lees meer - Jhim Lamoree

Congo in beeld
Prachtige horror
Richard Mosse gebruikt schoonheid als
protestwapen in zijn wonderlijke film en
foto’s van Congo.
foto’s Richard Mosse tekst Jhim Lamoree
Platon, 2012
52 Vrij Nederland 15 maart 2014
Vrij Nederland 15 maart 2014 53
E
en riviertje kronkelt door een vallei met van die slome hellingen.
Rust. In het water langs de oever
wordt de was gedaan. Koeien grazen in de wei. Een pad doorklieft
het landschap. Vrede. De panoramische foto van de overweldigende natuur voldoet aan ons beeld van het paradijs. Maar het
landschap is ook onwaarachtig, omdat het de
kleuren van een zuurstok heeft aangenomen.
Het gras is niet geel of groen, maar roze, de
struiken roestig rood, evenals het gebladerte
van de bomen, dat daardoor op een reusachtige suikerspin lijkt. Hier is iets aan de hand,
iets niet pluis, iets wat ons voorstellingsvermogen te boven gaat. Het lijkt alsof een veenbrand alles in lichterlaaie heeft gezet, de rust
en vrede gekmakend psychedelisch heeft verkleurd.
Welkom in The Enclave, het jongste project van
de Ierse fotograaf Richard Mosse (1980), dat
vorig jaar werd gepresenteerd op de Biënnale
van Venetië en vanaf volgende week te zien is
in Foam, het fotomuseum in Amsterdam.
Mosse reisde sinds 2010 diverse keren af naar
het mineraalrijke en door (para)militaire
gevechten verscheurde oostelijke deel van
Congo. De stad Goma is het epicentrum van de
conflicten die daar sinds 1998 aan meer dan
5,4 miljoen mensen het leven hebben gekost.
Een humanitaire ramp waar niemand zich om
lijkt te bekommeren. Het hierboven beschreven panoramische landschap is een opname
van een boerderij in Noord-Kivu waar de weilanden door strijdende partijen hevig zijn
bevochten. Wat eruit ziet als de hemel op aarde
was de hel.
Infrarood licht
Een dergelijke omkering van waarden vindt
ook plaats op de foto van het in haast verlaten
vluchtelingenkamp waar zeker 60.000 mensen bivakkeerden. Mosse maakte de opname
zo’n vijftien kilometer ten noorden van Goma.
De staketsels van de tenten in het kamp duiden
op een spookstad, terwijl de rode pluimen van
de bomen op de achtergrond er wel erg parmantig bijstaan. Tombstone Blues is de titel van
de foto, naar een song van Bob Dylan die zingt:
‘Now I wish I could write you a melody so plain/
That could hold you dear lady from going insane.’
54 Vrij Nederland 15 maart 2014
Mosse verwijst met zijn titels vaak naar protestsongs van weleer of zangers en bandjes van
tegen de keer. Hij plaatst zijn werk daarmee
nadrukkelijk in de recente traditie van artistieke ongehoorzaamheid. Het stilleven met
een doodskop in de bosschages noemt Mosse
Of Lillies and Remains, naar het nummer van
Bauhaus.
Net als Dylan en Bauhaus en Leonard Cohen en
Massive Attack, naar wie hij ook verwijst,
tekent hij protest aan, in zijn geval met een
hartenkreet, visueel verpakt in de kleuren van
de waanzin. Met dank aan de rolletjes
Aerochrome, waarvan Mosse de laatste die
Kodak nog op voorraad had, heeft opgekocht.
Het filmmateriaal werd ooit ontwikkeld door
het Amerikaanse leger om infrarood licht te
registreren dat met het blote oog niet is te zien.
De vijand die zich in het struikgewas ophield,
kon zo worden opgespoord.
Mosse en zijn team fotograferen en filmen met
Aerochrome de uitbundige natuur, de trots en
de argwaan van de strijders, hun bravoure en
kwetsbaarheid en alle gruwelijkheden die hun
conflicten tot gevolg hebben. Maar ook de
geboorte van een kind legt hij vast. En in de
catalogus van The Enclave heeft Mosse een foto
opgenomen afkomstig van een rolletje kleurennegatieven dat naast een gedode soldaat
lag. Zijn zakken waren gerold op waardevolle
spullen, het rolletje kleurennegatieven werd
achtergelaten. Er stonden snapshots op van
een jonge vrouw en twee kleine meisjes. Mosse
gaf de onbekende soldaat op zijn manier een
grafsteen.
Paradoxen
De Ierse Mosse, die een opvallende verschijning
moet zijn geweest tussen de strijdende partijen
in Congo, betrapte de paradoxen in deze hel. Zo
lijken de soldaten die hij portretteerde niet van
deze wereld. Ze dragen camouflagetooien op
hun hoofd, alsof een vogel er net zijn nest heeft
gebouwd, en lijken te zijn weggelopen uit een
sprookje. De wapens die ze dragen, maken van
die droom een nachtmerrie.
The Enclave is een intimiderende ervaring. Je
stapt in het hart van Afrika, in het hart van de
duisternis, zoals Joseph Conrad zijn beroemde
novelle over Congo noemde, een belangrijke
bron van inspiratie voor Mosse. The Enclave
bombardeert ons met beelden en geluid. Het
doel van Mosse is gelijk aan dat van de generaal die ten strijde trekt: shock and awe. Bij
Mosse bestaat de tactiek van de overweldiging
uit een veertig minuten durende film, geprojecteerd op zes schermen, en foto’s, waarvan
hier een aantal zijn afgedrukt.
In The Enclave raken alle partijen buiten zichzelf. We horen een slaapliedje voor kinderen
waarin stapels lijken figureren die in de bosjes
zijn gevonden, we zien opnames van een bijeenkomst waar soldaten worden geronseld en
kinderen door een ring van vuur springen, rottende lijken die langs de kant van de weg liggen en meer onpeilbare ellende.
Die fragmentatiebom van beelden en geluid
stelt onze empathie op de proef. Congo en zijn
conflicten zijn te versnipperd en tegelijk te
complex, te bizar en te taai om te doorgronden. De strijd is niet in toom te krijgen, de
excessen zijn niet te bevatten. We zijn al zo
vaak geconfronteerd met de miserabilia van
Afrika. Nee, alsjeblieft, niet nog een keer!
Mosse pareert die reactie door zijn pleidooi
voor schoonheid. En door de grootste paradox
die de esthetiek kent als munitie in te zetten:
aantrekkelijk en mooi betekent niet automatisch ook goed. Ook het kwaad kent schoonheid. En schoonheid ‘is the sharpest tool in the
box,’ aldus Mosse, zij grijpt ons naar de strot,
zij ontroert. Uiteindelijk slaakt Mosse met zijn
onwaarachtige kleurenpracht net als Kurz in
Conrads Heart of Darkness een doodsschreeuw:
‘The horror! The horror!’ n
De installatie ‘The Enclave’ van Richard Mosse
is van 21 maart tot en met 1 juni te zien in Foam,
Amsterdam
Mooi betekent niet
automatisch ook
goed. Ook het kwaad
kent schoonheid
Drag, 2012
Vrij Nederland 15 maart 2014 55
Rechts: Of Lilies and Remains, 2012
Onder: Wave of Mutilation, 2012
Boven: Tombstone Blues, 2012
Links: Vintage Violence, 2011
56 Vrij Nederland 15 maart 2014
Vrij Nederland 15 maart 2014 57
Protection, 2012
58 Vrij Nederland 15 maart 2014
She Brings The Rain, 2011
Vrij Nederland 15 maart 2014 59

Download Report