Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens ADHD Prof. dr. Dieter Baeyens Cursus • Slides • Eigen nota’s • Achtergrondpapers: o o o Daley, D. (2006). ADHD: a review of the essential facts. Child: care, health & development, 32, 193-204 Schmidt, S. & Petermann, F. (2009). Developmental psychopathology: ADHD. BMC Psychiatry, 9, 58-68. Millishap, J.G. Etiologic classification of ADHD. Pediatrics. Ahead of print. ADHD • Korte introductie • 3 stellingen • ADHD in de hulpverlening o o Diagnostiek Behandeling 1 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens ADHD • DSM (APA): o o Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (Eng) Aandachtstekortstoornis met Hyperactiviteit (Nl) • ICD (WHO): o Hyperkinetic Disorder • VLOR: o Psychiatrische functiebeperkingen ADHD volgens DSM-IV TR (APA, 2000) A ≥ 6 of meer symptomen van aandachtstekort ≥ 6 of meer symptomen van hyperactiviteit/impulsiviteit ≥ 6 maanden Op een manier die onaangepast is of niet past bij het ontwikkelingsniveau B Enkele beperkingen ten gevolge van symptomen waren aanwezig voor het 7de levensjaar C Enkele beperkingen uit de groep van symptomen zijn aanwezig op 2 of meer terreinen (bv. school (werk) en thuis) D Er moeten duidelijke aanwijzingen van beperkingen zijn in het sociale, schoolse of beroepsmatige functioneren E De symptomen komen niet uitsluitend voor in het beloop van een POS, schizofrenie of een andere psychotische stoornis en zijn niet eerder toe te schrijven aan een andere psychische stoornis (bv. stemmingsstoornis, angststoornis, dissociatieve stoornis of een persoonlijkheidsstoornis) ADHD - aandachtsproblemen • Slaagt er vaak niet in voldoende aandacht te geven aan details of maakt achteloos fouten • Heeft vaak moeite de aandacht bij taken of spel te houden • Lijkt vaak niet te luisteren als hij/zij direct aangesproken wordt • Volgt vaak aanwijzingen niet op en slaagt er vaak niet in schoolwerk, karweitjes af te maken of verplichtingen op het werk na te komen • Heeft vaak moeite met het organiseren van taken en activiteiten • Vermijdt vaak, heeft een afkeer van of is onwillig zich bezig te houden met taken die een langdurige aandacht (langdurige geestelijke inspanning) vereisen Raakt vaak dingen kwijt die nodig zijn voor taken of bezigheden • • Wordt vaak gemakkelijk afgeleid door uitwendige prikkels • Is vaak vergeetachtig bij dagelijkse bezigheden 2 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens ADHD – hyperactiviteit/impulsiviteit • Beweegt vaak onrustig met handen of voeten, of draait in zijn/haar stoel • Staat vaak op in de klas of in andere situaties waar verwacht wordt dat men op zijn plaats blijft zitten • Rent vaak rond of klimt overal op in situaties waarin dit ongepast is (bij • • • • • • adolescenten of volwassenen subjectieve gevoelens van rusteloosheid) Kan moeilijk rustig spelen of zich bezighouden met ontspannende activiteiten Is vaak "in de weer" of "draaft maar door" Praat vaak aan een stuk door Gooit het antwoord er vaak al uit voordat de vragen afgemaakt zijn Heeft vaak moeite op zijn/haar beurt te wachten Verstoort vaak bezigheden van anderen of dringt zich op ADHD volgens DSM-5 (2013) ≥ 6 of meer symptomen van aandachtstekort ≥ 6 of meer symptomen van hyperactiviteit/impulsiviteit A > 17 jaar: 5 of meer symptomen ≥ 6 maanden Op een manier die onaangepast of niet past het ontwikkelingsniveau 12 is jaar i.p.v. 7 &bijenkel aanwezigheid symptomen B Enkele beperkingen ten gevolge van symptomen waren aanwezig voor het 7de levensjaar C Enkele beperkingen uit de groep van symptomen zijn aanwezig op 2 of meer terreinen (bv. school (werk) en thuis) D Er moeten duidelijke aanwijzingen van beperkingen zijn in het sociale, schoolse of beroepsmatige functioneren Beperkingen een interferenties De symptomen komen niet uitsluitend voor in het beloop van POS, E schizofrenie of een andere psychotische stoornis en zijn niet eerder toe te schrijven aan een andere psychische stoornis (bv. stemmingsstoornis, angststoornis, dissociatieve stoornis of een persoonlijkheidsstoornis) ADHD en ASS kunnen samen voorkomen Kinderpsychiatrische classificatiesystemen • ADHD-aanverwanten in o o o o o o (DSM-II (1968)) DSM-III (1980) DSM-III-R (1987) DSM-IV (1994) DSM-IV-TR (2000) DSM-5 (2013) • Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder • Aandachtstekortstoornis met Hyperactiviteit 3 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens ADHD-presentaties Aandachtsproblemen ADHD-IA Hyperactiviteit /Impulsiviteit ADHD-COM 27% ADHD-HI 55% 18% ADHD-presentaties ADHD-IA ADHD-COM Aandachtsproblemen • hypo-actief, traag • dagdromen Aandachtsproblemen • beperkte volgehouden aandacht • flitsende gedachten Sociaal • passief, teruggetrokken • “vergeten” groep Sociaal • sociale tekorten, agressief • “verworpen” groep Academisch • schools falen • leerproblemen Academisch • schools falen Bijkomende problemen • veelal emotioneel Bijkomende problemen • veelal gedragsprobleem Voorbij DSM-5 Lijdensdruk Laag zelfbeeld, faalangst, neerslachtigheid, “afreageren”, … soms tot op het niveau van een bijkomende stoornis 4 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Comorbiditeit • Comorbiditeit: ADHD in 70% van de gevallen vergezeld van een tweede stoornis Stoornis Prev. in populatie Prev. in ADHD ODD 2-16% 35-50% CD 2-3% 14-50% 9% 20-34% Angststoornis Depressie Bipolaire stoornis Leerstoornis Tourette stoornis 2-8% 15-20% 1% ??? (>1%) 2-10% 10-25% <1% 11% Beperkingen Druggebruik 2 x risico Vroeger begin stop in volwassenheid Gezondheidszorg 50% fietsongelukken 2-4 x auto-ongelukken 33% aanmeldingen op spoeddiensten Gezin 2-4 x ruzies 3-5 x echtscheidingen School & Carrière 35% uitval 46% schorsingen productiviteit ADHD • Korte introductie • 3 stellingen • ADHD in de hulpverlening o o Diagnostiek Behandeling 5 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Stelling 1 Aandachtsproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit lijken alleen maar toe te nemen Epidemiologie Duitsland 4.2% Canada 3.89.4% Mexico 5% China 6-9% Nederland 1.3% India 5-12% Brazilië 5.8% Australië 3.4% N-Zeeland 2-6.7% Wereldwijd voorkomen varieert tussen 1.3% en 12% gemiddelde rond 7% Kinderpsychiatrische classificatiesystemen • Prevalentie ADHD (%) volgens verschillende DSM-criteria o.b.v. rapportage door leerkrachten bij dezelfde 1077 leerlingen tussen 5 en 12 kaar (Baumgaertel et al., 2002) 6 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens ADHD-bashing = 2x onrecht voor iemand met ADHD www.ADHDynamisch.be Stelling 2 Eens ADHD, altijd ADHD Ontwikkelingsverloop • Evolutie van ADHD-symptomen tussen 6 en 19 jaar (Wilens et al., 2002) 7 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Symptoomevolutie & heterogeniteit Symptoomevolutie & Heterogeniteit Schmidt et al., BMC Psychiatry, 2009 Biederman et al., J Am Psychiatry, 2000 Stelling 3 Het ligt aan de ouders 8 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Multicausaal bepaald Omgevingsfactoren Genetische kwetsbaarheid Neurobiologische factoren Gedrag Biologische modellen • Genetische basis van ADHD aangetoond, o.a. via adoptiestudies (Sprich et al., 2000) Geen genetisch determinisme • Interactie gen x omgeving genetische kwetsbaarheid, geen determinisme • Bv. haplotype DAT1 x alcohol exposure in uterus (Brookes et al., 2006) 10&3 10&2 9&3 9&2 0 1 2 alcohol exposure 3 4 no alcohol exposure 5 9 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Geen genetisch determinisme • Score op ADHD-vragenlijst onderverdeeld volgens type van een ADHD-risicogen (DRD4) (Neuman et al., 2006) 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 niet roken type 1 type 2 roken type 3 Opvoedingsstijl • Interactie met risico-genen? permissief ongeïnteresseerd autoritatief autoritair + Responsiviteit Meest kans op een positieve ontwikkeling - Meest risico op gedragsproblemen + Discipline Biologische modellen: neurochemisch 10 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Dual-pathway model ADHD Sonuga-Barke, 2003 Barkley (1997): Inhibitie-tekort theorie Inhibition Working memory Internalisation of language Selfregulation Reconstitution ADHD symptoms Barkley (1997): Inhibitie-tekort theorie • Is een inhibitietekort een voldoende en noodzakelijke voorwaarde voor ADHD? Neen! Slechts 32% van de kinderen vertoont een duidelijk inhibitieprobleem (Sonuga-Barke et al., 2008). 11 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Barkley (1997): Inhibitie-tekort theorie • Is een inhibitietekort een voldoende en noodzakelijke voorwaarde voor ADHD? Neen! Kinderen zonder ADHD vertonen ook inhibitie- en andere EF-problemen (Nigg et al., 2005). Dual-pathway model ADHD Sonuga-Barke, 2003 Sonuga-Barke (2002) Delay aversion hypothese • Maudsley Index of Childhood Delay Aversion • Delay of gratification tasks 12 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens ADHD • Korte introductie • 3 stellingen • ADHD in de hulpverlening o o Diagnostiek Behandeling Waar kan je informatie vinden? De ((zorg)leerkracht op) school Centrum voor Leerlingbegeleiding Kind en Gezin Opvoedingswinkel Onvoedingstelefoon 078 15 00 10 Huisarts Centrum voor Algemeen Welzijn Centrum ZitStil ... Waar gebeurt diagnostisch onderzoek? Revalidatiecentra Kinder- en jeugdpsychiatrie Centra voor Ontwikkelingsstoornissen Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg Zelfstandig werkende psychiaters/neurologen Zelfstandige multidisciplinaire teams 13 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens www.codelessius.eu/deSocialeKaartADHD ADHD • Korte introductie • 3 stellingen • ADHD in de hulpverlening o o Diagnostiek Behandeling Internationale richtlijnen • Internationaal Organisatie Land Jaar <18j ≥18j Online Royal Australasian College of Physicians AUS 2009 Canadian ADHD Resource Alliance CAN 2008 Trimbos-Instituut NL 2005 Ministry of Health NZ 2001 National Collaborating Centre for Mental Health UK 2008 Scottish Intercollegiate Guidelines Network UK 2009 American Academy of Pediatrics USA 2000 14 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Richtlijnen • Internationaal Auteur Organisatie Jaar <18j Taylor et al. European Network for Hyperkinetic Disorders 2004 Kooij et al. European Network Adult ADHD 2010 ≥18j Online ≥18j Online • Nationaal Auteur Matthys et al. Organisatie Jaar Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen 2010 <18j Kern van classificerende diagnostiek Kooij et al., 2010 Diagnostiek <18j UK AUS USA ≥18j NL Diagnose volgens DSM-IV criteria EU ! Age-appropriate Multi-informantpresentations assessment should be taken into account Cut-off of 4/9 current DSM-IV criteria may be sufficient, when significant Multi-method assessment impairments Differentiaaldiagnostisch onderzoek Age-of-onset criteria required < persistence and impairment Kern van classificerende diagnostiek Kooij et al., 2010 Diagnostiek <18j UK AUS USA ≥18j NL EU Diagnose volgens DSM-IV criteria ! Multi-informant assessment ! Diagnosis shouldassessment be based on self-report and in-depth evaluation, but collateral Multi-method information is desirable Differentiaaldiagnostisch onderzoek 15 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Kern van classificerende diagnostiek Kooij et al., 2010 Diagnostiek <18j UK AUS USA ≥18j NL EU Diagnose volgens DSM-IV criteria ! Multi-informant assessment ! Multi-method assessment ! Validation of instruments is urgently needed Differentiaaldiagnostisch onderzoek Neurobiological/-psychological tests are neither imperative nor sufficient but may document functional impairment Kern van classificerende diagnostiek Kooij et al., 2010 Diagnostiek <18j UK AUS USA ≥18j NL EU Diagnose volgens DSM-IV criteria ! Multi-informant assessment ! Multi-method assessment ! Differentiaaldiagnostisch onderzoek Co-morbidity is the rule, with 75% of clinical patients having at least one other disorder, and the mean number being three. Diagnostiek van ADHD (Beebe, 2006) 1 2 3 4 5 • Intake • Crisis management • Generate problem list • Prioritized list of major family concerns • Assess for core features of ADHD • Interviews / questionnaires • Assess for comorbid conditions • Interviews / questionnaires • Gather historical, contextual information • Medical, developmental, social, ... history 6 7 8 9 10 • Assess for differential diagnosis • Better explained by another condition? • Child interview • Observation / interviews / questionnaires • Collateral contacts and observations • Teachers, classroom, ... • Decide on the need for further evaluation • Case conceptualization, recommendations • Diagnosis, treatment planning 16 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens ADHD • Korte introductie • 3 stellingen • ADHD in de hulpverlening o o Diagnostiek Behandeling Effectieve behandeling? Treatment C-12 C12+ Medication Psycho-education Self-instruction training (problem solving skills) Social skills training Diet Parent management training Pare nt Part ner Teac her Peer Psychopharmacologie • Stimulantia: Ritalin (MPH), Concerta, Dexamphetamine Modified release or short duration No craving or dependence • Noradrenergics: Strattera (atomoxetine), Dixarit (clonidine) o Effect only after 6 weeks o More side effects than stimulantia • Neuroleptics: Dipiperon (pipamperon), Risperdal (risperdon), Haldol (haloperidol) o Combination ADHD + ODD/CD o No drug holidays o Side effects more severe o o 17 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Psychopharmacologie • Release-method varieert Psychopharmacologie • Modified release: Concerta Psychopharmacologie • Modified release: Ritalin MR 18 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Psychopharmacologie • Succes rate: o o o 70% toont een positieve reactie op de eerst toegediende medicatie 30% moet een tweede type medicatie proberen 10% kan niet geholpen worden Psychopharmacologie • • • • • • • • • • • Gewichtsverlies Minder hongergevoel Hoofdpijn Insomnia Droge mond Nausea Hogere bloeddruk Zenuwachtigheid Angst … Rebound effect! Regionale spreiding medicatiegebruik % 9-jarigen met Rilatine-gebruik (Vanoverloop, 2008) 12 10 8 6 4 2 0 W-VL Limb O-VL A'pen VL-B Brussel Wallonië 19 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Psychopharmacologie Medicatie is geen mirakeloplossing: • Korte termijn ≈ pijnstiller • Smal klinisch effect: geen effect op secundaire problemen • 10% reageert niet op medicamenteuze behandeling • Symptoomvermindering is niet hetzelfde als normalisatie Psychopharmacologie Medicatie is geen mirakeloplossing: • Intolerantie tegen medicatie: kosten-baten analyse • Voor de leeftijd van 6 jaar, terughoudendheid om medicatie toe te dienen • Ethische bezwaren: medicatie situeert de oorzaak uitsluitend in het kind Effectieve behandeling? Treatment C-12 C12+ Medication Psycho-education Self-instruction training (problem solving skills) Social skills training Diet Parent management training Pare nt Part ner Teac her Peer 20 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Psycho-educatie • Informatie: Inzicht in de stoornis vergroten • Kenmerken • Oorzaken (met nadruk op omgevingsfactoren) • Chroniciteit en prognose • Steun: Aanvaarding • Communicatie over beperkingen • Nieuwe interpretaties van gedrag (niet willen niet kunnen) • Verwachtingen aanpassen • Therapie: Gedrag en cognities veranderen • Link tussen diagnostiek en interventie Effectieve behandeling? Treatment C-12 C12+ Medication Psycho-education Self-instruction training (problem solving skills) Social skills training Diet Pare nt Part ner Teac her Peer Parent management training Farmacotherapie & psychosociale behandeling Aandachtstekort Rusteloosheid Impulsiviteit (Emotie-ontregeling) Geschiedenis van - falen - onderprestatie - relatieproblemen medicatie Negatieve gedachten en opvattingen (negatief over zichzelf) Psychotherapie - Organiseren - Plannen (takenlijst) - Uitstellen, vermijdingsgedrag en afleidbaarheid aanpakken Somberheid Schuldgevoelens Angst Woede Psychotherapie Functionele handicaps Aanpassing van Safren et al 2005 21 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Cognitief-gedragstherapeutische behandeling Vaardigheidstraining leerkracht • Respons op ongewenst-gedrag: time-out, negeren evt. boete-systeem (maar liever geen straf) • Respons op gewenst gedrag: belonen (bv. token economy system) Opvoedingsstijl permissief ongeïnteresseerd autoritatief autoritair + Responsiviteit Meest kans op een positieve ontwikkeling - Meest risico op gedragsproblemen + Discipline 22 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Effectieve behandeling? Treatment C-12 C12+ Medication Psycho-education Parent management training Pare nt Part ner Teac her Peer Self-instruction training (problem solving skills) Social skills training Diet Zelfinstructietraining Effectieve behandeling? Treatment C-12 C12+ Medication Psycho-education Self-instruction training (problem solving skills) Social skills training Diet Parent management training Pare nt Part ner Teac her Peer 23 Kinderen en jongeren met specifieke noden ADHD 06/03/2014 Dieter Baeyens Effectieve behandeling? Treatment C-12 C12+ Medication Psycho-education Parent management training Pare nt Part ner Teac her Peer Self-instruction training (problem solving skills) Social skills training Diet 24
© Copyright 2024 ExpyDoc
