verslag - Expertisecentrum Mantelzorg

“Informele zorg letterlijk op de agenda gezet”
Impressie van de presentatie van Toekomstagenda Informele zorg en ondersteuning op 15
september 2014
Hoe kunnen we mantelzorgers en vrijwilligers beter ondersteunen en begeleiden? Ruim 30
organisaties die lokaal, regionaal of landelijk betrokken zijn bij de ondersteuning van
mantelzorgers en vrijwilligers, en een aantal individuele gemeenten bogen zich, op verzoek en
onder regie van het ministerie van VWS, een half jaar lang over deze vraag. Op 15 september
2014 werd in Utrecht in aanwezigheid van de deelnemers door de voorzitters van de
werkgroepen het eerste exemplaar van de Toekomstagenda Informele zorg en ondersteuning
aangeboden aan staatssecretaris Van Rijn (VWS).
Samenwerking op vier thema’s
De Toekomstagenda is samengesteld samen met beroepsorganisaties, brancheorganisaties,
gemeenten en belangenbehartigers, allen in meer of mindere mate betrokken bij ondersteuning van
mantelzorgers en zorgvrijwilligers. In vier werkgroepen werden de volgende thema’s nader uitgewerkt:
samenspel, goed toerusten, deskundigheidsbevordering en vrijwilligers nieuwe stijl. Via intensieve
werkgroepbijeenkomsten, het online netwerk Yammer voor de deelnemers en een doorlopende
stroom aan input via e-mails op voorliggende notities per thema brachten de werkgroepleden samen
de teksten van deze Toekomstagenda tot stand.
“Zo’n 2000 mails, 66 reacties op de laatste conceptversie, 8 voorzittersoverleggen, 18
werkgroepbijeenkomsten, 1 start up en 1 versnellingskamer. Kortom: er is het afgelopen jaar hard
gewerkt. U bent gezamenlijk gekomen tot een gedeelde visie op de toekomst en u heeft een eerste
aanzet gedaan om die visie te realiseren. Een mooi resultaat.” Met die woorden opende Roos
Scherpenzeel, coördinator van het Expertisecentrum Mantelzorg de bijeenkomst. “We zijn vandaag bij
elkaar om dat te vieren, maar ook om de nieuwe fase in te luiden waarin we de agenda met elkaar
verder uitvoering zullen geven.”
Foto’s: MacSiers Fotografie
Zorg anders vormgeven door gemeenten
Als eerste stond op 15 september op het programma een voorbeeld van hoe je als gemeente zorg
anders kunt vormgeven; de aanpak van de gemeente Hoogeveen om kwetsbare ouderen beter te
bereiken. In de Wmo-pilot werken zij met multidisciplinaire teams, lichtte beleidsambtenaar Arthur
Overgoor toe, bestaande uit mensen “die buiten de eigen organisatie kunnen kijken”. Professionals
die er ook aan denken om door te verwijzen naar een andere discipline. “De dingen die mislukken zijn
vaak de pareltjes in het geheel. Je moet gewoon uitproberen.” Samen leren, en fouten mogen maken
dus. En creatief denken is het devies, aldus Overgoor.
Om ouderen uit hun isolement te krijgen helpt het niet altijd om te zeggen “het zou goed zijn voor u als
u eens naar het buurtrestaurant gaat”. In plaats daarvan werden cadeaubonnen uitgedeeld waarmee
de ouderen gratis konden gaan eten in het buurtrestaurant. En dan gaan ze allemaal wèl. Deze
aanpak, waarbij allemaal goed opgeleide professionals bij kwetsbare ouderen langs de deur gaan,
betekent wel wat voor de kosten, benadrukte Overgoor. Het is bovendien niet realistisch om te denken
dat je alles met vrijwilligers kunt oplossen. “Probeer via de formele zorg de informele zorg te
versterken, daar gaat het om.”
Omdenken van problemen
Om de aanwezige deelnemers aan de agenda te stimuleren in het creatief denken gaf Berthold
Gunster [link naar http://omdenken.nl/] een korte masterclass ‘Omdenken’. Samengevat komt deze
denkwijze neer op: problemen niet oplossen, maar er te laten zijn. Gunster gaf drie strategieën om om
te gaan met ‘ingewikkelde problemen’:
1. Accepteren: “verandering is goed.”
2. Bekrachtigen: kijken naar wat er (wèl) goed gaat.
3. Focussen: wat is het doel of middel. Zoek naar het overkoepelend belang en belangrijk voor
samenwerking is ook “Hoe scherper je je doel formuleert, hoe makkelijker je samenwerkt.”
Foto’s: MacSiers Fotografie
Voorafgaand aan de overhandiging van de Toekomstagenda gaven de voorzitters van de vier
werkgroepen een korte presentatie van de resultaten uit hun werkgroepen en daarnaast belichten ze
een aantal specifieke aandachtspunten per thema:
Werkgroep Samenspel
Er is een heel breed scala aan vormen van samenspel in verschillende zorg en
ondersteuningssituaties, was de eerste conclusie van de werkgroep Samenspel. En, vertelde
werkgroepvoorzitter José Streng (VPTZ): ‘iedereen is vóór samenspel. Aandachtspunt daarbij is de
positie van mantelzorgers en de vraag: wat mag wel en wat mag niet? Wat mag van de wet en wat
mag van de baas, en hoe verhoudt zich dat tot wat de cliënt wil en tot wat de mantelzorger kan
bijdragen? En de tweede vraag: wat kan er wel en wat kan er niet qua inzet van vrijwilligers. Het is
belangrijk dat degenen die informele zorg verlenen, rugdekking krijgen , landelijk, van de baas en van
de cliënt.”
Werkgroep Goed toerusten
Bij het goed toerusten van vrijwilligers en mantelzorgers is een belemmering vaak de beschikbare
middelen, stelde Liesbeth Hoogendijk (Mezzo). Belangrijk is het verlichten van de informele zorg, door
training, scholing en deskundigheidsbevordering. Ondersteun hen daarbij professioneel, niet alles kan
informeel. Een effectieve ondersteuningsstructuur binnen gemeenten en passende mogelijkheden
voor respijtzorg zijn belangrijk. En er is lef nodig.” Hoogendijk oppert dat een landelijk convenant
tussen formele en informele partijen stimulerend kan werken.
Werkgroep deskundigheidsbevordering
Dé vrijwilliger bestaat niet, aldus Margriet Snellen (ActiZ). “We moeten oog hebben voor de diversiteit
in vrijwilligers: het gaat niet werken om één oplossing (‘eenheidsworst’) te bieden.” De werkgroep
constateerde verder dat mantelzorgers behoefte hebben aan empowerment. Dat vraagt wat van
professionals, het betekent bijvoorbeeld goede informatie geven aan mantelzorgers. Ook
scholingsplannen en inbedding in kwalificatiestructuren van het initiële onderwijs zijn belangrijk.
Werkgroep vrijwilligers nieuwe stijl
“Eigenlijk hebben we bij deze Toekomstagenda ook nagedacht over hoe we de
participatiesamenleving kunnen vormgeven”, stelde Tiemen Zeldenrust (Present) Informele zorg en
ondersteuning verdienen daarin een stevige plek. Makelaars zijn van belang, om vraag en aanbod te
verbinden. Dat kan via digitale platforms, maar ook lokale organisaties kunnen een bemiddelende rol
spelen. “En we moeten niet uitgaan van een instrumentele oplossing, dus niet denken ‘er is een
probleem en vrijwilligers moeten het oplossen’. Als nieuwe vrijwilligers teleurstellende ervaringen
opdoen zullen ze afhaken.” Tenslotte stelt Zeldenrust voor om de Toekomstagenda in leven te houden
door jaarlijks – met betrokkenheid van de deelnemers – een congres informele zorg te organiseren.
Foto’s: MacSiers Fotografie
Samenwerken aan de toekomst
“Mantelzorgers en vrijwilligers verhogen de kwaliteit van leven op een manier die we - ondanks alle
zorg die in Nederland kunnen organiseren - op geen enkele manier kunnen vervangen.” zei
staatssecretaris Van Rijn in zijn reactie. Hij benadrukte de komende jaren graag te willen blijven
samenwerken met de betrokken partijen bij het versterken van de positie van de mantelzorger en de
vrijwilligers, het verlichten van het werk van mantelzorgers en het vrijwilligers, en het beter verbinden
met de formele zorg. In elk geval zal het ministerie van VWS het komende jaar het proces rondom de
de agenda faciliteren, door partijen periodiek bij elkaar te laten komen om zowel agendapunten als de
onderlinge samenwerking waar nodig te actualiseren. De agenda vormt – zoals de staatssecretaris
aangeeft in zijn beleidsbrief informele zorg die op 11 november is verzonden aan de TK – de eerste,
belangrijke stap in het transformatieproces om te komen tot een beter samenspel tussen formele zorg
en informele zorg en ondersteuning, alsook een betere ondersteuning informele zorg. De agenda is de
resultante van een uniek proces waarbij partijen voor het eerst constructief hebben samengewerkt aan
een gezamenlijk visiedocument met gezamenlijke actiepunten.
Verder zullen de deelnemers het komende half jaar worden gefaciliteerd bij de uitwerking van een
nieuw, vijfde thema, “Preventiekracht van vrijwilligerswerk en andere vormen van levensbrede inzet”.
De presentatie van de Toekomstagenda Informele zorg en ondersteuning is geen eindpunt,
benadrukte Cecil Scholten (betrokken bij de agenda vanuit Expertisecentrum Mantelzorg). “We staan
aan het begin van een nieuwe fase waarin we de agenda met elkaar verder vorm en uitvoering gaan
geven. En alle partijen gaan ook al zelf aan de slag met acties die ze benoemd hebben, zowel de
acties in uitvoering als in voorbereiding. We zijn erg benieuwd welke veelheid van activiteiten dat gaat
opleveren!”
Meer informatie
De Toekomstagenda Informele zorg kwam tot stand met ondersteuning van het Expertisecentrum
Mantelzorg, een samenwerkingsverband van Movisie en Vilans, op verzoek van het ministerie van
VWS. Deelnemende organisaties zijn ActiZ, Agora, ANBO, BTN, CSO, de gemeenten Amsterdam,
Apeldoorn, Heerhugowaard, Hoogeveen, Leiden, Oss, Utrecht, Venlo en Zeewolde, GGZ Nederland,
het Nederlandse Rode Kruis, Humanitas, Kerk in Actie, Koepel Wmo-raden, Landelijk Platform GGz,
MEE, Mezzo, MOgroep, NOV, NVMW, NPV, Patiëntenfederatie NPCF, Platform VG, Stichting
Present, VGN, Verenso, VNG, VPTZ, V&VN, De Zonnebloem, Zorgverzekeraars Nederland en VWS.
Meer informatie:
- Roos Scherpenzeel ([email protected])
- Cecil Scholten ([email protected])

Download Report