Medicatiemanagement in de thuiszorg

Onderzoek
Wijkverpleegkundige speelt cruciale rol om problemen te voorkomen
Medicatiemanagement in de
thuiszorg
Ouderen zijn zich weinig bewust van hun
kwetsbaarheid voor medicatieproblemen,
thuiszorgcliënten lukt het zelfs vaak niet (verschillende)
medicijnen op tijd en op de juiste manier in te
nemen. Thuiszorgmedewerkers kunnen een veel
grotere rol spelen in het signaleren van zulke
problemen, ter verbetering van de medicatieveiligheid
van thuiszorgcliënten. Zo betoogt voormalig
wijkverpleegkundige Carolien Sino in haar proefschrift
‘Medication Management in Homecare Patients’ (2013).
Voor Tijdschrift LVW haalt ze de krenten uit de pap.
Tekst:
Carolien Sino
Een groeiende groep ouderen met verschillende aandoe-
Aanleiding was het appèl dat thuiszorgorganisatie Aveant
ningen is in het dagelijks leven afhankelijk van medicatie.
(nu Careyn) een aantal jaren terug deed op mijn werk-
Door de combinatie met natuurlijke veranderingen in
gever, het Kenniscentrum Innovatie van Zorgverlening
het metabolisme, verminderde cognitie, een slechtere
van Hogeschool Utrecht. Thuiszorgmedewerkers rappor-
nierfunctie, polyfarmacie (5 of meer medicijnen) en afne-
teerden namelijk regelmatig ‘niet-pluisgevoelens’ rond
mende compensatiecapaciteit zijn deze ouderen bijzonder
het medicatiegebruik van cliënten, maar misten kennis
kwetsbaar voor medicatiegerelateerde problemen.
en instrumenten om hier iets mee te doen. Er volgde een
Het proces van medicatiemanagement kent vijf fases:
groot praktijkonderzoek Medicatie achter de voordeur
samenwerkingsverband van thuiszorgorganisaties Careyn
‘Bijna de helft van de thuiszorgcliënten is niet in
staat de eigen medicatie te ‘managen’
en Buurtzorg, het Expertisecentrum voor PHharmacotherapie bij OudeRen (Ephor), Stadsmaatschap Huisartsen
Utrecht, V&VN Eerstelijn en studenten, docenten en
onderzoekers van Hogeschool Utrecht.
Praktijkgericht onderzoek thuiszorg
Praktijkgericht onderzoek is in eerste instantie niet ge-
20
voorschrijven, verstrekken, toedienen/innemen, monito-
richt op theorieontwikkeling maar op het oplossen van
ren en evalueren. Problemen kunnen worden veroorzaakt
praktische problemen, waar professionals in hun werk
door verschillende gezondheidszorgprofessionals (artsen,
tegenaan lopen. Het gaat dus om een vraagstelling die
verpleegkundigen/verzorgenden, apothekers) of de
voortkomt uit de praktijk of daar direct relevant voor is.
patiënt zelf, en kunnen zich voordoen tijdens alle fases.Tot
De uitkomsten zijn van belang voor diezelfde beroeps-
nu toe lag de aandacht vooral bij de voorschrijver (arts)
praktijk en worden zowel in het werk als in het onderwijs
en de verstrekker (apotheker), maar uit wetenschappelijk
actief geïmplementeerd.
onderzoek blijkt dat vooral de toedienings- en innamefase
Uit het onderzoek kwam naar voren dat goede coördina-
kritisch zijn.Veel ouderen die kwetsbaar zijn voor medica-
tie tussen alle partijen van essentieel belang is voor een
tiegerelateerde problemen, ontvangen thuiszorg. Onder
veilig medicatieproces in de thuiszorg. Deze partijen zijn
deze thuiszorgcliënten en -medewerkers is echter weinig
achtereenvolgens: de patiënt en diens naasten, de voor-
onderzoek gedaan, gericht op preventie van zulke pro-
schrijver (huisarts of specialist), de verstrekker (apothe-
blemen. De drie doelen van mijn proefschrift zijn dan ook
ker) en de thuiszorgorganisatie/thuiszorgmedewerker.
verkenning, vroegsignalering en preventie van medicatie-
De patiënt is verantwoordelijk voor het geven van juiste
gerelateerde problemen in de thuiszorg.
en relevante informatie aan arts en apotheker. Uit mijn
Tijdschrift LVW jaargang 14 nummer 1
proefschrift blijkt echter dat ouderen hun medicatie als
zeer noodzakelijk zien, maar zich amper zorgen maken
Belangrijkste resultaten thuiszorgcliënt
over mogelijke bijwerkingen. Deze opvatting zal de the-
•Zelfstandig wonende ouderen vinden hun medicatie belangrijk
rapietrouw ten goede komen maar heeft een keerzijde,
en maken zich relatief weinig zorgen over eventuele nadelige
want eventueel medicatiegerelateerde problemen zijn op
die manier makkelijk over het hoofd te zien. Signalen zijn
makkelijk op te vatten als symptomen van de aandoening
gevolgen hiervan
•Bijna de helft van de onderzochte thuiszorgcliënten is niet in
staat om de medicatie zelfstandig te beheren.
of van de leeftijd, waardoor melden achterwege blijft.
Daarnaast blijkt bijna de helft van de thuiszorgcliënten
Belangrijkste resultaten thuiszorgmedewerkers
niet in staat te zijn om de eigen medicatie te ‘managen’.
•Bijna alle thuiszorgmedewerkers geven aan regelmatig infor-
Zo kon ongeveer 40 procent van de cliënten niet vertellen welke medicijnen ze slikten, zelfs niet met behulp van
matie aan hun cliënten te verstrekken over medicatie
•66.3 procent van de verpleegkundigen en 53 procent van de
een medicatieoverzicht. Ook opvallend is dat slechts een
verzorgenden in dit onderzoek geeft aan therapie-ontrouw te
kwart van de thuiszorgmedewerkers aangeeft dat cliënten
herkennen in de praktijk. 46.1 procent van de verpleegkundi-
lichamelijke klachten altijd bij hen melden. Dit alles bena-
gen en 30.4 procent van de verzorgenden gaf aan bijwerkingen
drukt het belang van een oplettende en proactieve thuiszorgmedewerker, die niet alleen signaleert en observaties
rapporteert, maar zo nodig ook contact opneemt met de
eerstverantwoordelijke verpleegkundige of verzorgende
(EVV’er), arts of apotheek.
te herkennen in de dagelijkse praktijk
•De thuiszorgmedewerker voelt zich in het bijzonder verantwoordelijk voor het medicatiegebruik van de cliënt
•De kennis van medicatie onder thuiszorgmedewerkers is vatbaar voor verbetering en verdient extra aandacht.
Artsen zijn verantwoordelijk voor het stellen van de juiste
diagnose en het starten van een behandeling. Verpleeg-
Belangrijkste resultaten vroegsignalering
kundigen richten zich op de gevolgen van die diagnose
•Er is een verband tussen het aantal wijzigingen in medica-
en ingestelde behandeling. Observeren en signaleren van
medicatiegerelateerde problemen zijn daarom expliciet
tievoorschriften per cliënt en ziekenhuisopname: hoe meer
wijzigingen, hoe groter de kans op een opname
verpleegkundige taken.
•De voorschrijver brengt de thuiszorgmedewerker niet op de
Kansen bij ontslag uit het ziekenhuis
•Thuiszorgmedewekers geven aan dat zij bijwerkingen gere-
hoogte van wijzigingen in medicatievoorschriften
De eerste weken na ontslag van een oudere uit het
lateerd aan het centrale zenuwstelsel (verwardheid, slaperig-
ziekenhuis zijn bijzonder risicovol voor medicatiegerela-
heid, vermoeidheid) beter herkennen dan gastro-intestinale
teerde problemen. Daarom zou van iedere patiënt die met
ontslag gaat, moeten worden nagegaan in hoeverre hij in
problemen en duizeligheid
•Vaker dan helpenden herkennen en rapporteren verpleegkun-
staat is de eigen medicatie te beheren. Het Instituut Ver-
digen en verzorgenden symptomen van medicatiegerelateerde
antwoord Medicijngebruik (IVM) heeft hiervoor de Beoor-
problemen
deling Eigen beheer Medicatie (BEM) ontwikkeld, die is
•Met behulp van een gestandaardiseerde observatielijst (‘Ro-
gebruikt voor genoemd onderzoek. Mocht de BEM-score
devlaggeninstrument’) zijn thuiszorgmedewerkers in staat
bij ontslag aangeven dat ondersteuning bij medicatiege-
om signalen en symptomen van een medicatiegerelateerd
bruik nodig is (in dit onderzoek bij een BEM-score < 13),
probleem te herkennen.
dan is dit een indicatie voor te vergoeden thuiszorg. Op
deze manier zijn duurdere (her)opnames te voorkomen.
In mijn proefschrift toon ik aan dat thuiszorgmedewerkers
in staat zijn signalen van mogelijk medicatiegerelateerde
problemen op te pikken, met behulp van een gestandaardiseerde observatielijst. Het zogenoemde Rodevlaggeninstrument. Zo kan tijdige signalering van duizeligheid
verergering van de situatie en bijvoorbeeld een valpartij
‘Observeren en signaleren van medicatie
gerelateerde problemen zijn expliciet
verpleegkundige taken’
– met ziekenhuisopname als gevolg – voorkomen. Omdat
thuiszorgmedewerkers daadwerkelijk achter de voordeur
duidelijk geworden dat voorschrijvers over deze wijzigin-
komen, zien zij hoe cliënten met hun medicatie omgaan.
gen niet communiceren met thuiszorgmedewerkers. Dat
Zij zouden daarom apothekers kunnen attenderen op
zouden zij wel degelijk moeten overwegen. De thuis-
situaties waar een medicatiereview hoognodig is.
zorgmedewerker kan voor arts en apotheker namelijk
Verder blijkt dat het aantal wijzigingen in medicatievoor-
fungeren als ogen en oren achter de voordeur en zou
schriften is geassocieerd met ziekenhuisopname. En is
op verzoek zelfs speciale observaties kunnen doen en
Tijdschrift LVW februari 2014
21
Onderzoek
Tips voor praktijk, onderwijs en verder
onderzoek
er feedback over kunnen geven. In de Multidisciplinaire
•Voorschrijvers en verstrekkers moeten nog beter
zorgmedewerkers echter nog niet vermeld. Deze kans zou
Richtlijn Polyfarmacie bij ouderen uit 2012 staan thuis-
hun best doen om patiënten uit te leggen welke
bij de volgende editie niet mogen blijven liggen! Juist
medicatie zij slikken en welke signalen kunnen
multidisciplinaire samenwerking in de eerste lijn is hier
duiden op een mogelijk medicatiegerelateerd
essentieel.
probleem
•Thuiszorgmedewerkers kunnen hierin een aanvullende rol spelen door voortzetting en herhaling
van deze uitleg achter de voordeur
•Systematische screening van het vermogen van
thuiszorgcliënten om de eigen medicatie te managen, is wenselijk
•Effecten van verbeterde communicatie over medi-
‘De thuiszorgmedewerker kan voor arts
en apotheker fungeren als ogen en oren
achter de voordeur’
catiewijzigingen tussen voorschrijver en thuiszorgmedewerker vragen om verder onderzoek.
•Effecten van educatie rond medicatiemanagement
Carolien Sino
is instituutsdirecteur
Verpleegkundige Studies
Hogeschool
Utrecht en als
postdoctoraal
onderzoeker
verbonden
aan het Kenniscentrum
Innovatie van
Zorgverlening van
Hogeschool
Utrecht.Haar
promotoren
zijn prof.
dr. Marieke
Schuurmans
en prof. dr.
Toine Egberts
22
Kansen in educatie
De helft van de thuiszorgmedewerkers in een van de
op observatievaardigheden van thuiszorgmede-
onderzoeken waar ik mijn proefschrift op baseer, labelt de
werkers vragen om uitwerking middels gecontro-
eigen medicatiekennis als onvoldoende, wat een duide-
leerd interventieonderzoek
lijke bijscholingsbehoefte aangeeft. Opvallend genoeg
•Het effect van vroegsignalering van mogelijk
geeft het merendeel van de thuiszorgmedewerkers
medicatiegerelateerde problemen door thuiszorg-
cliënten dagelijks informatie over medicatie. Thuiszorgor-
medewerkers op de kwaliteit van leven van de
ganisaties zouden daarom moeten investeren in struc-
thuiszorgcliënt en kosteneffectiviteit, vraagt om
turele aandacht voor medicatiebijscholing. Ook zouden
nader onderzoek
de verpleegkunde-opleidingen medicatiemanagement
•De gestandaardiseerde observatielijst (‘Rodevlag-
op moeten nemen in hun curricula. Naast de kennis dat
geninstrument’) dient verder te worden ontwik-
bepaalde signalen mogelijk duiden op een medicatie-
keld als app
gerelateerd probleem, is de ‘drive’ om excellente zorg
•Verpleegkunde-opleidingen dienen meer aandacht
te leveren noodzakelijk voor de juiste houding van de
te besteden aan medicatie, medicatiegerelateerde
thuiszorgmedewerker. Daarom zijn kennis en houding,
problemen en vroegsignalering.
naast samenwerking, sleutels voor de verbetering van de
medicatieveiligheid achter de voordeur.
De literatuurlijst die bij dit onderzoek hoort, is op te vragen bij de
auteur: [email protected]
Tijdschrift LVW jaargang 14 nummer 1
Meer informatie: www.innovatievanzorgverlening.onderzoek.hu.nl

Download Report