boekrecensies - Jeroen Schalk

✽ boeken
De lach is mooi meegenomen
Freek de Jonge, door velen
gezien als de grootste komiek van zijn generatie, werd
eind augustus zeventig jaar.
Journalist en historicus Rob
Hartmans laat zien dat De
Jonge meer dan alleen de
lach zocht. En vond.
Tekst: Jeroen Schalk
D
at Freek de Jonge nooit
uitsluitend de lach zocht,
is zeker bij veel van zijn
generatiegenoten bekend.
De cabaretier is in 1944 geboren
als zoon van een hervormd predikant, wat wellicht verklaart dat
hij met de serieuze ondertoon van
zijn cabaret ook zo op de kansel
had kunnen staan. Veelzeggend is
deze uitspraak van hem over zijn
cabaret: “Het is niet leuk bedoeld,
maar mooi meegenomen.”
Want vermaak is leuk, maar De
Jonge wilde ook van alles aan de
kaak wilde stellen. De jaren zestig, zeventig en tachtig gaven de
komiek voldoende stof tot nadenken en vertellen: Preek de Jonge is
niet voor niets zijn bijnaam.
Vrijheid van het individu werd hét
ideaal, maar waartoe leidt deze
absolute vrijheid? Zijn tradities
echt hopeloos achterhaald? En
mag er dan niets meer een beetje
heilig zijn? Voor De Jonge zijn
dit relevante vragen, vanwege de
roerige tijd waarin zijn carrière
bloeide. Dus moet zijn cabaret wat
Hartmans betreft gezien worden
in het licht van allerlei maatschappelijke ontwikkelingen vanaf de
jaren vijftig.
Deze info on the side over tal van
maatschappelijke ontwikkelingen
geeft een aardig beeld van de
cabaretier. Volgens de schrijver is
De Jonge een cabaretier met de
nodige cultuurkritiek en existenti-
54
592282.indd 2
Freek de Jonge (70):
“geen verzuurde
moralist.”
Rob Hartmans
Freek.
De cultuurkritiek
van een komiek
Ambo Anthos,
216 blz., € 18,99
ële vragen waarmee hij graag zijn
publiek opzadelt. De worsteling
van De Jonge daarentegen is dat
het publiek vooral vermaakt lijkt
te willen worden.
Hartmans begrijpt deze worsteling, maar steekt ook zijn bewondering voor de komiek niet
onder stoelen of banken. Dat is
niet per se storend, want naast
woorden die bewondering verraden, staat hij ook evenwichtig stil
bij de tijdgeest waarin De Jonge
zich bewoog. Alleen, Hartmans
is een historicus. Soms heeft het
boek daardoor meer weg van een
verslag van de naoorlogse geschiedenis van Nederland dan van de
plaats van De Jonge erin.
Natuurlijk gaat het uiteindelijk
wel duidelijk over de komiek, die
in zijn leven en carrière pendelt
en zoekt tussen vrijheden – maatschappelijk en individueel – die
vanaf de jaren vijftig steeds meer
opgeëist worden, en de geborgenheid van zijn jeugd. Ook beschrijft
de auteur De Jonge’s zoektocht
tussen zijn verstand en gevoel.
Zo rijst een ontroerend beeld op
van een zoekende komiek, die
tegen wil en dank het maximale
uit zijn rol als clown haalt – maar
die tegelijkertijd cabaret als een
kunstvorm ziet, vol van maatschappelijke relevantie.
Voor Hartmans gaat het er niet om
of De Jonge een cultuurcriticus of
-pessimist is, hoewel hij het niet
terecht vindt dat velen de cabaretier afschilderen als een verzuurde
moralist. Belangrijker voor hem is
de diepere laag van deze komiek
en zijn cabaret: een theatervorm
waarbij het om meer gaat dan alleen taboes bij het nekvel grijpen
en publiek aan het lachen maken.
Om met De Jonge te spreken: het
boek is vast niet leuk bedoeld,
maar mooi meegenomen. Voor
Hartmans en de lezer. Ouderen
herkennen zich er wellicht in,
jongeren kunnen er geheid wat
van leren.
.
september 2014
15-9-2014 14:03:17
mijn boek ✽
Kort Recensies
Tekst: Cees Veltman
Jaap Schuurmans &
Bert Ummelen
Wat nu?
Een gids voor wanneer de sterfelijkheid niet meer op afstand te
houden is. Een nuchtere benadering voor het omgaan met verwachtingen, vragen en problemen
rondom palliatieve zorg. Onder
het motto ‘goed geinformeerde
keuzes maken’ laten de auteurs
zien dat lijdzaam afwachten iets
anders is dan de regie over eigen
leven nemen.
BSL, 156 blz, . € 15,-
‘Generaties laten
hun sporen na’
Lisette Thooft &
Mieke Bouma
Waarom de heks in de oven
verdween
Door sprookjes, mythes en fabels
te betrekken op je eigen leven
kom je tot diepere inzichten over
je eigen ontwikkeling. Vijftig van
deze alom bekende verhalen
worden per categorie behandeld.
Een doelgericht boek dat op
mythosofische wijze de vraag
probeert te beantwoorden: ‘Wat is
jouw verhaal?’
Boekerij, 265 blz., € 12,99
Martin Heidegger
De vraag naar de techniek
De moderne techniek is nooit
neutraal, nooit slechts instrument
van de mens. Heidegger pleit
voor het aan banden leggen van
de macht van de techniek in deze
uiterst actuele heruitgave. Lees
ter verduidelijking ook het commentaar van Gerard Visser.
Vantilt, 40 blz., € 11,50
“Boeken moeten niet
dikker zijn dan 300 pagina’s, maar dit boek
kan mij niet dik genoeg
zijn. Het is het debuut
van de Australiër
Steve Toltz dat genomineerd werd voor
de Man Booker Prize“,
zegt schrijver en literatuurwetenschapper
Michiel Stroink (33).
Steve Toltz
Een fractie van het
geheel
Signatuur,
640 blz., € 14,90
‘H
et debuut van van Steve Toltz gaat
over een vader en een zoon die
vergeefs proberen zich van elkaar
los te maken. Het gaat ook over een
oom, een beruchte crimineel, een bankrover.
Ze zitten aan elkaar vast. Vooral de zoon,
Jasper, worstelt daarmee. Het grootste deel
van het boek is vanuit zijn vertelperspectief
geschreven. Dat thema van vader en zoon vind
ik interessant, omdat relaties mij boeien, met
name vanwege het effect op elkaar. Niet dat ik
zelf nu zo’n speciale vader heb, hoor. Hij leeft
nog en is gezond, dat wel.
Toltz is een stilistische meester. Hij schrijft zinnen waar ik dagen over zou moeten nadenken.
Hij schrijft het op alsof hij het uitademt, als een
zucht, heel vlot en soepel.
Ik kan er maar niet genoeg van krijgen, het is
Maarten Luther
Gesprekken aan tafel
Aan tafel bij de familie Luther besprak de reformator vele theologische en maatschappelijke, maar
ook persoonlijke onderwerpen.
Onder het genot van vlees, brood
en bier komen soms verrassend
moderne vragen en problemen
over God, mens en wereld naar
voren.
Boekencentrum, 202 blz., € 22,95
Michiel Stroink: “Relaties boeien me.”
bijna verslavend.Er zit een intrigerend verhaal
achter, het idee van een ‘fractie van het geheel’.
Het boek zit vol kleine filosofische prikkels. De
vader ziet zichzelf als een groot denker, maar
voelt zich volledig misbegrepen. Hij sluit zich
letterlijk op in een labyrint, zo heeft hij zijn
huis en tuin vormgegeven. Al zijn briljante
ideeën schrijft hij in kladblokjes. Die neiging
heb ik ook nogal.
Het is een knotsgek boek. De vader heeft een
loterij verzonnen, een soort piramidespel om
alle Australiërs miljonair te maken. Dat spel
leek mij als alfa goed in elkaar te zitten, maar
al snel blijkt het corrupt te zijn, berustend op
vriendjespolitiek. Als hij betrapt wordt, moet
hij het land ontvluchten. Zoon Jasper bedenkt
een ideeënbus voor het dorpje waar ze wonen,
maar die bus wordt misbruikt zodat het een
soort heilige graal wordt. Interessant om te
zien hoe kleine ideeën kunnen ontploffen in
de maatschappij. Daar zie je weer het idee
van een fractie van het geheel in terugkomen.
Inventief is ook hoe een van de hoofdfiguren
reageert op de belediging ‘Jij hebt een rotkop,
joodje’ met te zeggen: ‘En ik ben nog klein ook.’
Zijn vader had hem geleerd dat het aandikken
van beledigingen dé manier is om je vijanden
in verwarring te brengen.
Als literatuurwetenschapper heb ik natuurlijk
de neiging om boeken te analyseren: hoe komt
het dat ik dit denk of voel of vind? Het meest
spreekt me aan hoe generaties hun sporen achterlaten. Of je er iets mee doet, is een tweede,
maar je wordt er onmiskenbaar door aangeraakt. Ik ben nu met mijn derde boek bezig en
dit zal het belangrijkste thema worden.
Heel mooi aan het boek is ook dat Toltz een
truc toepast. Hij bouwt een spanningsboog
op, maar dan andersom. Toltz begint op een
hoogtepunt en daarna gaat hij bespiegelen
met mooie filosofische passages. Toen ik mijn
eerste boek schreef, Of ik gek ben, was ik
erg bezig met Nietzsche, in combinatie met
Spinoza die veel te weinig wordt gelezen in
Nederland. Voor mij zijn vooral Freud en Jung
interessant als ik aan het schrijven ben. Vooral
hun archetypes en hoe ze hun personages hebben geduid, helpen me bij het neerzetten van
karakters.”
.
september 2014
592285.indd 3
55
15-9-2014 14:03:45
boeken ✽
Kort Recensies
Liao Yiwu
God is rood
Ondanks het openlijk atheïstische
regime van China is vijf procent
praktiserend christen. Aan de
hand van ervaringen van deze
groep zoekt Liao Yiwu naar aanwijzingen voor de toekomst van
het land, maar de aangrijpende
verhalen laten zien dat het opofferingsgezindheid vergt om het
geloof te belijden.
Atlas Contact, 320 blz., € 24,99
Jeff Bridges &
Bernie Glassman
De dude en de zenmeester
In tegenstelling tot de hype rond
het dude-isme doet dit boek een
goede poging om levenslessen te
leren van de onbezorgde Dude.
Aan de hand van gesprekken tussen een zenleraar en de acteur uit
The Big Lebowski vormt zich een
humaan mensbeeld.
Asoka, 272 blz., € 18,95
Mireille Madou
Santiago. De apostel en zijn
mirakelen
Een kunstrijk geíllustreerde bespreking van het twaalfde-eeuwse Boek van de heilige Jacobus.
Het ‘vertelboek’ bespreekt en
geeft historisch commentaar bij
de wonderen van de apostel. Veel
onbekende verhalen naast veel
indrukwekkende afbeeldingen
zorgen voor een toegankele inleiding op het toch wel onbekende
leven van de oorspronkelijke Sant
Iago.
WBOOKS, 144 blz., € 24,95
Martijn Horsman &
Rikko Voorberg
De manipulator
Dit boek gaat over Jacob, dit boek
gaat over ons. Met elementen
uit het leven van de hielenlichter
dienen verhalen over jaloezie,
slechtheid en bravoure ons als
psychologische spiegel. Zo wordt
een oud verhaal verbonden met
mensen van nu.
Ark Media, 176 blz., € 14,95
56
592291.indd 2
De liefde tussen mens en hond
‘D
e hond is een opgetuigd wezen in
onze welvarende leventjes.” Met
ongeveer twee miljoen honden in
ons land onderzoekt Pauline Slot,
aan de hand van ervaringen met haar eigen
hond Molly, waarom een hond zoveel impact
heeft op zijn bezitter. Herkenbaar is het direct
zoeken naar doelmatigheid in het doen en
laten van je viervoeter. Daaruit komt in het
verhaal een heel simpele gedragswiskunde
van de hond naar voren: “Boven zitten +
fornuisgetrommel beneden = waarschijnlijk
zo weer terug naar boven.” Vaak gaat het over
de idiote manier waarop de samenleving is
ingericht op de hondenbezitter; de moderne
hond weet precies wat er van hem en inwendige blaas verwacht wordt in een wereld met
hondenuitlaatroutes en gedragscursussen.
De ironie dreigt de boventoon te krijgen bij de
avonturen van Molly de hond. Toegegeven, of
het gaat over het opruimen van warme poep
van een onbekend dier of het bespreken van
de ambities van een Duitse draadhaar, het
blijven amusante anekdotes. Maar naarmate
de relatie tussen Pauline en Molly vordert en
de sterfelijkheid dichterbij komt, merkt ook
de lezer dat het om veel meer gaat dan slechts
een tembaar huisdier: dierenliefde roept ook
mensenliefde op. Deze liefde wordt op een
innige, ontroerende manier besproken. De
ironie maakt plaats voor reflecties op een
verhouding die te vergelijken is met de liefde
tussen mens en God. Of zoals Rumi in ‘De
liefdeshonden’ dicht over de man die huilt
tot zijn God: “Luister naar het janken van de
hond om zijn baas. Het huilen is de verbinding.” Die verbinding is duidelijk te zien, of
je nou een hondenbezitter bent of liever de
genegenheid van een poes of rat in huis haalt.
(Chris van Wieren)
Pauline Slot
De hond als medemens.
Dierenliefde in tijden van
welvaart
Arbeiderspers, 159 blz.,
€ 16,95
Inspireren, maar dan in deeltjes
Zeven theologen uit de remonstrantse traditie
bespreken op een ongedwongen manier zes
verschillende ‘Goddeeltjes’. Op zoek naar wat
fundamenteel is in ons bestaan passeren elementaire gegevens uit de christelijke traditie,
verwoord vanuit de remonstrantse geloofsbelijdenis van 2006.
De bedoeling is het duiden en uitbreiden van
een tekst die zo inhoudsdicht is dat ze een
heel scala aan theologie (en meer) omvat. Om
deze belijdenis aansprekend te maken voor
elke kerkganger – dus ook voor de persoon
die voor het eerst de kerkdeuren doorgaat – is
deze reeks toegankelijk geschreven voor een
groot publiek. Niet als systematische leer of
dogmatiek, maar als bruggenbouwer werkt
elk deeltje op een duidelijke en transparante
manier de eigen relevantie uit. De theologen
laten zich soms verleiden tot iets te cryptisch
taalgebruik, maar zij zijn gedwongen dit te laten landen in de ervaring van het nu. Tijdens
het lezen krijg je automatisch een voorkeur
voor één of twee van de deeltjes omdat elk
van hen ondanks dezelfde aanpak toch een
andere uitwerking heeft gekregen. De boekjes
zijn rijker aan vergezichten dan afzonderlijke
bijbelse dagboeken of geloofshandleidingen
door veelvuldig gebruik van poezie, kunst
en verhalen. Alhoewel de vormgeving deze
beelden op een aardige manier probeert te
omlijsten is de poging om verwijzingen naar
het internet met een link of QR-code aan te
brengen, mislukt. Desalniettemin zorgt deze
uitgave voor een eigentijdse bespreking van
de kracht van Geven-Ontvangen-Delen, inclusief waarschuwende bijsluiter. Want de kracht
van G-O-D zal ervoor zorgen dat u “anders
kijkt naar wat u heeft gegeven, ontvangen en
gedeeld in uw leven, neem ze dus niet allemaal tegelijk tot u”. (Chris van Wieren)
Bert Dicou (red.)
Goddeeltjes: Mens, Geest,
Jezus, God, Kerk en
Toekomst
Meinema, 648 blz., € 22,-
september 2014
15-9-2014 14:04:12

Download Report