Scherven op het strand van Rottumeroog en

Scherven op het strand van
Rottumeroog en -plaat
door Dr Egge Knol & Dr Albert Buursma
Mededeling Verdronken Geschiedenis nr. 2014-01 (juni 2014)
Inleiding
Reeds enige malen zijn middeleeuwse scherven van Rottumerplaat en Rottumeroog gemeld. Drie
jaar geleden en vorig jaar werden op Rottumeroog Siegburgkruikjes gevonden1 (Afb. 1). Deze
scherven vormen de weerslag enerzijds van de scheepvaart; zeker vanaf de Jonge steentijd was
sprake van scheepvaart. Anderzijds zouden scherven op bewoningssporen kunnen duiden. Een mooi
voorbeeld van scherven op het strand van een oude nederzetting vormden in de jaren veertig-vijftig
van de vorige eeuw de vondsten op de westkust van Ameland, waar het dorpje Sier door afslag van
de duinen tevoorschijn kwam.2 Er is nog een derde mogelijke herkomst van oude voorwerpen. In de
jaren zeventig werden op de westkust van Rottumeroog en de oostkust van Rottumerplaat een
aantal golfbrekers aangebracht; hiervoor werd puin gebruikt afkomstig uit Zoutkamp en Ulrum. Dit
Afb. 1 – Links: twee Siegburgkruiken, gevonden in 2011 en 2013 op Rottumeroog. Rechts: een kogelpote
e
scherf uit de 12 /13 eeuw van Rottumerplaat, gevonden in maart 2013. (Foto: Marten de Leeuw,
Groninger Museum). Van links naar rechts: Collectie Groninger Museum inv.nr. 2013.0350, particuliere
collectie en collectie Noordelijk archeologisch Depot Nuis
1
materiaal zou misschien op de westkust van Rottumerplaat terecht gekomen kunnen zijn. Geoloog
Drs. Koos de Vries acht het echter onwaarschijnlijk dat scherven uit dit puin om het eiland heen
getransporteerd worden en aan de westkust aanspoelen. Een zoektocht over het strand van de
westkust van Rottumerplaat op 18 maart 2014 was een goede mogelijkheid onze kennis te vermeerderen. Hierbij waren we vooral geïnteresseerd in wat oudere vondsten.
Vondsten
Het is van belang vast te stellen dat regelmatig voorwerpen van de Nieuwe en recente tijd gevonden
kunnen worden. Naast roodgeglazuurd aardewerk kan dat van alles zijn. Afbeelding 2 laat een kleine
selectie zien van de vondsten op 18 maart 2014. Het geeft gelijk aan dat zware voorwerpen zoals
stukken ijzer of steen probleemloos op het strand kunnen aanspoelen. Dat gebeurt meestal bij
stormachtig weer.
Afb. 2 – Enkele vondsten van het westelijk strand van Rottumerplaat, 18 maart 2014. (Foto: Egge Knol)
De dakleien (boven) zullen tot de lading van een schip hebben behoord: ze worden vaak gevonden,
evenals de steenkolen (links onder) die ooit voorbestemd waren tot brandstof. Rechtsonder een
afgesleten brokje plaatijzer, afgebroken van een wrak van een ijzeren schip. Tenslotte is in het
midden een scherf hotelporselein te zien. Mogelijk stond elders op dat bordje een logo van een
rederij. Deze vondsten vormden natuurlijk niet het hoofddoel van de zoektocht maar geven wel een
indicatie van de grote diversiteit van vondsten die kunnen worden aangetroffen.
Bijzonder was een randscherf van plantaardig gemagerd
aardewerk uit de eerste eeuw na Chr . met een aanzet voor
een oortje.3 (Afb. 3). Aardewerkdeskundige Drs. Annet
Nieuwhof determineerde de scherf als typologie Taayke
Gw5c (Taayke, 1997, 23-24)4. De pot, waartoe de scherf
behoorde, was een kook- of voorraadpot. In het voormalige
Afb. 3 – Randscherf van een kook- of voorraadpot, met
e
aanzet voor een oortje, uit de 1 eeuw na Chr., gevonden
op Rottumerplaat, 18 maart 2014. (Foto: Marten de
Leeuw, Groninger Museum)
2
kweldergebied van Groningen-Friesland worden dergelijke scherven in wierden in grote getale
gevonden, bijv. in de wierde van Ezinge.5 De breukvlakken van de scherf zijn erg afgerond, en met
kleine kolonies bryozoa begroeid. De scherf heeft dus wel enige tijd over de zeebodem gerold.
De vraag is natuurlijk wat de betekenis van deze oude scherf is. Ook in de Romeinse tijd was sprake
van zeevaart, maar het is niet uit te sluiten dat de eilanden voor de Groninger kust toen bewoond
waren en dat een scherf door erosie van het eiland in zee belandde en zo deel uit ging maken van de
afzettingen voor de kust. Bij de voortdurende verplaatsing van geulen kan de scherf weer los geraakt
zijn en op het strand aangespoeld.
In augustus van 2007 werden enkele bijzondere scherven gevonden op Rottumerplaat , te weten
twee kogelpotscherven uit de 12e eeuw, een fragment van een 16e eeuwse schotel met slibversiering
en een schoteltje van 18e eeuws Engels aardewerk.6 (Afb. 4)
Het fragment van de schotel met slibversiering (Afb. 4b) is bijzonder, aldus aardewerkexpert Hans
van Gangelen. Hij schreef:. “Het gaat om roodbakkend aardewerk, die eerst met een egale laag van
witte slib is overtrokken , waarna erop in rood slib de decoratie is uitgevoerd; daarna is loodglazuur
over het geheel aangebracht. Slibaardewerk met een in rode slib uitgevoerde decoratie op (na het
bakken) gele ondergrond komt niet zo vaak voor. De voorstelling op de scherf betreft een zgn.
‘driespruit’-motief dat als vruchtbaarheidsmotief is op te vatten. Tot nog toe ken ik alleen
(fragmentarische) vondsten van dit type slibaardewerk uit de stad Groningen en uit Ee (ten oosten
van Dokkum).7 De datering is tweede helft 16de eeuw. De herkomst van dit slibaardewerk is lastig te
bepalen. De kop van Noord-Holland lijkt vooralsnog het meest aannemelijk.”
e
Afb. 4a – Rand- en wandscherf van kogelpotaardewerk, 12 eeuw. (Foto: Marten de Leeuw, Groninger
Museum)
e
Afb. 4b – Voor- en keerzijde van een met schrafito versierde schotel, 16 eeuw. (Foto: Marten de Leeuw,
Groninger Museum)
3
e
Afb. 4c - Engels schoteltje, 18 eeuw. (Foto: Marten de Leeuw, Groninger Museum)
Resumé
De op 18 maart 2014 op het westelijk strand van Rottumerplaat gevonden randscherf van plantaardig gemagerd aardewerk uit de 1e eeuw na Chr. (zie Afb. 3) is de oudste vondst tot nu toe van dit
vroeg-Romeins aardewerk op de eilanden Rottumeroog, Rottumerplaat en Simonszand.
Noten:
1
Knol, E., 2012: Oude scherven op Groninger eilanden. Nieuwsbrief Stichting Vrienden van Rottumeroog en
Rottumerplaat, Januari 2012, 10-12p; Kooi, P.B., 2007: Oudheidkundige vondsten van Rottumeroog. Stad &
Lande 16(1), 3-11.
2
Overdiep, G., z.j.: Toelichting bij de kaart van Ameland uit 1731.
3
Deze scherf werd gevonden door Albert Buursma.
4
Taayke, E., 1997: Die einheimische Keramik der nördlichen Niederlande, 600 v.Chr. bis 300 n.Chr., Teil III:
Mittel-Groningen. Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 42: 9-85.
5
Nieuwhof, A., 2014. De geschiedenis van Ezinge in scherven. Handgevormd aardewerk van 500 v.C. tot 1500
n.C. In: A. Nieuwhof (red.), En dan in hun geheel. De vondsten uit de opgravingen in de wierde Ezinge.
Jaarverslagen van de Vereniging voor Terpenonderzoek 96: 31-128.
6
Gevonden door Albert Buursma en Eva van Diepen (slibschotelfragment). De antieke scherven zullen
overgedragen worden aan het Noordelijk Archeologisch Depot in Nuis.
7
in: Helfrich, K., ‘Aardewerk en bouwceramiek’ in: Huis in ’t Veld, J.Y. e.a., Twintig eeuwen stadsontwikkeling in
beeld. Een opgraving aan de Lutkenieuwstraat te Groningen. Stadse Fratsen 10. Groningen 2008, 48-61 en
bijlage 5.1 t/m 5.5 (afbeelding slibschotel is 5.3. Afb 11). =
http://www.stichtingmenm.nl/images/stadsefratsen/pdf/Stadse_Fratsen_10.pdf
4

Download Report