Jaargang 6 • Zomer 2014 • Tijdschrift van de Rotterdamse vrijescholen

Jaargang 6 • Zomer 2014 • Tijdschrift van de Rotterdamse vrijescholen
Rudolf Steiner College • Rudolf Steiner School Rotterdam • Vrije School Vredehof
advertenties
de groene
passage
Hét groene winkelcentrum
van Rotterdam. 2500 m2,
negen winkels met een
groene visie. Alles voor de
bewuste consument.
winkelen • eten • beleven
www.degroenepassage.nl hoek Mariniersweg-goudsesingel rot terda M
Steun dit blad!
Hoe?
Therapeuticum Helianth
Uw bijdrage is zeer welkom
Antroposofisch gezondheidscentrum
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
1- vrijwillige bijdrage
[email protected]
2- adverteren
Kosten advertenties:
1/8 = liggend 95 x 65 mm = kosten 50 euro per keer
1/4 = staand 95 x 135 mm = kosten 100 euro per keer
1/2 = liggend 194,5 x 135 mm = kosten 200 euro per keer
1/2 of staand 95 x 275 mm = kosten 200 euro per keer
1/1 = pagina die aflopend geplaatst wordt,
staand 210x297 mm + extra daarbij 3mm overlap
rondom= kosten 400 euro per keer.
Huisartsen
Fysiotherapie
Kinderfysiotherapie
Ergotherapie
Kunstzinnige therapie
Euritmie therapie
Psychologie
Consultatiebureau
Kraamzorg
Diëtiek
Vredeman de Vriesstraat 19 - 23
3067 ZJ Rotterdam 010 4201701
Hartelijk dank!
Redactie Vrij Geestig
2
w w w. h e l i a n t h . n l
Inhoudsopgave
Spring
Sint Jan. Net voordat het vuur wordt aangestoken, steekt er een briesje
op. Dat hebben we nodig. Nu zal het vuur snel bezit nemen van het
hout. De vlammen laaien meters hoog op. Als eerste zullen de zesde
klassers springen. Zes jaar geleden waagden zij de sprong over de
drempel van de eerste klas. Vandaag, hun laatste jaarfeest op de
basisschool, nemen ze symbolisch afscheid met een sprong over het
vuur. Dwars door de vlammen. De lange haren wapperen, maar vatten
geen vlam. Nadat de zesde klas heeft gesprongen, volgt de vijfde, de
vierde en tenslotte de eerste. Iedereen springt. Soms geholpen door een
vader, moeder, juf, meester of oudere schoolgenoot. Maar iedereen zal
springen, wil springen. Vier, vijf, zes of meer keer. “Hoe langer, hoe
liever”.
Springen. Meneer Kusuma vertelt in een prachtig interview hoe hij de
sprong vanuit Indonesië naar Nederland heeft gewaagd. Hier was hij in
de gelegenheid de opleiding te volgen die paste bij zijn talent. Zevende
klassers maakten een enorme sprong voorwaarts en bedachten zelf
een krant die de concurrentie met Vrij geestig gemakkelijk aankan.
Kijk maar, je ziet nauwelijks verschil tussen de door hen opgemaakte
pagina’s en de rest. “De omgeving van de mens is de medemens” zegt
Deelder. Ergens in de stad staat het op een muur. Wie er op uit trekt,
komt de zin in neon ongetwijfeld tegen.
Sint Jan en dan vakantie. Dit jaar niet direct, jammer genoeg. Nog een
paar weken naar school en dan vrij. Spring, naar buiten.
Inleiding
3
Meneer Kusuma met hart en ziel
muziekdocent
4
door Aisha So
Rudolf Steiner :
8
alchemie van het alledaagse Tentoonstelling in de
Kunsthal
Waarom zouden wij nog leren
schrijven?
11
door Ferdinand Pieterse
Kunnen we nog wat doen? Klas 7hv1 12
maakt een krant
door Mariska van der Knaap en Floor, Vicky en Kiki
Huisdieren – op bezoek bij:
Evita van Utrecht
15
door Viv Naastepad
Sint Jansvier
19
door Femke Bouwer-Van Schie
Klas in beweging
20
door Anna Livia Groeneweg.
15 minutes of fame
22
door Aisha So
Prettige vakantie
Klas 10 f op de bres voor de bijen!
Jan van Bergen en Henegouwen
24
Door Steven Wouters en Rinske Kreukniet
De Vlinder
27
illustraties leerlingen Rudolf Steiner school
Aardekracht en levenskracht,
leve de euritmie
29
door Paul Peeters
Tuinbouw in klas 3 van de Rudolf
Steiner school (deel II)
30
door Lin Klaassen-Swamborn
Er op uit…in Rotterdam
32
door Lin Klaassen-Swamborn
De zesde klassen vliegen uit
34
En dat is zeven… de kleuters van
36
Vrije School Vredehof vieren Sint Jan
Foto’s Bart de Wild
Colofon en scholen
Cover: Amber de Grauw
Achterkant: Marjon Bolijn
3
38
Meneer Kusuma
met hart en ziel muziekdocent
een interview door Aisha So
Foto’s uit het privé bezit van meneer H. Kusuma
Er zijn nu geen schoolleiders meer om te interviewen.
Maar er zijn wel nog heel veel leraren die we graag beter
zouden willen leren kennen. Ik interviewde meneer
Kusuma. Meneer Kusuma geeft muziek en begeleidt
muziek, koorzang en euritmie lessen bij ons op school.
Maar waarom, hoe en wat? En wat doet hij nog meer?
Tijd om daar achter te komen!
Hoe gaat het met u?
Het gaat heel goed met mij. Op school gaat het goed en met
mijn muzikale activiteiten buiten school gaat het ook goed.
Wat is uw lievelingskleur?
Vroeger was het altijd groen, omdat ik het een mooie
verfrissende kleur vond. En sinds kort ook blauw. Ik
stond, ongeveer negen jaar geleden, op het stationsplein in
Amsterdam en voor de eerste keer in mijn leven was ik zo
gefascineerd door de blauwe lucht. Ik dacht: “wauw, dat is
echt een mooie kleur.” Dus als we mooi weer hebben, zoals
nu, dan kijk ik heel graag naar de blauwe lucht. En nu zijn
mijn tas, mijn auto, mijn schoenen allemaal blauw. Het is niet
dat ik het allemaal per se in het blauw moet hebben, maar ik
vind het wel mooi.
Wat is uw lievelingsdier?
De vis, de goudvis. Eigenlijk heb ik daar geen echte reden
voor. Maar als klein kind wilde ik altijd graag een aquarium
hebben thuis. Toen kreeg ik op mijn negende verjaardag een
aquarium met drie of vier goudvissen van mijn moeder. Het
maakte heel veel indruk op me. En ik heb tot twee of drie jaar
geleden altijd een aquarium met goudvissen gehad. Maar toen
kreeg ik minder tijd om voor de vissen te zorgen. Dat vond ik
een beetje zielig voor de vissen, dus toen ben ik ermee gestopt.
Wat is uw lievelingseten?
Ik eet ook heel graag vis. Tegenwoordig eet ik geen vlees
meer en vis is nu mijn vervangend voedsel voor vlees. En ik
vind het eigenlijk best lekker. Vroeger was ik allergisch voor
zeedieren. Op de een of andere manier ben ik dat nu niet meer
en de smaak van vis vind ik wel lekker.
4
Heeft u broers of zussen?
Ik heb half broers en zussen. Ik ben het enige kind van mijn
moeder, maar de zesde van mijn vader.
Ja, u was cum laude geslaagd toch?
Ja, en die avond, die blijft in mijn herinnering.
En ziet u ze veel?
Nee, want ze wonen in Indonesië, dus ik zie ze maar een of
twee keer per jaar. Dat is wel heel jammer. Eén broer woont
zelfs in Japan.
Als u een superkracht zou mogen kiezen, welke zou
dat dan zijn?
Nou geen moeite. Maar het zou wel fijn zijn om het nog
meer te hebben. Bijvoorbeeld als ik moe ben op school heb
ik de neiging om te denken: “Dit vind ik niet meer leuk en ik
wil eigenlijk zo snel mogelijk naar huis.” Terwijl als je het
gewoon doet, gebeurt het gewoon. Ik vind het eigenlijk heel
leuk wat ik allemaal doe, maar soms heb ik even geen zin
omdat ik zo moe ben. Het ligt eigenlijk aan mij, dus als ik dan
gewoon helder na zou kunnen denken is er geen probleem.
Wat is uw favoriete film?
Dat is misschien een minder bekende film, hij heet ‘Twister’.
Het gaat over een groep mensen die heel gefascineerd is door
de natuur. En die mensen gaan op jacht naar tornado’s in
Amerika, om meer te leren over tornado’s en zodat ze op tijd
een waarschuwing kunnen geven als er een tornado aankomt.
Hij is erg leuk en spannend.
Houdt u van achtbanen?
Ja. Ik heb de echt spannende dingen nog nooit meegemaakt,
maar als ik een achtbaan zie heb ik altijd de neiging om er in
te gaan.
Welke stukken speelde u?
Ik speelde drie grote stukken. Een sonate van Sergei Prokofiev,
een Russische componist. Daarna speelde ik een viool sonate,
dus voor viool en piano, van César Franck. En na de pauze
speelde ik een onbekend stuk van Enesco, een Roemeense
componist. Doordat laatste stuk ben ik cum laude afgestudeerd.
Als u uzelf in drie woorden zou moeten omschrijven, welke
woorden zou u dan kiezen?
Dus hoe ik mezelf zie? Liefdevol. Misschien ongeduldig,
niet altijd op een negatieve manier. Ik weet van mezelf dat ik
ongeduldig ben, maar ik kan het wel goed verbergen. Verder
ben ik ook eigenlijk een makkelijk persoon.
Waarom denkt u dat u de eerste leraar bent die wordt
geïnterviewd, na alle scholleiders?
Is dat zo? Wow. Hé, daar heb je wel gelijk ik. Ik heb eigenlijk
geen idee.
Ja, misschien willen ze u wel de volgende
schoolleider maken
Nou, die ambitie heb ik niet, haha. Ik heb ook de kennis niet
om schoolleider te zijn, ik denk niet dat ik het kan. En ik
denk ook niet dat ik het wil worden. Ik vind het zo leuk om
muziekles te geven.
Wanneer bent u jarig?
Ik ben twee maart dertig geworden.
Wat zou u als eerste kopen als u miljonair zou worden?
Een heel mooi huis met een hele grote tuin.
Wat voor soort tuin?
Planten en bomen. Dus ik wil dat mijn tuin groen wordt. Ik
hoef niet per se een groot huis. Maar ik wil een mooi huis met
een hele grote tuin waar ik dag en nacht muziek kan maken.
Wat was de mooiste dag van uw leven tot nu toe?
De dag dat ik mijn eindexamen op het conservatorium
gedaan heb. Het was een afsluiting van mijn studie aan het
conservatorium, mijn masteropleiding. Ik zat in totaal zes jaar
op het conservatorium, het was een hele leuke tijd. Ik ging het
afronden door een concert te spelen en dat was ook heel goed
afgelopen.
5
Wat wilde u vroeger worden?
Vroeger wilde ik architect worden. Mijn opa kon heel goed
tekenen en mijn tante zei toen dat ik daar ook een talent voor
had. Maar ik heb daar nooit op geoefend. Mijn oudste zus is
arts geworden. Dat vond ik echt heel ‘cool’ toen ik klein was.
Ze studeerde toen geneeskunde en ik dacht: “wauw, cool!”.
Maar ik heb ook gezien hoe zwaar het is, dus toen ging ik
weer twijfelen. Ik speelde toen al piano, maar ik heb nooit
aan muziek gedacht als mijn beroep. Maar toen deed ik mijn
eindexamen van de middelbare school en was ik geslaagd.
Toen moest ik gaan studeren. Ik dacht nog niet aan muziek.
Ik ging studeren op een universiteit in Indonesië voor IT,
informatica. Toen ik nog in mijn eerste jaar zat zeiden mijn
klasgenoten: “Wat doe jij hier eigenlijk? Jij moet echt iets met
muziek gaan doen!”. Ik zei: “Nee joh, zo goed ben ik niet.”
Maar ik zat op een muziekschool en die muziekschool had
ook een voorbereidende opleiding voor het conservatorium.
Ik zat toen in de fase, dus ik kon doorstromen naar het
conservatorium. Ik wist niet of ik dat wel zou gaan doen.
Toen nam ik voor de grap een video op als auditie. Die heb ik
opgestuurd naar het conservatorium in Rotterdam en toen werd
ik aangenomen. Ik twijfelde nog steeds, maar dit was voor mij
wel het zoveelste bewijs dat ik toch wel iets met muziek moest
gaan doen. Ik ben blij dat ik er voor gekozen heb.
Waarom naar Rotterdam?
Ik ben in Soerabaja, in Indonesië geboren. Maar mijn familie
heeft een indirecte verhouding met Nederland. Mijn opa en
oma zaten op school toen Indonesië een kolonie van
Nederland was en spraken vloeiend Nederlands. Ik sprak zelf
geen Nederlands, maar de taal was dus niet vreemd voor mij.
Verder had mijn pianodocente in Indonesië ook in Nederland
gewoond en gestudeerd.
Wat doet u nu?
Alles wat ik doe is in de muziek. Ik geef hier muziekles, ik
begeleid mensen bij audities en examens op het conservatorium.
Verder speel ik regelmatig concerten, en nu organiseer ik ook
mijn eigen concerten samen met andere musici.
Hoe en waarom ging u piano spelen?
Mijn zus speelde gitaar. Ik was vier of vijf en ik mocht ermee
spelen. Ik vond het echt leuk om naar mijn zus te luisteren als
ze gitaar speelde. Op een dag ging ik met mijn moeder en die
zus, mijn oudste zus die nu arts is geworden, naar een
muziekwinkel in mijn geboortestad. Volgens mij moest zij
nieuwe snaren of muziekboeken kopen, dat weet ik niet meer.
En toen raakte ik voor de eerste keer een piano aan. Ik was
meteen verliefd op het geluid van de piano. Ik zei tegen mijn
moeder: “Mam, die wil ik”. Dus niemand heeft me gedwongen
om piano te gaan spelen, dat was mijn eigen keuze. Het was
puur om het geluid van de piano.
Weet u nog het eerste liedje of stuk dat u speelde?
Ja, ik weet niet hoe het heet, maar ik kan het spelen. Ik had het
gehoord ergens en toen kon ik het meteen naspelen op de een
of andere manier. Het tweede stuk was Für Elise van
Beethoven, maar ik wist toen niet hoe dat stuk heette, ik zag
iemand dat stuk op TV spelen en de dag daarna kon ik het een
beetje naspelen op de piano. Dus ook liedjes die ik op de radio
of TV hoorde en toen kon naspelen.
Een soort Mozart dus?
Haha, ja, maar op een heel eenvoudige manier.
Hoe lang geeft u al les?
Ik kwam in 2007, aan het eind van het schooljaar voor het
eerst hier op school. Ik moest toen een vriendin van me
vervangen, de eerste pianiste van meneer Barkmeijer, omdat
zij naar Italië ging verhuizen. Het was heel grappig, want ik
wist niet wie meneer Barkmeijer was. Dus ik liep op het
schoolplein en zocht een leraar om te vragen wie meneer
Barkmeijer was en waar hij les zou gaan geven. Ik zag een
leerkracht lopen, dus ik zei: “Ik zoek meneer Barkmeijer”. “Ja
dat ben ik”. “Ik ben de vervanger van Alla (de eerste pianiste
van meneer Barkmeijer). “Oh, dan bent u aan het juiste adres.
Ik ben meneer Barkmeijer, dus loopt u maar mee.” Dus vanaf
2007, na Pasen, werk ik hier op school. En vanaf 2010, dus na
mijn afstuderen, geef ik hier ook les.
Wist u toen al wat antroposofie was?
Nee, ik wist wel dat het bestond, ik had er van gehoord, maar
ik wist niet wat het was. Ik heb het eigenlijk langzaamaan ook
van meneer Barkmeijer geleerd. Niet letterlijk geleerd, niet dat
ik vroeg: “Wat betekent dit of dat?”. Maar door zijn manier
van lesgeven, door zijn manier van met mensen omgaan en
voornamelijk door zijn verhalen ben ik erachter gekomen wat
antroposofie is.
Vindt u uzelf nu ook antroposofisch?
Ik zeg zelf van niet. Maar sommige mensen maken er soms
wel opmerkingen over. Vooral mensen die mij ook al kenden
voordat ik op school ging werken. Ze merken een verandering
in mijn gedrag, in mijn manier van denken, in mijn manier van
doen, waardoor ze soms ook kunnen zeggen: “O, natuurlijk, jij
werkt op een Vrije School, die manier hoort dus nu bij jou.”
Dus ik weet niet of het echt antroposofisch is, maar zo zien
mensen het wel. Ik vind het wel positief, ik ben er eigenlijk
best blij mee, best tevreden mee.
Wat vindt u van euritmie?
Euritmie is een vak dat je niet in één keer kunt begrijpen. Ik
heb een heleboel dingen meegemaakt op school, dus niet
alleen maar in de muziek, maar ook met euritmie. Ik werk nu
bijvoorbeeld sinds dit jaar bij de docentopleiding euritmie,
hogeschool Helicon. Daar geef ik ook muziekles, harmonie
les. Dat heeft ook een reden. Volgens mij is euritmie ehm…
nou je hebt natuurlijk heel veel mensen die het beter kunnen
vertellen dan ik, maar volgens mij is euritmie heel interessant.
In het begin begreep ik ook niet wat de bedoelding was van
euritmie, oké het was een ‘danskunst’ op een hele bijzondere
manier, maar ik wist niet eens wat het was. Maar drie jaar
geleden werd ik door een euritmie-ensemble uit Den Haag
gevraagd om mee te gaan naar Dornach, in Zwitserland, naar
het Goethenanum, om die groep te begeleiden. Toen zag ik een
euritmievoorstelling op afstand, vanuit de zaal dus. Vanaf
2007 tot op dat moment had ik euritmie alleen meegemaakt
van dichtbij, dat ik bij de voorstelling hoorde. Maar toen zag
ik een euritmievoorstelling uit Duitsland met een orkest erbij.
Ik hoorde de muziek en ik zag de euritmisten tegelijkertijd. En
toen snapte ik opeens wat euritmie was. Wat ik ervan vind? Ik
snap dat niet iedereen het mooi vindt. Ik snap dat niet iedereen
dat wíl of kan begrijpen. Maar ik vind het bijzonder, ik vind
het erg indrukwekkend.
6
Vindt u dat alle kinderen koorzang zouden moeten
krijgen op school?
Ja, want het gaat niet alleen om de stukken, het gaat niet alleen
om de componisten, het gaat om het samen zingen. Ja, ik vind
het wel belangrijk.
De eerste kreeg ik van mijn vader. De tweede heb ik gekocht
toen ik studeerde in Amsterdam, dat was niet zo’n goede, maar
ik had niet zoveel geld. En vlak voor mijn afstuderen had ik de
gelegenheid om een hele mooie piano voor mezelf te kopen.
Die heb ik nu nog steeds.
Kreeg u zelf veel muziek up school?
Ja, ik zat op een hele christelijke school. En muziek was ook
een groot onderdeel van school. Ik was sowieso heel actief in
de muziek.
Heeft u een levensmotto?
Ja: Succes bestaat uit 90% hard werken en 10% talent. Dus als
je talent hebt zonder hard te werken, bereik je ook niets.
Wat vindt u het leukste werk om te doen, van het werk
dat u nu doet?
Concerten spelen. Ten eerste, omdat ik daar eigenlijk ook voor
heb gestudeerd. Verder vind ik ook dat het bij mij hoort. Ik zeg
niet: “ik ben geboren om concertpianist te worden”, dat wil ik
ook eigenlijk niet zeggen. Maar de spanning en het plezier bij
een concert spelen, vind ik echt leuk, vooral als ik samenspeel
met iemand anders.
En wat vindt u leuk aan het lesgeven?
Niets is leuker, dan als de leerlingen zelf ook plezier hebben in
mijn les. Dat is eigenlijk mijn doel met lesgeven. Niet alles
hoeft perfect te gaan. Niet alles hoeft zuiver gezongen te
worden, nou liefst wel natuurlijk. Maar, maar je hebt het zelf
meegemaakt in de negende. Toen vond ik het zo leuk dat het
lukte. Dat kwam niet alleen door mij, maar ook door jullie,
door jullie interesse, door jullie betrokkenheid in de les. Dat
vond ik zo leuk dat ik het wilde opnemen. Dus het resultaat
was voor mij niet zo goed omdat het zo goed werd gespeeld,
maar omdat jullie er zoveel plezier in hadden (http://www.
youtube.com/watch?v=gNCEijsvq98). Dus daarom vind ik
lesgeven heel erg leuk.
Wat is uw favoriete soort muziek?
Romantiek. Romantische muziek heb je in de klassieke
muziek, in de popmuziek, in de jazz muziek, zelfs in tango en
eigenlijk in alle soorten muziek. Niet alle muziek gaat over de
liefde. Maar ik denk dat de liefde het grootste gevoel is dat een
mens kan hebben. En als muziek is gebaseerd op de liefde,
klinkt het echt mooi.
Wat is uw favoriete nummer of stuk?
Dat zijn er heel veel. Ik luister naar heel veel dingen. Ik heb
bijvoorbeeld van de top 40 ook een paar favorieten, maar van
de klassieke muziek heb ik ook heel veel favoriete stukken.
Het is misschien te veel om te noemen allemaal.
Hoeveel piano’s heeft u in uw leven gehad?
Drie.
En wat was de mooiste?
De laatste, die ik nu heb. Het is de mooiste omdat ik hem zelf
heb gekocht. Het was geen goedkoop ding en ik heb de beste
piano gekocht die ik kon kopen. Hij lijkt ook heel erg mooi.
7
Wat is uw droom?
Mijn droom, maar misschien ook mijn levensdoel, is om de
medemens blij te maken door mijn muziek.
Hoe ziet u uzelf over 10, over 20 en over 30 jaar?
Over 10, 20 en 30 jaar ben ik nog steeds aan het werk in de
muziek. Kijk, muziek maken is een ding. Maar het is een
ander ding om mensen te verzamelen om samen met jou
muziek te maken. Ik ben nu onderweg naar dat ik jaarlijks
mijn eigen muziekfestival ga organiseren. Dat zou heel gaaf
zijn. Er zijn nu een aantal beroemde muziekfestivals in
Zwitserland en Oostenrijk, voor de klassieke muziek. Omdat
ik heel veel met klassieke muziek doe wil ik ook zoiets in
Nederland organiseren. Ik ben al begonnen in mijn eigen
woonwijk, Kralingen, waar ik mijn eigen concertserie
organiseer (www.kamermuziekinkralingen.nl). Het loopt heel
erg goed en ik wil het ook graag uitbreiden. Dus dat is mijn
doel voor de komende 10 jaar, om zoiets uit te breiden.
En over 20 jaar?
Over 20 jaar? Oe, dan ben ik vijftig. Ik weet het niet. Soms
denk ik inderdaad aan de toekomst, maar ik denk niet te ver
vooruit. Dus als je me vraagt wie ik over 30 jaar ben.
Heeft u dan kinderen bijvoorbeeld?
Nou, ja, waarschijnlijk binnen 10 jaar wel, ja.
Zou u zelf nog iets willen zeggen, want u komt in
de Vrij Geestig?
Ja, geloof in jezelf en vooral in je gevoelens. Want je
moet op je gevoelens vertrouwen, dat is heel vaak de waarheid.
Althans, dat heb ik in de afgelopen 30 jaar van mijn leven geleerd.
Welke leraar zou na u moeten worden geïnterviewd
vindt u?
Mevrouw Nathalie Silva
Wat kunt u mooi vertellen meneer!
Nog veel succes op school en bij uw
andere activiteiten!
Rudolf Steiner
Alchemie van het alledaagse
13 September 2014 tot 11 Januari 2015
8
Op zaterdag 13 september 2014 opent de Kunsthal Rotterdam
met een groots opgezette tentoonstelling over één van de
invloedrijkste en tegelijkertijd meest omstreden vernieuwers
van de 20ste eeuw, Rudolf Steiner (1861 – 1925). Het
effect van deze grondlegger van de antroposofie op ons
dagelijks leven lijkt groter dan ooit. De tentoonstelling
‘Rudolf Steiner. Alchemie van het alledaagse’ presenteert een
uitgebreid overzicht van zijn leven, werk en wijdverbreide
gedachtegoed. Een grote collectie maquettes, meubels,
‘blackboards’ tekeningen, brieven, foto’s en filmmateriaal
biedt een fascinerend inzicht in zijn veelomvattende oeuvre.
Steiner inspireert in zijn tijd grote kunstenaars zoals Piet
Mondriaan, Wassily Kandinsky en later Josef Beuys. Hij legt
de basis voor de organische architectuur en houdt een vurig
pleidooi voor hedendaagse maatschappelijke vraagstukken als
sociaal ondernemen en duurzaamheid. De tentoonstelling en
activiteiten in de Kunsthal plaatsen Steiners gedachtegoed in
het licht van de actualiteit en laten zijn wereldwijde invloed
op het gebied van design, kunst, architectuur, voeding,
geneeskunde en onderwijs zien.
Steiners populariteit
Eind negentiende eeuw presenteert Steiner zijn antroposofisch
wereldbeeld als een universele leefwijze waarin wetenschap,
kunst en spiritualiteit moeten samensmelten. Hij zet zijn
artistieke en filosofische inzichten in om het dagelijks leven
op een praktische manier te verbeteren. Steiners vernieuwende
ideeën trekken, naast soms stevige kritiek, vooral veel
volgelingen aan. Ruim een eeuw later werken wereldwijd
honderden vrijescholen en vele gezondheidsklinieken,
boerderijen en financiële instanties volgens zijn
antroposofische grondbeginselen. Steiners populariteit
groeit nog steeds en zijn gedachtegoed lijkt relevanter
dan ooit. Maatschappelijke kwesties als een toenemend
milieubewustzijn, aandacht voor biologisch-dynamische
landbouw, eerlijke voeding en sociaal ondernemen zijn overal
aan de orde van de dag.
Intrigerende wisselwerking
De tentoonstelling in de Kunsthal plaatst Steiner in de
context van zijn tijd, waarin nieuwe kunststromingen en
natuurwetenschappelijke ontdekkingen elkaar in hoog tempo
opvolgen.
Te zien is hoe Steiner onder deze invloeden zijn ideeën vormt
en met de wereld deelt. Aandacht is er voor de intrigerende
wisselwerking met beroemde tijdgenoten als Friedrich
Nietzsche, Franz Kafka, Piet Mondriaan, Wassily Kandinsky
en Frank Lloyd Wright. Daarnaast toont ‘Alchemie van
het alledaagse’ hoe Steiner een geheel nieuwe ‘organische’
esthetica in architectuur en design ontwikkelt. De fascinerende
9
Programma rond de
Steinertentoonstelling
De Kunsthal heeft het laatste weekend van september
uitgeroepen tot “Steinerweekend”.
Aan programmering voor deze manifestatie wordt
nog volop gewerkt. Een eerste indruk willen we jullie
niet onthouden. Na de zomervakantie volgt er meer
informatie. Houdt het in de gaten!
Zaterdag 27 september richten we ons op
volwassenen met lezingen over architectuur, kunst,
sociaal ondernemen en biologisch-dynamische
landbouw.
•Er is een bijenlezing in samenwerking met Odin.
• Waarschijnlijk komt de hoofd tuinman van Weleda een lezing geven
• Er zijn biologisch-dynamische hapjes en drankjes
meubels en gebouwen met de natuurlijke vormen die zo
kenmerkend zijn voor Steiners werk, tonen een duidelijke
parallel met hedendaags design van kunstenaars, vormgevers
en architecten als Olafur Eilasson, Ronan & Ewan Bouroullec
en het Rotterdamse 24H Architecture. De tentoonstelling
maakt een breed publiek bekend met verschillende
perspectieven van Steiners werk en gaat daarbij in op de vele
praktische toepassingen van de antroposofie in onze tijd op het
gebied van design, kunst, architectuur en onderwijs.
Zondag 28 september richten we ons op families.
• Workshop Bijenwas gieten in samenwerking met Immeke (voor kinderen 7-12 jaar)
• STEK stadstuinen workshop: zaaien in taartendozen (taartendozen naar architectuur van Steiner) in KunsthalLAB.
• Waarschijnlijk guerrilla zaaien via Odin.
Educatie en Steinerweekend
Speciaal voor deze tentoonstelling ontwikkelt de Kunsthal
educatieprogramma’s voor vrijescholen en voor het reguliere
onderwijs, waarmee leerlingen kennismaken met de ideeën
van Steiner en gestimuleerd worden zelf na te denken over
hun wereldbeeld. In het SteinerLAB kunnen kinderen en
families meedoen aan activiteiten. Op zaterdag 27 en zondag
28 september vindt in de Kunsthal het ‘Steinerweekend’ plaats
(zie: kader).
Op beide dagen Euritmie optredens door leerlingen
van het Rudolf Steiner college en rondleidingen door
de tentoonstelling
Educatie:
Periodeschrift als ‘kern’ van het vrije school
onderwijs is uitgangspunt. Leerlingen maken een
klein periodeschrift in de tentoonstelling. Ook het
reguliere onderwijs.
Een afwisselend programma met lezingen en activiteiten
op het gebied van voeding & landbouw, architectuur, dans,
sociaal ondernemen en kunst & design maakt voelbaar hoe
actueel Steiners gedachtegoed ook nu nog is.
In de herfst- en kerstvakantie zijn er workshops voor
kinderen in de leeftijd tot 13 jaar. Thema’s sluiten aan
bij de seizoenen. Workshop worden begeleid door
11de/12de klassers.
Catalogus
Bij de tentoonstelling is de omvangrijke Engelstalige
catalogus ’Rudolf Steiner - Alchemy of the Everyday’
verkrijgbaar, een uitgave van het Vitra Design Museum.
ISBN 978-3-931936-86-0.
Deze tentoonstelling komt tot stand in samenwerking met
het Vitra Design Museum in Weil am Rhein.
10
Waarom zouden
we nog leren
schrijven?
door Ferdinand Pieterse
Meer dan ooit wordt het idee “leren” gerelativeerd.
Het oeroude idee was om kennis tot je te nemen en
vaardigheden te ontwikkelen, opdat je dan een autonoom
persoon kon worden. Kennis omtrent geschiedenis, de
aarde, biologie, cultuur, natuurkunde enz., vaardigheden als
lezen, schrijven en rekenen.
De vraag die steeds meer gesteld wordt, is waarom al die
kennis zo nodig in ons geheugen zou moeten zitten als
die op internet keurig geordend en veelzijdig belicht te
vinden is. Waarom zou je moeten kunnen rekenen en wie
schrijft er nog in de nabije toekomst? U zou het voor de
grap eens moeten doen, een brief schrijven. Twee kantjes.
Liefst met vulpen. Mooier nog, want ambachtelijk, met
een kroontjespen en een potje inkt. Als je zo schrijft heb
je een andere focus; geen spellingscontrole, niet even een
andere zin proberen, of iets omgooien. Het is zeker anders
dat schrijven, maar beter? Zouden sommige mensen
denken dat digitale tekstverwerking van voorbijgaande
aard is? Dat we over een poosje weer naar de pen grijpen?
Of is het gezond conservatief denken, zo van je weet maar
nooit met al die nieuwigheid. Stel je toch eens voor, een
school waar niet meer geleerd wordt om te schrijven, de
tafels niet meer uit het hoofd geleerd hoeven te worden
en waar Genemuiden ligt, doet er niet meer toe. Het idee
is even wennen, maar wat zou je in de tijd die vrij komt
fantastische dingen kunnen doen met de kinderen. Je zou
met de kinderen weer volop terug kunnen naar de moeder
aller wetenschap: de kunsten. Dat was wat Rudolf Steiner
voor ogen stond met de Vrije school. Misschien was hij
een eeuw te vroeg.
11
Horoscoop
Weegschaal · Het idee van zomer maakt je
helemaal blij, maar probeer die blijheid om te
zetten in energie voor school.
Schorpioen · Geloven in jezelf is het middel
naar geluk, en een beetje geluk komt altijd
van pas.
Klas 7hv1 maakt een krant
Kunnen we nog
wat doen!
Boogschutter · Ga eens vrijwilligerswerk
doen, want het geluk van anderen maakt
jezelf ook gelukkig.
Steenbok · Ga eens op de ouderwetse toer
en stuur wat mooie ansichtkaarten naar je
vrienden.
Door Mariska van der Knaap,
mentor klas 7hv1, Rudolf Steiner College
Waterman · Ga eens naar het strand en laat
al je zorgen wegwaaien.
Voor het eerst dit schooljaar zijn de zevende klassen op het
Rudolf Steiner College ingedeeld in een vmbo-tl/havo stroom
en een havo/vwo stroom. Aan mij de eer om mentor te zijn
van een van de havo/vwo klassen. In september 2013 ben ik
enthousiast begonnen met deze 32 leerlingen tellende h/v
groep. In het begin dacht ik: wow…..32!! Maar al snel merkte
ik dat de homogeniteit qua leerniveau in de groep ook een
zekere rust met zich meebracht. Het grootste gedeelte van
deze club wil echt leren! Maar ook in een h/v groep merk
ik verschillen. Want in deze groep zit een aantal leerlingen
die toch nog meer willen dan het dagelijkse leerplan.
Differentiëren is dus het devies!
Vissen · Stop eens met tv kijken en ga naar
buiten, het zonnetje is er niet voor niets.
Ram · Zing eens, want jij voelt je er beter van,
een keer hard mee met je favoriete liedje.
Wat anderen ervan vinden is niet belangrijk.
Stier · Als je een keer niets te doen hebt,
kan je misschien een honden uitlaatservice
beginnen. Lekker buitenzijn in het zonnetje is
best lekker en je krijgt er zelfs betaald voor.
Voor die leerlingen die meer willen en kunnen, bedenk
ik extra opdrachten. Uitdagingen waar ze zelfstandig mee
aan de slag kunnen, waarbij ze dingen moeten uitzoeken
en analyseren. Zo kreeg afgelopen januari een groepje de
opdracht om een les voor te bereiden over ons sterrenstelsel.
Met de klas zaten we midden in de periode sterrenkunde.
Het groepje moest gezamenlijk dingen uitzoeken, plannen,
uitvoeren en uiteindelijk aan hun klasgenoten presenteren.
Tweelingen · Geef eens een keer een
compliment aan iemand die niet lekker in
zijn/haar vel zit, het is niet zo veel moeite en
die ander wordt er vrolijk van.
Als mentor laat ik dan voor een deel de regie los, want
helemaal zelfstandig zo’n opdracht uitvoeren is nog wel wat
veel gevraagd in de zevende klas, waar de meesten 13 zijn en
sommigen zelfs nog twaalf. In het voorjaar van 2014 bedacht
ik een andere opdracht. Vorm met een groep een redactie en
maak zelf een krant voor de klas. Enthousiast meldde zich
een aantal leerlingen. Sturing en begeleiding van mijn kant
was natuurlijk nodig; een krant maken, schijven, fotograferen,
het is heel iets anders dan wat leerlingen dagelijks doen.
Deadlines moeten gehaald worden, redactievergaderingen
gepland en stukken uitgezet en geschreven.
Kreeft · Versier je kamer met alle posters
die je in huis kan vinden. Je ouders worden
er misschien niet vrolijk van maar jij voelt je
weer vrolijk.
Leeuw · Ga eens een keer met wat vrienden
picknicken. Picknicken is het leukst als je zelf
het eten hebt gemaakt, als je een keer een
hele dag allemaal lekkere dingen maakt, word
je er vaak ook nog vrolijk van.
Hierbij een gedeelte van de krant die we alvast met u willen
delen. De krant is nog niet af, er wordt nog hard gewerkt
om deze voor de hele klas voor de zomervakantie te kunnen
presenteren!
Maagd · Ga eens als je net wakker bent
meteen onder de koude douche, je wordt
er wakker van en het bespaart ook nog eens
energie.
12
a
j
s
A
zit op
ermen
sch
door Floor Hoogstad
Ik heb Asja geïnterviewd over haar
sport en een van haar grootste hobby’s:
schermen!
Schermen is vandaag de dag een
sport, maar vroeger was schermen
een gevecht. Je had het nodig om te
overleven. Door de uitvinding van het
buskruit in de Middeleeuwen werd
schermen steeds minder belangrijk.
Kogels zijn immers veel sneller dan een
zwaard. Toch vond men het schermen
zo belangrijk dat het een echte sport
werd.
Hoe ben je erop gekomen om op deze
sport te gaan?
Asja: “mijn oom schermt en het leek
me ook wel leuk om te doen. Toen ben
ik een keer wezen kijken en ik vond
het superleuk! Later ben ik er ook
opgegaan.”
Wat is het doel van het spel?
Asja: “de tegenspeler raken of steken
met de punt van je wapen. De punten
worden dan door het pak dat je aan
hebt automatisch opgeteld.”
Raad je mensen aan om op schermen
te gaan, zo ja waarom?
Asja: “ja , omdat het heel leuk is en je
kunt de tegenstander steken”
Schermen staat er om bekend dat het
een beetje kakkerig is, klopt dat?
Asja: ”niet echt bij de vereniging waar
ik op zit, er zitten niet veel kakkerige
kinderen tussen.”
Wat heb je nodig voor schermen?
Asja: “een floret, degen of sabel,
schermschoenen, schermsokken,
schermbroek, ondervest, een elektrisch
vest (dat de punten optelt), een masker,
een handschoen, en nog een moeilijk
Frans woord dat ik altijd vergeet.”
Heb je wel is iets gewonnen?
Asja: "ja, ik was twee jaar geleden derde
op het Nederlands kampioenschap en
nog een paar tweede prijzen op kleine
toernooien.”
Hoe lang zit je al op schermen?
Asja: “ik weet het niet precies, ik denk al
vier of vijf jaar”
Vervolg op pagina 14 >>
13
n
ze
i
u
h
r
e
V
een
w
ie
v
r
e
int
e
P.
r
e
ne
m
met
S
s
te
l
o
h
c
door Vicky en Kiki
Iedereen weet dat wij over een paar jaar
met de school verhuizen, maar wat gaat er
dan allemaal veranderen.Wij spraken hier
met meneer Scholtes over.
Komt er goede Wi-Fi in het
nieuwe gebouw?
Wi-Fi kan worden aangelegd, maar het is
nog niet bewezen dat Wi-Fi schadelijk of
onschadelijk is. Wij zijn dus nog voorzichtig.
Komen er Digiborden?
Er zijn er pas drie opgehangen, maar de
meningen hierover zijn nog verdeeld.
Sommige leraren vinden het fijn, maar
anderen kunnen er niet goed mee overweg.
We blijven ze in het volgende gebouw dus
afwisselen met krijtborden. Al zullen er wel
meer komen.
Komt er een computerzaal waar je
regelmatig naar binnen mag om informatie
op te zoeken?
Er komt een grote computerzaal, maar je
mag er alleen naar binnen met een leraar.
Komt er een bibliotheek of stilteplek?
Er komt een studieruimte, maar geen
bibliotheek.
Komen er veel zitplekken op het
schoolplein?
Er komen wat fietsen op het schoolplein te
staan, maar ook willen wij het schoolplein zo
groen mogelijk maken. Er zullen dus wel wat
zitplekken komen en anders is er ook een
park in de buurt en kan je naar de kantine.
Hoeveel kantines komen er en hoe groot
zijn ze?
Je kunt gaan zitten in de theaterzaal, ook is
er een ruimte waar kookles wordt gegeven
en daar zullen ook wat dingen worden
verkocht.
14
Komen er automaten voor eten en drinken,
of moet je het kopen in de kantine of
supermarkt?
Er komen wat automaten en er is een
supermarkt in de buurt, al is hij wat verder
lopen dan nu. Ook worden er dus wat dingen
verkocht in de schoolkantine.
Is er goed openbaar vervoer in
de buurt?
Er zijn een tram en een bus in de buurt. Met
deze kan je gemakkelijk naar het centraal
station.
Hoeveel euritmiezalen komen er?
Er komen er twee dicht bij elkaar in
de buurt.
Is er een plek om te voetballen?
Je kan voetballen in het park, maar op het
schoolplein is het niet handig.
Komt er een grote theaterzaal?
Er komt een kleine en een grote theaterzaal.
De grote theaterzaal is groter dan die we
nu hebben. In de theaterzaal van nu passen
ongeveer 250 leerlingen, maar in de nieuwe
450 leerlingen.
Komt er een lift in het gebouw?
Er komt een grote trap en vier kleinere. Ook
komen er twee liften, helaas zijn deze alleen
voor mensen met een rolstoel en om spullen
te vervoeren.
Wij hopen dat de meeste van jullie vragen
nu beantwoord zijn. Wij hebben nu in
ieder geval wel een beter beeld van de
nieuwe school. Ook kunnen wij jullie alvast
verklappen dat de lokalen hoger zullen zijn
dan nu en de school drie verdiepingen heeft.
Tekst en foto’s gemaakt door Viv Naastepad
15
Op 8 mei in de middag ging ik naar Evita om een paar vragen te stellen over haar huisdieren
voor de klassenkrant. Daarbij heb ik ook foto’s gemaakt. (Het regende eigenlijk de hele dag,
dus het was moeilijk om foto’s te maken.) Evita heeft in haar thuis best veel huisdieren
rondlopen. Ze zijn alleen niet allemaal van Evita.
Evita heeft twee katten Marietje en Vlinder, veel guppen in een aquarium, een goudvis en
een cavia Charlie. Evita’s zusje heeft een dwerghamster die Bobo heet, veel guppen in een
aquarium en een goudvis. (De guppen krijgen steeds baby’s)
Er logeert tijdellijk een Jack Russell bij Evita.
Marietje, Vlinder, Charlie en Bobo.
16
Dan door naar de vragen:
Vraag:
Welke van jouw huisdieren kosten de meeste tijd?
Antwoord:
De katten. Je moet ze elke dag eten en drinken geven en je moet daarbij ook
de kattenbak schoonmaken.
Vraag:
Krabben jouw katten wel eens iets stuk?
Antwoord:
Marietje krabt aan een krabpaal, maar Vlinder krabt aan de bank.
Vraag:
Zou je nog een ander dier willen hebben?
Antwoord:
Ja, een pony of paard.
Vraag:
Vind je een van jouw huisdieren soms een beetje vervelend doen?
Antwoord:
Ja, Charlie, hij schopt het zaagsel vaak uit zijn kooi.
Vraag:
Verzamel je iets wat met dieren te maken heeft?
Antwoord:
Ja, ik spaar paardenbeeldjes.
Vraag:
Doet een van jouw huisdierenwel eens iets grappigs?
Antwoord:
Ja, Marietje steelt sokken. (kan ook soms vervelend zijn)
Vraag:
Waar blijven jouw huisdieren en de huisdieren van jouw zusje als je langer weg
gaat (bijvoorbeeld op vakantie)?
Antwoord:
De katten en vissen gaan naar de buren,
Charlie gaat waarschijnlijk naar Lola. Mijn
zusje moet nog iets regelen voor Bobo.
Vraag:
Welke van jouw huisdieren vind je het
liefste?
Antwoord:
Vlinder, die komt echt naar je toe om
geknuffeld te worden.
Vraag:
Van welk huisdier merk jij het minst?
Antwoord:
Van de vissen, ze maken geen enkel geluid.
17
18
Sint Jansvier
door Femke Bouwer-Van Schie
Toegegeven, ik hou ook heus van de verstilling van de
advent. En uiteraard word ik best blij van het kleuren van de
bladeren en de strijd met de draak. Oké, oké, ik pink elk jaar
opnieuw een traantje weg als al die prachtige witte engeltjes
onder de pinksterboom dansen. Natuurlijk heeft ieder
jaarfeest zijn eigen charme, maar míjn feest is: Sint Jan!
'Nu zit de zonne hooge in de hemelstoel...'
Mijn hart gaat sneller kloppen als de dagen langer worden.
Als de zonnewarmte de meisjes omtovert tot wapperende
zomerjurkjes met sandalen. Als de jongens onder hun korte
broeken stoere schaafwonden op hun knieën hebben. De zon
kruipt naar haar hoogste punt, de voetjes in het zand en het
water en dan... de fik erin!
Ziet hoe de vlamme bijt... Uren kan ik in de vlammen staren.
De rood-oranje tongen dansen om het hout tot het langzaam
zwart schroeit en verdwijnt. In het midden gloeit de withete
kern van het vuur, waar het verse hout zich knisperend aan
overgeeft. Vonken schieten omhoog, de lucht in, alsof ze
terug naar hun sterrenzusjes willen.
19
Stokken en sterren, heerdvier en hemelvier. Sint Janstijd
is ‘maak je borst maar nat-tijd’ in de klas. Liever dan in ’t
gareel, vliegen we er lekker uit. En probeer dan nog maar
eens wat aan de kinderen uit te leggen... Dus bestrijden we
het vuur met water. Mee in de stroom, lekker veel bewegen
en mooie dingen maken. Naar buiten! Het is een prachtige
tijd voor heemkunde. Bloemen plukken, insecten bekijken,
bessen zoeken. De kinderen duikelen onder in de overvloed
van de natuur.
En dan springen over het vuur! Op het Sint-Jansfeest springen
we ons schoon voor het nieuwe jaar. Hoe hoger de vlammen
hoe beter. Met klamme handen in de rij. Best eng.
Springen met je beste vriend, of met je moeder, of met de
meester. Rennen, springen, en dan weer zo snel mogelijk in
de rij. Net zolang tot je rood aangelopen en zwetend je kersen
eet. Hoe langer hoe liever. Leve Sint Jan!
Eva Barends is met zwangerschapsverlof
Klas
in beweging
door Anna Livia Groeneweg,
leerkracht klas 1 Rudolf Steiner School
Het einde van het schooljaar is alweer
in zicht. De eersteklassers zijn nu bijna
tweedeklassers en dat kun je zien. Wat
zijn de kinderen in een jaar tijd gegroeid
en wat hebben ze veel geleerd! Het
begon in de eerste periode met het leren
van de letters. Daarna kwamen de eerste
woordjes en zinnen. En nu, aan het eind
van de eerste klas, lezen de kinderen
boekjes en kunnen ze al zelf verhaaltjes
schrijven. Ook met rekenen hebben
ze flinke stappen gezet. De kinderen
maken nu echte sommen en zijn zelfs al
een beetje begonnen met het leren van
de tafels.
Tussen al het harde werken door hebben
we in de eerste klas ook veel bewogen.
Bewegen draagt bij aan een veelzijdige
ontwikkeling van kinderen. Bewegen
is natuurlijk belangrijk voor een goede
motorische ontwikkeling, maar het
ondersteunt ook andere leerprocessen.
Het denken wordt beweeglijk
en kinderen kunnen zich beter
concentreren nadat ze bewogen hebben.
Bovendien is bewegen in de klas een
sociale activiteit, waar kinderen veel
vreugde aan beleven. Genoeg redenen
dus om het veel te doen!
Het bewegen begint bij ons gelijk ’s
ochtends bij binnenkomst. Nadat de
kinderen mij een hand hebben gegeven,
mogen ze over de evenwichtsbalk de
klas in. Het is mooi om te zien hoe
verschillend de kinderen dit doen. De
één gaat bijna dansend van de ene naar
de andere kant, de ander doet het heel
voorzichtig, voetje voor voetje.
Na de ochtendspreuk doen we allerlei
bewegingsoefeningen. Er wordt
gezongen, gesprongen, geklapt en
gestampt. Favoriet zijn de klapspelletjes
met steeds wisselende tweetallen. Op
‘Ik ben geboren in Frieseland’ klappen
de kinderen er vrolijk op los. Na dit
vreugdevolle begin van de dag zijn de
kinderen wakker en klaar om aan het
werk te gaan.
Dit betekent niet dat de kinderen de rest
van de ochtend stil zitten. Bewegen en
leren gaan hand in hand. Bij het rekenen
tellen we bijvoorbeeld met stappen en
sprongen tot honderd en we oefenen de
tafelrijen met passende ritmes. Tijdens
de taallessen bewegen de kinderen op
het ritme van een versje of kunnen met
gebaren de inhoud van een gedicht
ondersteunen.
Nu het zomer is, kunnen we ook
veel naar buiten. Wat is er nu fijner
dan bewegen in de buitenlucht? We
wandelen in het park achter de school of
doen een spel op het plein. De afgelopen
weken zijn we ook volop bezig geweest
met touwtje springen. Elke dag even
oefenen werpt zijn vruchten af. Steeds
weer komen er kinderen naar me toe om
te zeggen dat ze hun ‘record’ verbroken
hebben. Of dit nu tien keer springen is
of honderd, maakt helemaal niet uit. De
kinderen hebben plezier in het oefenen
en bewegen met elkaar en dat is heerlijk
om te zien!
20
21
15
ELIAS
22
5
Ik ben het beste in
op mijn handen staan.
MINUTES OF FAME
Fifteen minutes of fame is short-lived media publicity or celebrity of an individual or phenomenon. The expression was coined by
Andy Warhol, who said in 1968 that “In the future, everyone will be world-famous for 15 minutes.”
Charlotte heeft Elias Abbink uit 8e voorgedragen.
rest van mijn groep.
Hoe lang dans jij al? Nu bijna vier jaar.
Is het moeilijk te combineren met school? Nee, want toen ik
begon zat ik nog niet op de middelbare school dus dat maakt
niet zo uit.
Wat voor soort dans doe je? Breakdance.
Hoeveel keer per week train je? Twee en soms drie keer.
En ben je er een beetje goed in? Ik heb er een prijs mee
gewonnen. Ik deed mee aan een competitie en toen had ik
gewonnen.
En hoe gaat dan zo’n competitie? Je komt daar aan en dan
moet je gaan ‘battelen’. Je staat in een kring en om beurten
stappen de dansers in de kring om ‘tegen’ elkaar te dansen.
Het was bij het HipHopHuis in Rotterdam bij Centraal
Station. Een jury kiest wie het beste heeft gedanst. Zo’n 10
jongens deden mee. Er waren een paar rondes die je moest
zien door te komen en aan het eind heb je de finale.
Wat vinden je ouders ervan dat je danst? Die vinden het heel
erg leuk en mijn vrienden ook.
Hoe zou je zelf zien over 10 jaar? Veel wedstrijden doen en
winnen natuurlijk.
Wil je nog wat zeggen? Als je gaat dansen, ga dan dansen bij
het HipHopHuis in Rotterdam.
Welke houding van het breakdance kun je het best?
Ik ben het beste in op mijn handen staan.
Heb je een idool? Nee, die heb ik niet echt.
Hoe ben je op het idee gekomen om op breakdance te
gaan? Ik heb een vriend en die danst al acht jaar en toen
ben ik een keer met hem mee gegaan en met hem ben ik
heel vaak gaan oefenen, ook thuis.
Wat doe je zoal in een breakdance les? We doen steeds
wat anders zoals bijvoorbeeld ‘power moves’, hierbij sta
je bijvoorbeeld op je handen of op je hoofd en koprollen.
Soms doen we ook gewoon battles. Ik battle dan tegen de
De volgende fifteen minutes worden gemaakt door twee nieuwe redactieleden...
23
23
,
Klas 10 f op de bres voor
de bijen!
door Steven Wouters en Rinske Kreukniet
foto’s door de auteurs
24
Bzzz, bzzz, bzz
Overal zie je bijenhotels op scholen verschijnen, maar bij ons
op school worden echte bijenkasten geproduceerd! En niet
zomaar bijenkasten, maar kasten waarin de honingbij zich zo
natuurlijk mogelijk kan ontwikkelen. Er is veel te doen over
bijen. Je kan de krant niet openslaan of er staat iets over hoe
slecht het wel niet met deze beestjes gaat.
Allerlei oorzaken worden genoemd; monocultuur,
landbouwgif en straling van mobiele telefoons. Maar ook
het weghalen van de wintervoorraad honing (waar de bijen
een hele zomer hard voor gewerkt hebben) door de imker
en vervanging door suikerwater heeft voor een algehele
weerstandverlaging gezorgd bij de bijen.
Wat doet klas 10 f van het Rudolf Steiner College daar aan?
Een van de mogelijkheden leek ons, (Rinske Kreukniet,
professioneel imker en docent aan het RSC en Steven
Wouters, docent houtbewerken aan het RSC) om samen
met leerlingen bijvriendelijke kasten te gaan maken: Een
behuizing waar de bijen zich in alle opzichten ‘thuis’ kunnen
voelen.
Aan het werk dus:
De hoogste klas van de ambachtelijke stroom heeft dit als
project opgepakt en in de afgelopen weken gezamenlijk zes
grote bijenkasten geproduceerd. Het zijn bijzondere kasten
geworden. Het idee was zo natuurlijk mogelijk bouwen: De
buitenwanden zijn uit roggestro gevlochten. Het frame is
van onbehandeld dennenhout, en de buitenwand wordt tegen
weer en wind beschermd met een laag leem. Zonder gebruik
van kunststoffen en metalen schroeven. De principes klinken
heel oud, maar zijn in een nieuwe jas gestoken. De mooie
kwaliteiten van het ambachtelijke korfimkeren zijn met de
kennis van nu in een nieuwe vorm gegoten en samengebracht
tot een roggestro bijenkast. Er wordt echt uitgekeken naar
deze nieuwe kasten onder imkers. Het nieuwe imkeren gaat
niet meer over honing maar over het voorbestaan van de
bij. Gelukkig is er een nieuw bewustzijn aan het ontstaan
waardoor wij ook goed deze kasten kunnen verkopen!
Naast het educatieve doel, leren samenwerken en bijenkennis,
is er ook een sociaal aspect:
De opbrengst van de verkoop gaat naar de financiering van
de eindreis van 10 f naar Polen. Daar werken ze mee aan een
vrijwilligersproject voor gehandicapten.
Er zijn overigens nog enkele bijenkasten te koop.
Als je meer wilt weten over bijen en over de bijen(kasten)
kijk op www.immeke.nl
Bzzz, bzzz, bzz
25
Door Anne Spronkers klas 10 f
Op de basisschool heb ik een periode over bijen gehad. We
gingen naar een imker. Daar mochten we in de bijenkasten
kijken en dat was heel leuk. We kregen ook honing van de
bijen mee. Zulke lekkere honing had ik nog nooit geproefd.
Nu leerden we weer over bijen en dat het een heel interessant
volk is. We gingen de bijenkasten maken en we moesten
vlechten en dat was soms best lastig want het moest strak,
mooi en gelijk. Maar het was wel leuk om te doen. Ik vind het
leuk dat de bijen door ons een huisje krijgen en ik hoop dat ze
verkocht worden. En dat de mensen en bijen er veel plezier
van hebben.
Door Amber op de Beeck Klas 10 F
Een paar van mijn klasgenoten en ik hebben de vlieggaten
voor de bijenkasten gemaakt. Eerst dachten we alles op de
draaibank te maken, de buitenkant lukte perfect maar toen we
aan de binnenkant begonnen merkten we al snel dat ons plan
niet helemaal goed lukte. Dus moesten we een andere manier
vinden om de vlieggaten uit te hollen. We kwamen uit op de
boor. Door met steeds kleinere boren gaten te boren, kregen
we een nogal een hoekige holling. De rest moest met de
rasp, guts en de hand. Het koste veel moeite maar voor ieder
vlieggat hebben we onze uiterste best gedaan en al zeg ik het
zelf; het resultaat mag er wezen!
26
De vlinder
Een vlinder legt een eitje
waaruit een rupsje stapt.
Dan gaat het rupsje eten
totdat het bijna knapt.
Het bouwt zelf een huisje
en sluit zich daarin op.
En is het veilig binnen,
dan noem je het een pop.
En op een mooie morgen
dan zit er in het gras,
een schitterende vlinder
die ooit een rupsje was.
e
27
advertenties
http://waterido.com
Portret Rudolf Steiner: Mees Buddenbaum (klas 2)
Gezond Vitaal Water Techniek
28
28
Aardekracht
en levenskracht,
leve de euritmie.
door Paul Peeters
Dag na hemelvaart, deadline voor dit artikel, leeg papier,
geen idee. Waar ik 10th-ers bestook omdat deadlines niet
gehaald worden ben ik het aan mezelf verplicht: dat artikel
komt er. Mij schiet een bordtekening te binnen die ik onlangs
zag: een boom, een pijl omhoog en een pijl omlaag, met de
woorden aardekracht en levenskracht.
en hemels geestelijk leven met elkaar in verbinding gebracht
worden. Pinksteren wordt het als de geest gaat waaien over
de aarde. Alleen zo kan chaos weer tot ordening gebracht
worden, kan enthousiasme weer als een lopend vuurtje rond
gaan, kunnen de scherven weer samengebracht worden tot
een nieuwe gemeenschappelijkheid.
Hemelvaart, wie kent nog de oorsprong van deze vrije
dag? Dag tussen de aarde-doodse Goede Vrijdag en het
geestlevende Pinksteren. Dag waarop de leerlingen van
Christus naar de hemel staren, waar ze hun verrezen Heer
zien verdwijnen, zo meldt het verhaal. Zij zouden dat
wellicht ook wel willen, de aardse zwarigheid en hun ellende
ontstijgen, even weg. Soms overheerst de zwaarte, narigheid,
crisis, lichamelijk ongemak, examenellende. Ons fysieke
lichaam bindt ons aan de aarde. Onze onvolkomenheden,
ons gebrek aan inzicht of gemeenschap veroorzaken leed,
relationele misère, milieuellende, organisaties die zo maar
in crisis blijken te zijn, enz. Maar we zijn ook toegerust om
dat alles te doorleven, te verwerken, te overstijgen. Opstaan,
verdergaan, tot leven gewekt worden of anderen het leven
schenken. Vallen en opstaan. De leerlingen van Christus
worden door engelgestalten met beide benen op de grond
gezet, terug, in de aardse realiteit moet het gebeuren. Daar
moet iets ontwikkeld worden, daar kunnen aardse zwaarte
Euritmie is voor mij bij uitstek het vak dat beide
krachtenvelden betreft en bespeelt. Op een euritmie
avondvoorstelling zag ik zware puberlijven, struikelend,
verkeerd lopend, soms in lichte jurken. Ik zag zoeken naar
concentratie en vorm, waar dat echt niet bij iedereen lukte.
Ik zag moeite om bij zich zelf te blijven en tegelijk positief
gericht te zijn op de groep. Ik zag maat en ritme. Maar ik
zag ook levenskracht, beweging in een stroom, creativiteit,
leerlingen die een voortrekkersrol vervulden, zich in dienst
stelden van gemeenschappelijkheid. Ik zag aardekracht en
levenskracht in een levend oefenproces. Super zo’n vak, leve
de euritmie.
29
Ik hoop dat iedereen zich in de zomer kan laven aan de
levenskrachten van de natuur, aan het los zijn van de zwaarte
en een vast stramien. Zo dat daarna nieuwe aardetaken met
aarde-energie en geestkracht kunnen worden opgepakt.
Tuinbouw
in klas 3 van de Rudolf Steiner school (deel II)
door Lin Klaassen-Zwamborn
30
De zon geeft licht
aan de planten
omdat de zon
van de planten houdt.
Zo geeft een mens
aan anderen zielelicht
wanneer hij van ze houdt.
Rudolf Steiner
Het is elke vrijdagochtend een feest om in de schooltuin te
staan, die grenst aan klas 3 van de Rudolf Steiner School
Rotterdam Prinsenland. De kinderen komen met heel veel
plezier de schooltuin in gestapt. De een nog niet helemaal
wakker, de ander al voorbereid op wat deze ochtend hem
brengen zal. Tuinbouw staat deze vrijdagochtend op het
programma. Een heel jaar lang.
we houden de tuin in toom. Het spelletje zorgde ervoor dat
de tuin er gelijk weer netter bij staat. Ook de plant is eetbaar.
We hebben de stengels gebruikt die makkelijk buigen. Een
paar minuten gekookt, groente net onder water, met blokje
bouillon. Een lekkere fijne smaak die ons aan spinazie doet
denken.
De kinderen leren de grond te bewerken, verschillende
soorten gereedschap te hanteren en planten te verzorgen, van
zaaien tot oogsten. De tuinbouwperiode sluit mooi aan bij de
boerderijperiode en de vele ambachten. Allemaal periodes die
in klas 3 op het programma staan.
De tuin ontwaakt. Vogels zingen, kikkers kwaken. De geur
van aarde, nevel en diverse pepermuntsoorten en geurige
kruiden en bloemen, komen met een fijn briesje onze neuzen
binnen.
Stralend stijgt de zon omhoog, rijzend langs de hemelboog wijst hij ons de dag.
Door de stille nacht omhuld werden wij met kracht vervuld, voor de nieuwe dag.
Dankbaar gaan wij aan het werk, blij en sterk.
In september kunnen we de nootjes van de springbalsemien
oogsten en even roerbakken. Hopelijk heeft de schooltuinslak
onze grote kroppen sla dan nog niet gevonden, zodat wij die
rijkelijk kunnen eten.
We werkten hard voor onze theetuin op de lentemarkt
afgelopen mei. We hadden zelfs een winkeltje van zelf
gestekte plantjes. We verkochten lavendel-, kamille-,
appelpepermunt-, citroenmelisse-, brandnetel- en
vlierbloesemthee. Allemaal door klas 3 geoogst, geknipt en in
theezakjes gedaan. De opbrengst was fantastisch. Een echte
ambachtelijk theefabriek en stekjesfabriek. Iedereen mocht
proeven en vele kinderen hebben de smaak te pakken.
Zo zijn we nu bezig met de bladeren van groot hoefblad.
Vele kostuums maken we ervan. We worden deftige
dames en heren en met het resttuinafval maakten we een
pinsterdanmala.
In gedachten hoor en zie ik de kleuters aan hun ochtendspel
beginnen. Verbeeld ik het me of hoor ik een bekend liedje
langs waaien.
Een van de kinderen neuriet het liedje:
Met onze handen
klein en sterk
gaan wij
aan het dagelijks werk
Zo kunnen voorbijgangers zich hierover verblijden. Dat is iets
wat we graag willen.
De kinderen zijn allemaal in de leeftijd van 8, 9 en 10.
Het is mooi om te ervaren hoe zij steeds meer hun eigen
etherlichaam kunnen verzorgen. Met grote toewijding, liefde
en respect verzorgen zij de natuur en elkaar.
Als de zon gaat schijnen duister doet verdwijnen
en de bloempjes wakker kust dan ontwaak ik ook met rust.
Ik hoor de vogels fluiten
en ik loop naar buiten
roep dan met een blijde lach dag lief zonnetje goeie dag.
We treffen mooie lange reuze springbalsemienen, ook
weleens boerenverdriet genoemd. We doen een spelletje. In
vijf minuten zoveel mogelijk springbalsemienen oogsten. Wie
de langste, de dikste en de meeste heeft mag een worteltje
uit de tuin proeven. Veel keurig geoogste en geordende
springbalsemienen liggen klaar om mee te doen aan de
wedstrijd.
We gebruiken de oogst gelijk want we hebben geleerd dat
springzaad eetbaar is. Echt burenverdriet komt er niet want
31
Aarde die het voor ons bewaarde,
zonne die het rijpen deed,
lieve zon en lieve aarde,
dat men u nooit vergeet.
De aarde heeft het voortgebracht.
Het rijpte door de zonnemacht.
O zon en aarde, die ons dit schenken,
wij willen dankbaar aan u denken.
Er op uit...
...in Rotterdam
door Lin Klaassen-Zwamborn
Rotterdam is niet te filmen De beelden wisselen te snel Rotterdam heeft geen verleden en geen enkele trapgevèl Rotterdam is niet romantisch heeft geen tijd voor flauwekul is niet vatbaar voor suggesties luistert niet naar slap gelul '
t Is niet camera-gevoelig lijkt niet mooier dan het is Het ligt vierkant hoog en hoekig gekanteld in het tegenlicht Rotterdam is geen illusie door de camera gewekt Rotterdam is niet te filmen Rotterdam is vééls te ècht Jules Deelder
Uit: Vrijwel alle gedichten, 2004
32
Het was afgelopen Koningsdag dat ik een boekje vond met
wandelroutes in Rotterdam. Ik had net een aantal weken
daarvoor bedacht dat het zomernummer van Vrij geestig
maar weer eens, een “Er op uit” pagina moest krijgen. De
wandelroute krijgen jullie van mij cadeau door middel van
een mooie oude kaart met routebeschrijving.
Het lijkt mij leuk om te zien dat op een mooie zomerse dag
allemaal Vrij geestig lezers door de stad lopen. Mocht u
iemand zien en kunt u een kiek van dit materiaal maken dan
kijken wij van de redactie daar erg naar uit. Nu neem ik u aan
de hand mee naar allerlei leuke uitjes in Rotterdam.
In de zomervakantie is er genoeg gelegenheid om ook eens
dichtbij in onze eigen stad, er een dag op uit te zijn.
Neem nou Swan Market. Zondag 27 juli, 20 augustus en
zaterdag en zondag 20 en 21 september krijgen we de
gelegenheid om van 12:00-18:00 uur divers creatief aanbod
te bekijken. Naast al het shopplezier word je verwend met
(h)eerlijk eten en drinken. Swan Market is voor jong en oud
toegankelijk. Kijk voor meer informatie op swanmarket.nl.
Als je dan Swan Market in het museumpark bezocht hebt,
is een bezoek aan de Kunsthal een gouden tip. Bijvoorbeeld
de Tentoonstelling: Rudolf Steiner : de Alchemie van het
dagelijks leven vanaf 13 september. Zie ook op de pagina’s 8,
9, en 10 van dit nummer.
In augustus kunnen we ook onder een mooie sterrenhemel 19
zomeravonden lang naar de pleinbioscoop. De Pleinbioscoop
is iedere avond van 13 t/m 31 augustus 2014 geopend
vanaf 19:00 uur. Op de Pleinbioscoop draait een selectie
van de beste films van het afgelopen jaar; van Hollywood
blockbusters tot Arthouse pareltjes. Het filmprogramma
start om 21:15 uur. Op geselecteerde avonden wordt de
hoofdfilm voorafgegaan door een film uit de selectie van de
korte filmcompetitie ‘En Plein Public’. Vooraf aan de film is
de Pleinbioscoop een groot openlucht restaurant waar u uw
zomeravond goed kunt beginnen met lekker eten, drinken en
een relaxte muziekprogrammering.
33
Het euromastpark is altijd fijn om even uit te rusten. Neem
ook eens de Maastunnel met de fiets en kijk eens wat
Rotterdam Zuid voor moois te bieden heeft. Zo is er een heel
mooi nieuw project gestart waar alles om kruiden draait.
Dit alles vind je bij Rotterdamse Munt. Waar? Laan op
Zuid. Ingang aan de Brede Hilledijk 2 en aan de Hilledijk
56. Wanneer? Woensdag, donderdag, vrijdag tussen 10.00
uur en 17.00 uur.
Een ander gezellig park is het Vroesenpark in Rotterdam
Blijdorp. Misschien ontmoet je net als je op een zomerse
dag heerlijk wil picknicken daar Duizel. Duizel hoort bij
het Festival Duizel in het park. Jong en oud zijn het erover
eens: Duizel in het Park is het meest sfeerrijke zomerfestival
van het jaar. Ook deze zomer, op 8, 9 & 10 augustus
2014, wordt het Rotterdamse Vroesenpark omgetoverd tot
een zinnenprikkelend landschap vol fantasierijke kunst,
vervoerende verhalen en guitige ontmoetingen
Wil je ook wel eens op een oogstbaar dak kijken, hou dan
het Schieblock in de gaten. Boven op het Schieblock is
het eerste oogstbare dak in de Randstad gerealiseerd: de
DakAkker. Hier worden groente, fruit en kruiden verbouwd
en honingbijen gehouden. De DakAkker functioneert als
proefopstelling om te experimenteren met verschillende
manieren van groene daken. De DakAkker ligt op het dak
van het Schieblock. Je kan de DakAkker iedere vrijdag tussen
11:00 en 13:00 bezoeken of op afspraak. Adres: Schiekade
189 – 7e etage – 3013BR Rotterdam
Ook is het wandelen op De Luchtsingel een leuke tip. De
Luchtsingel verbindt Rotterdam Noord met het centrum en
brengt nieuw leven in een vergeten gebied met een brug, een
Dakakker, een evenemententerrein op de Hofbogen en een
park.
Op zondag 24 augustus zal de Luchtsingel officieel worden
geopend. Het startschot van de bouw van de houten brug
vond twee jaar eerder plaats tijdens de start van de 5e
Internationale Architectuur Biënnale; de realisatie zal in
het slotweekend van de 6e IABR feestelijk met de hele stad
worden gevierd. Met Urban Picknick in het gehele gebied
rond de Luchtsingel.
Ik wens jullie alle een fijne vakantie en veel plezier in onze
eigen stad Rotterdam
De 6e klassen
vliegen uit
34
Klas 6 van
De Rudolf Steinerschool
Terão Calor
Rudolf Steiner College
Noya Van Eijk
Rudolf Steiner College
Louban El Manouzi
Rudolf Steiner College
Romy Fister
IJsselcollege
Filo Gomes
Rudolf Steiner College
Amber Hiemstra
Rudolf Steiner College
Joy van der Jagt
Meerpaal
Jozef Luisman
Rudolf Steiner College
Finn Maingay
Marnix Gymnasiuma
Carlo Mascini
Rudolf Steiner College
Melissa van Noort
Thorbecke
Rosa Polak
Rudolf Steiner College
Julijan Rebernik
Libanon
Samuël Sahertian
Rudolf Steiner College
Quincy van Tienhoven
Meerpaal
Tara van Veen
Rudolf Steiner College
Tessa Verveer
Rudolf Steiner College
Shekina Vrijdag
Rudolf Steiner College
Helena Wams
Rudolf Steiner College
Bob Weemering
Libanon
Klas 6 van Vrije
School Vredehof
Ian Bode uit k
las vijf
gaat na de va
kantie ook
naar het Rudo
lf Steiner Colle
ge
Lily Rose Betist
Theater HAVO/VWO
Juultje de Bie
Rudolf Steiner College
Nubia Cats
nog niet bekend op 25 juni.
Nick Wellerdieck
Rudolf Steiner College
Milou Pijpker
Lyceum voor beeldende vorming
Anne de Sousa Lopes Pereira
Lyceum voor beeldende vorming
Maud Veldhuijzen
Rudolf Steiner College
Poppe de Ruiter
Rudolf Steiner College
Teun Kalkman
Rudolf Steiner College
Sam Houdijk
Libanon
Rudolf Houdijk
Libanon
Indy Kaassen
Libanon
Hajo Wennekes
Libanon
Nika Ferwerda
Rudolf Steiner College
Marcello Strooband
Libanon
Merlijn van Hinthem
Havo voor Muziek en Dans
Han Rotteveel
Cosmicus College
35
En dat is
zeven...
De kleuters van Vrije School Vredehof
vieren Sint Jan
Foto’s: Bart de Wild
36
37
Colofon
De Rotterdamse
vrijescholen
Vrij geestig
Tijdschrift van de Rotterdamse vrijescholen (Rudolf
Steiner College, Rudolf Steiner School en Vrije School
Vredehof) verschijnt vier maal per jaar in de week voorafgaande aan de herfst-, kerst-, paas- en zomervakantie.
‘Worden wie je bent’ is het motto van onze scholen. Om
te worden wie je bent, heb je veelzijdig onderwijs nodig.
Ons lesprogramma is gebaseerd op het gestructureerde
twaalf-jarige leerplan van de vrijeschool. Daaraan voorafgaand mogen onze kleuters spelen! Door het spel leren
kinderen alles wat zij in voorbereidende zin nodig hebben.
Ons leerplan omvat veel kennisvakken, kunstzinnige en
ambachtelijke vakken, waaraan uw kind zich vanaf klas 1
(6 jaar) tot en met klas 12 (18 jaar) kan ontwikkelen. Op
eigentijdse wijze werken wij vanuit de mens-kundige en
pedagogische inzichten van Rudolf Steiner. We zien het
leven als een ontwikkelingsweg.
Op de vrijeschool leren kinderen voor het leven.
Redactie
Tereza Andrews (advertentie acquisitie), Jan van Bergen
en Henegouwen (eind-), Angélique Berger-de Meijer
(tekst-), Arjanne van der Bijl, Amber de Grauw, Lin
Klaassen (beeld-) en Circe Penning de Vries.
Vormgeving
Hans Langstraat en Xanthe van Haaften www.ph-ontwerp.nl
Aan dit nummer werken mee:
Marjon Bolijn, Femke Bouwer- Van Schie, Anna Livia
Groeneweg, Aaf Heijliger (V.S.V. klas 5), Mariska van
der Knaap en Floor, Kiki en Vicky (leerlingen van klas
7hv1 van het RSC), Rinske Kreukniet, Viv Naastepad,
Mariecke van Oudheusden (Kunsthal), Paul Peeters,
Ferdinand Pieterse, Aisha So, Bart de Wild en
Steven Wouters
Rudolf Steiner College Rotterdam
www.rudolfsteinercollege.nl
Vrijeschool voor voortgezet
onderwijs vwo, havo vmbo-tl in
Kralingen-Crooswijk
Vondelweg 87/89
3031 PT Rotterdam
010 - 413 41 58
dependance klas 11 en 12:
IJsclubstraat 9, Rotterdam
[email protected]
rector: Martin Klomp
Contact:
Bijdragen en reacties kun je mailen naar:
[email protected]
Advertenties:
Wil je adverteren in Vrij geestig neem contact op met:
[email protected]
Rudolf Steiner School Rotterdam
www.rudolfsteinerschool.nl
Vrijeschool voor basisonderwijs in Prinsenland
Michelangelostraat 375
3009 AG Rotterdam
010 - 455 76 70
[email protected]
Schoolleider: Christianne Verbraeken
© 2013 Vrij geestig
Geen overname zonder voorafgaande schriftelijke toestemming SCS-COC-
Vrijes
Op
za.
Op zater
Er is die
en nog v
Een repr
Informat
Vrijeschool Vredehof
www.vsvredehof.nl
Vrijeschool voor basisonderwijs in Kralingen
Vredehofweg 30,
3062 EP Rotterdam
010 - 452 65 19
[email protected]
directeur: Ernstjan Cooiman
www.ru
Vondelweg 87-89
38
RSCposters8nov.indd 1
advertenties
Uitwendige Therapie


 

Cursussen ‘Verpleegkunst Thuis’
en thema avonden over
de verschillende levensfasen.
Meubel- & timmerwerk
﹐   
 
Ruth Cooiman
E
[email protected]
T
010 - 422 00 74
M 06 - 43 78 27 21
www.zorgvanwiegtotgraf.nl
Tai Chi Chuan les
Woensdagavond
19.00 tot 20.00
Meubels
Timmerwerk
Restauraties
op de Vrije school Vredehof
in Kralingen
Info: [email protected]
M 06 - 12162818
06 24159470 / 020 6240455
www.ericblom.com
rotterdam-taichi.nl