Pieter vanden Houtte,
canuenic van tSinte Donas ende proost van Ronche ende zeker ander4 notable mannen
vutte Drie Leden – de voornoomde bisscop ende proost, ouer de gheestelicke staet, de
heere vander Gruuthuse, mer Andriaen van Rauescote5, rudders, ouer dedelen, Meestre
1
[In margine] AUGUSTUS [1489]. Scepen vande vianden ter Sluus inghebrocht.
2
Het Hotel de Gruuthuuse, tGruuthuus, is het herenhuis op de Dyver nr. 17, door Lodewijk
van Brugge tussen 1465 en 1471 gebouwd (L. Devliegher. “De Bouwgeschiedenis van Gruuthuse”. WV, VI (1957), 10-13 & 55; Id., “Demeures gothiques”, 56-58; Id., Huizen te Brugge,
59-67; Duclos, Bruges, 497-498; M.C. Laleman. “Gruuthuus en de Grutere”. Bier ! Geschiedenis van een Volksdrank (red.). R.E. Kistemaker & V.T. van Vilsteren, Amsterdam, 1994,
23; Michiels, Iconografie, II, 93-97; Ryckaert. & Morsa, Brugge, 233; Schouteet, Straatnamen, 76; van Houtte, Brugge, 24; Id, Geschiedenis van Brugge, 31, 64, 96, 127, 158, 265-68,
270, 398, 403, 407, 415 , 424-25, 494; A. van Zuylen van Nyevelt. Quelques Notes sur l’
Hotel de Gruuthuuse et ses Possesseurs, Brugge, 1905, passim; Vermeersch, Brugge, 43-45,
93, 98, 105, 126-128, 130, 134, 138-142, , 146, 149-150, 154-155, 159-161, 163, 166-167,
197, 204, 227; Verschelde, “Anciens Architectes”, 120-121, 131, 136; Id., “Étude sur les
Noms”, 398; K. V[er]s[chel]d[e.], “Het Hof van Gruuthuuse met zijne Aanhoorigheden”.
RDH, XV (1879-1880), 282-285, 313-315, 321-223 & 355-357).
3
[In margine] De Smalle steden sorterende onder Brugghe, ontboden te Brugghe, omme
te stellen de middelen vanden generale paise.
4
[In margine] Meestre Pierre van Houtte, canuenic van tSinte Donas in Brugghe ende
proost van Ronche, dede het vertooch ende trelaes, in walsche hier bouen ghementioneirt,
voor den coninc van Vranckerijc ende zyne Raedt.
Adriaen van Ravesc(h)oot (Fr.: Adrien de Raveschoot) (^ 1500), ridder. Zie Bijlage :
Prosopografie, nr. .
5
het dagboek van romboudt de doppere
413
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
Aernout vander Beke1, Jan de Beer2 ende Jan Pieters3, ouer de weerlicke staet4 – [deden het
vertooch ende trelaes, hier bouen ghementioneirt]. De voornoomde meestre Pieter vanden
Houtte dede tverclaers voor den coninc van Vranckerijck in franchoise, alzoot hier bouen
ghesproken staet. De voornoomde ghecommitteirde was ghelast dat zij niet wederkeeren
en zouden [zonder] zy en brochten eenen vulmaecten paijs. Daer5 wierden ooc ghezonden
ambassadeurs van weghen den Coninc der Romeinen omme te anhooren het voornoomde
zegghenscap vanden coninc van Vranckerijck. In Brabant6 ende int Westlandt was paijs
vutgheroupen tusschen den coninc van Vranckerijck ende den coninc der Romeinen. Maer in
die paijs en was niet vermaent van Vlaendre. Want een ander materie was.
1
Mr Arnoud van der Beke(n) (Lat.: Arnoldus de Beka). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
2
Mr Jan De Beer(e) (^ 1495), ridder. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
3
Jan Pieters. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
4
In het Frans-Bourgondische statenmodel wordt het woord gevoerd via een vaste op
prestige gebaseerde rangorde: ridderschap÷ geestelijkheid ÷ steden (Kokken, Steden en
Staten, 209-210, 278-279).
5
[In margine] De ghecommitteirde hadden last vande Drie Leden van Vlaendre dat zij niet
wederkeeren en zouden zonder accort van paise. (Surquet, Mémoires, 581-583).
6
[In margine] In Brabant ende Westlant paijs vutgheropen tusschen den coninc van
Vranckerijck ende den coninc der Romeinen, maer daer en wiert niet vermaent van Vlaendere. Want een ander materie was. (Cauchies, “Pays-Bas en 1492”, 28).
Chronike126.wpd
414
het derde boek : 1489
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
[f 465 v] Want zij mainteneirden ende behoirden onder het Keyzerrijcke ende niet onder
de croone van Vranckerijc; ende den zeluen paijs was ghesloten by den hertoch van Sassen,
als Regent van Vlaendre ende Stedehouder general vanden coninc der Romeinen. Willim
Moreel1, scoutheeten van Brugghe, met zijnder assistentie, compt int Huus vanden Vrijen2.
Daer die vander Wet zaten en aten. De heere van Peenen bleef voor tLandhuus staende,
ende verzochte an die vander Wet of zij bouen gaen wilden vp de Steen, als gheuanghenen
ofte niet; ende, niet teghenstaende alle oppositien ofte appeelen, [hij] dede de scepenen ten
Steene, in vanghenesse gaen. Omme dat zij refuseirden te betalen [an] de heere van Peenen
VIC lib. gr. vuten Oostvrie, als VI gr. vander ghemete, ter goeder rekeninghe. Een herault
arriueirt te Brugghe vanden coninc der Romeinen ende den hertoch Philips. De welcke last
hadde om te gane naer Audenarde, Aelst, Dermonde, ende int Westquartier om hemlieden
te beuelen abstinence van oorloghe.
Wet van Brugghe3 vermaect den IIden Septembre [1489].
COMMISSARISSEN
Mer Adriaen Vilain, heere van Raseghem. In zyn stede Jan vander Staghe4.
Mer Jan van Nieuwenhoue. In zyn stede Willim Moreel.
Mer Colaert van Halewin. In zyn stede Jacop Metteneije5. Philips vander Zickele6.
[In margine] Die vanden Vrijen ontzegghen tbetalen VIC ponden grooten [an] de
heere van Peenen, uter goeder rekeninghe, vp de VI gr. vander ghemete, ghestelt int Oostvrie
ende worden gheexecuteirt.
1
2
Het Landhuis van het Vrije, Huus vanden Vrijen, het Lanthuus van het Vrije (1219)
op de Burg, thans bekend onder de naam Proosdij (Duclos, Bruges, 443; Sosson, Travaux
publics, 277, pl. vi & passim; van Houtte, Brugge, 43; Id., Geschiedenis van Brugge, 262,
290-91, 302, 320, 339, 408-409).
3
[In margine] SEPTEMBER [1489]. Anno 1490, was de heere van Raseghem
dootghesmeten vp een mile naer Ghent; men zeyde dat ghedaen was by mer Philips van
Cleuen lieden. (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 447-448 & Despars, Cronycke,
IV, 442: 2 september 1489). Cfr. “Up den XIIen van wedemaent, anno XC, was Mer Adriaen
Vylain, ruddere, heere van Resseghem, faitelic versleghen te Meerrelbeke, omtrent der
muelene, by bevele ende laste van Mer Philips van Cleven, heere van Winendaele.” (Dagboek
van Gent, II, 266; de Fouw, Philips van Kleef, ; Fris, “Adrien Vilain”, 754; Vlaamsche
Kronyk, 269: 12 juni 1490).
4
Jan Van (der) Scaghe, Schave, Staghe. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
5
Jacop Metteneije, Metteneye, filius Jacop. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
Filips Van der Zickele(n), heer van Nazareth. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
het dagboek van romboudt de doppere
417
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
Burchmeester van Scepenen
Jan van Riebeke, de welcke hem zeer excuseirde, mids dat hij was balliu vande watere,
ende veel ander excusen die hij voortbrochte; hendelic wiert in zyn stede ghestelt Lieuin
van Assenede1. In wiens platse ooc ghestelt wiert Loy Janssuene2.
Scepenen
Lodewic Greffin3,
Meestre Lodewyc Hauweel. In zyn stede Jan Merandt, graeuwercke[r]4.
De voornoomde Meestre Lodewyc excuseirde hem om dat hij was een vander Raedsheeren in Vlaendre.
Lieuin van Assenede. In zyn stede Loy Janssuene.
Jan van Ee5,
Jan vander Keere,
Marc vande Velde6,
Joos Caboot7,
Daneel Daneels,
Boudewin de Labye8,
Pierre Euerbout, doude9,
Joos de Naghele10,
Jan Oubelare11.
1
Lievin Van Assenede , vleeschauwere. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
2
Loy Janssuene. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
3
Lodewijc Greffin. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
4
Jan Merandt, grauwwerker. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
5
Jan Van (den) Ee(de), makelaar. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
Maerc Van den Velde. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
7
Joos Caboot, nagelmaker. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
8
Boudewin de Labye. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
9
Pieter Everbout senior. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
10
Joos de Naghele. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
11
Jan Obbelare, Oubela(e)re. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
Chronike127.wpd
418
het dagboek van romboudt de doppere
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
Burchmeester vanden Course
Boudin Heindricx
Raden
Jacop Despaers,
Boudin van Doorne1,
Anthuenis Pillaert2,
Adriaen Auezuene3,
Steuin vander Gheinst,
Jacop Claissuene4,
Noel van Assenede5,
Martin Brulinc6,
Pieter Reiphin7,
Martin van Houtte8,
Joos Rans9,
Dieric van Troijen.
Tresoriers
Jan Dhamer,
Alexander Moscron10,
1
Boudin Van (den) Doorne. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
2
Mr Anthonis Spillaert, Piljaert, Pillaert. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
3
Adriaen Avezuene, Havezone, meester-matsenare. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
4
Jacop Cla(e)issuene. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
5
Noel van Assenede. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
Martin Brulinc. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
7
Pieter Reiph(n)ins, Reyphnins (^ 31 januari ..). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
8
Maertin Van Hout(t)e (^ 20 december 1497), raad. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
9
Joos Rans. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
Alexander Moskron, Moscro(e)n, Mousschron (^ Brugge eind januari 1494 n.s.).
Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
10
het dagboek van romboudt de doppere
421
Drie leden van Vlaendre met den coninck van Vranckerijcke.
Martin Reingout1,
Lenaert Cazenbroot2,
Gomaer de Sorre3,
Pieter van Neuele4
Hooftmannen
Michiel Hebrecht5, tSint Jan,
Jan de Clerc, filius Lieuens6, tSint Donaes,
Lodewijc Cottolf7, Onse Vrauwe,
Cornelis Soret8, tSint Jacop,
Jan de Boodt9, tSint Niclaus,
Jan van Waes10, Scarmers.
1
Maertin Reyngoot, Reyngout, Reingout (Lat.: Martinus Reyngault). Zie Bijlage :
Prosopografie, nr. .
2
Le(de)naer(d)t Casenbroodt, Cazenbroot, kuiper. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
Gom(m)es, Gomez de Sorye, Soria, Sorie (^ Brugge 8 juni 1497). Zie Bijlage :
Prosopografie, nr. .
3
4
Pieter van Nevele. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
5
Michiel Heb(be)recht. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
Jan de Clerc, filius Lievens. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
7
Lodewijc Cotholf. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
8
Cornelis Soret. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
9
Jan De Boot, de Boodt. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
10
Jan Van Waes. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
Chronike128.wpd
422
het derde boek : 1489
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DEN CONINC VAN VRANCKERIC.
Tcasteel1 van Heije heift hem in handen vanden coninc der Romeinen ende
declareirt hem partie van die van Vlaendre. Mer Philips van Cleuen2 ontbiedt die van
Brugghe in diligentie dat zijlieden neerstelick toezien nemen3 zouden ende goede wacht
houden, want veel Duudschen waren ghereet ter Mude, om te commen in Vlaendre, ende
Brugghe te ouervallen; ende dit al niet teghenstaende dat alomme vutgheropen ende beuolen
was abstinence van oorloghe. Waerof die vander Westquartiere niet en hielden, maer [zij]
quamen daghelicx pillieren ende roouen tot Brugghe, voor de poorte4; ende [zij] vynghen
tvolc by groote hoopen.
Te Brugghe was ghehanghen een Duudsche, ghenaemt Hans van Zassen, met eender
ooghe5. Dese hadde6 hem dicquils beromt dat hij hertoch Kaerle, voor Nanchy7, in de
batalie doot ghesmeten hadde; [hij] was een quaet bouue: [hij] hadde gheleghen vp tcasteel
te Cocxie, aldaer hij zyn handt vut den casteele ghesteken hadde ende gheropen – als die
van Brugghe daer vooren laghen: “Dit es de handt die uwen heere hertoch Kaerle doot
stack”; ter cause van welcken was hem zyn rechter handt afghehouwen ende daer naer
ghehanghen vp de Mart8; hoewel voor zijn doot hij wede[r]riep, zegghende dat hij dat niet
ghedaen hadde, maer alleenlic zegghende [dattet] woorden waren; [hij] gaf te kennen voor
[f 467 r]
1
[In margine] Tcasteel van Heije (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 448 &
Despars, Cronycke, IV, 442: 2 september 1489).
2
[In margine] Mer Philips van Cleuen ontbiet die van Brugghe [om] dat zij wesen
zouden vp huerlieder houden ende goeden wacht houden. Want [zij] in dangiere waren van
ouervallen te worden. (Het Boeck, 303: 1 september 1489).
3
nemen ) nemen boven de lijn toegevoegd hs.
4
F. Van de Putte. “Les Confiscations de Maximilien d’ Autriche”. ASÉB, (1e Reeks,
II) II (1840), 341-351, 346-351.
5
Hans von Holdritt, van Saksen afkomstig. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
[In margine] Hans van Zassen, beroerlic meutmaker, onthooft. (de Fouw, Philips
van Kleef, 226; (Het Boeck, 305: 10 september 1489).
7
Nancy, stad, dep. Meurthe-et-Moselle, F. Zie: De Morte Caroli Ducis Burgundiae
Narratio. Chroniques relatives à l’ Histoire de la Belgique sous la Domination des Ducs de
Bourgogne (ed.). [J.]. Kervyn de Lettenhove, III, (Brussel, 1876), 480-490; A. Viaene. “De
Dood van Karel de Stoute, Dertienavond 1477”, 202.
Het Boeck, 305: “Item up den 10den dach van September, anno [14]89, zo was
binder stede van Brugghe, up de groote merct, eenen man ghehanghen an eene galge, ende hy
of ghedaen zynde, was open ghesneden, ende men vond in zyn lyf twee gouden ryngen, ende
een half Ingelsche nobel, ende doe was hy begraven in Sint Jans huus.”: 10 september 1489.
8
het dagboek van romboudt de doppere
425
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DEN CONINC VAN VRANCKERIC.
zijn1 doot: “Dat men hem naer zijn doot open sniden zoude”; twelc den hangheman2
dede ende [hij] vanck daer in goude rynghen ende goude penninghen die hij inghezwolghen
hadde. Die van Dixmude vernieuwen de Wet vanden Vryen ende andre officiers daertoe
dienende3.
Wet vanden Vrijen vermaect te Brugghe
[den] 17sten Septembre [1489]4.
Burchmeester vander Commune
Hellin van Steelant5
Burchmeester van Scepenen
Kaerle van Booneem6
Int Oost
Joos van Vlaendre7,
Jan filius Clais Auezoete8,
1
[In margine] Profyt voor den scerprechter.
2
Zie over de stadsbeul of scherprechter: W. Schild. “Scharfrichter”. LM, VII
(München-Zürich, 1994-1995), 1440-1441; A. Van den Abeele. “Scherprechters in Brugge,
een nog onontgonnen Terrein”. BO (= Liber Amicorum Jaak A. Rau), XXXVIII (1998), 4,
316-327, 319, 322, 324)
3
Vanden Bussche, Inventaire, II, 57 nr. 229: 18 januari 1490 n.s.: “Van xlvj kannen
wyns [...], ‘s maendaechs den xviijen dach van laumaent anno LXXXIX, ghepresenteirt myn
heeren den commissarissen ons gheduchts heeren des roomschs conyncx, [...], gheordonneert
ter reintegracie vander wet vanden Vryen. Comt ende betaelt xxix l. xvj d. par.”
4
5
Hellin Van Steel(l)ant. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
Kaerle Van Boneem. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
7
Joos van Vlaendren. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
8
Jan Avezoete, filius Clais. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
Chronike129.wpd
426
het derde boek : 1489
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DEN CONINC VAN VRANCKERIC.
Aernoud Lambrecht1,
Roelant van Maldeghem2,
Int Noorde
Lenaert Vrbaen3,
Jan Heyns, filius Nicasis4,
Martin van Haefskercke5,
Jacop vander Bryade6,
In Weste
Jacop de Bets7,
Jan van Antsame8,
Jan Pycke9,
Jan Bogaert10,
1
Aernoud Lambrecht. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
2
Roelant van Maldeghem. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
3
Le(de)naert, Lenard Vrbaen, Orbaen. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
4
Jan Heyns, filius Nicasis. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
5
Martin van Haefskercke. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
Jacob Van der Bryaerde. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
7
Jacop (Van) de(r) Bets, Betse, Betten. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
8
Jan van Antsame. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
9
Jan Pycke. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
10
Jan Bogaert. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
het dagboek van romboudt de doppere
427
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DEN CONINC VAN VRANCKERIC.
De huusvrauwe1 van Bertram Scepper2, wonende in Mompellier3, ghevanghen omme de
onghereghelde ende sedierense woorden die zou daghelicx sprack, zeer fel ende quaet. Zou
drouch gheuoerderde coussens tot bouen toe, onder haer cleederen, met de Wapene
vanden coninc der Romeinen, ten spite vande Fransoisen ende die van Brugghe. Welcke
vrauwe, duer de adresche die zou hadde van den heere van Peenen, wiert ontsleghen van
vanghenesse, vp zeker belofte die zou dede. Te Atrecht4, te Bethune, gheheel Artois duere
ende in Picardie, wort den paijs vutgheropen tusschen den coninc van Vranckerijc ende den
coninc der Romeinen. De munte was ghestelt vp een cours5 ende [zij] maecten groote
blysscap ende triumphe van viere ende anders, maer van Vlaender en was noch niet
vermaent. De Fransoisen6 die gheleghen hadden te Brugghe in garnisoene, trecken naer
Vranckerijc, maer daer bleuen noch IIC peerden.
[f 466 v] Te Dixmude7 ghesciet dissentie tusschen de Duudschen, danof dat capitain was
een, ghenaempt Frederic, ende tusschen de heere van Dixmude met de Henewiers. Zoo
datter groote scermutsinghe ghebuerde ende de heere van Dixmude met de Henewiers,
zyne adjoncten, vuter stede [wiert] ghejaecht; ende de Duudschen hielden de stede voor
hemlieden, aldaer dat versleghen waren zommeghe edelen.
1
2
[In margine] Beroerlick ende seditiense vrauwe.
Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
3
Montpellier, Mompellier, te Momplier up sinte Pieters Brugghe (1457), de
Montpellier hofstede op Sint-Kruis, in de volksmond ook Tempeliershof, naar de familienaam
van Montpellier, een Lombardische koopliedenfamilie (Cafmeyer, Sint-Kruis, 67; de Flou,
WT, X,1007-1008; J. Geldhof. “Brugse Huisnamen uit een XVe eeuws Renteboek”. B,
LXXVI (1975-1976), 161-165, 162; Schouteet, Straatnamen, 147).
4
[In margine] Groot blysscap in Artois ende blysscap om het accort ende pais
tusschen beede de coninghen (E.C. II, f. [263] ra).
5
Viaene, Kleine Verscheidenheden, II, 140.
6
[In margine] OCTOBER [1489]. Tgarnison van Vranckerijc trect [trecken: hs.] vut
Brugghe naer Vranckerijc. (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 449-450: “Men
hoorde alsdan, dat den / Peys eerst daegs stondt gesloten te worden: soo dat den Hertog van
Vendôme, met m’Her Louis van Halewyn, in het beginsel van October naer Vranckryck
vertrocken: laetende niet min binnen Brugghe, tegen alle voorvallen, een garnisoen van ses
hondert Fransche Ruyters.” Wij onderlijnen).
7
[In margine] Dissentie tusschen de Duudsche soldaden ende de heer van Dixmude.
De Duudschen verjaghen de heer van Dixmude ende houden de stede voor hemlieden.
Chronike129.wpd
428
het derde boek : 1489
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DEN CONINC VAN VRANCKERIC.
Thuus ghenaempt Den Witten Muenick1, toebehoorende tClooster vander Dunen,
verbarnt by wanheernesse, staende tusschen tSint Jansbrugghe ende de Cuenincxbrugghe2, vp
de noordside vander Reije, vutcommende in Ghenthof3. Daer in dat wuende Jan Cortsack4,
vermaert coopman vander Oosterlinghen, die hem qualic salueren [en] conste, duer dat hij
cranck lach vander artike5.
1
Het huis de Witten Muenick, gelegen aan de Spiegelrei nr. 6 (Devliegher, Huizen te
Brugge, 374; Duclos, Bruges, 531; Michiels, Iconografie, III, 139-140; Verschelde, “Anciens
Architectes”, 56).
2
De Koningsbrug, Cuenincxbrugghe (1288), gereconstreerd in 1332-33, genaamd naar
het huis bij de Koningsbrugge toehorende aan Jan en Mattheus de Coninc (1397), over de
Spiegelrei (de Flou, WT, VIII, 210; De Smet, “Brugsche Straatnamen”, 11, 32; Duclos,
Bruges, 555; Geldhof, “Brugse Huisnamen”, 165; Maertens, Onze Lieve Vrouw van de
Potterie, 89, 275; Ryckaert. & Morsa, Brugge, 234; Cl. Salmon. “Nouvelles d’ Histoire locale
: Bruges – Koningsbrug”. ASÉB, LXII (1912), 379-380; Schouteet, Straatnamen, 116; Verschelde, “Étude sur les Noms”, 401, 408).
3
Het Genthof, Ghenthof (1200), genoemd naar de hofstede die in het luiken – de gente
– van twee straten – het Genthof en het Kromme Genthof – en de Reie met de stadswal stond
(de Flou, WT, IV, 602-603; De Smet. [& K. de Flou], “Over Brugsche Straatnamen”, 35; De
Smet, “Brugsche Straatnamen”, 10, 30; Michiels, Iconografie, III, 88; Schouteet,
Straatnamen, 67, 121; van Houtte, Geschiedenis van Brugge, 264-66, 411-412; Vermeersch,
Brugge, 131, 229-230; Verschelde, “Étude sur les Noms”, 397).
4
Jan Cortsack, senior, al. le Vieil Oriental, raad. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
5
De aandoening artritike, ar(tri)tike, artike, znw., v., is jicht of podagra (MNW, I, 469470; Verdam, Middelnederlandsch Handwoordenboek, 45; Pijnenburg. & vander Voort van
der Kleij, Woordenboek Middelnederlands, 29; Pijnenburg. & Schoonheim, Middelnederlands
Lexicon, 26).
het dagboek van romboudt de doppere
429
DRIE LEDEN VAN VLAENDRE MET DEN CONINC VAN VRANCKERIC.
[f 466 v] HIER NAER1 VOLCHT HET INHOUDT VANDEN PAEYSE
GHEMAECT BIJ DEN CONINCK VAN VRANCKERIJCK.
TUSSCHEN DEN CONINCK DER ROMEINEN ENDE DIE VAN VLAENDRE.
ANNO 1489 TE TOURS.2
“KAERLE, BIJDER GRATIE GODS, CONINCK VAN VRANCKERIKE. ALLE den
guenen die dese presente Lettren zullen zien, salut. Alzoo wij onlancx ghemaect hebben
goeden, rechueerdeghen paijs, gheduereghe vrientscap, ende aliance met [de] harde, hooghe
ende mueghende prinche, onsen lieuen ende beminden broedere ende scoonvader, den coninc
vander Romeinen, alzoo wel in zyn name, als ouer den erdshertoghe Philips van Oosterycke,
graue van Vlaendre, zynen zone – alzoot breeder begrepen es int tractaet vanden zeluen paise,
ghemaect ende ghesloten binnen de stede van Vranckfort, by welcken tractate onder ander
zaken es gheapointiert ende verstaen dat, omme de pacificatie ende slichtinghe vande
differenten die wesen mochten tusschen hemlieder an deen zyde, ende die vande Lande van
Vlaendre, an dandere zyde, de voorseide van Vlaendren zonden lieden deputeren, hebbende
alle macht daer inne te besoingnierene, ende dat ter deser cause onse voorseide scoonvader
jeghenwoordelic by ons ghezonden heift, onse lieue ende beminde neue, Inghelbert van
Nassou, rudder, zynen eersten camerlinc ende onsen lieuen ende wel beminde Philips de
Vervy, gheheeten La Mouche3, eerste sciltcnape vande escrimerie van onsen voorseiden broeder ende neue, den erdshertoghe, Meester Fransois van Busleyden4, proost van Ludick, Raedt
ende meester vande requeste vanden huuse van onsen voorseiden scoonvader, zyn ambassadeurs, ende met hemlieden, Meestre Pauwels de Baenst, president vander Camere vanden
1
[In margine] Vtinghe vander appointemente vander ghescillen tusschen Maximilianus, Roomsch coninc, ende de III Leden van Vlaendren, ghemaect bij den coninc Kaerle van
Vranckerijck (Parijs, Bibliothèque Nationale de France, Ms. Dupuy 172, (vii): 20 juli 1489;
Brésin, Chroniques, 62-63; de Fouw, Philips van Kleef, 227; Despars, Cronycke, IV, 440441: 20 augustus 1489, 443: 29 oktober 1489; ontbreekt aan E.C. II, f. [263] r; Gilliodts-Van
Severen, Inventaire, VI, 335-338, 374 (ed.); Molinet, Chroniques, II, 164-172; Wielant,
Recueil des Antiquités de Flandre, 384-386).
2
Analyses bij: Blockmans, Handelingen 1477-1506, I, 507-510, nr. 340: augustusdecember 1489; Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 450-455 & Despars, Cronycke,
IV, 445-446: 6 december 1489; Diegerick, Inventaire analytique, IV, 170-174, nr. 723;
Gachard, Bibliothèque Nationale à Paris, II, 27-28 n/ 213; Pirenne, Histoire de Belgique, 3III,
52-53; Id., Histoire de Belgique, 4II, 40-41: 30 oktober 1489; Van Duyse. & De Busscher,
Inventaire analytique, 282-284, nr. 774: 30 oktober 1489, met afwijkende artikelnummers.
Filibert van Borselen (Fr.: Philibert de Veyré) (^ 1512), ), al. La Mouche, heer van
Veyré, schildknaap. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
3
Mr Fransois van Busleyden (Lat.: Franciscus de Busleidis) (^ Toledo Klooster van
Sint-Bernardus 23 augustus 1502), D.D. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
4
het dagboek van romboudt de doppere
431
MAXIMILIANUS, ROOMSCH CONINC, INT GOUUERNEMENT VAN TLANDT VAN
VLAENDRE GHESTELT.
Rade in Vlaendre, Philips van Contay, heere vander Forest, Meestre Jan de Wilde, zynen
Rade, ende Loys Couroy1, zynen secretaris.
Ende het zoo zij dat schelycx die van Vlaendre ons ghezonden hebben huerlieder ghedeputeirde, te weten, onsen lieuen ende wel beminde Raphael, bisscop van Rosensen, abt van
tSinte Baefs, Lodewyc van Brugghe, heere vander Gruuthuze, Adrian Vilein, heere van
Raseghem, Jan van Nieuwenhoue, ooc ruddere, Meestre Pieter vanden Houtte, proost van
Ronche, Anthuenis vander Fonteine, Meestre Jan de Beer, Lieuin de Moor, Jan vanden
Galeyde, Jan van Coppenolle, Meestre Willim Zoete, Jan de Keyt2, Meestre Jacop van
Ramecourt3 ende Jan Coene.
Doen4 te wetene dat wy dit [hebben] ghemerct ende de groote, zonderlinghe liefde,
betrauwen ende zekerhede die onse voorseide scoonvader in ons heift, also de voorseide
graue van Nassou, Philips de Vervij, ende [de] proost van Ludick, zyne ambassadeurs, ons
dat ghecertifeirt ende gheaffirmeirt hebben ende5 ghemaect dat de voorseide van Vlaendre
vande voorseide differenten gheheel ghesubmitteirt zijn in ons, als hueren souuerain, alzoo
ons dat bleken es by den macht hueren voorseiden ghedeputeirden ghegheuen, die wy houden
ouer souffisant – Wij, omme dese ende andere redelicke causen, ons ten desen mouerende
ende zonderlinghe om de duecht van payse, ende omme te scuwene ten ontalleken quade ende
inconuenienten vander oorloghe, hebben by aduise ende deliberatie vanden princhen van
onsen bloede ende lieden van onsen Rade, doen concipieren ende [f 467 r] stellen by ghescrifte
zeker articulen van paeyse.
Daer inne zoo verre ghebeso[i]ngniert es dat naer diuersche ende groote communicatien,
hier vp ghehouden by de lieden van onsen Rade, alzo wel met de voorseide ambassadeurs
vanden zeluen onsen scoonvader, als met de voorseide ghedeputeirde van Vlaendre, een
tractaet van payse ghemaect, ghepasseirt ende ghesloten es, inder voorme ende manieren,
alzoo hier naer volcht.
DIT ES TRACTAET van Paeyse, ghemaect ten loue van Gode, onsen scepper, ende ter
eeren ende ter contemplatien van [den] harden, hooghen, zeer excellent ende alder moghenste
Prinche, den alder kerstin coninc van Vranckerijc, tusschen [den] harden hooghen zeer
excellent ende6 harde moghende Prinche, den coninc vander Romeinen, als ouer ende in de
name van mijnen heere den erdshertoche Philips van Oostenrike, graue van Vlaendre, zynen
1
2
3
Mr Loys Conroy. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
senior (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 446)
Mr Jacop van Ramecourt. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
4
[In margine] Maximilianus, Roomsch coninc, heift goet betrauwen in tzegghenscap
vanden Coninc van Vranckerijc (Molinet, Chroniques, II, 165).
5
[In margine] Die van Vlaendre submitteren hemlieden int voornoomde zegghenscap.
6
ende ) ende ende herhaling hs.
Chronike130.wpd
432
het derde boek : 1489
MAXIMILIANUS, ROOMSCH CONINC, INT GOUUERNEMENT VAN TLANDT VAN
VLAENDRE GHESTELT.
zone, onder zyne jaren wezende, an deen zyde, ende die vanden Lande van Vlaendre, an
dandere.
ie ENDE EERST1, de coninck vander Romeinen zal wederom gheheel ende gheintegreirt
wesen ten vullen ende paisiuelic in de mombourie ende voochdie van mijnen voorseiden
heere den erdshertoghe Philips, zynen zone, graue van Vlaendre, ende zal in dien name ten
vullen ende gheheel hebben tregement vande[n] voorseiden Lande van Vlaendere, in zulcken
state ende authoriteit ende onderdanichede, als hij hadde voor tbeghinsel vande latste
differenten ende ghescillen tusschen hem ende die van Ghendt, Brugghe, Ipere ende huere
adherenten.
iie Item2. De gunne die sichtent tbeghinsel vande voornoomde differenten ende ghescillen
in Wetten zullen gheweist hebben in de voorseide steden Ghendt, Brugghe ende Ipere, zullen
bidden in alder weerdicheden ende odmoedicheden den voorseiden heer coninc der Romeinen, in zynen persoon of in den persoon vanden gonen diere toe by hem ghecommitteirt zal
wesen, dat de gheliefde vanden voorseiden heere, zij hemlieden te ontfane in zyne gratie ende
hemlieden te vergheuene alle offensien ende mesdaet die zij ghedaen ende ghecommitteirt
moghen hebben jeghen hem ende mijnen voorseiden heere den erdshertoghe, zynen zone.
Ende [zij] zullen zegghen – indiens zys noch te doene hadden – dat zydt nummermeer doen
zouden; welcke bede ghedaen zal wezen in elcke vande voorseide steden – ofte voor de
poorten vande zelue steden – alzoot den voorseiden heer coninc der Romeinen best ghelieuen
zal. Ende by elcken vande voorseide Wetten int particuliere ende byzondere. Ende zullen de
gonne diet doen zullen, ghecleet wezen met zwarten onghegort, metten blooten hoofde ende
vp haer knyen.
iiie Item3. Vp tguent dat de ambassadeurs vanden coninc der Romeinen gheheescht hebben
het huus van Cranenburch, staende vp de Mart van Brugghe, thebbene ofghebroken ter cause
dat de zelue heer coninck daer ghehouden was, ende dat in de platse ghesticht worde een
Cappelle met zeker fundatie, es gheaduiseirt dat dit article gheremmitteirt ende verstelt zal
werden ten ziene van beede de coninghen, daerof mentie ghemaect es int tractaet van
1
[In margine] Maximilianus, den Roomsch coninck, wort wederom ghestelt int
regement vanden Lande van Vlaendre, als voocht vanden erdshertoghe Philips, zynen zone,
gheduerende zyn onbejaertheit (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 451; Molinet,
Chroniques, II, 166).
2
[In margine] Wethouders die in Wette gheweist hebben tsydert tbeghinsel vanden
troublen, binnen der stede van Ghendt, Brugghe ende Ipere, zijn ghehouden honorable
beteringhe te doene, ghecleet in zwarte, onghegorde habiten, bloothoofs ende vp huerlieder
knien, fº 471 b. (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 451).
3
[In margine] Nopende de demolitie van thuus Craneburch, zal ghestateirt worden
ende int aduis ghehouden, totter tyt dat beede de coninghen tsamen in communicatie
commen zullen. Inschelijcx ooc zal in surcheantie ghehouden worden zeker fundatien
gheheescht by den coninc vander Romeinen, ter lauenesse vander zielen die gheexecuteirt
zijn gheweist. (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 451-452; Molinet, Chroniques, II,
166).
het dagboek van romboudt de doppere
433
MAXIMILIANUS, ROOMSCH CONINC, INT GOUUERNEMENT VAN TLANDT VAN
VLAENDRE GHESTELT.
Vrancfort. De welcke heeren alsdan aduiseren tgunt datter of behoiren zal ghedaen te
wordene omme de deucht ende verzekerthede van desen payse. Ende [zij] zullen inschelycx
aduiseren vp zeker ander fundatien die de voorseide ambassadeurs gheheescht hebben
ghemaect te wordene by de voorseide steden van Ghendt ende Brugghe. Omme de remedie
ende lauenesse vande zielen vanden gonen die gheexecuteirt zyn gheweist gheduerende de
voorseide differenten.
iiiie Item1. Omme tvolc van oorloghe vanden zelue heer coninc vander Romeinen te doen
rumene ende vertreckene vute voorseide Lande van Vlaendre ende te vercrighene zyn goede
gratie ende ooc omme de consideratien vanden grooten verliese, scaden ende achterdeele de
de zelue heere ende mijn heere den erdshertoghe, zyn zone, ghehadt hebben by dat zij –
hanghende de voorseide ghescillen – niet ghebruuct en hebben vande voorseide Lande van
Vlaendre. Van welcken Lande zy, de zelue ghescillen gheduerende, gheen profyt ontfanghen
en hebben. Die vande zelue Lande van Vlaendre zullen betalen den voorseiden coninck
vander Romeinen de somme van drie hondert dusent goude croonen, van viuendertich
scellinghen tournois tstick, [f 467 v] bedraghende, ter somme van vijf hondert viuentwintich
dusent ponden tournois, of de weerde die betaelt zullen wezen in munte, cours hebbende
binnen den Lande van Vlaendre, naer de reductie die vanden munte zal ghemaect worden by
de voorseide heer coninc vander Romeinen ende de Staten vande zelue Lande. Ter welcker
reductie de voorseide van Vlaendre al nu consenteren, daerof tpayement ghescieden zal
binnen drie jaren, te drie terminen in elc jaer, te weten: Kersmesse, te Paesschen ende
tSintjansmesse; dats telcken jare een derde vande voorseide somme. Behoudens dat, omme
tvolc van oorloghe te eer ende te gheringhe te doen vertrecken vuten zeluen Lande van
Vlaendre, [men] de payementen vande twee eerste terminen doen zal te Kermesse naerstcommende; van welcke somme van VC XXVM lib. tournois, mijn voorseide heere de erdshertoghe
hebben zal zes waruen duust ponden tournois ende mevrauwe de hertoghinne Margriete, de
duwagiereghe, XXIM ponden tournois, omme de scaden die haer ghedaen zyn gheweist –
hanghende de voorseide ghescillen. De welcke vrauwe bouen desen betaelt zal wesen zulcke
resten als de voorseide van Vlaendre huer sculdich moghen wesen ter cause vande compositie
by hemlieden ghemaect int jaer XIIIIC LXXXV. Ende als angaende Guy de Baenst, Jacop
Donsse2, Jacop Hannaert3 ende andre bescadighen buuten exploicte van oorloghe – daeromme
de ambassadeurs vande voorseide coninc vander Romeinen doleance ende clachte ghemaect
hebben, zij zullen ooc hebben vp de voorseide principale somme, de somme van XL dusent
1
[In margine] Die van Vlaendre moeten betalen drie hondert dusent goude croonen,
van 35 s. tournois tstic, voor ciuile beteringhe. Om tvolc van oorloghe te doen rumen vut
Vlaender, bedraghen[de] VC XXV M ponden tournois van XL gr. tstick (Custis, Jaerboecken
der Stadt Brugghe, II, 452; Molinet, Chroniques, II, 166-167).
Mr Jacop Donche, Donsse (° Veurne 1432 - ^ Dendermonde, 30 juli 1492). Zie
Bijlage : Prosopografie, nr. .
2
3
Jacop Hannaert. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
Chronike130.wpd
434
het derde boek : 1489
MAXIMILIANUS, ROOMSCH CONINC, INT GOUUERNEMENT VAN TLANDT VAN
VLAENDRE GHESTELT.
ponden die ghedistribueirt ende onder hemlieden ghedeelt zullen wesen, ter ordonnantie ende
goede gheliefte vanden voorseiden heer coninc vander Romeinen.
ve Item1. Dat de domainen vanden voorseiden Lande ende graefscip van Vlaendre
wederom ghestelt ende ghebrocht zal wesen, alzoo die was binnen den leuene van wylen
hertoghe Philips ende hertoch Kaerle, heeren vande zeluen Lande, vteghedaen de partien
[die] vercocht ende die te Wette ghestelt zyn gheweist ende by wylen de hertoghinne
mevrauwe Marie, graefnede van Vlaendre, haerlieder dochter.
vie Item2. Dat de voorseide van Vlaendre vulcommen zullen dat begrepen es in een articule
vanden tractate van Vranckefort, mentioen makende vande deliurance ende slakinghe vande
gheuanghenen die gheuoert waren te Ghendt, al volghende den voorseiden articule ende of
dat hier ghemaect ware. Ende mijn heere3 Wolfrang van Polhem blyft quite ende onghelast
vande trauwe ende belofte die hij ghegheuen mach hebben den voorseiden van Vlaendre ouer
andere, ouer hemlieden.
1
[In margine] De domainen vanden Lande [add. in marg. : nº] van Vlaendre zullen
wederom ghestelt worden, alzo die waren binnen den tyden van hertoch Philips ende hertoch
Kaerle (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 452-453; Molinet, Chroniques, II, 167).
2
[In margine] Slakinghe ende vrydom vande gheuanghenen (Custis, Jaerboecken der
Stadt Brugghe, II, 453; Molinet, Chroniques, II, 167).
3
heere ) heere boven de lijn toegevoegd hs.
het dagboek van romboudt de doppere
435
MAXIMILIANUS, ROOMSCH CONINC, INT GOUUERNEMENT VAN TLANDT VAN
VLAENDRE GHESTELT.
viie Item1. Dat vp tpayement vander voorseider somme van VC XXVM lib. tournois
ghemaect zal wesen den gonen vande voorseide stede van Ypere, angaende huerlieder quote
ende partie, zulcke moderatie ende minderinghe als men ghecostumeirt es, als eenighe
penninghen vpghestelt werden binder voorseider Lande van Vlaendre ende tguent dat
hemlieder alzoo ghemodereirt ende ofghesleghen zal wesen, zal vercouuereirt vp dandere
contribuerende steden ende quartieren. In de welcke somme van VC XXVM lib. tournois
gheenssins contribueren en zullen die vander stede van Audenaerde, Aelst, Dermonde, Hulst,
Nieupoort, Vuerne2, Dixmude, Dunckercke, Berghe, Bourborch, Greuenijnghe3,
Vuerenambocht4, Berghenambocht5, Burburchambocht6, Loo ende Lombarsyde. Ende
ingheualle dat binnen de steden die contribueren zullen in de voornoomde sommen, eenighe
zettinghe ghestelt7 werden by hoofden, die vande voorseide steden die vertrocken zullen
wesen in de onderdanicheit vanden voorseiden coninc der Romeinen gheduerende de
voorseide differenten, ne zullen gheenssins daer inne ghezet worden.
viiie Item8. Dat omme de duecht ende verzekertheden van desen payse es ghemaect
gheheele generale ende vulmaecte abolitie ende vergheuenesse van alle den guenen die hem
onderwonden hebben vande voorseide differenten zichtent de jaren XIIIIC LXXXV: zij zullen
[In margine] De voornoomde VC XXVM ponden tournois, danof zullen betalen
huerlieder quote, die van Iper hemlieder afslach de moderatie die men hemlieder plachte te
doene. De welcke ten laste commen zal vande andere contribuerende steden (Custis,
Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 453; Molinet, Chroniques, II, 167-168).
1
2
Heindericx, Jaerboeken van Veurne, II, 211.
3
[In margine] Platsen [add. in marg.: verwijzende hand] die vrij zijn van contributie.
[art. 8].
4
Veurne Ambacht is de kasselrij in het graafschap Vlaanderen met de stad Veurne als
centrum. Veurne Ambacht vormde samen met Broekburg Ambacht en Sint-Winnoksbergen
Ambacht de Hoop (De Smet, “Dénombrement”, 136-137 ; É. Vanden Bussche.
“Veurneambacht. Recherches sur l’ ancienne Chatellenie de Furnes”. F, I (1867-1868), 35-44,
145-159 & 318-343 & Ib., II (1868-1869), 5-43).
5
Sint-Winnoksbergen Ambacht of Bergues-Ambacht (de Flou, WT, I, 794-796).
6
Broekburg Ambacht, Burburchambocht (de Flou, WT, II, 530-532 ; De Smet,
“Dénombrement”, 127).
7
[In margine] Die vertrock[en] zijn in onderdanicheit vanden coninc der Romeinen,
en zullen niet capitalic ommeghezet werden.
8
[In margine] Abolitie voor alle de gunne die hemlieden ghemoeit hebben ende
onderwonden vande differenten sydert den jare 1482. [art. 9-10] (Custis, Jaerboecken der
Stadt Brugghe, II, 453-454; Molinet, Chroniques, II, 168).
het dagboek van romboudt de doppere
437
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE
ende zyn begrepen in dese teghen teghe[n]woordeghe paijs. Ter eere ende weirdichede van
dat den coninc ghelieft heift daeromme te doene instantie ende begheirte. Ende dat den coninc
vander Romeinen, zyn scoonvader, hem zoude willen ghelieuen in meerder zaken.
ixe Item1. Dat alle de bannen van wat partien dat die ghedaen zijn sprutende vanden
differenten partielicke ende regimente vande voorseide Lande sichtent2 den voorseiden jare
XIIIIC LXXXII, zullen wesen ende zyn te niete gedaen ende alle rancunen, iniurien ende
quaetwillicheit vergheuen, vute ghedaen, danof proces es. De welcke processen gherenuoyeirt
zullen wesen, daert behooren zal naer thuutwisen vander tractate vanden voorseiden paeyse
vanden jare LXXXII, ende tarticule dat hiernaer gheuolcht es ende gheroert wort.
[f 468 r] xe Item3. Dat elc van deen partien ende van dandre wederkeeren zal tot alle zyne
ghedinghen, hoedanich die zyn gheleghen int Keyzerryck ende Conincrycke ende in de
Landen van onsen voorseiden heere, den erdshertoghe, volghende den articule ende prouisien
vanden voorseiden paise vanden jare LXXXII, ende vanden voorseiden tractate van
Vrancfort.
xie Item4. Al tguent dat gheheuen, ghegheuen ofte quite ghescolden es vande vruchten
ende incommen vande erfachticheden ofte achterstellen van renten, alzo vp de lichame vande
steden, als vp de particuliere, toebehoorende den gonen die doe waren den Lande contrarie,
zal bliuen gheheuen ende quite – ne zal danof ne gheen veruolch ghedaen mueghen werden.
Ende waren de persoonen, goeden of coopmanscepe vande poorters ende inwuenende in de
steden vande partie van beeden coninghen of vanden voorseiden Lande van Vlaendere die de
voorseide renten sculdich waren, teghenwoordeghelic of in toecommende tyden ghearresteirt
of ghelet omme de voorseide ghegheuen, gheheuen of quite ghescolden achterstellen,
tvoorseide arrest zal terstont gheweirt worden.
xiie Item5. Dat de voorseide heer coninc vander Romeinen als vader ende momboir van
mynen voorseiden heere den erdshertoghe, zynen zone, zal doen gheuen zulcken regle ende
pollitie binnen den voorseiden Lande van Vlaendre, dat coopmanscepe der zekerlic ende
paisiuelick cours hebben zal ende dat die van Vlaendre die hem vynden zullen in ghebuers
1
[In margine] Alle bannen te niete. [art. 11] (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe,
II, 454; Molinet, Chroniques, II, 168).
2
sichtent ) sichtent sichtent herhaling geschrapt hs.
3
[In margine] Een yeghelijc zal wederkeren tot alle zyne goedinghen. [art. 12]
(Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 454; Molinet, Chroniques, II, 168).
4
[In margine] Alle de vruchten ende incommen vanden goedinghen ende
erfachticheden van renten die den Lande contrarie waren, zullen ghegheuen bliuen ende
daerof gheen vermaen worden. [art. 13] (Molinet, Chroniques, II, 168-169).
5
[In margine] De coninc der Romeinen zal zulck pollitie stellen dat coopmanscap
paiselic zal zyn cours hebben, zonder yet te mueghen doen letten by lieden van oorloghe. [art.
14] (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 454; Molinet, Chroniques, II, 169).
Chronike132.wpd
438
het derde boek : 1489
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE
landen, niet ghelet en zullen wezen by lieden van oorloghe, noch anderssins omme dienst van
sauldie of zaken die ghebuert zijn in tiden voorleden.
xiiie Item. Omme te vuldoene de somme van penninghen die men zal moeten furnieren ter
cause van desen tractate, de voorseide heer coninc vander Romeinen, als vader ende voocht
van1 mijnen voorseiden heere den erdshertoghe, zal consenteren ende consenteirt dat de
voorseide steden van Ghendt, Brugghe ende Ipere ende andere die contribueirlic zyn ter
somme bouen verclaerst, zullen vp hemlieder mueghen vercoopen renten, ende daer toe de
voorseide heere hemlieden teghenwoordelic gheauthoriseirt heift ende authoriseirt de
vercoopinghe vande renten die vercocht ende ghepasseirt zijn by de zelue steden gheduerende
de voorseide diffententen, alzo verre als tvolc daer inne gheconsenteirt hebben zal, alzoot
ghecostumeirt es.
xiiiie Item2. Schelijcx al tguent dat ghedaen es gheduerende de voorseide differenten in
den name vande[n] voorseiden mynen heere den erdshertoghe, binnen den zeluen Lande van
Vlaendre, by myn heere Philips, als zyn lieutenant, de camere vanden Rade, de
ghecommitteirde ten financie, domainen, ayden, auditie van rekeninghe, ontfanghers general
ende particulier, tresoriers van oorloghen ende van confiscatie, meesters ende officiers vander
munte, zullen3 bliuen ghedaen ende zullen4 niet verandert noch gheretracteirt werden, behoudens alzoo verre als zij mochten ijet verandert of verzet hebben vande zelue domainen of van
rechten, toebehoorende myne voorseide heere den erdshertoghe.
xv[e] Ende vp tguent5 dat myn voorseide heere Philips van Cleuen heift ghedaen,
begheeren6, ontfanghen te zyne, te vertooghene in alder eere ende weirdichede zyne
justificatie, ende ooc dat hij onderhouden zy in de staten, officien ende pentioenen die hij
altyt ghehadt heift vanden zeluen heer coninc vander Romeinen ende erdshertoghe vanden
welcken hij hem altijts ghehouden heift ende houdt, onderdanich maech, dienare ende
onderzate, es ghezeit dat myn voorseide heere Philips begrepen es int voorseide tractaet van
1
[In margine] Authorisatie omme de stede van Brugghe, Ghendt, Ipere ende andere
die de voornoomde somme van penninghen moeten vpbringhen, te mueghen vercoopen
renten. [art. 15] (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 454-455; Gailliard, Table analytique, 374; Molinet, Chroniques, II, 169).
2
[In margine] Agre[g]atie van al tgunt dat ghedaen es gheweist in de name vanden
erdshertoghe Philips, zal bliuen ghedaen, ghereserueirt veranderinghe vande domainen ofte
rechten hem toebehoorende. [art. 16] (Molinet, Chroniques, II, 169).
3
zullen ) zal hs.
4
zullen ) zal hs.
5
[In margine] Nopende tstick van Philips van Cleuen, van zynen onderwinde ende van
zynder justificatie. De coninc van Vranckeryc zal van dien spreken, als hij met den coninc der
Romeinen in communicatie commen zal. [art. 17].
6
begheeren ) add. in margine fº 469 verso.
het dagboek van romboudt de doppere
439
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE
Vrancfort, ende dat dalder1 kersten coninck2 spreken zal van dese begheirte den coninc
vander Romeinen, zynen scoonvader, als zij melcanderen zien zullen.
1
[In margine] NOTA. Dat de reseruatie ende ontzach [ende ontzach: boven de lijn
toegevoegd hs.] van tvoornoomde verzouc ende begheerte van mer Philips van Cleuen was
cause vande ruyne vanden Lande. Want hij, van zijnder zijde ende tsynder bewarenesse, ghinc
hem houden vp de casteelen vander Sluus, teghens alle de gunne die hem quaetwillende
waren, zoo [zoo: zooc hs.] ooc de stede vander Sluus, die [hij] fortifierende [was] van
allerande munitie ende nieuwe garnisoenen. Daer teghens, den hertoch van Zassen als
gouuerneur van Vlaendre ende partie van mer Philips, nam de stede van Damme tzynewaert
die [hij] fortifierende ende voorziende [was] van alle prouisie ende volck van oorloghe, zoo
dat by dien de stede van Brugghe in groote benautheit quam ende tgheheele Landt. Want de
hauene ende tZwijn, ter Sluus, hemlieder ontnomen was. Ende, al wast zoo dat de voornoomde mer Philips vriendt vander stede van Brugghe was ende met hemlieder ghealieirt,
[hij] en conste int hende hemlieden niet ghehelpen noch secours doen, fº 469 verso.
2
coninck ) coninck ker herhaling geschrapt hs.
Chronike132.wpd
440
het derde boek : 1489
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE
xvie Item1. Dat de Stapele van Brugghe ende de Natien omme de weluaert vande
coopmanscepe bewaert ende onderhouden zullen wesen, alzo zij van alle oude tyden gheweist
hebben binnen de voorseide stede van Brugghe.
xviie Item2. Dat de processen die zijn in den hooghen Raedt vande voorseide heer coninc
vanden Romeinen ende erdshertoghe, zynen zone, omme de redenen, wille, vander persoonen
of van goede, wesende vander resorte vanden Houe vanden Parlemente te Paris, zullen
gherenuoyeirt zyn volghende den articule vanden voorseiden paise vanden jare LXXXII.
Ende by ghebreke van renuoije, de partien diet angaet, zullen hem moghen voorsien by
justitie, daert behoiren zal.
xviiie Item3. Dat vande sententien ghegheuen by defaulte ende contumatie van deen zyde
ende van dandre gheduerende de voornoomde differentien, zal ghedaen wesen al ghelijc, als
in ghelycke sticken gheordineirt ende gheaduiseirt was by den voorseiden paijs vanden jare
LXXXII.
xixe Item4. Dat de gheuanghene van oorloghe van deen zyde ende van dander zyde die
huer rentsoen betaelt hebben, ontsleghen zullen wesen. Ende de gunne diet noch niet betaelt
en hebben, [zij] zullen ghestelt werden tot gracelicke finantie ende rentsoene ende midsdien
ontsleghen wesen.
Item als vande preuilegien danof de ghedeputeirde van Vlaendre verandwoort hebben dat
zij gheen macht en hebben te besoingnierene in dese materie, maer ter contrarien5 hebben6
expresselicx last te begheerene de confirmatie van alle ende een yeghelic huerlieder
preuilegien, achteruolghende den paijs vanden voorseiden jare LXXXII, es gheapointiert
[f 468 v]
1
[In margine] Stapel ende de Natien zullen onderhouden worden, alzo zij van oudts
ghedaen hebben gheweist. [art. 18] (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 455; Gailliard,
Table analytique, 141-144, 193, 224-225; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 277, 282285: 21 augustus & 13 september 1487; Molinet, Chroniques, II, 170).
2
[In margine] Renuoij van processen te Paris, int Parlement. [art. 19] (Gailliard, Table
analytique, 323-324; L. Th. Maes. “Parlement de Paris et Parlement-Grand Conseil de Malines (1140-1796)”. RHDFÉ, 4e Reeks, LII (1976), 296-304, herdrukt in: Id., Recht heeft vele
Significatie. Rechtshistorische Opstellen (red.). J. Asaert, e.a., Brussel, 1979, 95-105; Molinet,
Chroniques, II, 170; R.[C.]. van Caenegem. “Les Appels flamands au Parlement de Paris au
Moyen Age”. Études d’ Histoire du Droit privé offertes à Pierre Petot, Parijs, 1959, 61-68).
3
[art. 20] (Molinet, Chroniques, II, 170).
4
[In margine] Gheuanghenen die rantsoen betaelt hebben, zullen los ghelaten worden.
[art. 21] (Molinet, Chroniques, II, 170).
5
maer ter contrarien ) maer ter contrarien maer ter contrarien herhaling geexpungeerd hs.
6
[In margine] De oude preuilegien danof die van Vlaendre ghebruuct hebben binnen den
leuene van hertoch Philips ende Kaerle ende daer te vooren, zijn gheconfirmeirt. Maer die
tsydert [hertoch Kaerle] nieuwe vercreghen zijn, daerof zal men modereren ende spreken ter
voornoomde vergaderinghe van beede de coninghen. [art. 22] (Molinet, Chroniques, II, 170).
het dagboek van romboudt de doppere
441
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE
gheweist dat de voorseide van Vlaendre onderhouden zullen wesen in de preuilegien ende
vsaigen, daer of zy ghebruuct hebben binnen den leuene van wylen hertoch Philips ende
Kaerle. Ende daer te vooren binnen den tyt van huerlieder voorzaten, grauen van Vlaendre.
Ende alzo verre alst angaet huerlieder nieuwe preuilegien die zy vercreghen hebben tsydert
den ouerlyden vanden voorseiden wylen hertoch Kaerle, zy zullen ter naerste vergaderinghe
ende ziene van beede de voorseide coninghen zenden huere gheduputeirde ende ghecommitteirde, hebbende macht, instructie ende last omme te besoingnierene vp de moderatien vande
voorseide nieuwe preuilegien, in tguent dat bevonden zal wesen, daer eenighe moderatie
behooren zal ghedaen te weezene.
xxe Ende by dese jeghe[n]woordeghe tractate van paeise es te nieute ghedaen tlastste
tractaet ende1 appointement ghemaect binnen de voorseide stede van Brugghe, int jaer XIIIIC
LXXXVII; ende daerof de lettren wederghegheuen wesen, als ghecasseirt ende van gheender
weirden.
xxie Item. Dat de coninc vande Romeinen ende inschelijcx mijn voorseide heere den
erdshertoghe, zijn zone, by hem souffisantelic gheauthoriseirt, gheuen zullen huere opene
lettren, den alder kerstin coninc ende ooc die van Ghendt, Brugghe ende Ipere. By den
welcken zy belouen ende zweren zullen vp huerlieder eere ende in woorden van coninc ende
princhen, den voorseide van Vlaendre te onderhouden ende2 doen onderhouden, alzo wel int
generale als int particuliere, dit teghenwoordich tractaet ende den paijs vanden jare LXXXII.
In alle de poincten ende articulen daer inne begrepen, annopende ende angaende den faicte
van Vlaendre, zonder daer tjeghens nummermeer te gane, noch ghedooghen te gane ter
contrarien in eenigher manieren dat zij. Ende3 zullen de voorseide heeren doen gheuen
ghelijcke beloften ende bezeghelthede by den hertoch van Zassen, van Cleuen, ende van
Gulicken, ende by de prelaten ende edelen die de voorseide van Vlaendre, omme huerlieder
verzekerthede zullen willen ende begheeren thebben.
xxiie Ende waert dat ghegaen of ghedaen worde teghens dit tractaet (dat God verde), de
alder kerstin4 coninc als souuerain vanden voorseiden Lande van Vlaendre, zal daer in
voorzien ende mueghen gheuen confoort ende adresche omme te doen repareren, tguent dat
ghedaen zal hebben ghezyn tjeghens voorseide tractaet. Ende ooc warer naermaels eenighe
interpretatie of declaratie te doene, hij zalse moghen doen ter weluaert ende onderhoudene
van desen paise.
1
[In margine] Tappointement [add. in margine fº 439] ghemaect te Brugghe anno 1488, es
mids desen te niete ghedaen ende ghecasseirt. [art. 23] (Custis, Jaerboecken der Stadt
Brugghe, II, 455; Molinet, Chroniques, II, 170).
2
[In margine] Authorisatie van alle zyden tot onderhout van desen payse. [art. 24]
(Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 455; Molinet, Chroniques, II, 170-171).
3
[art. 25] (Molinet, Chroniques, II, 171).
4
[In margine] Indien ijemende contrauenierde den paijs, den coninc van Vranckerijc zal
partie adresche doen ende [hij] repareirt alle interpretatie van desen tsyne waert. [art. 26].
Chronike134.wpd
442
het derde boek : 1489
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE
xxiiie Welc tractaet van payse bouen ghescreuen, heift te diuersche stonden gheuisiteirt
ende gheexamineirt gheweist in alle zyne poincten ende articulen, alzo wel by de voorseide
ambassadeurs van onsen scoonvader ende andere assistenten met hemlieder, als by de
voorseide ghedeputeirde van Vlaendre.
[f 469 r] xxiiiie Ende hendelick, naer dat hemlieden tvoorseide tractaet openbaerlicke
ghelesen hadde gheweist ter1 presentie van ons ende van onse heeren van onsen bloede ende
lieden van onsen Rade, zij hebben alle met ghemeenen accorde, vryelic, puerlic ende liberalic
by hueren vryen wille, alzo wel by vertute ende authoriteit van hueren machte, als hemlieden
sterck makende van hueren heeren ende meesters ende anderssins, in de beste vormen ende
manieren dat doenlic was, gheconsenteirt, belooft, gheemologiert, gheappoinctiert tvoorseide
tractaet van payse. Den welcken paijs zij in den name van huere voorseide heeren ende
meesters solempnelic bezworen hebben in onse handen ende vp de heleghe Euangelie Gods.
xxve Belouende te onderhouden ende te vulcommen wel ende ghetrauwelic ten eeuwighen
daghen ende al tinhouden vanden voorseiden paeijse van poincte te poincte, naer zyn vorme
ende inhoudene, zonder2 nummermeer daer tjeghens te gane ende ooc te doene ratifieren, wel
ende souffisantelic, alzoot behoort.
xxvie Ende3 omme dit te doene, de zelue ambassadeurs van onsen scoonvader zullen
ghehouden wesen te furnieren ende te doen hebben lettren van ratificatien vande selue, onse
scoonvader, goede ende van weirden, in behoirlicke vorme, die ghebrocht zullen wesen in
onse handen, te desen fine tusschen dit ende den naersten Kersdach; ende alzoo zo hebbent
zijt ons ende den voorseiden ghedeputeirde van Vlaendre belooft.
xxviie Ende schelycx zullen de voorseide ghedeputeirde van Vlaendre ghehouden wesen te
furnieren ende te doen hebben lettren van ratificatien vanden voorseiden van Vlaendre, goet
ende duechdelic, in behoirlicke vorme, die ghebrocht zullen wesen in onse handen, tusschen
dit ende den voorseiden Kersdach; ende alzoo hebbent zijn ons belooft.
xxviiie Ende de voorseide ambassadeurs van onsen voorseiden scoonvader voort meer
hebben ghewilt ende gheconsenteirt de voorseide ambassadeurs ende ghecommitteirde van
deen ende van dandere dat den vidimus ghemaect onder den zeghele autenticq gheloove,
ghegheuen zij ghelyc te desen jeghenwoordeghen originale, al zonder fraude, bedroch of
aerchlyt.
In oorcondscepen van desen [wij] hebben onse zeghelen an dese jeghenwoordeghe lettren
doen hanghen, ghegheuen te Montilz4 neffens Tours, den XXXsten dach van Octobre5 int jaer
1
[In margine] Beede partien ende de ambassadeurs hebben solempnelic bezworen desen
pays ende contract te vulcommen ende [te] onderhouden (Molinet, Chroniques, II, 171).
2
[In margine] Lettren van ratificatie ende agreatie te leueren ouer beede zyden.
3
Molinet, Chroniques, II, 171-172.
4
Montil-lès-Tours, stad nabij Tours, dep. Touraine, F. (Moreau, Dictionnaire, I, 186).
5
De tekst van het Verdrag van Montils-les-Tours van 29 october 1489, werd in 1490 te
Gent gedrukt door de weduwe van Arend de Keysere (Machiels, Meester Arend de Keysere,
63, nr. 33).
het dagboek van romboudt de doppere
443
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE
ons Heeren XIIIIC LXXXIX ende van onsen regnatie tzeuenste. Aldus gheteekent vp den ploy
vande voorseide lettre, by den coninc, mijn heere den hertoghe van Bourbon1, de cardinal van
Bourdeaulx2, de graue van Langher3, heere van Bressy4, van Vendosme, Guy5, erdsbisscop
van Sens, de burchgraue van Rouan6, de marcgraue van Retelin, marscalc van Bourgoigne7,
de heere Dorual8, Latrimoilge9, van Esquordes, marscalc, van Courtoy, gouuerneur van
Limosin10, van Brandicourt, gouuerneur van Bourgoigne11, De Lisle12, De Bouchaige13, van
Gremault, president vanden Rekeninghe14, van Prenne, D’ Aniou15, D’ Escars16, van
Pieter II van Bourbon (Fr.: Pierre II de Borbon) (° 1439 - ^ 8 oktober 1503). Zie Bijlage :
Prosopografie, nr.
1
Andreas van Espinay (Fr.: André d’ Espinay) (° Lyon ca. 1451 - ^ Parijs 10 november
1500) O.S.B. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
2
3
Iden. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
4
Filips van Savoie (^ 1497), heer van Bresse. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
5
Iden. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
Iden. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. . Rouen.
7
Rudolf van Hochberg (^ 1503). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
8
Jan van Albret, heer van Orval. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
Louis II de La Trémoïlle (° 20 september 1460 - ^ 24 februari 1525), bijgenaamd le
chevalier sans reproche, burggraaf van Talmont, raadsheer. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
9
10
Iden. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
11
Iden. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
12
Iden. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
13
Iden. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
14
heer van Gremault, Grumault. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
15
Lodewijk van Anjou, heer van Mézières. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
16
Iden. (Fr.: Gautier de la Pérusse). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .,
Chronike134.wpd
444
het derde boek : 1489
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE
Chaproulx1, van Maruiller2, van Plessis3, maistre Pierre de Sannerges4, Steuin Pasqual5, Karel
des Putez6, meesters vanden ordinaire requesten vanden huuse ende meer andere present.
Parent7. Duplicata”.
É* * *É
1
Gilbert van Grassay, heer van Champeroux. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
2
Jan van Soissons, heer van Morieul. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
3
Jan Bourré, heer van Plessis. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
4
Mr Pieter de la Cherge. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
5
Stevin Pasqual. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
6
(Fr.: Charles de Pottes). Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
7
Iden. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
het dagboek van romboudt de doppere
445
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE.
Ghebot1 ghedaen te Brugghe dat, ghemerct den paijs, alle zaken waren gheaboliert, vergheuen ende vergheten; ende dat niement den anderen eenich verwyt doen zoude
van voorleden tyden, vp zijn lyf, zonder dissimulatie; ende in teeken van paeyse, zo brack
men of de galghe ende tscauot2, staende beede vp de Mart van Brugghe. Tzondaechs3, den
VIden der voornoomder maendt4, bedreef men groote triumphe in Brugghe. Men drouch zeer
solempnelic processie general met de fierter van tSinte Donas; ende commende voor de
Halle, de processie bleef daer rustende. De stede speellieden5, ghespeilt hebbende,
compareirde meestre Jan Roegiers, secretaris der stede van Brugghe, die aldaer nam vande
fierter van tSinte Donaes de lettren vander voornoomde paise; ende6 [hij] ghinc daer mede vp
de Halle ende las daer openbaerlic vut den voornoomden paeys, ter presentie vanden heere
van Gruuthuze, eenen bisscop7 die vut Vranckeryck8 commen was, [ende] veel ander
heeren, met die vander Wet van Brugghe. Den paijs ghelesen zynde, men9 zaeyde ghelt.
Daer barnden veel tortsen, daer men de publicatie dede; ende veel huusen vp de Mart
waren behanghen met tapijtse, ende vp de Mart was ghemaect een groot vier van triumphe,
[f 469 v]
1
[In margine] DECEMBER anno 1489. Dat niement, deen den anderen eenich
verwyt doe, vp lyfstraf, van voorlede zaken (Gailliard, “Processiën-generael”, 1119: 6
december 1489).
2
Vlaamsche Kronyk, 268: “Men brack de galghe ende tschaffault, staende up de
Marct van Brugghe, den XIIen december tvoornoemde jaer XIIIIC LXXXIX."
3
Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 455: 1 oktober 1489; Despars, Cronycke, IV, 445-446: 5-6 december 1489; E.C. II, f. [263] rb: 27 november 1489; Heindericx,
Jaerboeken van Veurne, II, 210: 1 december 1489.
4
Zie voor de Processiën-generael en feesten op zondag in het algemeen, gedurende de
periode 1488-1491: Gailliard, “Processiën-generael”, 1103; Id., Table analytique, 102-103,
110, 365; Gilliodts-Van Severen, Inventaire. Introduction, 459; Id., Inventaire, VI, 335, 372373.
5
Strohm, Music in Late Medieval Bruges, 4, 67, 74-92, 163-165.
6
[In margine] Solempnelic wort den paijs vutghelesen ende de bezeghelde lettren
ghetoocht tghemeente (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 450-451 & Het Boeck, 318321 : 6 december 1489; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 336).
7
Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 450; Despars, Cronycke, IV, 445.
Lodewijk II van Beaumont (Fr.: Louis II de Beaumont de la Forêt) (/ Forêt-surSèvre, F. 1466 - ^ Parijs 5 juli 1492), raads- en kamerheer. Zie Bijlage : Prosopografie, nr. .
8
9
[In margine] Men toochde groote triumphe in Brugghe ende men zaeyde ghelt
(Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 336; Het Boeck, 319-321).
het dagboek van romboudt de doppere
449
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE.
twelc men dede tsnauens barnen. Men maecte veel vieren1 van triumphe binnen der
voornoomder stede; men speilde spelen van esbatementen ende [men] stelder prisen vp, diet
best doen zoude. De voornoomde paeijs2 wort vutgheropen, al Vlaendre duere. In Hollant,
Zeelandt ende Brabant.
Jooris Picauet3, onlancx scoutheeten van Brugghe, arriueirt te Brugghe; die alduere
gheuanghen gheleghen hadde in de defaicte voor Dixmude, alsoo hier vooren folio 461.
ghenoteirt es4. Mer Philips van Rauestain en greyde ten besten niet het zegghenscap ende
appoinctement vanden voornoomden tractate van paise, by den coninc van Vrankerijc
vutghegheuen, beduchtende dat gheen gheduereghen5 paijs wesen zoude: eensdeels om dat
men6 niet vrylic reijsen en mochte zonder saulfconduyt7, ten anderen ooc om de dissentie
die int Landt zeer groot was – nopende de differentie vanden cours vanden ghelde die zeer
hooghe was, also hier naer ghementioneirt worden zal8.
1
vieren) vieren binnen der voornoomder stede van triumphe hs.
2
[In margine] In Vlaendre, Brabant, Hollant ende Zeelant wort den pays ghepublieirt (E.C. II, f. [263] va & Heindericx, Jaerboeken van Veurne, II, 210: 1 december 1489;
Dagboek van Gent, II, 266, Despars, Cronycke, IV, 446 & Vlaamsche Kronyk, 268: “Up
Onser Vrauwendach in decembre, tvoornomde jaer LXXXIX, was den paix uutghelesen
binder stede van Ghendt tusschen den coninc van de Romeynen ende die van Ghendt, die de
coninc van Vranckerycke ghemaect hadde. By welcken payse die van Ghendt hilden alle
huere previlegien ende vryheden, alzoo zy int jaer LXXXXC LXXXII daer te vooren hadden.
Corts daernaer rumden die van Ghendt alle huere garnisoene uut Cortricke, Damme, Biervliet ende uut alle de andere steden ende sloten.”: 8 december 1489).
3
[In margine] Jooris Picauet, onlancx scoutheeten van Brugghe, ontsleghen vut
vanghenesse te Dixmude (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 456 & Despars,
Cronycke, IV, 447; Het Boeck, 321-322: 15 december 1489).
4
5
[In margine] Mer Philips van Rauestain en greijt den pays niet, om dat hij alsnoch
tot zynder justificatie niet gheadmitteirt en was (E.C. II, f. [263] vb). Cfr. Blockmans,
Handelingen 1477-1506, I, 524-525, nr. 354: 15-30 december 1489.
6
men ) men boven de regel toegevoegd hs.
7
Blockmans, Handelingen 1477-1506, I, 513-524, nrs. 344-353: 24 september-17
december 1489.
8
Muntordonnatie van 11 december en Breda 14 december 1489 (Cockshaw, “Textes
monétaires imprimés”, 165-196, 186-188, nrs. 4-7; [Jean Baptiste de Bloys. & Gilles Stalins.
(eds.)], Tweeden druck vanden eersten bouck der Ordonnancien, Statuten, Edicten ende
Placcaerten [...] van Vlaenderen, [...]. [Eerste Deel], Gent, Anna Vanden Steene, fol., 21639,
Chronike136.wpd
450
het derde boek : 1489
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE.
Mer Philips van Rauestain zeer te onvreden omme dat hij buuten paijse ghesloten was.
Want zijn verzouck van te betooghen zijn justificatie1 – ende anders dat hij begheerende
was – wiert ghediffereirt ende ghereserueirt totter vergaderinghe van beede de coninghen,
volghende den XVen articule van2 voornoomde zegghenscap van paise, hier vooren folio 468
ghementioneirt. Ter cause van welcken, tsynder verzekeringhe ende bewarenesse der stede
van Brugghe, [hij] track haestelick naer der stede van Sluus3; ende leyde men garnison
binder stede ende in beede de Casteelen die hij zeer dede fortifieren ende voorzien van
munitie. Waer in dat veel lieden van Brugghe hemlieden in verwonderden, niet wetende wat
hij daer mede meende. Want [hij] dede ofbreken groote menichte van huusen staende
ontrent den Casteele totter Oostpoorte4 toe, zodat de Oostpoorte5, mids6 het vermeersen
vanden Casteele binnen den beuanghe stont.
Ter memorie: dat de fortificatie van de voornoomde stede ende Casteelen ter Sluus zeer
scadelick ende inderlick wiert de stede van Brugghe ende tgheheele Landt van Vlaendre in
ronde, vut cause dat mer Philips dede de hauene ende tZwyn, ter Sluus, toesluuten ende
stakijtsen, omme die van Damme te benauwen, daer de hertoch van Zassen met zyn
garnison in was ligghende7, ende meer ander vianden ende partie vanden voornoomden mer
Philips; zoo dat by dien die van Brugghe in grooter noodt ende benautheit quamen, als ooc
tgheheele Landt van Vlaendre. Want alle coopmanscepe by dien vut Brugghe ghehouden
I, 443-468 (ed.); de Fouw, Philips van Kleef, 228; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 340,
340 n. 3, 344; Heindericx, Jaerboeken van Veurne, II, 211-212. Zie infra f. 470 v.
1
2
[In margine] [Hij] fortifiert ende voorziet van munitie ende nieuwe garnisoene
beede de Casteelen ende de stede vander Sluus (Heindericx, Jaerboeken van Veurne, II, 210;
Vlaamsche Kronyk, 268).
3
Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 456 & Despars, Cronycke, IV, 446-447:
8-9 december 1489. Cfr. Pirenne, Histoire de Belgique, 3III, 53; Id., Histoire de Belgique, 4II,
41.
4
Oostpoort, Oostpoorte, in 1425 onder het toezicht van Joris Lietac gebouwd (van
Dale, Blik op de Vorming der Stad Sluis, 64-66, 109-112).
5
oostpoorte ) die byder oostpoorte stont herhaling hs. geschrapt.
6
[In margine] De fortificatie vander stede vander Sluus ende stakytsen vande hauene
zeer scadelic de stede van Brugghe ende den Lande van Vlaendere; twelc ghedaen wiert by
aduise van mer Philips van Cleuen. Want [hij] weiste vanden secrete dat de stede van
Damme partie zoude ghehouden wesen [zoude: herhaling geschrapt hs.] der stede van
Brugghe met huerlieder adherenten, ende receptable werden vanden vianden vanden Lande,
folio 468, 496 b.
7
Molinet, Chroniques, II, 172-173: 30 januari 1490.
het dagboek van romboudt de doppere
451
MAXIMILIANUS INT GOUUERNEMENT VAN VLAENDRE.
wiert ende gheen scepen te Brugghe commen mochten, aldaer dat alle coopmanscepe
floreirde.
Chronike136.wpd
452
het derde boek : 1489

13. Transcriptie bij afbeelding Blad met berijmde

De geschiedenis van onze gilde 2

Download de flyer als pdf-bestand

DE WITTE CLUYSE OP DE CORTVORT BAENE.

Groet wegenwerken in Weelde in 1762

CO2-Prestatieladder 3.C.2. - Communicatieplan

Overzicht van de inkomsten en de uitgaven voor het rekenjaar 1542

[X. 1496] - Cultuurbibliotheek

In het hiervolgende fragment uit het Maria

Van heksen en tovenaars - Heemkundekring Gemert